ATMOSFERİN KATMANLARI

NELER ÖĞRENECEKSİNİZ
Bu bölümde atmosferi oluşturan
gazları, atmosferin faydalarını,
atmosferin katmanlarını ve
özelliklerini öğreneceksiniz.

Kazanım: 9.1.9. Atmosferin katmanları

ve özellikleri ile hava olaylarını ilişkilendirir.
Yerküreyi çepeçevre saran, yaşamın varlığını ve sürekliliğini
sağlayan gaz örtüsüne atmosfer ya da hava küre adı verilir.
 Atmosferi Oluşturan Gazlar ve Oranları

Dünya yüzeyini çevreleyen atmosfer katmanı

farklı özelliklere sahip çeşitli gazlardan oluşur.
Bu gazlar ve oranları şunlardır;
 Azot (%78)
 Oksijen (%21)
 Asal gazlar (%1)

Karbondioksit ve su buharı; atmosferde sürekli bulunan, miktarı yere ve zamana göre değişen
gazlardır. Örneğin Ekvator’a yakın nemli yerlerde su buharının oranı fazla (%2-3), kutuplara yakın
soğuk yerlerde ise su buharının oranı azdır.(%0,25).
 Atmosferi oluşturan gazların yoğunluğu
yerden yükseldikçe azalır. Atmosferde
bulunan gazların %98’lik bölümü yerden
ilk 28 km’lik kısımda bulunur.

 Atmosferin kalınlığı Ekvator’dan kutup

noktalarına gidildikçe (sıcaklık, yer çekimi
vb. nedenlerle) azalır.

 Atmosfer saydam ve renksizdir. Ancak

Güneş’ten gelen kısa dalgalı ışınların fazlaca
kırılmasıyla gökyüzü mavi bir renk alır.
Atmosferin Faydaları (Etkileri)
Canlı yaşamı için gerekli Güneş ışınlarının dağılması
olan gaz bileşenlerini sonucu gölgelerin aydınlık
sağlar. olmasını sağlar.

Güneş’in zararlı ışınlarının

(ultraviyole) süzülmesini Dünyanın aşırı ısınmasını
sağlar. ve soğumasını engeller.
Atmosferin Faydaları (Etkileri)
Uzaydan gelen meteorların Işığı, sıcaklığı ve sesi iletir.
parçalanmasını sağlar.

İçerisindeki su buharı
Yeryüzünde sıcaklığın
sayesinde iklim olaylarının
dengeli dağılmasını sağlar.
meydana gelmesini sağlar.
ATMOSFERİN KATMANLARI

Atmosferi oluşturan gazlar yer çekiminin

etkisiyle fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre
katmanlar meydana getirir. Bu katmanlar:
 Troposfer
 Stratosfer
 Mezosfer
 Termosfer
 Ekzosfer
 TROPOSFER
Atmosferin en alt tabakasıdır.

Kalınlığı ortalama 13 km’dir.

Ekvator’da kalınlığı daha fazla, kutuplarda ise daha azdır.

Atmosferdeki gazların %75’i bu katmanda bulunur. Troposfer

Bu katmanda yerden yükseldikçe sıcaklık her 100 metrede

yaklaşık 0,5 °C azalmaktadır.

Su buharının büyük kısmı bu katmanda bulunduğu için

iklim olayları bu katmanda yaşanır.
Troposferde yerden yükseldikçe sıcaklık her
100 metrede yaklaşık 0,5 °C azalmaktadır.
Su buharının büyük kısmı Troposfer katmanında bulunduğu için iklim olayları bu katmanda yaşanır.
 BİLGİ NOTU
Troposferin kalınlığı Ekvator’da fazla,
kutuplarda azdır. Bunun nedenleri şunlardır:
 Ekvator’daki havanın sürekli ısınarak
yükselmesi ve kutuplardaki havanın sürekli
soğuyarak alçalması,
 Kutuplardaki yer çekiminin Ekvator’dan
fazla olması,
 Dünya’nın kendi ekseni etrafında
dönüşünden kaynaklanan çizgisel hızın
Ekvator’da fazla olmasıdır.
 STRATOSFER
Troposferin üstünde, 50 km’ye kadar olan katmandır.

