>‫ ا‬0 @ €<,  :(^‫دور ا( ا‬

 !‫ ة آ‬$‫ر‬.‫أ‬
- ‫ درواش را‬.‫د‬.‫  أ‬%&' ()'
2 ‫ ا ! ة‬. /

01

%#X‫ وا‬%!b‫م ا‬F‫?& ا‬lN %‫  اا? ا!\ر) ا‬mIn‫ ا‬fo‫@& ا‬XN
c T@d c TIN .E !b‫< ود ا‬#; E O ‫اه‬N & I) U ! JV# %;]‫وا‬
 ;&O ‫ق‬f$‫ أ‬c ‫ن‬TN‫? و‬m\;‫ أ‬q#" c  ‫ت ا];  ا@د‬p;‫ت وا‬KpX‫ا‬
<#; ?N‫ر‬K ،‫&اد‬O‫? ! ة ا‬F#X  f! ?I$‫ز أ‬N ‫ آ‬،qmr‫ ادوار وا‬#T
‫ن‬T‫ ا‬%?O %!t ‫م‬l$ ‫&ي ي‬F‫د ا‬X‫  ? ا‬XV)  !b‫اع ا&;) ا‬$‫ أ‬O‫ & آ‬ON
#X‫ى ا‬F‫ ا‬%K J E#; ‫ ر‬a @‫ج وا‬pX‫ ا‬%F# u)&‫ ا‬c T \‫ا‬
.‫&ى‬8‫ا‬

E ‫&ا‬X‫ إ< ا‬O n  mIn‫ ا‬fo# %")‫ ق ار‬f‫ل ا‬F‫ا ا‬w‫&ض ه‬X)
: )  G‫< أه‬#; ‫ ا\ء‬z#f) ‫ آ‬،‫&اد‬OQ !b‫ ا‬a# y F! ?)‫د‬oN %‫ ادوار ا‬V
.&m‫ا‬:V‫ ا‬%O !b‫ا‬

. <If‫ ا‬D)‫ر‬N ،<If‫ أدوار ا‬،  mI]‫ ا‬fo‫ ا‬: ‫ا  ت ا ا‬

Abstract

The hospital institution is considered to be a cultural interface

which shows the health and the progress of the scientific and social
community, therefore its existence shows that there is a good health.
This institution is constituted of a network of relation and social
interaction between its members and it is constituted of sub-systems
which have complementary roles and functions, besides this its
activities are is characterized by a sensibility because of the great
importance it gives to life of individuals and their ability to provide all

98
kinds of health care which made it as the backbone to any health
organization since it is a privileged place for both of them that is to say
for the ill persons who are looking for health care and doctors who
practice their work with the other workers.

This paper not only shows the historical context of the hospital
institution and all kind of roles fulfilled in hospitals so that to achieve
its objective which is the health of individuals but it also shows the
principal characteristics of health in Algeria.

Key words: hospital institution, the role of hospital, the history of

hospital.

: 

‫م‬fK‫ ا‬c ;V c ‫ن‬T) {b" a‫ &آ‬%;‫م ا‬l$  mIn‫ ا‬fo‫ا‬

‫ ن‬T‫ آ‬E)‫ ود‬%;&‫ ا‬EFf$ ‫< ا&ار‬#; ;fN  r‫دي آ  ء و‬o) U !  ;&‫وا@ < ا‬
‫ أ ا!ظ‬c  #;‫ وا‬X‫< ا‬#; ;fN ‫ت ;ة‬F‫ و‬:m‫ا ا@ ء رآ‬w‫ ه‬w") ،%;‫ا‬
.!b‫ ا‬%‫ ه‬%‫  ا;  أ  ا‬K <#;

%‫ ه‬%‫ ا‬#T‫ وا‬#"‫ت ا];  ا‬KpX‫ ا‬c ‫ط‬$‫ا ا@ ء أ‬w‫ ه‬8‫د دا‬f) ‫آ‬
{b"‫ وا‬u)&‫ وا‬a‫ ت ?  ا‬Kp8‫&? أ‬N ، )‫& و‬Ff) <' EN:#f c
aN&)‫ و‬،E O c #;‫م ? آ ا‬:#) ‫دوار‬M z@N&‫ !د و‬%@ N&N TI y K‫ ا‬%#X‫ ا‬% ?‫ا‬
?p8 c <Xf)  $f$‫&ورة إ‬ EN8 ،‫' ت‬pt‫ا) و‬:‫و ت و‬of‫ت و‬X@N ? ;
.)K‫ا; ا‬K ‫ إرء‬y)&> c; ‫&اد‬O‫! ا‬t p <#; ‫!ظ‬#‫ و‬G‫! ا‬OT

c ;V ‫داء‬M ‫م‬FN  !t  ;‫ ا‬l   mIn‫ ا‬fo‫ ا;@ر ا‬cT) ‫إذن‬
%@‫ل ا‬V‫ ا‬%O % F‫ وا‬%#X‫ ا‬a)‫ر‬# ‫ن‬T ?$‫ آ أ‬، mK‫  وا‬pX‫ ا‬#"‫ ا‬qmr‫ا‬
!b %K&# X‫? إ< ا‬m‫ ورا‬c c O‫ هد‬G?N‫ درا‬q#" ‫ز‬V$‫ ا‬%O c ~'@‫;ة ا‬f
. ‫ن‬f$n‫ا‬

