‫اع‬ ‫  ق‬

ISSN: 1112-8259 EISSN: 2600-6855

174 -164 ‫ص ص‬ 2021 ‫ ان‬/ 1 ‫ا د‬ 11   ‫ا‬

‫رؤ    ا ع  اا‬
A future vision of sociology in Algeria
!" ‫ازي‬% .‫د‬
()‫ا‬% ‫ ـ ا‬+ , +-". ‫ ـ‬2 ‫  ا ' "ة‬
2021/05/28 : ""9 ‫ ا‬34‫ر‬5 2021/05/28 :‫ل‬0‫ر‬2‫ ا‬34‫ر‬5
2021/06/10 :‫'ل‬9 ‫ ا‬34‫ر‬5
Abstract: :‫ﺍﻝﻤﻠﺨﺹ‬
The aim of this article is to show
the reality and future of sociology in  ‫هف ها ا ل إ ن وا‬
Algeria, by describing and analyzing ‫  ل‬،‫ "! ا ا‬# $%‫ ع و‬$'(‫ا‬
specific issues that do not cover all the +‫! آ‬01 ( ‫دة‬, ) * + , ‫ و‬-.‫و‬
details of the course of this science, but ‫ أن‬5) #6‫ إ( أ‬،7‫ ة ها ا‬% + . 8
it can provide a view of the most !" ‫ ع‬$'(‫ رات  ا‬% ‫>" رؤ)< ;ه‬
important paths of sociology in Algeria !$‫> ت ا‬7‫? ا‬7@ A BC  ‫ا ا‬
with the diagnosis of some of the .7‫>ر ها ا‬0 + D ‫ض‬$7
obstacles that hinder the development ‫ ع‬$'(‫  "! أن  ا‬58$‫ ا‬G )
of this science. ‫>ى‬$% ") AIB >‫  ه‬$%
It should be thought that sociology ‫ ' ت‬J  GD K$) @ ‫' ت‬B‫ا‬
in the future is a discipline that pushes <  7 G ) ‫ آ‬،$ ‫ ت ا‬0$‫و‬
the level of outputs commensurate with ‫  ل‬$ ‫ ا‬+ A BC ‫و‬
the needs and requirements of society, ‫ ت‬D‫آ   ارا‬$‫ >>' وا‬D>%‫ا‬
and it is necessary to address and ) *‫اب  ا‬$(‫ ا‬M, !$‫ < ا‬6‫ا ا‬
diagnose society’s ills through ‫ق‬0$ @ ‫ ء‬8$‫ دون ا(آ‬،< 7‫ < ا>ا‬7$ ‫ا‬
sociology and focus on field studies < @1‫ ات ا‬PK$‫ د  ا‬$(‫) وا‬P6 Q
that achieve approach to realistic .< @‫وا;ورو‬
societal issues, without only addressing
them theoretically and relying on ،<7 ‫ ا‬،‫ ع‬$'(‫  ا‬:‫ا ت اا‬
Western and European endoscopy. S, ‫ ا‬،T)‫ر‬$‫ ا‬،< '>> D>%‫< ا‬D‫ا ر‬
Key words: Sociology, University, .!7‫ا‬
sociological practice, Teaching,
Scientific Research.

proflazazi72@gmail.com ،!" ‫ازي‬% *

164
‫د‪% .‬ازي "!‬ ‫اع ‪ +‬ا ‪%‬ا)(‬ ‫رؤ‪" '9- 4‬‬

‫‪ 1‬ـ ‪9‬‬
‫)‪ 7%‬آ‪ $  +‬إ >"  ا‪ U‬ت ا‪ # * !$‬ا! وا‪>0$‬ر‪ ،‬وا‪G $% !$‬‬
‫‪ 0$‬ت ا‪ .< K$‬وا ‪ <7‬ا >م آ آ ‪ +   X6‬ه! ا‪ + %‬ا;آ‪ !" <  7" W‬ها ا ل‪ ،‬إذ ‬
‫@  أها"‪ Q‬ا;‪ < D D‬ا‪$% !$‬ه  ا ‪ $‬اي ‪ !$K‬إ ‪ #‬ه! ا‪ %‬ه< "! ‪ )>5‬ا\[ رات‬
‫ ]ة  < ا‪.< K$‬‬
‫وا ‪ <7‬ا ا)< آ‪ 1‬ه "! ها ا‪ %‬ق ا‪$‬ت ‪ ^$" <D D‬ا‪ IIB$‬ت وا‪8‬وع‬
‫ا )ة ‪  [>$‬ا‪ QK @ <7‬و@  ا ‪ $‬و )‪  # 0$‬أ'‪ < +‬ا ‪ $‬و‪) %‬ة ‪>0$‬رات‬
‫وا‪ 1$‬ات ا‪ .# " <. ,‬وا‪ <_%‬ا;‪ Q 8 !" +W$ <7  < %K @ < D D‬وا‪B6‬ا[‪!" M7@ Q‬‬
‫]‪a‬ون ا ‪ $‬و و)` @ \[ رات ا‪a‬ه< ا درة  ‪ #$ K‬و ‪ .`)>0‬و ‪ K7$  < K‬و ‪>0‬ر`‬
‫‪C‬وط @‪$‬م ا‪>7‬م ا('‪ <  <  $‬و ا('‪ $‬ع  ‪.<.‬‬
‫و ل ذ‪ " d‬ان  ا('‪ $‬ع )‪ G7‬دورًا أ‪ + , !" ً D D‬ا‪C‬وط ا‪Q@ ) !$‬‬
‫ا ‪ $‬ا اي‪ K ) S J ،‬و)‪$‬آ‪ G‬ها ا‪>J 7‬ل ‪e‬ورة ا‪  58$‬ا‪K‬ي  ‪$ @ ،$‬آ ‬
‫ ا‪ 7‬ت ا('‪ <  $‬وآ‪ -C‬ا‪ !" M ,‬إ[ ر ‪g‬وف ا'‪ ،<  $‬ا‪ I$‬د)<‪،< " f ،< D D ،‬‬
‫د)‪ 7" ...< K‬ا('‪ $‬ع ‪ G 0‬ا >م أآ‪  W‬أي و‪  * X‬م @ور ا'‪ ! $‬أآ‪ W‬أه < "!‬
‫إ[ ر ه` ا‪(>,$‬ت‪.‬‬
‫و ‪ +‬ا‪>B‬ض "! أ"‪ 5‬ر ها ا ل ‪ ?7@ ^ e> K -6‬ا‪ 8‬ه  ا>اردة " ‪: Q‬‬

‫‪ 2‬ـ ه" ‪ ,‬اع‬

‫ م  ا('‪ $‬ع   "‪$‬ات ا‪>0 +J‬ر` ا‪  )7‬ارا‪ D‬ت ا>ا‪ < 7‬ا‪ !$‬أ‪X0‬‬
‫‪ 8 ' h $6‬ة ‪ ،!D %‬وا(‪ I$‬دي‪ ،‬وا‪a‬رخ ‪...‬وا ة "! ذ‪>7 d‬د ‪>5‬ن ارا‪ <D‬آ ‬
‫ا ‪ $‬و‪ ،# 6>5‬وا‪>7‬ا‪ +‬ا‪a !$‬دي إ ا‪ + 8$‬أو ا(‪$‬ل اي )‪ًKD  $7‬ا >)ً ‪ "C‬‬
‫ ا ‪ 7$‬ت‪ , !" ،‬و< ا‪>QK‬ض @‪ Q‬و ‪)>0‬ه ‪ +7 .‬ذ‪ <   )) d‬ارا‪<D‬‬
‫ا‪ K < '>> D>%‬ا‪0$‬ق ‪>Q8‬م ا ‪[  $‬ف ' ‪>@ K‬رج ‪ Gins Berg‬اي )ى @_ن‪:‬‬
‫»ا ‪ $‬ه> آ‪   7 +‬آ‪ %6m <. +‬ن @ \‪ %6‬ن ‪>D‬اء آ ‪ X6‬ه` ا‪]  <I‬ة أو ‪ l‬‬
‫ ]ة‪ <PK ،‬أو ‪  ،<PK  l‬و! أو @ون و!‪ 7$ @  $ ،‬ون أو @ ‪7‬اء‪ .‬و '‪#$Q‬‬
‫ذه‪ G‬ه ري '>‪ H.Jhonson %6‬إ ا>ل أن ا ‪  <>  $‬ا‪ K‬س ‪A IB @  $‬‬
‫ا;ر@‪ <7‬ا‪ :<  $‬ا‪ <" W‬ا ‪ <7‬وا(‪$D‬ل وا‪ M)[  f 5$‬ا ‪ TK‬ا‪ PK‬ا‪$7‬ف @‪ ،#‬وإ ‬
‫ا;رض ا‪,‬د @ \[ ر ا ‪1‬ا"!«)! @>‪ ،< K[D D @ ،< K‬د‪.‬ت‪ ،‬ص ‪.(21‬‬
‫"‪ 7‬ا('‪ $‬ع اه‪@ K $‬ا) ‪ $  @ #‬و@   ا;] ء ا('‪ f ،<  $‬ا‪ +7$D‬ا‪^0I‬‬
‫"! و‪ -.‬ا ‪>,‬ث وارا‪ D‬ت ا('‪ <  $‬ا‪ +7$% !$‬ا‪0‬ق ا‪ !" < 7‬ا ‪ S,‬وارا‪،<D‬‬
‫وا‪ +7$D‬أ)* ‪ ]m‬رة ا\‪.‬ح ا('‪  ! $‬ل درا‪ <D‬ا( ه ت وا‪5C‬ت ا('‪<  $‬‬
‫ا‪> !$‬ا'‪ #‬ا ‪ 7$‬ت ا ‪ .<)C‬أ ا‪ K7‬ا;آ د)! ‪7 " <5‬ف  ا('‪ $‬ع @_‪» #6‬ا‪ 7‬اي‬
‫)رس ا‪>P‬اه ا('‪ S J  ،<  $‬ه! ‪ $6‬ج ا‪  58$‬وا‪ +7‬ا\‪ !6 %6‬ا ‪...!7‬وآ>‪<  Q6‬‬
‫‪C$K‬ة و‪5$‬رة‪ ،‬و‪ < Q‬د)‪>P @ < 5  K‬اه ا;ى _‪f‬ا و _‪ً f‬ا«)‪.‬ح ا) ]وخ‪،‬‬
‫‪ ،2005‬ص‪>D  >Q" .(5‬آ! )‪ !$K‬إ ارا‪ D‬ت ا>‪ < 8.‬ا>‪ < 7e‬اي )‪  $7‬ا‪ %8$‬‬
‫ا‪  !7‬ه < ا;] ء‪ ،‬وا ‪  S,‬ا;‪ D‬ب ا>‪>, < 7e‬ادث‪ ،‬و ‪ "I‬ت ا;"اد  أ'‪+‬‬