Sıcaklıklar ortalama -50 °C civarındadır.

Stratosfer
Jet rüzgârları adı verilen yatay hava akımları görülür.

Ozon tabakasının büyük bir kısmı bu katmanda yer alır.

Ozon tabakası Güneş’ten gelen zararlı ışınların yeryüzüne

ulaşmasını engeller.
 MEZOSFER
Stratosferin üstünde yer alan ve 80
km’ye kadar olan katmandır.
Mezosfer

Atmosfere giren gök taşları

bu katmanda yandığı (yıldız
kayması olayı) için yeryüzüne
fazla gök taşı ulaşamaz.
Gök taşlarının (meteor) yanması ve parçalanması mezosfer katmanında gerçekleşir.
 BİLGİ NOTU
Bingöl'e düşen göktaşı köylüleri zengin etti

Bingöl’ün Sarıçiçek Köyü’ne 2 Eylül 2015 tarihinde

düşen meteor parçalarının, NASA’nın araştırmak
için 500 milyon dolar bütçe ayırdığı Vesta
asteroidinden kopup geldiği ortaya çıktı. Bingöl
Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. İskender
Demirkol, "Bulunan taşları satın almak üzere
Rusya'dan, Almanya'dan çeşitli ülkelerden gelip
gramını 35 dolardan 50 dolara kadar aldıklarını
biliyoruz. Bu şekilde köy halkına da büyük bir
katkı sağladığını duyuyoruz. Bizim için bilimsel
köylülerimiz için de ekonomik açıdan gerçekten
faydası olduğunu düşünüyoruz" dedi.
 TERMOSFER
Mezosferden sonra bulunan katmandır. Termosfer

Kutup ışıkları (aurora) bu katmanda görülür.

En sıcak katmandır. Sıcaklığı yaklaşık olarak 1.000-1.650

°C arasında değişir.

Gazların iyonlarına ayrıldığı iyonosfer tabakası burdadır.

Gazlar bu katmanda iyonlarına ayrışmış halde bulunur.

Bu nedenle radyo dalgaları çok iyi iletilir.
Kutup ışıkları (aurora) termosfer katmanında oluşur.
Kutup ışıkları (aurora) video
 EKZOSFER Ekzosfer

Atmosferin en dış katmanıdır.

Yer çekiminin en az olduğu katmandır.

Haberleşme uyduları bu katmana yerleştirilir.

 Troposfer’de İklim olaylarının meydana gelmesini
sağlar.
Mezosfer’de Göktaşlarının dünyaya ulaşmasını
engeller.
Troposfer’de Canlı yaşamına imkan sağlar ve iklim
olaylarının meydana gelmesini etkiler.
Termosfer’de Bu yüzden radyo dalgaları çok iyi iletilir.

Termosfer’de Bu yüzden sıcaklık termosfer katında

çok yüksektir.

Ekzosfer’e İletişimin gerçekleşmesini sağlar.

Aşağıda harflerle isimlendirilen kutucuklardaki cümlelerle atmosfer katmanlarını eşleştiriniz.

b
d
e c
Atmosferin olmaması durumunda nelerin olacağını gösteren aşağıdaki şemayı
örneğe uygun olarak tamamlayınız.

gerçekleşmezdi. yeryüzüne ulaşırdı.

tam karanlık olurdu.

oluşmazdı. yeryüzüne ulaşırdı.

 Hava olaylarına bir etkide bulunmaz.