99
 ‫‪ =%, -1‬ا( ا^(‪:‬‬

‫‪XN‬دت ا‪X‬ر)‪ q‬ا‪ fo# F‬ا‪c ;V" ?$M O&XO  mIn‬‬

‫ا"‪ c bb‬وا?‪ c‬ا@  و & ا@ ‪ ،‬وا‪p8‬ت اد) وااد‪c X z$ %O Gl N ،‬‬
‫?ف ‪ 8‬ا& < ا! ‪ c‬وا&‪ c @FN‬وإ‪@d‬ع '‪ G?N‬وا&ار ا ‪ l‬ا‪"  !b‬‬
‫)‪pt‬ح ! ذ)ب ‪ ،2003،‬ص ‪ .(83‬وآ ;&‪ <#; O‬أ‪F) G l N " ?$‬م ‪ ‚@X‬ا?رات‬
‫وا‪?V‬د ‪X‬د آ@ & ‪ c‬ا‪;V‬ت ا?  ا!&‪ O‬و‪ E@d‬ا?  ا!&‪ ،O‬وا‪;V‬ت  &‬
‫ا?  ا!&‪ c O‬ا‪&O‬اد‪ c ،‬أ ا!‪b‬ل ;‪8 <#‬ت ذات آءة ;  إ< ا& <"‬
‫);@ اƒ ! ;@ ا&'ن‪،1990،‬ص(‪ .‬و‪  X ?O&; K‬ا‪ If‬ت ا&)‪ T‬‬
‫)‪!N fo" ?$M (American Hospital Association‬ي ;‪? <#‬ز >@‪،Gl  %‬‬
‫)‪p ?f J‬ت >@  دا‪ <#; IN m‬أ&ة ‪ < &#‬اا‪ c #8‬و‪8‬ت >@  ‪8 IN‬ت‬
‫ا>@ء وا&)‪ ،(Nursing) u‬وذ‪ c e‬أ إ;ء ا& < ا‪ { "I‬وا‪pX‬ج‬
‫ا‪p‬ز ‪) "c‬زي ‪'&O‬ن‪ ،1999،‬ص ‪ .(06‬وه‪ q)&XN af' %‬ا ‪ l‬ا‪!b#  X‬‬
‫)‪: (World Health Organisation‬ء أ‪ G l N c %‬ا;‪ {"#N %@> %‬و‪E r‬‬
‫‪ G)FN %O‬ر;) ‪  !t‬آ‪Tf# #‬ن‪  p; ،‬أو و‪ ، mK‬و‪ ; N‬دا‪ ?N‬ا"ر  إ< ا@ ت‪،‬‬
‫آ )‪ X‬آ&آ‪ :‬ر)‪ a‬ا‪F‬ى ا‪ #X‬ا‪  !b‬وا‪ F‬م @!ث ا;  ' )" )زي‬
‫‪'&O‬ن‪ ،1999،‬ص ‪.(06‬‬

‫و)‪ ?O&X‬ا‪&I‬ع ا‪:V‬ا‪&m‬ي ‪ %O‬ادة او< ‪ %O‬ا&م ا  ‪w‬ي ر‪140-07 GK‬‬
‫ا‪o‬رخ ‪ 19 %O‬ي ‪ 2007‬ا\‪ c‬إ‪I$‬ء‪ G l N ،‬و & ا‪fo‬ت ا‪  X‬ا‪ mIn‬‬
‫وا‪fo‬ت ا‪ !b#  X‬ا‪V‬ار) ;‪ <#‬أ‪  ; fo" ?$‬ذات >‪ J‬إداري ‪JN‬‬
‫‪  b"I‬ا‪ ) X‬وا]‪pF‬ل ا‪ %‬و‪ !N J N‬و‪ )t‬اا‪".%‬‬