‫‪165‬‬ ‫اد ‪$ /1‬ان ‪2021‬‬ ‫ا  ‪11‬‬ ‫ق  ا ع‬ ‫‬
‫د‪ .‬ازي &‬ ‫رؤ    ا ع  اا
‬

‫ا‪ 8,‬ظ ا‪>$‬ازن أو إ دة ا‪>$‬ازن ‪ I‬ب @ ‪ +B‬إ ا‪ ,‬ل ا‪ .!7 0‬آ ا‪) #6‬م ‪ %‬ة '>ه)<‬
‫"! ‪ ),‬ا;هاف ا‪ 5) !$‬ا( ‪ 8‬ق  ‪ Q‬و)‪ 5‬أن )‪ D‬ا>‪ + D‬ا‪ ، Ql>  <7' K‬وها )‪QP‬‬
‫وا‪ !" ً,e‬ا‪ D %‬ت ا('‪ !" <  $‬ا ‪$D @  1$) $‬ار‪ ...‬إذ ( )‪<D % @ +1$C K%$‬‬
‫ا('‪ <  $‬ا‪ < 7‬أن )‪ #$Q !" ^ K‬إ( إذا آ ن )‪ #‬ر آ "!  ا‪  <"7‬ا ‪ $‬اي‬
‫)‪>0 # D‬ط ‪ `>6‬ا('‪ <  $‬وا(‪ I$‬د)<«)' ل ‪>$7‬ق‪ ،2006 ،‬ص‪.(21‬‬
‫‪ 3‬ـ ‪-‬ر ‪?5‬ر ‪ ,‬اع ‪ +‬ا   ا ‪%‬ا)(‪4‬‬
‫]‪ +5‬ا‪  7$‬ا‪ ! 7‬أ‪ J‬ا;و>) ت ا;‪ !" < D D‬ا‪ <D %‬ا‪ <)>K$‬ا‪ < C‬ا‪ !$‬ا ‪Q$7‬‬
‫ا ا  ]ة @‪ 7‬ا(‪$D‬ل‪>Q' X@ " ،‬دًا ‪ $7‬ة "!  ل ا‪ ،< @$‬ا‪ )>5$‬وا‪  7$‬ا‪! 7‬‬
‫و ‪ J.|@ X‬ت ‪ XIIB" .<  $$‬او< ا‪ $‬دات   <  ‪ S7‬ا‪ +5@  7$‬أ[>ار`‪ ،‬و‪0D‬ت‬
‫'<  ا\‪ J.‬ت ا‪ XIB" ،<' 7‬ا‪  7$‬ا‪ @ ! 7‬ه‪ $‬م آ ‪ +W ،‬ذ‪ ^$" !" d‬ه آ‪+‬‬
‫ا‪ $D‬ل ' ‪)' < 7‬ة‪ ،‬وا‪  +7‬إ دة ‪ } 0B‬ا‪ <>PK‬ا‪ M ,$ <  7$‬أهاف ‪,‬دة‬
‫ووا‪ !" <W$ <,e‬د)ا[ < ا‪  7$‬وا أرة وا‪ ،G)7$‬و@أت ‪ K@ <J‬ء و >"  ا‪ %Da‬ت‬
‫ا‪>$D‬ر)< وا(‪ I$‬د)< وا('‪ e> <  $‬إ‪$D‬ا < و[‪ ،< K$ < K‬آ ن ه"‪ Q‬ا'‪ <7‬ا\رث‬
‫ا(‪ 7$D‬ري ا‪ QK + W‬ا; < ا‪ <  7‬وا ‪ < 0‬وو‪ e‬ا‪ I$‬دي ‪ QK‬ر‪ .‬ها ا>‪ $J e‬‬
‫ا‪ 0%‬ت ا ا)< ‪ G[ QK J‬ا‪ %‬ة ا;'‪  [_$ < K‬ا ‪ <7‬ا ا)< وآا ا‪ %Da‬ت‬
‫ا‪.<  7$‬‬
‫"‪ 5‬ن هف او< ‪l‬اة ا(‪$D‬ل ه> ‪ )>5‬ر‪  D‬وأ‪ D‬ة‪ S J ،‬أ‪KD‬ت ه` ا‪ <Q‬إ‬
‫ا ‪ XC" ،<7‬وزارة ا‪  7$‬ا‪ !" ! 7‬إ < ' ‪ 7‬ت   ا‪  )7‬و() ت ا>[‪ .‬آ‬
‫( ‪ <8$B‬‬ ‫"‪ X‬ه` ا‪ %Da‬ت ز) دة ‪>$‬ا‪ !" <.‬د ا‪ ،< 0‬ا; اي @أ )‪ MB‬أ]‪ً 5‬‬
‫ا‪ C Q$ !" ! _ G $‬آ‪ <  PK +‬و@ ا‪ < '>l‬و  <‪.‬‬
‫‪5" XBD‬ة ا م @ \‪.‬ح و"  ‪ # *$‬ا‪ < .>IB‬ا('‪ <  $‬وا‪ ,‬ور ا‪ 5‬ى‬
‫‪ <D %‬ا‪ ،<)>K$‬وإ دة ا‪ !" PK‬ا‪>$, !"  58$‬ى ا‪  7$‬ا‪ ! 7‬ا>روث  "‪ ، %6‬و ر‬
‫إ‪.‬ح ا‪  7$‬ا ‪ .1971 < )>' Q] !" !7‬اي )‪ 7‬أه إ‪.‬ح "! ‪ J‬ة ا ‪ <7‬ا ا)<‪،‬‬
‫آ )‪  $7‬ا\‪.‬ح ا>‪  J‬وا‪ ! ,‬اي "‪.#$‬‬
‫آ‪ 1‬ه  ا‪ %Da‬ت ا('‪ <7  K5 5)  <  $‬ا ا)< أن ‪7K‬ل  ‪fa‬ات‬
‫و‪ [>1e‬ت ا‪ #'>$‬ا(‪ I$‬دي اي "‪  <' #$e‬ا‪P‬وف وا‪ M ,‬ذات ا;@‪ 7‬د اا <‬
‫وا‪ B‬ر' <‪ ،‬و@‪1‬ض إد '‪ e Q‬ا‪ %‬ورة ا‪ $  < 7‬و‪J‬آ ‪  .#$‬إ‪J‬اث ا‪  1$‬وإ دة‬
‫ا‪>' ?7@ !" PK‬ا‪ G6‬ا‪ ،<7  @  7$‬وذ‪1@ d‬ض ا‪ +.>$‬إ ‪>6 M‬ع  ا(‪ %6‬م‬
‫وا‪ + 5$‬أ‪ <%Da  @ !%K‬ا ‪ <7‬و@ ! ا‪ %Da‬ت ا(‪ I$‬د)< ا;ى‪ .‬و"! ه` ا‪<J‬‬
‫)‪ 5‬ا‪_$‬آ   أن ا ‪ 7‬ت ا ا)< أ‪>'> X, .‬دة  ‪>$%‬ى ان ا‪ 5‬ى و@ ‪G)$‬‬
‫"! أ‪ Gl‬ا>() ت‪ ،‬أ "  )‪ AB‬إدراج  ا('‪ $‬ع آ‪ AIB$‬أآ د)! آ ن ل ا>س‬
‫ا ‪ 1991 !7‬ــ ‪ <7 @ 1992‬ا  ة @‪ AIB$‬و‪ !"  J‬ا ل وه>  ا('‪ $‬ع ا‪.! 7‬‬
‫و@ ‪ PK < %K‬م ا ‪ 7‬ت " ‪>,‬ل إ ‪ P6‬م ا‪ 5‬ت ‪ K‬ا‪ <K%‬ا ‪ 2001 < 7‬ـ ‪ .2002‬و ‪ $7‬‬
‫ه` ا‪  <J‬اا‪ +J‬وأر ه در'<‪.‬‬
‫و@‪7‬ه "‪ X‬او< ا ا)< ‪(>,‬ت "! ‪ -$B‬ا (ت وا د)‪ ' ،‬ءت ‪ $6‬ج‬
‫ ><  ا‪(>,$‬ت ا‪ Q" !$‬ا‪  7‬أ'‪ .<>7 @ X D ،‬و@‪ 5,‬أن ا ا ه! إ‪J‬ى دول‬
‫ا‪  7‬و'‪ Q  G‬ا‪>*B‬ع >ا ا‪ B  7‬ة أو  ة‪ .‬وها  آ ن  ا ا أن ا‪>$D‬ردت‬
‫‪166‬‬ ‫اد ‪$ /1‬ان ‪2021‬‬ ‫ا  ‪11‬‬ ‫ق  ا ع‬ ‫‬
‫د‪ .‬ازي &‬ ‫رؤ    ا ع  اا
‬

