Wyrażenia wymierne

I. Wyrażenia wymierne to ułamki które mają w liczniku i mianowniku wielomiany.

Ponadto w mianowniku musi być wielomian stopnia co najmniej równego 1.

Przykłady


1) Tutaj mamy w liczniku wielomian
 1, a w mianowniku
 2.



2) W tym przykładzie w liczniku jest wielomian stopnia 0.





3)





 

4)

 
 

మ 

5)



మ 
6)



య 
మ 
7)

మ

II. Skracanie wyrażeń wymiernych

Jeśli wyrażenie wymierne ma w liczniku i mianowniku wielomiany dane w postaci iloczynu
nawiasów, to często można dokonać skrócenia tego wyrażenia. Skracanie można wykonać wówczas
gdy zarówno w liczniku jak i w mianowniku znajduje się taki sam nawias. Samo skracanie polega
wówczas na usunięciu tych samych nawiasów (czynników) z licznika i mianownika.

Przykłady


 

1)





ł:
 2 0

Uwaga! Tak naprawdę skracanie jest dzieleniem licznika i mianownika przez ten sam czynnik
(w tym przykładzie przez
 2), a ponieważ nie wolno dzielić przez 0, zatem zawsze po
skróceniu musimy napisać odpowiednie założenie (ponieważ skrócona wersja jest poprawna
tylko dla x spełniających te założenia).
Dlatego warto zawsze na początku określić dziedzinę (o tym dokładniej będzie za chwilę).
W pierwszym przykładzie pełne założenia są następujące:
 2 0 
0



 


2)  ł:
0 
3 0


  
 

Materiały pochodzą ze strony www.matemaks.pl




  

3)


 
 
√ 
 
 
√

ł:
0 
 34 0 
 34 0 
 √5 0

0 
34 
34 
√5

మ 
4) ł:
0 
1 0



W tym przykładzie nie możemy od razu przystąpić do skracania, bo wielomian w liczniku nie
jest dany w formie iloczynu czynników. Używając jednak trików takich jak wyciąganie
wspólnego czynnika przed nawias, czy też np. wzorów skróconego mnożenia można często
przerobić taki wielomian na formę iloczynową (patrz rozdział o wielomianach). Zatem:

ଶ  1 
 1
 1
 1
 


 1

 1

య 


మ 




5)









1 ł:
0 
1 0


మ 
 
మ 
 
మ 
మ

6)    

య  
య  
య 

మ 




 ł: 3
 1 0  9

 3
 1 0

మ 


III. Dodawanie i odejmowanie wyrażeń wymiernych

Dodawanie i odejmowanie wyrażeń wymiernych wykonujemy tak samo jak dla zwykłych ułamków.
Jeżeli dwa wyrażenia wymierne mają taki sam wielomian w mianowniku to po prostu dodajemy lub
odejmujemy liczniki. Jeśli natomiast nie mają wspólnego mianownika, to trzeba je do niego
sprowadzić.

Przykłady
  
1)   






 


2)



 




 


3)



 


  1 ł:
3

మ 


మ 
 

మ 


4)

మ 


మ


మ 


మ 


Materiały pochodzą ze strony www.matemaks.pl


మ 


మ 
 

మ 

5)

మ 



మ 



మ 


మ


ఱ 
య

ఱ 
య 

6)



 

 
7)


 

W tym przykładzie nie mamy wspólnego mianownika, więc trzeba go zrobić przez
odpowiednie pomnożenie licznika i mianownika.
2 5 2·2 5 4 5 9
     
 2 2 2 2 2 2


 
 
 
  

 
 

8)




 
 

 

 
 
 



 
మ 


మ 

 
 

 
 



 
 
 
  

 
 

9)




 
 

 

 
 
 



 
మ 

 
మ 

 
 

 
 


 √
య
 √
య

10)      

మ 


మ 




మ


మ
మ √
య 





మ
 


మ

మ 





మ 
మ √
య 


య 
మ 
మ √
య 
మ 



మ
 


మ


య 
మ 
మ √
ఱ √
య √
ఱ √
య 
మ



మ
 


మ

W tym przykładzie na początku zauważyliśmy, że pierwsze dwa ułamki mają wspólny

mianownik, a następnie wszystkie trzy wyrażenia sprowadziliśmy do wspólnego
mianownika.



·

మ 
11)


 2 
 

 ·






12) 1




Materiały pochodzą ze strony www.matemaks.pl

IV. Mnożenie wyrażeń wymiernych

Mnożenie wyrażeń wymiernych wykonuje się tak samo jak mnożenie zwykłych ułamków,
tzn. licznik · licznik i mianownik · mianownik.