‫‪ -2‬اورة ار‪ (  J‬ا^(‪:‬‬

‫ا‪ w"N‬ا‪ ^# <If‬ا‪ &bX‬ا!)‪ U‬أ‪Td‬ل ‪X‬دة ;@& ;‪b‬ر "‪ ،#‬آ أ>‪F#‬‬
‫;‪ f E #‬ت  ;‪ .‬وا@ا) آ‪  ; $‬ا‪ @K 1200   y)&n‬ا ‪p‬د أ)‪ c‬ا‪w"N‬ت‬
‫ا‪ If‬ت ‪ );& bb" X Td‬ا& < و‪@X#‬دة ‪† %O‬ن وا'‪ ،‬أدى ‪ ? O‬آ? ‬
‫ا‪ X‬دور ا>@ء ‪ %O‬ر;) ا& <‪ .‬آ ‪ & IN‬ا‡‪ ym‬ار)"  ا‪ )&b‬إ< ود ‬
‫)‪ X" E #; y#‬ا‪I‬ء" ‪ @K 600   &b %O‬ا ‪p‬د‪ ،‬وا" ‪ ˆ$‬ا‪ %O  f‬ا? ‬
‫  ‪ @K 273‬ا ‪p‬د ‪ FO‬أ>‪ <#; F#‬اآ‪ c‬ا"‪ { "I bb‬أ&اض ا‪f$n‬ن و;‪?p‬‬
‫‪100‬‬
‫‪"  fN‬ا‪ "f T f‬أي ‪ X‬ا‪I‬ء‪ ،‬و‪ J# %O‬ا)‪ $‬ا‪  ! f‬أ‪   K‬ت ا‪ ?T‬‬
‫^‪ z‬ا‪)n f T‬اء ا& < وا‪ c f‬وا! ‪ ،c‬وآ‪$‬‬ ‫آ‪ If‬ت ‪& ^t‬ة ‪!N‬‬
‫اوا‪ JO‬ا&‪ c f m‬وراء  ء ه‪ `w‬ا@ ت دوا‪ JO‬د)  إ‪ @;):%#)  O {"#N  $f$‬ا‪:):X‬‬
‫ا" & و! ا‪،2007 ، X‬ص ص ‪.(6-5‬‬
‫‪S -1‬ج ا‪ L;C‬ور *` \œ ا‪, % C^N‬ر(` ‪ L‬ا‪d#‬؛‬
‫‪ -2‬اهم  ‪ O‬ا‪C‬و? ‪ L;C‬و ‪ *,( m,# 8‬ا‪S‬ج `؛‬
‫‪ -3‬ا ر ه‪ ]b‬ا ت ا‪S‬ذ ا‪ * %k‬اء ا‪ L;C‬وا ‪ % N‬وا) ‪ %‬و(‪ *,‬ا‪T‬ت‬
‫`‪.‬‬

‫آن ‪&X#‬ب ا ‪ a b‬اآ@& ‪ ˆ MN %O‬و ء ا‪ If‬ت و‪ ? bN‬و‪ ŠO‬أا?‬
‫‪‚O J V‬ت ا‪ t8 JV‬ا‪& F‬ة  ?‪t %O  F#O ،‬ر ا‪pn‬م و;‪ &b‬ا"‪#‬ء ا&ا‪c)d‬‬
‫وا) ‪ c‬وا‪p@ c @X‬د ا‪ ˆ$‬وا^&ب ا‪ %&X‬اهم ‪:‬ا) إذ آن  ؤه )‪) <#; G‬‬
‫ا"‪#‬ء وا!‪T‬م  وا إ< ‪  F‬رل او‪ ،‬أ>‪F#‬ا ;‪  fN ? #‬ا@ رن وه‪ %‬آ‪#‬‬
‫‪O‬ر  ا‪ " c fK c o t‬ر" و‪ % XN‬ا&)‪ ،u‬ا‪  #X‬أو ا‪b‬ب و"ن "‬
‫و‪T % XN‬ن أو دار أي  ‪ ` X‬دار ا& < أو ‪T‬ن ا& <‪ .‬آ‪ $‬ا"  ا@  ا‪%‬‬
‫أ& ا&ل ‪ <#t‬اƒ ;‪ E #‬و‪ ' %O ?@b  G#‬ا‪: %O Vf‬وة ا" ق ‪$‬اة‬
‫ا@ ر‪$‬ت ا‪ %O  &X‬ا‪pn‬م وا‪ %‬آن )اوى ‪ ? O‬ا‪ <'&V‬وه‪ &@XN ew %‬أول ‪<I‬‬
‫'&‪ %O %‬ا‪pn‬م‪.‬‬

‫زاد ا‪&X‬ب ‪; c‬د ا‪ If‬ت وو‪X‬ا ‪ U ! ?N8 %O‬أ‪&?r‬وا ‪p8 c‬ل ‪?)FN‬‬
‫رو'ً إ‪ <' f  $f$‬ا‪ ،c f‬آ ‪#X‬ه ‪ Gl  X 8‬د‪?#; &  cf' c\N F K‬‬
‫و‪;$‬ا ‪ c‬أ‪ U ! ?fK‬ا‪ {8‬آ  ? ‪pX‬ج &ض ‪ ،c X‬إ< ‪ a$‬ا‪fK‬م ا‪n‬دار)‬
‫و‪ Gl$‬ا" ا"‪  bb‬و‪ & ON‬اواء وا^‪w‬اء وا)‪ c‬وا ‪ ،‬و‪#X‬ا  ? ‪X‬ه ;‪ #‬‬
‫ ا‪l$ c E #; #d‬م ا‪ G #X‬ا@‪ ،%‬آ أ‪K‬ا ; دات ‪8‬ر  ?‪.‬‬