‫‪  P6‬آ ن  ‪ !" (>Q‬أو‪ ،#‬وزال ‪@ 7@ ً‚ C" ً‚ ] #e>l‬ا)< ‪?7@ !" 2004 <KD # 0‬‬
‫ا‪ 7‬ه وا;‪ %‬م ا‪ < 7‬وا‪ ?7@ +C  < '>>K5$‬ا;‪ %‬م وا‪ 7‬ه "!  ل ا‪>7‬م ا\‪ < 6 %6‬أ(‬
‫وه> ‪ P6‬م ل‪.‬م‪.‬د‪ .‬وه> ‪ P6‬م ‪ !" )' ! 7‬ا ‪ ،$D  ،T6 %  #@ I) <7‬دآ‪>$‬را`‪ .‬آ ‬
‫"‪ IIB ^$‬ت )ة "! ‪  %‬ا('‪ $‬ع @ ‪ <7‬ا  ة ‪ 2‬آ‪  AIB$‬ا'‪ $‬ع ا )<‬
‫وا(‪,6‬اف‪  ،‬ا('‪ $‬ع ا‪>@$‬ي‪  ،‬ا'‪ $‬ع ا( ‪ I‬ل وا‪ 7‬ت ا‪  ،< 7‬ا'‪ $‬ع ‪ PK‬‬
‫و‪....+‬‬
‫‪ 4‬ـ ا ر‪ 0‬ا ‪ + " "0-‬ا ‪%‬ا)(‬
‫ا ر‪ <D‬ا‪ < '>> D>%‬ه!  < ‪Q !'>> D>D  58‬ف إ ‪ + ,‬ا‪ M ,‬ا‪<. B‬‬
‫@ ‪>P‬اه وا;‪J‬اث ا('‪ <  $‬ا‪ $‬دًا  ‪ 07‬ت و@ ‪ 6‬ت وا‪  l " .< 7‬ا‪>,$‬ل ا‪ 5‬‬
‫اي ]‪ `Q‬ا ‪ $‬ا اي إ( أن ا ‪ S,‬ا‪ !" !'>> D>%‬ا ا ا‪$ #$ 7 !" $D‬اث‬
‫ا‪58‬ي ا‪ ،!@1‬وها  ‪   !" G %‬ا ‪  WJ‬ا‪  1   '>> D>%‬ا;‪J‬اث وا> ‬
‫ا('‪  <  $‬ا‪>$%‬ى ا ‪; .!7$‬ن ‪  P7‬ء ا('‪ $‬ع "! دول ا‪  7‬ا‪<  S W‬‬
‫وا ا  ‪>0K) <.‬ن  ا( ه ت ا‪ <)PK‬ا‪  QK M0K) !$‬ء ا‪ '>> D>%‬ا‪،< @1‬‬
‫‪ !"  D K$‬ذ‪ < .>I d‬وا ‪ K‬ءات ا('‪ 7$  <  $‬ت ا‪>$K) !$‬ن إ ‪. Q‬‬
‫" )ال ا ‪ S,‬ا‪ !" !'>> D>%‬ا‪ #J‬ا;و ‪ #  G1) S J‬ا‪ @ 0‬ا>‪ .!8.‬و(‬
‫)ال  ا('‪ $‬ع )‪ !6 7‬ا‪ „ Q$‬و< ا(ه‪ $‬م @‪ 8‬ة ا‪ <B‬ا‪ <" e\ @ ،< '>> D>%‬إ ا‪<6 5‬‬
‫‪  l‬ا‪$7‬ف @‪[  Q‬ف او<  ‪ <.‬وا ‪  #'>@ # %Da -$B@ $‬م‪ .‬ها  ‪ D‬‬
‫ ‪ l‬ب ارا‪ D‬ت ا\ ) < وا\‪ $6‬ج ا‪58‬ي "! ها ا ل ور@‪ 0$ @ Q0‬ت ا‪<)>K$‬‬
‫‪ %Da‬ت ا ‪ $‬و‪ +5" .#$‬ارا‪ D‬ت وا ‪>,‬ث ا ا‪>I, < 6‬رة "!  ل ا ‪}" <7‬‬
‫دون ا(‪ 8$D‬دة ‪ G " . QK‬ا(ه‪ $‬م @‪Q‬ا ا‪>K‬ع  ارا‪ D‬ت ا‪ < '>> D>%‬ا ا‪ < 6‬وا‪ C‬ر)‬
‫ا ‪ < W,‬ا‪   K !$‬ا>ا ا‪ 7‬ش و(  ‪ !" <D> ,‬ا‪ $5‬ت ا ‪ .< 7‬آ ( @  إ‪Q 0‬‬
‫د ر‪ <%Da +   !D‬او< واآ ا ‪>,‬ث  ل >)‪.+ 5 @ Q‬‬
‫و‪  M,$) !5‬ا('‪ $‬ع @آ‪ G‬ا‪$‬م‪ @ ( ،‬أن )‪ !" #%86 ,‬ا‪ %‬ة ا‪ ،<)>K$‬وض‬
‫ ‪ #‬ور@‪ 0$@ Q0‬ت ا‪>%‬ق‪ .‬و‪>5) !5‬ن ‪Q‬ا ا‪ !" <6 5 7‬ا ‪ $‬ا اي ( @ ‬
‫إ‪ # 0‬ا < ا‪ < 7‬ا‪ ،# < D K‬و( )‪>5‬ن  د ‪ $) !7 ' AIB‬ا‪ # '>$‬إ ‪< [ #‬‬
‫‪   I,$‬ا ‪> 5‬ر) @‪(7‬ت  >< أو ‪  l‬اا‪ AIB !"  l‬ا‪>7‬م ا('‪; ،<  $‬ن‬
‫ها ا‪ $,) AIB$‬ج [ < ذوي رات "‪ <  , <)5‬و‪ 6‬ة‪ Q' $,) .‬ا ‪  $‬أ'‪#$ K +‬‬
‫و ‪  ' !" `)>0‬ا د)‪.‬‬
‫آ )ى @>رد)>‪ »:‬أن دور‪ 6‬آ ‪  '>> D>D  WJ‬ه> ا‪ 0K$D‬ق ا ‪ $‬وا(‪ $D‬ع إ ‪#‬‬
‫و ‪ T‬ا‪ ،#D @ S),‬دون أن )‪ !K7‬ذ‪ d‬أن )‪,‬م أه‪ +‬ا‪  7‬ا‪ ، 7$‬و ‪$‬ك ا‪ 1 <5‬ه‪ ،‬آ‬
‫ه> ‪ ?7@ !"  D‬ا‪aC‬ون ا;ى«)‪.(P . Bourdieu, 1993 , p 918‬‬
‫‪>0 " d‬ب  ا‪ 7@  1CK‬ا('‪ $‬ع إ‪J‬اث ‪>f‬رة  < ‪  < '>> D>D‬أ'‪+‬‬
‫إ دة ا(‪ $‬ر ‪Q‬ا ا‪ 7‬وإ‪ f‬ت ا>'>د  ا‪ <J %‬ا;آ د) < ا‪ < 7‬وا ‪  +5C@ < 7$‬ص‪.‬‬