Meteorlar
Güneş’ten gelen Ozon tabakasının incelmesi iklim
zararlıparçalanır.
ışınlar tutulur. değişikliklerine neden olmaktadır.
 2006 – ÖSS
Yeryüzünde Güneş’i doğrudan görmeyen yerlerin aydınlık
olmasını sağlayan başlıca etken aşağıdakilerden hangisidir?
A) Atmosferin katmanlardan oluşması
B) Atmosferde değişen oranlarda su buharı bulunması
C) Atmosferde basınç farkından doğan hava akımlarının olması
D) Güneş ışınlarının yansıyarak atmosfer içinde dağılması
E) Atmosferin, bazı ışınların yeryüzüne ulaşmasını engellemesi
 2020 – TYT
I. Atmosferdeki su buharının tamamına yakını bu katmanda bulunur.
II. Canlıları Güneş'in zararlı ışınlarından koruyan ozon tabakası bu
katmanda yer alır.
III. Bu katmanda sıcaklıklar genel olarak aşağıdan yukarıya doğru düşer.
IV. Gazların bir kısmının bu katmanda iyonlara ayrılmasıyla radyo
dalgaları yansıtılır.
Yukarıdakilerden hangileri troposferin özellikleri arasında yer alır?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) II ve IV E) III ve IV
ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME
 BOŞLUK DOLDURMA
Troposfer
Hava olayları atmosferin …………………..….. katmanında meydana gelir.

su buharının
Hava olayları sadece troposferde meydana gelir. Çünkü ………................…. büyük
bir kısmı troposferde bulunur.
Stratosfer katında
Jet rüzgârları adı verilen yatay hava akımları atmosferin ………………………
görülür.

Ekzosfer
Haberleşme uyduları atmosferin ……………………………… katmanına yerleştirilir.

Yerküreyi çepeçevre saran, yaşamın varlığını ve sürekliliğini sağlayan gaz

atmosfer
örtüsüne ………………………… adı verilir
 DOĞRU-YANLIŞ
Yerçekiminin en az olduğu atmosfer katı Troposfer’dir.

Termosfer en sıcak katmandır. Sıcaklığı yaklaşık olarak 1.000-1.650 °C

arasında değişir.

Gazların büyük bir kısmı atmosferin en üst tabakasında yer alır.

Güneş’ten gelen zararlı ışınlar atmosferin Troposfer tabakasında tutulur.

Kutup ışıkları (aurora) atmosferin termosfer katmanında oluşur.

• Atmosferin 16. - 50. km‘leri arasında bulunur.
• Bu katmanda yalnızca yatay hava hareketleri görülür.
• Bu katman içerisinde bulunan ozon tabakası, güneşten
gelen ultraviyole ışınları için filtre görevi görür.
1) Yukarıda özellikleri verilen atmosfer katmanının ismi nedir?
A) Troposfer
B) İyonosfer
C) Eksosfer
D) Stratosfer
E) Ozonosfer
3) Atmosfer içerisinde oranı en fazla olan gaz aşağıdakilerden hangisidir?
A) Oksijen
B) Azot
C) Helyum
D) Ozon
E) Su buharı
4) Atmosferin insan yaşamına sağladığı yararlar arasında;
I. Canlı yaşamı için gerekli gazları barındırır.
II. Güneş’ten gelen zararlı ışınları filtreler.
III. Uzaydan gelen meteorların parçalanmasını sağlar.
verilenlerden hangileri gösterilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
• Atmosferin en kalın katmanıdır.
• Yer çekiminin en az olduğu katmandır.
4) Yukarıda özellikleri verilen atmosfer katmanı hangisidir?
A) Termosfer
B) Troposfer
C) Stratosfer
D) Mezosfer
E) Ekzosfer
Troposfer katmanında yükseldikçe sıcaklık her 100 metrede 0,5
°C azalmaktadır.
5) Bu durumun nedeni olarak aşağıdakilerin hangisi gösterilir?
A) Yer şekillerinin çeşitlilik göstermesi
B) Yükseldikçe basınç değerinin azalması
C) Dünya’nın geoit şekle sahip olması
D) Troposferin yerden yansıyan ışınlarla ısınması
E) Troposferin yer yüzeyine en yakın katman olması
 KAYNAKLAR
MEB Coğrafya 9 MEB Coğrafya 9
TUTKU YAYINCILIK
Ders Kitabı, 2017 Ders Kitabı, 2021 Coğrafya 9
Yazarlar Ders Kitabı, 2019
Yazarlar Alper SOYATLAR
İsmail ÖZDOĞAN Bülent AKÇA Yazarlar
Kenan TÜRKEZ Halil COŞAR Ertan AYDIN
İsmail SOLAK İhsan YÜKSEL
Mutlu KARAKOÇ Mehmet KARAGÖZ