‫آن ا‪&X‬ب أول ‪$ c‬دى ‪ a‬ا‪ ،%mK‬واه‪ a G‬ا&و'‪ ،%$‬وو ‪ J‬أˆ ا‪a‬‬
‫ا"@&ي‪ ،‬وا‪&T‬وا إ< ‪ a$‬ا‪ If‬ت ا~ ‪ If‬ت أو ‪tf‬ت  ‪&VN #F‬ه‬
‫اواب ' ‪T c F N U‬ن إ< أ‪ ،&8‬و)ف ? ‪ %O‬ان وار)ف و‪ G\N‬أ>@ء‬
‫و& ن )‪:‬ورون "‪ q#‬ا >‪ y‬وا‪Vf‬ن  ‪ &I‬ا‪ c  !b‬أ‪&O‬اد ا‪ ،JV‬و‪%O !N‬‬

‫‪101‬‬
‫ا!&وب وا^‪:‬وات إذ آن ‪ Y V#‬أ>@ء و‪ t‬د "‪bb‬ن‪ .‬وإ< ‪ a$‬إ;ء اواء‬
‫وا‪pX‬ج اه‪ G‬ا‪&X‬ب ^‪ )w‬ا&)‪ u‬و‪ EOl$‬ا‪  b"I‬و‪. E ‡ Ol$‬‬

‫و  ‪C# Z‬ب ا‪5‬و * ‪ % )( #‬ا ‪ HK‬ت وا‪ ،`  % d#C‬و( ‪ %‬أ‪B‬ء‬
‫دا‪ HK  % 9‬ت ‪ #‬ا ‪ F‬أورو ") ا ? ‪ K‬أ?  ‪C‬ي‪1989،‬م ‪ ،‬ص ‪. (145‬‬
‫‪ %  %‬ا‪ ,‬ا  وا‪ ^N‬ا و;` ا‪C‬ب ‪ #‬ا' ر ا‪ #  S4‬ل (‪N`  ^N‬‬
‫ا‪ OM‬وا'  وا  *‪E‬ال  ل ` ‪ #‬ا‪ OM‬ا)*‪ i‬إ‪ N * L‬ا‪ ) :*  CA‬‬
‫ا‪ E*E‬ا‪ C T‬و) ا‪،2007،NM‬ص ‪.( 6‬‬
‫‪ -1‬م ا ح ‪ L;C‬أو ا' ‪C5 %‬اض ا*  ج و‪ MT‬ا‪L;C‬‬
‫ا‪ %*C6k‬أي ا)‪ E‬ا')؛‬
‫‪ -2‬ا‪ 6‬ر  ‪  O4N €  d‬ا ‪LHK‬؛‬
‫‪ F,N LHK  C # ( -3‬وإر‪ Z4‬إ‪ L‬ا‪ jBN‬ا‪ H'  9N‬دور*؛‬
‫‪ -4‬إ ‪K‬ء ا ‪ HK‬ت ا وا‪''T‬؛‬
‫‪ -5‬اهم ‪ #^N‬ا € اا‪LHK   6‬؛‬
‫‪ -6‬ا‪C‬آ ‪  L E‬دة ا‪ * C‬ا')  ا‪L;C ,‬؛‬
‫‪ -7‬إزة ‪E‬او `‪ N‬ا‪ OM‬وا'   ا‪ M4‬ا)ن‪.‬‬

‫إن ا‪&X‬اض ا‪& f‬ورة ار)"  ‪ fo#‬ا‪ &?l)  mIn‬ارات ا‪?N?d %‬‬
‫إ< أن و‪ #t‬إ<  ه‪ %O E #; %‬ا‪ K‬ا! & ‪ U ' c‬ا‪ TI‬وادوار وا‪ .qmr‬وه‪w‬ا‬
‫إن دل ;‪%d <#‬ء ‪) E$O‬ل ;‪ <#‬أه  وده ‪ ' %O‬ة ا‪&O‬اد‪bN %O %?O ،‬ره‪& G‬اد‪O‬‬
‫‪ !#‬ة ! ‪V f) U‬ون ? !‪ G?@# y F‬ا‪ %‬واه‪ G‬ا‪w‬ي ه ا‪ ab; !b‬وده‪،G‬‬
‫واا Š أ)\ً ا ‪ a b‬اآ@& ‪&X#‬ب ‪ %O‬ه‪w‬ا ار‪ .‬وا‪:V‬ا‪ &m‬آ^ &ه ‪ c‬ا@‪#‬ان ا‪ &X‬‬
‫ا‪?d #f‬ت ? ا‪ fo‬ا‪N  mIn‬رات ‪ U ' c‬ا‪ TI‬وادوار ‪p8‬ل ا!‪@F‬ت‬
‫ار)"  ا‪& %‬ت‪.‬‬

