Masa molowa polimerów - definicje

Urszula Lelek-Borkowska

2022
Masa molowa polimerów - definicje
Autor/Autorka: Urszula Lelek-Borkowska

Podczas reakcji polimeryzacji powstają cząsteczki – makromolekuły o różnej długości łańcucha czy też wielkości. Teoretycznie
każda makrocząsteczka polimeru może mieć inną wielkość, czyli inną masę. Brak ściśle zdefiniowanej masy molowej jest zatem
cechą charakterystyczną polimerów. Dla polimerów stosuje się zatem pojęcie średniej masy cząsteczkowej lub średniej masy
molowej. Masa molowa i cząsteczkowa, tak jak dla małych cząsteczek związków chemicznych są liczbowo równe, różnią się
jedynie jednostką.

DEFINICJA

Definicja 1: Masa cząsteczkowa polimeru

Masa cząsteczkowa polimeru jest to masa pojedynczej cząsteczki wyrażona jest w jednostkach masy atomowej (u) (ang.
unit) równych 1/12 masy izotopu węgla 12 C (1,66· 10−27 kg).

DEFINICJA

Definicja 2: Masa molowa polimeru

Masa molowa polimeru jest równa masie cząsteczkowej wyrażonej w g/mol.

Określenie średniej masy molowej polimeru jest bardzo istotne, ponieważ wielkość makrocząsteczek i rozrzut ich wielkości
wpływa znacząco na właściwości fizykochemiczne, mechaniczne i przetwórcze danego polimeru. Rys. 1 przedstawia przykłady
rozkładów mas cząsteczkowych polimerów. Rozkład może być symetryczny (krzywa niebieska), co oznacza, że ilość cząsteczek o
dużej masie jest porównywalna z ilością cząsteczek o małej masie. Rozkład niesymetryczny (krzywa czarna) oznacza, że więcej jest
cząsteczek o małej masie.

Rysunek 1: Przykładowe krzywe rozkładu mas cząsteczkowych polimerów.

Istnieje kilka sposobów wyrażania średniej masy molowej polimerów, wielkości rekomendowane przez UPAC [1]. Są to: liczbowo
średnia masa molowa, wagowo średnia masa cząsteczkowa, Z - średnia masa cząsteczkowa, lepkościowo średnia masa
cząsteczkowa.

2
 DEFINICJA

Definicja 3: Liczbowo średnia masa molowa

czyli stosunek masy próbki polimeru do liczby moli zawartych w niej cząsteczek:

∑ ni M i (1)
¯¯¯¯¯¯¯
Mn = i
∑ ni
i

gdzie: ni – liczba makrocząstek o masie molowej Mi .

DEFINICJA

Definicja 4: Wagowo średnia masa cząsteczkowa

określa udział wagowy frakcji cząsteczek o określonej masie molowej Mi w całej masie próbki polimeru

∑ mi M i (2)
¯¯¯¯¯¯¯¯
Mw = i
∑ mi
i

gdzie: mi – oznacza masę frakcji makrocząsteczek o masie molowej Mi ,

wiedząc, że:
mi = ni Mi

wyrażenie na średnią wagowo masę cząsteczkową i można ją zapisać jako:

∑ ni M i2 (3)
¯¯¯¯¯¯¯¯
Mw = i
∑ ni M i
i

Stosunek wagowo średniej masy cząsteczkowej do liczbowo średniej masy cząsteczkowej nazywany jest
polidyspersyjnością.
¯¯¯¯¯¯¯¯¯
Mw (4)
I= ¯¯¯¯¯¯¯¯
Mn

Polidyspersyjność jest miarą rozrzutu mas cząsteczkowych w próbce tego samego polimeru, określa niejednorodność masy
molowej polimeru.
Jeżeli I=1, wówczas polimer nazywamy monodyspersyjnym, co oznacza, że wszystkie łańcuchy mają tę samą długość. Taka
sytuacja występuje tylko w przypadku niektórych polimerów naturalnych. Dla polimerów syntetycznych wytwarzanych
przemysłowo wskaźnik ten zawiera się w zakresie od 1,5 do 2. Reakcje polimeryzacji te przebiegają różnie, zależnie od warunków
i mechanizmu, co powoduje, że populacje polimerów posiadają losowy rozrzut mas cząsteczkowych.