Przykłady
  · 
1) ·  



·

మ
 
 ··
 
2) ·


ల

·


·
ల 



V. Dzielenie wyrażeń wymiernych

Dzielenie wyrażeń wymiernych wykonuje się tak samo jak dzielenie zwykłych ułamków, tzn.
zamieniamy je na mnożenie biorąc odwrotność dzielnika.

Przykłady
   
·

1)




· 

·

 
  

2)


ల




ల



· 
 ·
  


 
ల 
ల 

 


ల 

 


· ·

 



VI. Określanie dziedziny wyrażeń wymiernych

Wyznaczanie dziedziny polega na określeniu tych x-ów dla których wyrażenie ma sens. W przypadku
wyrażeń wymiernych najczęściej polega to na wykluczeniu tych x-ów dla których zeruje się
mianownik. Zabronione jest bowiem dzielenie przez 0.

Przykłady

1) ł: 3
0



0

Odp.: Dziedziną tego wyrażenia wymiernego jest zbiór
 /0, czyli zbór wszystkich liczb
rzeczywistych bez zera.

మ 

2) ł:
 3 0 
2 0

 


3 
2

Materiały pochodzą ze strony www.matemaks.pl


య 

3)





ł:
0 
1 0  3
 5 0


0 
1 



4) య

మ 
√  
మ  
మ 

ł:

0 
 √3 0 

 6 0 

 1 0

0 
√3 

6 
 1
 1 0

0 
√3 
 
1 
1

W tym przypadku nic nie

wypada z dziedziny, bo nie
istnieje taki x, że

 6

Odp.: Dziedziną tego wyrażenia wymiernego jest zbiór
 /1, 0, 1, √3.

VII. Rozwiązywanie równań wymiernych

Równaniem wymiernym nazywamy wyrażenie wymierne przyrównane do zera.

Aby wyznaczyć rozwiązanie równania wymiernego, należy wyznaczyć wszystkie x należące do
dziedziny, które spełniają dane równanie.

Przykłady


1)



0
Krok 1 – wyznaczamy dziedzinę: ł:
0 
1
Krok 2 – znajdujemy rozwiązanie przyrównując licznik do zera.

7 0

 7 rozwiązanie należy do dziedziny, więc jest ok.
Odp.: Rozwiązaniem równania jest
 7.


 
మ 

2)



0
Krok 1: ł:
0 
1
Krok 2:
 7

 1  0

 7
 1
 1  0

7
1
 1
Pierwsze dwa rozwiązania należą do dziedziny, więc są ok., natomiast
 1 nie należy do
dziedziny, więc nie jest rozwiązaniem naszego równania.
Odp.: Rozwiązaniem równania jest
 7
 1.

Materiały pochodzą ze strony www.matemaks.pl

 

3)




0
Aby poradzić sobie z tym równaniem wymiernym musimy zamienić lewą jego stronę na
jedno wyrażenie wymierne, tzn. wykonać odejmowanie. Przykład ten liczyliśmy wcześniej i
wyszło tak:
2 3
 4 3

 7
 8
 

3
2
 3
 2
Zatem nasze równanie wymierne jest postaci:
3

 7
 8
0

 3
 2
Krok 1: ł:
3 
2
Krok 2: 3

 7
 8  0
Dostaliśmy do rozwiązania równanie kwadratowe.
∆ 7
 4 · 3 · 8  49  96  145
√  √

 

 Oba te rozwiązania należą do dziedziny.

√  √
Odp.: Rozwiązaniem równania jest
 



Uwaga Rozwiązanie tego przykładu wymagało umiejętności rozwiązania równania

kwadratowego nierozkładalnego w prosty sposób na iloczyn czynników. Jeśli tego jeszcze nie
umiesz nie przejmuj się.



4)




Gdy równanie jest dane w takiej formie to przenosimy wszystko na jedną stronę
2 3
 4
 0

3
2
i robimy tak jak poprzednio.

[Można też to rozwiązać mnożąc na krzyż: 2
 2 
 3 3
 4 nie zapominając

oczywiście o dziedzinie.]


5)



Wszystko na jedną stronę:
1

0

2

1

 2
 0

2
2

1 

 2

0

2

Materiały pochodzą ze strony www.matemaks.pl

 
 1

0

2

Określamy dziedzinę: ł:
2

Rozwiązujemy: 
 1
 0

10

 1 rozwiązanie należy do dziedziny

Odp.: Rozwiązaniem równania jest
 1.

6)
0
 మ 

To równanie nie ma rozwiązania, bo nigdy licznik nie będzie równy 0.

Zadanie1 Określ dziedzinę wyrażenia wymiernego:


a)
 


 ఱ  ర √ య 
b)
ర 
య

c)
 మ 


d)
 మ 


e)
 మ 

Zadanie2 Rozwiąż poniższe równania:


a)
 మ 


b)
 మ 


 
మ  
c)


 
0

Materiały pochodzą ze strony www.matemaks.pl