‫‪ -3‬أدوار ا( ا^(‪:‬‬

‫‪FN‬م ا‪ fo‬ا‪ c  mIn‬أ ‪ c ;V G?@#  @#N‬ادوار وا‪ qmr‬إذ‬

‫;‪ <#‬ا&‪ c G‬أن ا&;) ا‪ < &#  !b‬ه‪ %‬اور او‪ %‬وا‪fo# %‬‬
‫ا‪ ?' :TN&N U !  mIn‬آ‪ O‬أ‪ ?I$‬و??  & أن ه ك أدوار أ‪&8‬ى ;)ة و;‪<#‬‬

‫‪102‬‬
‫در آ@ &ة ‪ c‬اه  ‪  #; c f!N ?$Md c‬ر;) ا& < ور‪f JO‬ى ‪?V‬ده‬
‫‪ !b %K&#‬ا‪ JV‬و;‪ cT) E #‬إ)‪V‬ز ه‪ `w‬ادوار ‪:%#)  O‬‬
‫‪ 1-3‬اور ا‪ Z ',* :6%‬ا‪T‬ت ا‪  ' TK‬وا‪ 4 ، S‬اء ‪S6 %‬ل ا‪S‬ج‬
‫اوا‪ 9‬ا<‪ C‬أو ‪S6 %‬ل ‪6‬ت ‪    )A‬ة ()ج ر * ‪ *C*C4‬دا‪ F6‬ا ‪ LHK‬أو‬
‫‪S6 %‬ل ا‪ F6‬ا‪C‬ا?‪ #; ،‬إ‪ ]b` m(C*  L‬ا‪T‬ت ‪ %‬ا‪A )H‬ت ا‪*CT‬‬
‫اد* وا‪ ،''T‬و‪6‬ت ا‪4‬ف وا‪ M‬ارئ و‪6‬ت ا‪ œ*C‬وا‪T‬ت‬
‫ا'   وا\‪b‬ا‪  9‬و  <‪ Z # q‬أن ا‪ T‬ا')  وا‪ FY(  S‬ا  ‪ H‬ا ()‪LG‬‬
‫‪ L‬ا اء‪B) .‬‬ ‫هم ا‪5‬آ‪ d  # C‬ا ‪ HK‬ت ا‪ `N AT‬وا)  ‬
‫ا‪C‬داش إ‪C‬اه  ‪ ،2006،‬ص ص‪(26-25‬‬
‫‪ 2-3‬اور ا‪ Z N :j+‬ا‪ * C‬ا‪ Z   M(C‬ا‪^N‬م ا') ‪ #‬ا‪ d‬أو ‬
‫* ‪ L‬ا‪T‬ت ا')  ا € ‪K d K m(C* i ? ،‬رآ ا‪C#5‬اد وا‪ # d‬ا‪MK 5‬‬
‫ا')  ‪ L‬أ‪4‬س ا‪ `H‬ا ا;‪5 I‬ه ا‪S K‬ت ا')  ا * ` ا‪ ) d‬ا‪C5‬اض‬
‫ا* وا‪5‬و€ ‪ OM*  (...‬ا * ‪ `N‬و* ن ‪C‬ا‪ l‬ا‪  H ,Y‬و?‪S‬ت ا‪ M‬‬
‫و‪6‬ت ر * ا‪  5‬وا‪  HM‬و‪6‬ت  ‪ )#‬ا)‪CK‬ات وا) ا ت ا) ‹‪C‬اض‬
‫‪...‬و* ه‪b‬ا و‪‹ ً,#‬و *ت وا‪C‬ا‪ l‬ا (‪ 9S‬ا^‪C‬وف ا)   ‪ F‬دو أو ‪B) .^N‬‬
‫ا‪C‬داش إ‪C‬اه  ‪،2006،‬ص ص‪(26-25‬‬
‫‪ 3-3‬اور ا‪  %‬وار‪ :3‬إن ا‪ M‬رات ا‪  N,‬ا)*‪ Y‬ا)‪ # A‬ا م ا‪ M‬‬
‫(‪CH‬ض ;‪C‬ورة (‪` C* M‬رات و‪C6‬ات آ‪ #‬ا ‪ %‬ا‪ QT # % ''T‬ت‬
‫ا`‪ %‬ا‪  M‬وا')  وذ‪S6 % q‬ل ا  وار*‪ O‬ا ‪ ،C‬وا ‪ HK‬ت  ( ‪% Z‬‬
‫  ‹‪B‬ء وأ ‪G‬ء ا‪ œ*C‬وا‪% NH‬‬ ‫إ  ت و(` ‪E‬ات (‪C FY‬اآ‪( E‬ر*‪O‬‬
‫وا‪ ،% 9'65‬آ أ ` ( ه ‪E( #‬و* أ ‪G‬ء ا` €ت ا‪  M‬وا` €ت ا  ة `رات‬
‫ا‪S‬ز ‪ F H‬ا‪  HN‬وا  ‪ d‬ا‪ L;C‬و‪f TK( # `` F ` ( o %‬‬
‫ا‪K‬آ‪ F‬ا')  ا‪CH‬د* و ‪ #; `S‬إ‪ L‬أن و د ا‪ # % ''T‬ات‬
‫ا‪ l9 F, # ` * HT‬ار‪4‬ت وارب ا ‪ ,‬إ‪ L‬ا‪ % *CT‬اد ‪ %‬ا‪B5‬ء‬
‫وا‪ % ;C‬و(دل ا ت ` وه ا‪ C5‬ا‪b‬ي *‪b‬ر ()‪6 Z, ,‬رج ا ‪.LHK‬‬
‫‪ 4-3‬دور ا‪ ‡3‬ا@‪ 3‬وا ‪ :‬إن ا ‪ HK‬ت ‪S6 %‬ل  () *‪CT % Z‬‬
‫و(` ‪E‬ات و‪S4‬ت ‪  B‬و?ت ‪  N L;C‬وإ‪B‬رات ‪ ( ً N` ''T *CK‬ه‬
‫‪ F K‬آ ‪C 4N €  C # ( # C‬اء ا) ث وارا‪4‬ت ا‪  M‬وا  ا‪''T‬‬