‫‪167‬‬ ‫اد ‪$ /1‬ان ‪2021‬‬ ‫ا  ‪11‬‬ ‫ق  ا ع‬ ‫‬
‫د‪ .‬ازي &‬ ‫رؤ    ا ع  اا
‬

‫‪ 5‬ـ ‪ , A'9-‬اع ‪ +‬ا ‪%‬ا)(‬

‫ أ‪ ^ .‬ا‪  !" )>5$‬ا('‪ $‬ع ه>  رة  ‪  )>5‬ي "  ه> ‪!" +. J‬‬
‫اول ا‪ ،< @1‬أ) ‪  6‬ها ا ان ه>  ان @‪ @ S,‬ر'< ا;و‪ ،‬و)‪ 7‬ا;‪ $D‬ذ @ ‪ +  WJ‬آ‪+‬‬
‫]!ء‪ C6 !" # "> 7 " ،‬أ@‪ )>5 #K G0) #f ,‬ا‪0‬ب‪ .‬و‪ < J‬ا; أن ‪ P7‬ا ‪>,‬ث " ‪Q‬‬
‫_ ! ‪ <B‬ا ‪  !" }" SJ‬ل ا‪ 5$D‬ل ‪ + K‬ا‪ QC‬دات ا )ة‪ ،‬أو ;‪l‬ض ا‪ $‬ت ا;آ د) <‬
‫وا>‪ .< 8 g‬وها  @ ‪ #$K‬ا\‪  IJ‬ت ا‪Q@ <. B‬ا ا ان "  )‪ AB‬ا‪7‬د ا\' !  ‪ WJ‬‬
‫اا  ود ‪ @ B‬ا ‪>$%  S,‬ى  ان ا‪>7‬م ا('‪ !" <  $‬آ‪ 7 ' +‬ت ا>[‪.‬‬
‫ ‪$" „ 76 ,6‬ة ‪ < 7.‬وا‪>0‬ب ‪  J K‬ه> وز ه` ا‪ 7I‬ب دون ‪ f‬ر ‪< D‬‬ ‫"‪ً 7‬‬
‫وا‪ < )e 7 !$‬ا‪>,$‬ل وا‪  1$‬وا‪ ( !$‬هوب ‪ G%J +, " ، QK‬رأ)‪ T  K‬ه> ا‪ ->$‬‬
‫ا\‪.‬ح ‪ X,‬ذر)‪ <7‬ا‪ <85$‬ا‪ C <  7‬ر) ا ‪> G ) +@ S,‬ا‪ <.‬ا‪ ) $‬وا(‪ $86‬ح ‬
‫ا ‪ 7‬ت ا‪  !" <  7‬ل ا‪>7‬م ا('‪a <W@ <  $‬ه‪> K‬ل ‪)' <J‬ة ‪>5$D‬ن @ ]‪ d‬أ]‬
‫‪ 7‬ا وأآ  ‪  ),‬ل إ دة >' ‪ ) %) 5)   #‬ا‪(>,$‬ت ا‪  <. ,‬ا‪>$%‬ى‬
‫ا>[‪ !K‬واو!‪.‬‬
‫إن ‪ 7‬ا('‪ $‬ع دور ‪ !" Q‬ا ‪ $‬ا‪ PK‬وا‪ <>5,‬وا‪  KI‬ت و@ < ا‪ %Da‬ت‬
‫ا;ى‪ +5C@ fa !Q" ،‬آ   ‪  # $%‬ل >)‪ +‬ا ‪>,‬ث ا‪ < 7‬ا‪ !$‬م ‪(>J‬‬
‫‪5C‬ت "! ‪  I ),‬ا ‪ $‬ا اي‪ <" e\ @ ،‬إ و)ه @ ‪ K‬ا‪ I‬دق وا‪#)K‬‬
‫‪  78‬ت ‪  l‬ا )< "! ا ‪Q@ !Q" .$‬ا >ا'‪ #‬ا‪  )7‬ا‪ ),$‬ت‪ Q   7$ " ،‬ا م @ ‪ W5‬‬
‫ ا; ل "!  (ت ة آ ‪ %‬ه< "! @‪ K‬ء ا‪ D %‬ت ا‪ < 7‬و<‪ ،‬وز) دة ا‪ <"7‬ا‪،< 7‬‬
‫وإ) د ا‪>,‬ل از< وا‪>8‬ر)< ‪ C‬آ‪ +‬ا ‪.< 7$‬‬
‫و‪  #7‬ا‪ ‡J‬أن آ‪ W‬ا  ا‪5C‬ت ا‪ !" QK !6 76 !$‬ا‪  e ,‬ه! إ( ‪<I,‬‬
‫و‪J; < $6‬اث و‪5C‬ت و‪.‬ا ت ‪ !" XfJ‬ا ‪ !e‬ا)‪ G‬أو ا ‪  7‬و"! ‪>e‬ء ذ‪^ I d‬‬
‫ا‪ <  7‬ا‪5C <, ,I‬ت ا‪>6 !$‬ا'‪ QQ‬ا >م ‪  $‬ل ‪ ,‬و< ا‪ )  Q8‬ت ا;‪J‬اث‬
‫وا‪5C‬ت ا‪e ,‬ة‪ .‬و ‪ d‬ا‪ ,‬و<  ه! إ( ر‪ ^ ), !" <  J < l‬وا ه ت ا‪+ $%‬‬
‫ا‪>l‬ب " ‪ .#‬و‪ K7‬ذ‪ d‬أن ا\‪ %6‬ن "!  ر‪ , #$D‬ة )‪ !" `5" +7‬ا ه  أ‪ : D D‬ا\ `‬
‫ا;ول وه> "! ذ‪ !" 8K) d‬ا ‪  !e‬ل _‪ !" +‬أ‪J‬ا‪ #f‬و ‪ #  8‬و)‪ ،` 7@  $7‬ا\ `‬
‫( ‪ C‬آ‪ +‬وا;ز ت ا‪> !$‬ا'‪ .#Q‬وه>‬‫ا‪ !6 W‬ه> ا‪ e ,‬اي )‪ #@  0$%‬إن )‪B$%‬ج ‪ً >J #K‬‬
‫"! ذ‪ d‬إ‪  @ }@) 6‬ه) ا( ه  أي أ‪ ,) #6‬ول أن )‪ %8‬ا‪>e !" e ,‬ء  ) ت ا;>ر‬
‫"! ا ‪.!e‬‬
‫و‪  @ ( d‬ا‪ !"  58$‬أن )‪>5‬ن  ا('‪ $‬ع ‪ !" 58)  $%‬د" ‪>$%‬ى ا‪ 'B‬ت‬
‫@ )‪ ' J  GD K$‬ت و‪ 0$‬ت ا ‪ ،$‬و ‪  WJ @ )>5‬أآ‪ 8‬ء‪ !1 K) d .‬ا(ه‪ $‬م @‪Q‬ا ا ل‪،‬‬
‫ ‪ AB)  " <.‬ا‪ )>5$‬و[ق ا‪$‬ر)‪.T‬‬
‫" ]‪ Q‬ا‪ $‬ر)ˆ ا‪ ), S),‬رة  ا('‪ $‬ع  >ا'‪ ) * <Q‬ا‪ e ,‬ا‪$) !$‬ا)‬
‫‪ Q5@ C‬و ‪ 7‬ه ‪ 7" d ،‬ا('‪ $‬ع )‪  %‬ا  @ را‪ D‬ت  ‪ Q8‬ا ‪ !e‬وا‪>I@ e ,‬رة‬
‫أ"*‪ ،+‬و‪ ), <  !" $J‬و >‪ ^ e‬ا;هاف‪  G " ،‬ا ‪ SJ‬أن )‪ $‬ا‪>7‬ن  @ ‪ 6‬ت‬
‫و‪ >7‬ت ‪ .‬د< ود <  ا ‪ !e‬وا‪.e ,‬‬