3
 DEFINICJA

Definicja 5: Z-średnia masa cząsteczkowa

Analogicznie do wyrażenia na wagowo średnią masę cząsteczkową można wprowadzić wyższe stopnie średniej masy
cząsteczkowej definiując nową wielkość Zi

Zi = mi Mi = ni Mi2 (5)

∑ ni M i3 (6)
¯¯¯¯¯¯¯
Mz = i
∑ ni M i2
i

Można wprowadzić jeszcze wyższe stopnie średniej masy cząsteczkowej definiując nową wielkość Zi +1, etc. Masę cząsteczkową
polimerów polidyspersyjnych można zatem wyrażać nieskończoną liczbą wartości liczbowych.

DEFINICJA

Definicja 6: Lepkościowo średnia masa cząsteczkowa

czyli średnia masa cząsteczkowa wyznaczona metodą wiskozymetryczną.

(1+α) ( α1 ) (7)
( )
∑ ni M i
¯¯¯¯¯¯¯
Mν = i
∑ ni M i
i

gdzie: α – stała charakterystyczna dla układu polimer-rozpuszczalnik, przyjmuje wartości od 0,5 do 1,0.
Dla polimerów monodyspersyjnych wartości średnich mas cząsteczkowych są sobie równe. Dla polimerów wykazujących
polidyspersyjność, rozkład ciężarów cząsteczkowych jest bardziej płaski niż dla polimerów monodyspersyjnych, a
poszczególne średnie masy cząsteczkowe różnią się od siebie. Ogólnie relacja pomiędzy poszczególnymi wielkościami jest
następująca:

¯¯¯¯¯¯¯
Mn < ¯M
¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯
< ¯M
¯¯¯¯¯¯
ν < Mw z

Rys. 2 przedstawia różnice pomiędzy średnimi masami cząsteczkowymi polimeru na tle krzywej rozkładu mas cząsteczkowych.

Rysunek 2: Różnice pomiędzy średnimi masami cząsteczkowymi.

4
Do wyznaczania średnich mas molowych polimerów stosuje się różne techniki pomiarowe. Mogą to być metody bezpośrednie
(absolutne) – wartość średniej masy cząsteczkowej wynika wprost z pomiaru określonej wielkości fizycznej, metody
równoważnikowe, polegające na wyznaczaniu liczby grup końcowych oraz metody pośrednie (względne), które wymagają
kalibrowania układu pomiarowego przy pomocy polimerów o znanej masie cząsteczkowej ( Rys. 3 ).

Rysunek 3: Podział metod wyznaczania średnich mas cząsteczkowych polimerów.

Tabela 1 przedstawia rodzaj wyznaczanej średniej masy cząsteczkowej, zakres pomiary oraz charakterystykę pomiaru w
zależności od metody pomiarowej [2].

Tabela 1: Tabela metody pomiaru mas.

Publikacja udostępniona jest na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa - Na tych samych warunkach 4.0.
Pewne prawa zastrzeżone na rzecz autorów i Akademii Górniczo-Hutniczej.
Zezwala się na dowolne wykorzystanie treści publikacji pod warunkiem wskazania autorów i Akademii Górniczo-Hutniczej jako
autorów oraz podania informacji o licencji tak długo, jak tylko na utwory zależne będzie udzielona taka licencja.
Pełny tekst licencji dostępny na stronie https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl.

Data generacji dokumentu: 2022-07-26 11:07:07

Oryginalny dokument dostępny pod adresem: https://pre-epodreczniki.open.agh.edu.pl/openagh-permalink.php?

link=77435e79b0dc4cf9878a92ea63d302ed

Bibliografia

1. Jones R. G. (reviewed by): Compendium of Polymer Terminology and Nomenclature. IUPAC Recommendations 2008 : Jones R.
G., Kahovec J., Stepto R., Wilks E. S., Hess M., Kitayama T., Val Metanomski W. (Eds.), Chemistry International 2009, Vol. 31, Iss. 4,
pp. 32-33, dostęp:10.08.2020
2. Bortel E.: Wprowadzenie do chemii polimerów, Nakł. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1994.

5
Autor: Urszula Lelek-Borkowska