‫‪103‬‬
‫‪ QT #‬ت ا‪ f TK‬وا‪S‬ج وا‪ M‬ر ا‪b‬ا( ‪T‬ت ا ‪ LHK‬و`رات ا‪C#5‬اد‬
‫وأ‪ O 4‬ا‪ .F‬آ‪ ^ % ( qb‬ا ت ا‪  M‬و(‪ N‬ع ?ت ا‪ L;C‬و‪CB‬ق ا‪S‬ج ‪%‬‬
‫ا‪ ,‬م ) ث وارا‪4‬ت ا‪ O 4a ,‬ا‪ ،f TK‬و()* ت ا ‪K‬ر ا‪C5‬اض‬
‫ا‪ HT‬و(‪  #  ,‬ا‪ C ,‬ا‪ HT‬ا‪S‬ج‪ ،‬أو ()* ا‪ %  S‬ا\ ‪C‬ات ا ‬
‫وا'د* وا‪C5‬اض ا‪ ،HT‬وا ر ‪CB‬ق ‪ f)#‬أآ‪ M( CY‬رًا أو أ‪* O 4‬ة  ‪)#‬‬
‫اوى أو ا ‪K‬ر ا‪C‬ض و‪C U‬ه‪ .‬و  <‪ Z # q‬أن إ‪C‬اء ‪ FY‬ه‪ ]b‬ا) ث وارا‪4‬ت‬
‫ن ه‪ x‬ا  ‪.Q‬‬ ‫‪6‬رج ا ‪ HK‬ت إن  * ‪b %‬رًا ‪ % Z Ÿ#‬ا‪r‬آ ‪4‬‬
‫‪ 5-3‬اور اه ‪ f'T( :‬ا ‪ HK‬ت ا  ‪C‬ة ‪ A6‬ا ‪S ًA6 ً  *C‬ج‬
‫ا‪ Z* K‬وا‪S‬ج ا‪ ، M‬وذ‪ q‬ر*‪ O‬أ‪)A‬ب ه‪ ]b‬ا)ت ‪E L‬او `` ا‪ A5‬‬
‫أو (ر*` ‪ L‬أ ل *ة (‪ O4N‬و?` ا*ة‪ .‬و* ‪ %‬أن *‪ 8‬ا‪a‬ه ‪ L? F‬ا ا‪F‬‬
‫ا‪  HN‬وا‪ * N‬ا *  ‪ `N‬ا‪ 4 œ*C‬ا ًء ‪ F‬ا‪C‬ض أو ]‪ ،‬وأ*‪ ًG‬ا ا‪ F‬ا € ‬
‫وا‪ *C45‬ا () ‪ œ*C m‬وذ‪ L Z(   q‬ا‪HK‬ء ا ‪ 4) N   C4 L'a F‬‬
‫) د ا‪C‬ب‪ ،2008،‬ص ‪.(44‬‬
‫* ‪S6 % %‬ل ا‪C4‬اض أدوار ا‪  4r‬ا‪ ` N(  9HK4‬و(ده وذ‪ q‬و‪ j#‬‬
‫(‪ ZM‬ا) أو ا‪ % i ) OM‬أ‪  ( F‬ا? ت ا ‪ S‬ا  وا‪ (a*  ,‬اور‬
‫ا‪ S‬و  ‪ Z‬وا ‪S‬م‪ ،‬و‪ %‬أ‪ ON( F‬ا  ع ‪ #‬ا‪C5‬اض وا ‪K‬ره * ن اور‬
‫ا ‪ 9‬و‪ %‬أ‪ % )( F‬و(* ارف وا‪4‬دة ا‪,‬رات ا  *‪ (a‬اور ا *‪N‬‬
‫وا‪a‬ه‪.‬‬
‫‪ -4‬ا>  ا‪Q‬ا‬
‫<` ‪M‬ع ا') ‪ #‬ا‪E‬ا‪ C9‬و; ت ‪ً N HT  )A‬ء ‪% Z C  L‬‬
‫‪C‬ا?‪( F‬ر*‪  T‬ر‪ 4‬ا ‪4 4 `N ًSM‬ت ‪ % ) L (  )A‬ا‪5‬داء و‪C‬دود*‬
‫ا‪T‬ت‪ ،‬و(‪ Y‬ا‪C‬ا?‪ F‬ا ‪C‬ت ` ه‪ ]b‬ا ‪4‬ت ‪:*  #‬‬
‫‪ C‬ا‪5‬ز ا') ‬ ‫‪ 1-4‬ا‪  8‬ا‪E‬و‪ 4 :1974-1962 r‬ا‪E‬ا‪ # C9‬ه‪ ]b‬ا‪CH‬ة ‬
‫‪C‬اء  ور‪  Zo‬ا‪S,4‬ل ‪ %‬و;  ‪ #  ` # #C A  )A‬د ه آ`‬
‫ا')  و رة آ ‪C‬ة ‪ #‬ا ارد ا‪ *CK‬ا‪r‬ه ;‪ #‬إ‪ L‬ا‪ KH‬ا ا‪C‹ d4‬اض‬
‫وا‪5‬و€   ا‪ C,H‬ا‪ d‬و‪ 4‬ء ا\‪.*b‬‬
‫‪ 2-4‬ا‪  8‬ا‪ Y( :1980 – 1974 #x‬ا ‪ 4‬ا')  ‪ #‬ه‪ ]b‬ا‪# " ?C‬‬
‫(‪  j M‬ن ا‪ OM‬ا  ‪ L‬آ‪ F‬ا‪ M,‬ت ا')  ‪ 1974 N4‬إ;‪ #‬إ‪A L‬ور‬