‫‪168‬‬ ‫اد ‪$ /1‬ان ‪2021‬‬ ‫ا  ‪11‬‬ ‫ق  ا ع‬ ‫‬
‫د‪ .‬ازي &‬ ‫رؤ    ا ع  اا
‬

‫إن ا‪ 1$‬ات ا('‪ <  $‬ا‪ !" <  ,‬ا ا و‪J K‬آ< ‪ ،1988‬ا‪ 7‬ر‪Š <e‬و‪ e‬ع‬
‫ا‪ ،<@ %‬أ دت ‪>J +5C‬ل ')ة ‪ 7‬ا('‪ $‬ع‪ .‬و"‪(>, Xe‬ت  ا‪>$%‬ى ا ر@<‬
‫ا‪ \ < QK‬دة ا‪  < QK !" PK‬ا('‪ $‬ع ;'‪[ +‬ح ا‪ P‬هة ا('‪ <  $‬ا ا)<‪ ،‬وه‬
‫ه! ا‪U‬ن ‪J‬آ ت ا'‪)' <  $‬ة >‪, @" <>D‬اك ا('‪a "! $‬آ ها ا‪M +5@  1$‬‬
‫وأ‪ ،< .‬و ‪  +5 # K‬ر‪ <D‬و‪>D‬ك ا'‪ M  +5C@ ،! $‬و‪ fa‬را‪ <D‬ا‪ P‬هة ا('‪.<  $‬‬
‫و@ ‪  ! $‬ر‪ < '>> D>D <D‬ا ان ا درة  ا‪ Q8‬وا‪ + ,$‬وا‪  %8$‬ا‪.$  !7‬‬
‫وا(‪ $6‬ل  ا>‪ -.‬ا‪ P‬هي Šز< ا‪  QK !6 7) !$‬ا('‪ $‬ع "! ا>[ ا‪ !@7‬و(‪ D‬‬
‫ا ا‪ $,) d .‬ج ها ا‪  1$‬ا('‪ ! $‬اي "‪ #‬ا ‪ $‬ا اي إ درا‪<D‬‬
‫‪  -C5 < '>> D>D‬ها ا>ا ا‪_$‬زم‪ .‬ر‪ l‬ذ‪ d‬آ‪ +‬ا‪]a‬ات ل  أن ا‪( 1C6‬ت‬
‫ا ‪ !"  WJ‬ها ا ان  ل ا ‪>,‬ث ا;آ د) < وا‪ $‬ت ا‪ < 7‬وا;) م ارا‪_ K) ،< D‬‬
‫@ ‪  B‬اا" ‪ 7‬ا('‪ $‬ع وا‪ %‬ه< "! ا‪ < K$‬ا('‪.<  $‬‬
‫آ أن ا>ا ا('‪ ! $‬ااه ه> ‪>,‬ر اه‪ $‬م ‪ C‬ر) ا ‪ S,‬ا('‪ <  $‬و‪>Qg‬ر‬
‫‪J‬آ ت ‪ < B6 +W‬ا ‪ $‬ا‪ ‚" QK  7 !$‬ت وا < أدرآ‪ X‬وا‪ X >$D‬و ‪ ) * XQ8‬ا د‪،‬‬
‫و‪ X6‬إ ا‪ <J %‬ا('‪   7$ <  $‬ر ‪ !" Q‬ا‪ . 1$‬ه` ا‪ < BK‬ا‪ !$‬م رؤ)< ] <‬
‫‪Q‬ف إ ‪  1‬ا ‪ .$‬وه! ا‪ h 7 !$‬ا ع ا('‪ ! $‬و ‪>5‬ن ‪ #‬ارة  ا‪ K‬وا‪ %‬ء<‪.‬‬
‫" >‪ <8 g‬ا >ه)< ‪  -W‬ه! إ( ‪ < K.‬ا‪ <"7‬وا‪ K‬وا‪>5) -W " ،)>0$‬ن دا ‬
‫ا‪7$D‬اد ‪  < ,*$‬أ'‪ < * +‬أو ‪C‬وع  ‪ ،‬و@ ‪ <8 g>" » ! $‬ا‪  $7 ( -W‬و‪ <8 g‬و ‪X%‬‬
‫]‪  5‬أ]‪ 5‬ل ا‪ +7‬و( ه! ‪ ')«<KQ‬ار @ ‪5‬ك ‪ ،2008 ،‬ص‪ .(12‬وإ‪ 6‬ه! ر‪; D‬هاف‬
‫ا ‪ $‬و >' ‪ #‬ا‪ ,‬ة > و ‪ )>0‬ا ‪ M)[  $‬ا‪  1$‬ا('‪.! $‬‬
‫و‪>QK‬ض @‪ 7‬ا('‪ $‬ع ) ‪ G‬ا(ه‪ $‬م @‪ #‬أآ‪  W‬ل ‪ S),‬و ‪ )>0‬ه` ا (ت‪:‬‬
‫‪ 5‬ـ ‪ -1‬ا ر‪ D4‬وا ‪ , + B4C‬اع‬
‫)‪  $7‬ا‪$‬ر)‪  <  8 < » T‬ا‪ 7‬ت وا ‚< وا‪ <@ $D‬ا‪ 7$‬ا‪ +5C !$‬دورًا ‪ً Q‬‬
‫" ‪ ، Q‬و)‪ $‬ا‪  Q " 5,‬ل ا‪ + ,$‬ا‪ h $K ! QK‬ا‪ Q  +I,) !$‬ا‪ J ,)«7$‬‬
‫‪Q‬ي‪C ،‬ق ‪>  ,‬ل ا >ري‪  ،‬رف ‪  J‬ه دي ا >ري‪ ،2015 ،‬ص‪.(18‬‬
‫" ‪$‬ر)‪ T‬آ_)< ‪ $, <KQ‬ج إ  و"‪ +W$) ،‬ا‪ 7‬أو ا‪e !" <"7‬ورة إ م ا;‪ $D‬ذ‬
‫ا ‪ !7‬و ‪   #K5‬د ‪ #‬ا‪ ،< 7‬و‪ <"7‬أهاف ا‪ < @$‬و‪ < '>>5 D‬ا‪ 7$‬و[ ‪ <7‬ا‪!" G 0‬‬
‫ا‪ <J‬ا ‪ .< 7‬أ ا ‪ G6‬ا‪ !" !K8‬ا‪$‬ر)‪ !" +W$ " T‬ا‪ $‬ر ا‪0‬ا‪ M‬ا‪  < D K‬دة ارا‪< D‬‬
‫"! ‪>e‬ء ا‪Q‬ف ا‪>CK‬د‪ ،‬آ‪ <)0‬ا‪e ,‬ة‪ ،‬ا‪ K‬ش‪>,@ <)[ ،‬ث ا‪ < 0‬و[)< ا(‪ C5$D‬ف‬
‫وا) رات ا ا‪.< 6‬‬
‫أ "  )‪ <_% AB‬ر)‪  T‬ا('‪ $‬ع دا‪ +‬ا ‪ 7‬ت ا ا)<  ‪ <.‬أن ه`‬
‫ا; ة أ‪7 X, .‬ف ا‪ C$6‬رًا وا‪ ً 7D‬دا‪ +‬ا ‪ 7‬ت ا ا)<‪ ،‬و _ ‪e <$, <6 5‬‬
‫‪ <>PK‬ا‪ IIB$‬ت ‪>7‬م ا\‪ < 6 %6‬وا('‪ 7" .<  $‬ا('‪ $‬ع ‪>J # W‬ل و ‪ IIB‬ت آ‪ W‬ة‬
‫و‪ <>K$‬و‪7‬ة‪Qg .‬ت ا‪, ً$@ $D‬آ< ا‪ !" <) 1$‬ا ‪ < K‬ا('‪ ،<  $‬ا(‪ I$‬د)<‪ ،‬ا‪< D %‬‬
‫وا‪ .< " W‬ها  )‪8‬ض ‪e‬ورة >' ‪  #‬ا('‪ $‬ع @‪ # IIB -$B‬إ "‪ Q‬و ‪+ ,‬‬
‫وا ‪ !" S,‬ا‪>,‬ل ا )ة ا‪ !$‬آ ‪ $6 X6‬ج ها ا‪. 1$‬‬

‫‪169‬‬ ‫اد ‪$ /1‬ان ‪2021‬‬ ‫ا  ‪11‬‬ ‫ق  ا ع‬ ‫‬
‫د‪ .‬ازي &‬ ‫رؤ    ا ع  اا
‬

‫و )‪ 7‬ب  ا‪ !" '>> D>%‬ا ا ا >م م ر ‪  Q‬ا‪  AB$‬ا'‪< 7‬‬
‫ا‪ < 8%8‬وا‪ <)PK‬وا‪ < QK‬ا ‪  58$ @ <0‬ا‪ !8%8‬ا رآ‪ !%‬وا‪ )PK‬ت ا('‪<  $‬‬
‫ا‪ < 5 D5‬ا;ى‪ .‬ه` ا ر@ ت ‪ K@ !" @ D X, 6‬ء "‪ 5‬ا'‪ !" fa ! $‬ا‪ )7‬‬
‫ا‪  '>> D>%‬وا‪ d !"  8W‬ا‪$8‬ة ‪ًP6‬ا ‪P‬وف ا‪ $‬ر)‪ < B‬وا(‪ $‬رات ا‪< D %‬‬
‫وا(‪ I$‬د)< وا('‪ <  $‬وا‪ < " W‬ا‪>]  !$‬ه ‪0 D !" 5) +C8 " .‬ة ا‪ )58‬ا;وا‪ +‬‬
‫@‪ < K‬ا‪  !"  58$‬ل  ا('‪ $‬ع و اآ ‪ K.‬اار " ‪Q" .#‬ا  )‪ '>> D>% ^%‬‬
‫ا‪   ,‬ا(‪ 8$D‬دة  ا‪ 1$‬ات ا‪ %$‬ر<  ‪ $‬ا اي "! ا‪ 7 T D_$‬ا('‪ $‬ع ا )‬
‫و‪>J M‬ل ')ة ‪ %‬ه "! @‪ K‬ء ‪ 8‬ه  ‪> < '>> D>D‬اآ‪>0 G‬رات ا‪.I7‬‬
‫)‪  # $‬ا('‪ $‬ع ا >م إ ا(@‪ 7$‬د  ا‪  PK$‬وا‪$‬آ   ارا‪ D‬ت ا ا‪ < 6‬ا‪!$‬‬
‫‪ M,‬ا(‪$‬اب  ا* ) ا('‪ <  $‬ا>ا‪ ،< 7‬و ر‪ <D‬ا‪ ^K '>> D>%‬ا(‪ $D‬ع وا\‪ 1.‬ء‬
‫‪   8‬ا('‪ <  $‬وا(‪ 5$J‬ك ا ] @ ‪>P‬اه ا('‪ 7$D @ ،<  $‬ل ارا‪ D‬ت ا‪ < 8 5‬ا‪<,$8K‬‬
‫  ان ا ‪B$D @ S,‬ام ا @< وا‪ C @ <PJ‬رآ<‪  (@ ...‬ا‪ K 7$D‬را‪ D‬ت ا‪< 5‬‬
‫ا‪@ $7 !$‬ر'< آ ة  ‪ < K‬ا‪ $D‬رة ا(‪ $D‬ن‪Q" .‬ا )‪ K ^K‬ا‪ !" M7$‬درا‪ <D‬ا‪ P‬هة‬
‫ا('‪.<  $‬‬
‫آ أن أه ‪ #K !6 7) +5C‬ر)‪  T‬ا('‪ $‬ع ه> ‪ <_%‬ا‪ K )>5$‬ا;‪ D‬ة‪ S J ،‬أن‬
‫‪ )>5‬ا;‪ $D‬ذ )‪  +5C@ $‬ي )‪  $7‬ار' ت ا ‪ < 7‬آ آ‪>$‬را`‪] ) f ،‬ون ‪ Q Q‬دون‬
‫ر)‪ G‬أو ‪ @ )>5‬ا‪>I," .M % !'>l‬ل ا;‪ $D‬ذ  در'< اآ‪>$‬را`  ‪ [] T‬آ "‬
‫‪$‬ر)‪>5)  ،T‬ن ‪ #‬رات "! ا ‪ S,‬وا‪,$‬ي وا‪>@   l 5 - _$‬ا ا‪$‬ر)‪ T‬و[‪#‬‬
‫وأ‪ #  D‬وآ ‪ Œ  < 8‬و >‪ + .‬ا‪ >7‬ت و‪ < IBC@ <@ D <"7‬و‪ < %86‬ا‪; ،G 0‬ن ‪$‬ر)‪T‬‬
‫إ‪$D‬ا < أو ‪ -I <0‬ا\'اءات ا‪>) !$‬م @‪ Q‬ا;‪ $D‬ذ وا‪ ' $6 M , < 1@ G 0‬ت ا‪.7$‬‬
‫و"  )‪ AB‬ا‪|" G 0‬ن ا‪ $‬را ‪  Q‬ل ا‪>7‬م ا('‪) ( <  $‬ال )‪ 07 *B‬ت‬
‫إدار)< و ‪ 85 T‬ءات ا‪ 6 d ،< 0‬ه )‪>6 7‬ن ‪ !" I6‬ا‪ <" e\ @ ،)>5$‬إ ‪ l‬ب ا‪<7 0‬‬
‫و@ ‪  ( ! $‬ن ‪>D <C K‬اء "! ا‪e ,‬ة أو "! ا‪ AI,‬ا‪; ،<  0$‬ن أ‪>D‬ب ا‪>,‬ار ه>‬
‫ا;‪>D‬ب ا‪$‬ر)‪ !%‬ا ‪ !" !%‬ا ‪ <7‬وا‪Q‬ف ‪ #K‬ه> ‪>'  ' )>0‬ا‪ < IB] G6‬ا‪G 0‬‬
‫و ‪ <.‬ر ‪  #‬ا‪  58$‬وا\@اع‪ .‬وا‪76‬ام  ‪ M D‬أدى إ ه>ر ا‪>7‬م ا('‪<8I@ <  $‬‬
‫ < و ا('‪ $‬ع @‪.<.  <8I‬‬
‫أ "  )‪ < * AB‬ا ) ‪ T‬ا‪ !$‬رس "‪  K‬أ‪ K%86‬أ م  ) ‪ 7) T‬د ر)‪ Q%‬‬
‫ا‪D !" < 0‬ا‪ D‬ت (‪ ،<J‬وا ‪  ?7‬ا>‪J‬ات  ‪ 5‬آ‪ W‬ا  '>ا‪ <)P6 G6‬وزه ا‬
‫إ ‪ G ) d .  J‬إ دة ا‪ ، Q " PK‬وو‪ 0$@ <0  T )  e‬ت ‪>D‬ق ا‪ ،+7‬وا‪!$‬‬
‫‪ K$‬ول ا‪ +7‬ا('‪ ! $‬أو ا‪ <B‬ا('‪  <8I@ <  $‬ا‪.<  0 < 6‬‬
‫آ أن  ا('‪ $‬ع ) } @ ‪ -W‬ا‪K‬ي‪ ،‬وه> ذ‪ d‬ا‪ -W‬ا‪ +$%‬ا'‪GJ . ،!7‬‬
‫ا‪ 58‬ا‪ ,‬وا‪>‚%‬ل اي )‪ +,‬ه>م ا;< و‪ C‬آ‪ +‬ا ‪ ،$‬و)‪ ,‬ول ' هًا ا‪58 T D_$‬‬
‫ ع‪ .‬وه‪ W K‬ر * <  < ا‪>7‬م ا('‪ <  $‬و' < اا < وا>‪ !" < >e‬ارا‪ D‬ت‬
‫وا;@‪ ,‬ث ا('‪ ،<  $‬وا‪  ,$ @ }  !$‬ا;))>>'!  ‪ !" SJ‬درا‪ <D‬ا‪>P‬اه‪ ...‬و‬
‫ا(‪ $6‬دات ا‪ !$‬و'‪(aQ XQ‬ء ا ‪  WJ‬أ‪>I)  Q6‬ا إ ا م @وره "  < و‪ <6 5‬‬
‫ا('‪ $‬ع‪ ،‬وآ>ن ها ا‪ $) ( 7‬وز ا;آ د) < "! ا‪0‬ح‪ ،‬وأ‪7$) ( #6‬ى ‪.‬ا`  ل ا ‪،<7‬‬
‫وه>  '‪ !6 7) #7‬ا‪ <7‬وا‪ # - 5" .„ Q$‬أن )‪>0$‬ر وه> ( ) رس إ( دا‪ +‬ا ‪ 7‬ت‪ ،‬و(‬

‫‪170‬‬ ‫اد ‪$ /1‬ان ‪2021‬‬ ‫ا  ‪11‬‬ ‫ق  ا ع‬ ‫‬
‫د‪ .‬ازي &‬ ‫رؤ    ا ع  اا
‬

‫)‪ #@ +7‬إ( ‪>I,‬ل  ا‪ QC‬دات؟ "‪  +7‬إ@‪ 7‬د`  ا>ا ا >! و ‪ < K‬ا ‪  $‬ر‪<6‬‬
‫@ ‪>7‬م ا‪.< '>>K5$‬‬
‫وه‪ K‬ك  ‪ً' J +W)  +‬ا أ م ‪>Qg‬ر  ا('‪ $‬ع و ‪>0‬ر` وه> ا>‪ -‬ا‪7‬ا! اي‬
‫)‪ `B$‬ا ‪  $‬ها ا‪ S J ،7‬ه‪ K‬ك  (ت )ة "! ا ‪ $‬ا اي ( ال ‪ <1‬أ م‬
‫ا ‪ S,‬ا('‪ ! $‬وا‪ <"7‬ا‪ < 7‬ه` ا (ت ‪ <D  $7‬و)‪ PK‬إ ا ‪T 6 <@ W@ Q " S,‬‬
‫‪ P -C5) #6; Q‬ه ا‪B‬اع وا‪.„1‬‬
‫و"! ا ا )  ا‪ G 0‬أن  ‪ 7    +I,‬رف ( )‪ ،# !" Q8 g>  0$%‬ذ‪d‬‬
‫‪ 1‬ب ‪  <KQ‬ا('‪ $‬ع أو ا‪  !" # " A$B‬ان ا‪ +7 )  ،+1C‬ا‪8) < 0‬ون  ها‬
‫ا(‪ I$‬ص‪  8$%) - 5" » .‬دارس  ا('‪ $‬ع  ]‪ Q‬دا ‪ #‬ا ‪  #>IJ K < 7‬و‪<8 g‬‬
‫"! إدارات ا‪ < K$‬أو اآ ا‪ <[C‬أو "!  (ت ا\م ‪...‬؟ "‪ KQ‬ك "ص آ‪ W‬ة ‪M ,$‬‬
‫ا‪ 8$D‬دة ا‪  G 0‬ها ا‪(  !" 7‬ت ا‪ ')«+7‬ل ‪>$7‬ق‪ ،2006 ،‬ص‪.(27‬‬
‫وه>  ) ‪ +7‬ا‪58) < 0‬ون ' ً ‪ K‬ا‪ $‬ره ‪ _CK) S ,@ ،AIB$‬ا‪ l  +5C‬ب‬
‫‪(aQ@ <.  +1] G. K‬ء "! ا‪ 8 KI$‬ت ا‪ - g> < KQ‬ا‪ l < $6 ،!>7‬ب ‪ <" f‬‬
‫ا('‪ $‬ع "! ا ‪ $‬ا اي‪ +7 )  .‬ا‪P6 PK) G 0‬ة ا‪ $J‬ر ‪Q‬ا ا‪) Q6; ،7‬ون أ‪#6‬‬
‫( " ة  ا‪ !" )>5$‬ها ا ل‪ .‬و ‪ <.‬أن ا‪ W5‬ون ا) ‪>6>5‬ا "! ا ل ) ‪>Q‬ن ‪Q$KQ‬‬
‫ا‪ 7@ <  $%‬إ‪ Q6‬ء ‪ %‬ره ارا‪ .<7  @ !D‬آ أن ) !  ا('‪ $‬ع )‪>6 7‬ن  ‪„ Q‬‬
‫ ‪ <6 5‬ودور ها ا‪  !" AIB$‬ل ا‪ G %@ ،+ 1C$‬م ‪ M@ 0‬ا‪ Q‬م ا‪ < KQ‬ا‪> !$‬آ‪ +‬‬
‫ ا‪ QC‬دة‪.‬‬
‫و‪ d‬و‪P6‬ا  ‪  #‬ا('‪ $‬ع "! د"  < ا‪ < K$‬وا‪$‬م "! اول ا‪< @1‬‬
‫وا‪  < @7‬ا‪>IB‬ص‪  @ ( ،‬ا‪C$D‬اف ‪ !" # Q‬ا ا‪ < 7@ " ،‬ا‪>0$‬ر  ‪ ،<.‬إذ‬
‫( @  ا‪ )>5 !"  58$‬إ[ رات و‪ )58‬و   "! ا ل ‪ +,‬ا;ز< ا‪ ،<  ,‬وا* )‬
‫ا('‪ <  $‬ا‪ ،$  @ <. B‬وه>  ‪6‬ى @‪ #‬دم ‪ K S D‬ان ا‪ ،C  W‬إذ أآ  أه <‬
‫ا‪  } 0B$‬ل ا ا‪ h‬ا‪ " <  7$‬ا‪ 85‬ءة ا\‪ ،< ' $6‬وإ‪J‬اث ا(‪$D‬ار ا‪!D %‬‬
‫وا('‪ ،! $‬واي )‪ ً []  $7‬أ‪ < K$ ً D D‬ا(‪ I$‬د)<‪.‬‬
‫إ( أن ا;ز< ا‪  QK !6 7) !$‬ا('‪ $‬ع "! ا ا ‪ G%J  J‬ا‪>7 IK !] 7‬د‪:‬‬
‫» ‪>D ...‬اء "! ا‪$‬ر)‪ T‬أو ا ‪ S,‬ه> ا‪_$‬ر'^ @  ا‪  l !K $‬ا‪K‬ي  ر@ ت وا;[ ا‪<)PK‬‬
‫وا‪ < QK‬ا‪>0$‬رة "! ا‪) 1 +J‬ة‪ ،‬وا‪B$D‬ا‪ < 5 6 5  <)0@ Q‬آ>ا‪ ' G‬هة ‪ Q8‬ا>ا‬
‫ا('‪  ! $‬ا«)‪ ،2003 ،IK !] 7‬ص‪.(81‬‬
‫إذن ( @  ا‪ !"  J  58$‬آ ‪ - 5 < 8‬ا‪ < 7‬ا‪ !" <  7$‬ا ا @ )‪ GD K$‬‬
‫[>‪ J‬ت و‪ ' J‬ت ا‪ 7$‬وا‪>%‬ق‪ < K$ ،‬ا ‪ $‬و ) ‪ #‬أ‪ 6‬ط "‪a)  ،< 7‬دي إ ‪+ 8‬‬
‫ا ‪ !" SJ‬ا ان و‪ C‬رآ‪ !" #$‬أ‪ <) 58 <0C6‬وإ@ا <‪ » .‬إذ ى "! آ‪ +‬أ‪ ,6‬ء ا‪ 7‬‬
‫إ‪ J.‬ت  ‪ M‬و‪>$‬ا‪ <>PK !" <.‬ا‪  7$‬ا‪> ! 7‬اآ < ا‪>0$‬ر ا‪ !K$‬ا‪ %$‬رع و >' ‪#‬‬
‫أها"‪  - 5$ #‬ا‪ 1$‬ات ا('‪ <  $‬وا‪ <)>@$‬وا(‪ I$‬د)< ا‪  <' K‬ها ا‪>0$‬ر‪ ،‬و)‪7‬‬
‫ا(‪ W$D‬ر "! ا‪  7$‬ا‪7@ ! 7‬ا ا‪ I$‬د)ً "  < ا‪  )«>K‬ا‪   ،80I - 0‬ا‪@ J‬‬
‫‪ ،2010 ،< 6 D‬ص ‪.(24‬‬