‫‪104‬‬
‫ا ‪Y‬ق ا ‪ 1976 N4 NB‬و ‪C; % ZN l‬ورة ( ‪ d 4‬ا` آ‪ F‬ا')  و‪N H G‬ء‬
‫ا ‪ HK‬ت وا‪C‬اآ‪ E‬ا')  وا‪ ،CT‬إ‪ %* ( O  L‬ا‪B5‬ء و ل ا') `ف‬
‫ا ‪ A‬ل إ‪ F  O B C # ( L‬أ‪4 H‬آ‪ C* M( d ،%‬اهم وا‪  5 * C‬وا‪. HM‬‬
‫‪ i ? ،C‬ا'‪ C‬دور ا ‪ b HN( L C‬ا ‪E‬ا ت ‬ ‫آ ‪ #C‬ا‪C‬آ‪ *E‬ا‪ # BCH‬ا‬
‫‪ C‬ا') ا  ‪ L ً4 8‬ا‪,‬رة ‪F? #‬‬ ‫‪ ،C U‬إ;‪ #‬إ‪ U L‬ب ‪ # % ''T‬ا‬
‫‪K‬آ‪ F‬ا')  ا‪ ،% NB‬ه‪C‬ة ه آ‪ F‬ا‪S‬ج ا‪ ،* ,‬واآ^ظ ا` آ‪ F‬ا‪FY  ,Y‬‬
‫ا‪C‬اآ‪ E‬ا‪  9HK4‬ا  ا *‪ \N‬أن (‪,‬م ا‪S‬ج ا‪ ،f'T‬آ أن (  ‪ Q‬ا‪F \K‬‬
‫ ا‪S‬ج )وزارة ا') وا ن‪.(1990 ،‬‬ ‫‪ ًTG( #C‬آ ‪ًC‬ا ‪( d‬ه ر‬
‫‪ 3-4‬ا‪  8‬ا‪ G6 :1995 –1980 xx‬ا ‪ 4‬ا')  ‪S6‬ل ه‪ ]b‬ا‪CH‬ة  ‬
‫  ‪4‬‬ ‫(‪   ,‬ا(` ا‪E‬ا‪ L C9‬ا ‪ 4‬ا‪ L # ،* N‬و;‪ d‬ا‪ MT‬ط ا‪9C‬‬
‫ا ا‪ O‬إ( ` ‪ #‬ا ‪.F,‬‬
‫آ  ا‪C4‬ا(   ا')  ‪E (C‬ة ? ل ا ‪ LHK‬وا‪T‬ت ا‪   S‬أدى إ‪> `( L‬‬
‫ا‪ * C‬ا‪5‬و  وا *‪ #; ،‬إ‪ L‬اآ^ظ وازد?م دا‪ F6‬ا ‪ HK‬ت ‪M,‬ع‬
‫ا ‪ f, ،‬و رة ا‪5‬دو*‪ ،‬وأه ا‪K‬آ‪  ( F‬ا‪ 5‬ر ى ا‪B5‬ء و ل ا‪M,‬ع آ ‪F‬‬
‫ ‪4‬ه ‪( #‬ه ر ا‪5‬و;ع ‪   L‬ى ا‪^N‬م ا') ا ‪ ،‬وه  أدى إ‪ L‬ه‪C‬ة‬
‫ا‪5‬د\ ‪ A6‬ا‪B5‬ء ‪ 4 `N‬اء إ‪ L‬ا‪T‬رج أو إ‪ L‬ا‪M,‬ع ا‪T‬ص ه‪b‬ا ا‪Z )4 C 65‬‬
‫ً‪ ،‬إ أن ا ا‪ %B‬ا ‪ Z  Ÿ % *  m‬ا‪H4‬دة‬ ‫ا‪ N ACH‬وار(‪,‬ء ‪ Z(T‬آً و‬
‫‪ %‬ا‪S‬ج ‪) Z #‬ا‪M,‬ع ا‪T‬ص(  ‪ ZH ( O‬ا‪ H(C‬إذ *‪ \ ' F‬ا‪ d#‬ا<‪dB) C‬‬
‫ ‪C‬ا(‪.‬‬
‫ه‪ `w‬ا ‪  X‬أ‪ F#K‬ا‪ #f‬ا‪   f‬ا‪:V‬ا‪  )&m‬ا;< ا‪of‬و ‪ %O c‬أ;‪ <#‬ه&م ا‪#f‬‬
‫إ< ‪ { b"N‬ا‪ &No‬ا&ا‪  V# J‬ا&آ‪ ?@V ):‬ا!&)& ا> ‪ %O FLN %‬د)‪&@f‬‬
‫‪ q# 1980‬ا‪ ،zFO !b‬وا'ت ‪&K‬ارات ا‪ F$ 159 <#; &No‬آ‪8 ~ $‬‬
‫)& ‪l$‬م ا‪ !b‬ا> ‪.%‬‬
‫‪ 4-4‬ا  ا ا ‪ : 2005 – 1995 .‬ا‪p8 V?$‬ل ه‪ `w‬ا&'‪   #‬إ‪%O  'pt‬‬
‫ا‪F‬ع ا‪ @K c %!b‬ازارة ا‪ V $  t‬ا]ر‪N‬ع ا&ط ‪F$ %O‬ت ا‪ !b‬ا ‪c; VN‬‬
‫‪   y @N‬ا‪pX‬ج ا‪ ،%$V‬واهر ار)‪V %V‬دة ا"ت ا‪  !b‬ا‪ F‬وذ‪c e‬‬
‫أ ر‪ E XO JO‬ود‪ !$ EXO‬ا@درة ا!&ة و'&) ا ‪p8 c fO‬ل ‪EN8  ;$ c f!N‬‬
‫وذ‪p8 c e‬ل ‪ c ;V‬ا‪ m‬ا‪:%O #~N  'ptn‬‬