‫‪171‬‬ ‫اد ‪$ /1‬ان ‪2021‬‬ ‫ا  ‪11‬‬ ‫ق  ا ع‬ ‫‬
‫د‪ .‬ازي &‬ ‫رؤ    ا ع  اا
‬

‫‪ 5‬ـ ‪ -2‬ا '!‪ E‬ا ‪ + +‬ل ‪ ,‬اع‬

‫)‪  $7‬ا;‪ $D‬ذ ا ‪ !7‬أ‪ $D‬ذًا و@ ‪ T86 !" ًWJ‬ا>‪ » ،X‬وا‪$‬اوج @  ا ‪ S,‬ا‪!7‬‬
‫وا‪$‬ر)‪ T‬آ ن ] ‪7 #‬وم‪ S ,@ ،‬ا‪ K‬ه‪ h‬ارس @‪ Q‬آ ‪$% # ] X6‬ة و‪ ،<$@ f‬وا ‪ S,‬ا‪!7‬‬
‫آ ن ;‪l‬اض  < و‪ C6‬أ@‪ ,‬ث ا;‪ D‬ة‪  0$%6  ،‬ا>ل أن ه  ا‪  $Q‬آ ‪ $$% X6‬‬
‫ا‪@  5 ،  ($D‬ا)< ا‪>W‬رة ا‪ <  KI‬وا‪ ،< '>>K5$‬و@ا)< ان ا‪X' )C7‬‬
‫ا ‪ 7‬ت  دوره ا‪ $‬ي إ  ل ') زاوج @  ه) ا‪a  >Q8‬د) ن إ ا‪<B‬‬
‫ا‪)«< 7‬أ@> ‪ ^ D !1‬وون‪ ،1997 ،‬ص ص ‪ 137‬ـ ‪.(138‬‬
‫آ » )‪ !6 7‬ا ‪ S,‬ا‪ !" !'>> D>%‬ا>[ ا‪_  <  <8I@ !@7‬زق ‪! QK‬‬
‫) }  ]ة @_‪ 6‬ط ا‪ #'>$‬ا‪PK‬ي‪ ،‬و@‪ < >K‬ا>‪ >e‬ت ا  < ا‪,‬ودة‪ ،‬و ‪1‬و  ‬
‫ا(‪Q$D‬ك وا‪ } % $‬ا‪ ،+B‬وا(زدوا' < @  ا>ل وا‪ ^ ،+78‬أ‪ !" fa < D D‬ا ‪SJ‬‬
‫ا‪  *" ،!'>> D>%‬روا"  ا('‪ $‬ع ا;‪ J‬دي ا ‪ G6‬ا‪>K‬ل اي )‪ 5  l +$‬ت ا‪K‬‬
‫وا‪  )«) $‬ا‪>Q  ,‬ر @ ]<‪ ،2017 ،‬ص‪.(71‬‬
‫و ا‪ >7‬ت ا‪>, !$‬ل دون ها ا‪ ) $‬ا‪58‬ي)أ@> ‪ ^ D !1‬وون‪ ،‬ص‪:(72‬‬
‫ـ ‪0 D‬ة ا‪  !D %‬ا‪!7‬؛‬
‫ـ وا‪ < 6‬ا ‪ $‬وا‪#16‬؛‬
‫ـ ‪ <>PK -7e‬ا‪)>5$‬؛‬
‫ـ إه ل ا ‪ S,‬و ‪.#C Q‬‬
‫و)‪  $7‬ا ‪ S,‬ا‪I$) d Q T 6 <@ W@ !7‬ى ‪[  Q‬ف ا‪ ،<0%‬وا‪  !$‬رس‬
‫ ت ا‪0 %‬ة‪I  K" ،‬ي ور"?‪ ،‬وأ‪ 6 J‬ا‪7‬اء ا‪ .^)I‬وها  )‪   7‬ا‪16‬ق ا ‪$‬‬
‫ور"*‪ #‬أن )‪ ً>e> ^ I‬را‪.<D‬‬
‫آ أن ‪ P7‬ا ‪>,‬ث ا ‪  !" < 7‬ان  ا('‪ $‬ع ‪ ^]  !6 7‬ا>ارد ا  <‬
‫ا‪ ، Q <IIB‬إ‪ <" e‬إ ا‪>7‬ا‪ M‬ا‪> !$‬ا'‪ #‬ا ‪ >7 QK  WJ‬ت ا( ‪ I‬ل @‪ <K 7‬ا ‪!" S,‬‬
‫ا ان )‪ QC‬ا ‪ +‬إدار)<  '‪ ،<Q‬وآا ا ‪ !>@ M7$ +‬ا‪8‬د ا اي @_ه < ا ‪ S,‬‬
‫'‪ <Q‬أى‪ <" e\ @ ،‬إ ‪ <@>7.‬ا‪ CK‬وار ‪ 8‬ع ‪ .#$85‬وأ"*‪ +‬و‪ +7  < D‬ا ‪>,‬ث ا ‪< 7‬‬
‫ا ا)<  [)‪ Q‬إ ا‪ !" M 0$‬ا>ا ا‪ !7‬ه> أن ‪>5‬ن ‪ ' J  <W K‬ت ‪,‬دة ‪0‬ه‬
‫‪ %Da‬ت ا ‪ $‬ا‪ 7%$" ،<8$B‬ا ‪>,‬ث ا('‪ <  $‬إ إ) د ‪>J‬ل ‪. Q < D K‬‬
‫إن ‪>0‬ر  ا('‪ $‬ع @ >ازاة  ‪>0‬ر ا‪ [ CK‬ت ا(‪ I$‬د)< )‪ G0$‬و‪ e‬إ‪$D‬ا <‬
‫وا‪ S,  <,e‬ا‪ !7‬اي ( زال )‪ #$  7" !" 5,$ <D % $8‬و ‪>0‬ر`‪ ،‬و ‪|" #‬ن ‪!>‚%‬‬
‫ا‪>  )   7$‬ا‪ <.‬ا ‪>Q‬د \) د  ت ا‪ 7$‬ون  ا‪ %Da‬ت ا(‪ I$‬د)< وا('‪<  $‬‬
‫ >غ إ‪J‬ى أآ  ا;هاف ا‪   7 AB !$‬ا('‪ $‬ع‪ ،‬وذ‪ C6|@ d‬ء ‪ K.‬د)‪!" <IIB$ M‬‬
‫>)‪ +‬ا ‪>,‬ث ا‪  < 7‬رج ‪ %‬ه ت او<‪  .‬ل  ‪ M D‬وآ‪ ,‬و< ‪<' e>@ K K‬‬
‫ ا‪>,‬ل وا(‪$‬ا‪ J‬ت وا‪6 !$‬اه ‪ %$D‬ه "! ا‪  + $‬أز<  ا('‪ $‬ع  ا‪) 7I‬‬
‫ا‪PK‬ي وا‪:! 0$‬‬

‫‪172‬‬ ‫اد ‪$ /1‬ان ‪2021‬‬ ‫ا  ‪11‬‬ ‫ق  ا ع‬ ‫‬
‫د‪ .‬ازي &‬ ‫رؤ    ا ع  اا
‬

‫ـ ‪ )>5 )7 < $J‬ا‪ّ>5‬ن و‪ e‬ن ا >دة "! ا‪ * ،)>5$‬ن آ‪ 8‬ءات   < ‪> $J‬اآ‪G‬‬
‫‪ 0$‬ت ا‪  1$‬ا‪  +. ,‬ا‪>$%‬ى ا('‪ ! $‬وا(‪ I$‬دي وا‪ !" W‬وا‪# ' $J‬؛‬
‫ـ إدراج ر)‪  T‬ا('‪ $‬ع آ دة "! ا‪ K‬ه‪ h‬ا‪ <J <  7$‬ا‪ -)7$ ،<)>6 W‬ا‪Q@ G 0‬ا‬
‫ا‪ 7‬و‪#$ .>I‬؛‬
‫ـ ‪ + 78‬ا‪ I@$‬ت ا ا‪ < 6‬ا‪ !" < 0 @ <. B‬ا‪ %Da‬ت ا(‪ I$‬د)< وا('‪<  $‬؛‬
‫ـ إد ج ‪ IIB‬ت ‪ ] $‬و‪ 0$‬ت ‪>D‬ق ا‪ $86( @ +7‬ح  ا‪ } ,‬ا‪ B‬ر'!؛‬
‫ـ إ) د ‪>K‬ات  ‪ I‬ل @  ا‪ %Da‬ت ا‪ < >5,‬وا‪ ،<Q'  <. B‬واآ ا;@‪ ,‬ث "! ا ‪<7‬‬
‫ '‪ <Q‬أى‪ S ,@ ،‬م ه` ا‪ %Da‬ت ا‪ Q ' $J‬اآ ا ‪ ،S,‬و ‪ T86 !" >$‬ا>‪X‬‬
‫>"  ا ا ! ‪ `Q‬ا;@‪ ,‬ث‪ $ @ ،‬ره ا‪ 8$%‬ة ‪ QK‬؛‬
‫ـ ا"‪ $‬ر ا ‪ S,‬إ ا;‪ < .‬ا‪ < 7‬ا‪8 !K7 !$‬د ا ‪ S,‬و  `  ‪ 5"_@ ` l‬ر ')ة‪5$  ،‬ة‬
‫و‪ 8‬ة ‪ <)  @ %$‬وا(‪< $D‬؛‬
‫ـ ‪ ^K‬أ‪ I‬در' ت ا‪  8,$‬وا‪   WJ   C$‬أ'‪ +‬إ‪ $6‬ج ا‪ <"7‬و ‪ )>0‬ا ‪ S,‬ا‪!7‬؛‬
‫ـ ا(@‪ 7$‬د  [ @ ا‪ 5‬وا‪  $‬وا('‪$‬ار "!  ل ا ‪>,‬ث ا('‪ !" <  $‬ا ا‪ ،‬وإاد‬
‫@‪>,‬ث ‪ <)P6‬و ‪  <  0‬ا‪ !" Q  $6 -g> < 6‬ا‪  0‬ت ا‪<8$B‬؛‬
‫ـ إ‪J‬اث >ا"‪ M‬آ! وآ ‪ ! J  @ !8‬ا‪ QC‬دات و ‪ G. K‬ا‪ ،+1C‬وذ‪ d‬و"‪  M‬أ ا‪7‬ض‬
‫وا‪.G0‬‬

‫ـ ا ‪5F‬‬
‫و"! ‪ <) Q6‬ها ا ل ‪ +I6‬إ أن  ا('‪ $‬ع )‪Q‬ف إ ‪  K.‬ا‪0‬ب @ ‪، WJ‬‬
‫و]) ا'‪  ،  $‬ل ‪ Q,K‬ا‪ >7‬ت ا‪ Q6_]  !$‬أن ‪  Q7‬درا)<‬
‫@ ;‪ D D‬ت وا ‪ !K‬وا‪>P‬اه ا('‪>D ،<  $‬اء  ‪>$%‬ى ا‪ !,‬أو ا\ ! أو ا‪ ،! 7‬‬
‫أ'‪ Q" +‬ا‪>%‬ك ا\‪ !6 %6‬و ‪ ،# ,‬آ )‪Q‬ف إ ‪ ^ %‬ا‪0‬ب @ ‪ Q‬رات ا‪  !" < 7‬ل‬
‫ا ‪ S,‬ا('‪  ،! $‬أ'‪ +‬أن )‪>6>5‬ا أ"اد "   "! ا‪ < K$‬ا('‪ <  $‬وا>[‪.< K‬‬
‫آ أ‪ #6‬ا‪ 7‬اي أو' ا‪>,‬ل ‪5C   W5‬ت ا ‪ $‬ا;ورو@! وا‪6 !@1‬اك‪5 .‬‬
‫وا ا‪ ,‬ل "! ا ‪ $‬ا‪ !@7‬و ‪ #Ke‬ا ا‪ ،‬أ‪ 6 Qg‬و ا'‪ <6 5 g>, 7‬ها ا‪.7‬‬
‫و ‪>6‬ا'‪ !" #Q‬ا ا ا >م و‪ K‬ة ا‪$l‬اب ا‪ S,  @ +1$C‬ا‪  !'>> D>%‬وا‪ ،#7‬و‪IJ‬‬
‫اه‪>' !" # $‬ا‪  < ' G6‬ا‪ ,‬ة ا('‪ ،<  $‬ا; اي ( ) ‪Q +7‬ا ا‪ 7‬أن ) ! إ‬
‫‪>$%‬ى  ل  ا‪  #K’5) S ,@  PK$‬ا‪  %8$‬ا‪>P !>C‬اه ا ‪.$‬‬
‫آ أن ا‪>7) ( +B‬د إ ا‪ ,@ 7‬ذا ‪ ! ) >Q" ،#‬و"‪ + M‬ا‪ KW$D @ ،#@  1$C‬ء‬
‫ا‪( ,‬ت ا‪8‬د)< ا‪ !$‬ا‪ X 0$D‬أن ‪  !07‬ا('‪ $‬ع ‪ QJ‬آ‪  7‬ل ر@‪> @ Q0‬ا‬
‫ا‪ 7‬ش‪.‬‬
‫" ‪ 6 '>> D>D M , G‬ه*< و" < "! ا ا‪_@ ًK> ،‬ن ا م @‪Q‬ا ا‪ $,) T D_$‬ج‬
‫إ ‪ - 5‬ا ‪>Q‬د ‪1‬ض ‪ M ,‬ها ا‪Q‬ف‪ ; " ،‬ه>  ‪ G) A BC T‬اى وإ‪ , 6‬و<‬
‫‪  .‬ه> ا@‪>IB@ 7‬ص وا و‪ + $%‬ها ا‪ !" 7‬ا ‪ ،$‬أي ) ‪ <  7 G‬و ‪+ A BC‬‬

‫‪173‬‬ ‫اد ‪$ /1‬ان ‪2021‬‬ ‫ا  ‪11‬‬ ‫ق  ا ع‬ ‫‬
‫د‪ .‬ازي &‬ ‫رؤ    ا ع  اا
‬

‫ا ‪  $‬ل ا‪ ، '>> D>%‬دون ا(آ‪ 8$‬ء @ ‪0$‬ق ‪ )P6 Q‬وا(‪ $‬د  ا‪ PK$‬ات‬
‫ا‪ < @1‬وا;ور@ <‪ ،‬أ)*ً (@  ا‪ $‬د >ا‪ GD K$ <.  G‬وا ‪ $‬ا اي دون ‪<@ 0‬‬
‫ا‪ K‬ذج ا‪> < @1‬ا ‪ J‬ل ا ‪ ،$‬آ‪  @( d‬ر" ]_ن ا‪  7‬ل ا‪ +%%$‬ا;آ د)!‬
‫وإ‪ 0‬ء ‪ #,) @ # < [ <7D‬ا‪> 7‬ن @‪ ،#‬و‪ ,‬و< ا‪ $D‬ل [ < ا‪  7‬ه ذوو آ‪ 8‬ءة ‬
‫دون '‪ #7‬آ‪ + $%) AIB$‬ا‪  < 0‬ذوي ا‪ 85‬ءة ا‪ ،< 6$‬ا; اي ( )>’ ا\@اع @‪.#‬‬
‫ـ ‪ )H‬ا (ا‪G‬‬
‫• ! @>‪  ،< K[D D @ ،< K‬ا('‪ $‬ع ا‪>@$‬ي‪ ،‬ا ا‪ :‬دار ا‪Q‬ى‪ ،‬د ‪ .‬ت‪.‬‬
‫• ‪.‬ح ا) ]وخ‪  !" + ،‬ا('‪ $‬ع‪ ،‬ا ا‪ :‬دار ا‪>7‬م ‪.2005 ،‬‬
‫• ' ل ‪>$7‬ق‪  ،‬ا('‪ $‬ع "! ا ا  ا‪_CK‬ة إ )>‪ K‬ها‪ ،‬ط ‪ ،1‬ا ا‪.2006 ،‬‬
‫‪• Pierre bourdieu, La misère du monde, Paris , ED LE seuil, 1993.‬‬
‫• ' ار @ ‪5‬ك‪ '>> D>D ،‬ا‪>   ، 8W‬رج آ‪>$‬رة‪ ،‬ط ‪ @ ،1‬وت‪ :‬دار ا‪ $5‬ب ا )ة‬
‫ا‪,$‬ة‪.2008 ،‬‬
‫• ‪Q  J ,‬ي‪C ،‬ق ‪>  ,‬ل ا >ري‪  ،‬رف ‪  J‬ه دي ا >ري‪ ،‬ا‪ K‬ه‪h‬‬
‫و[ا‪ M‬ا‪$‬ر)‪  !" T‬ان ا‪$‬ر)‪ ،T‬ط‪ ،1‬ا;ردن‪ :‬دار ا‪>e‬ان‪.2015 ،‬‬
‫• ا‪  >,6 ،IK !] 7‬ا('‪ $‬ع ‪6‬ي درا‪ D‬ت ‪ <)P6‬و ‪ ،<  0‬ا ا‪ :‬د)>ان‬
‫ا‪ > 0‬ت ا ‪.2003 ،< 7‬‬
‫•   ا‪   ،80I - 0‬ا‪" ،< 6 D @ J‬ا ‪> "  @ <7‬ة ا‪  7$‬وره ‪ 6‬ت ‪>0‬ر ا;داء‬
‫‪P6‬ة إ ا>ا وا‪C$D‬اف ا‪ <  ،"+ $%‬ا>ا‪ J‬ت  ‪>,‬ث وارا‪ D‬ت‪ ،‬ا‪7‬د ‪ ،8‬ا ا‪،‬‬
‫‪.2010‬‬
‫• أ@> ‪ ^ D !1‬وون‪> ،‬ا ا‪$‬ر)‪ !" T‬ا ‪ ،<7‬ط ‪ ،1‬ا;ردن‪ :‬دار ا‪.1997 ،58‬‬
‫•   ا‪>Q  ,‬ر @ ]<‪  ،‬ا('‪ $‬ع ا;آ د)! درا‪ D‬ت ‪ <)P6‬وإ ) <‪ ،‬ط‪  ،1‬ن‪ :‬دار‬
‫ا;) م‪.2017 ،‬‬

‫‪174‬‬ ‫اد ‪$ /1‬ان ‪2021‬‬ ‫ا  ‪11‬‬ ‫ق  ا ع‬ ‫‬