‫‪105‬‬
‫‪ -‬ا‪ ./‬ا ‪6‬ا‪ 4 5‬ا‪p8 c :  3‬ل ا‪K q TN <#; X‬ا‪ c $‬ا‪fo‬ت ا‪ mIn‬‬
‫ا‪ ، X‬وإ ء ا&و‪ <#; $‬إ&اءات ا‪ & f‬ا‪n‬داري وا‪ %‬وا&ا‪ ،@K‬وا‪!$ E‬‬
‫إرء ;‪F‬د أهاف وزارة ‪ If/‬ت )‪&I‬وع ‪ ( fo‬و‪&I) !#b / <If‬وع‬
‫‪). (!#b‬زه&ة ر'‪،2006،%‬ص ‪.(05‬‬
‫‪ -‬أ‪6‬ب ا ?> م ا ‪9 .‬ي ‪ 89 :;6‬ع ا ‪ GN :)7‬ا;د أ‪#‬ب ) ) ‪K‬ع ا‪!b‬‬
‫‪ c‬ا ا!‪ %O GT‬ا ‪F‬ت ا‪  !b‬ا‪ ?#!N %‬او 'ه ‪ %O‬إ>ر ا‪pX‬ج ا‪~N ،%$V‬‬
‫‪ %O‬أ‪#‬ب ا) ;‪ <#‬أس ا‪KpX‬ت ا‪ )KX‬وا‪' %‬د‪ ?N‬ادة ‪$K c 132‬ن ا ‬
‫‪ %O 1995  f‬أن ")‪ y @N G‬ه‪w‬ا ا) ;‪ <#‬أس ا‪KpX‬ت ا‪ )KX‬ا‪ z&N %‬ا\ن‬
‫ا];‪ %‬زارة ا‪ !b‬وا‪Tf‬ن‪ ،‬و'‪ af‬ا‪  T‬ت ا‪!N %‬د ;‪ y)&> c‬ا ‪)"G l‬ا‪)&V‬ة‬
‫ا&  ‪?V#‬ر) ا‪:V‬ا‪ )&m‬ا‪X‬د ‪.(87‬‬
‫‪ 5-4‬ا  ا ‪: N :2005 .  A 1‬ت ه‪ `w‬ا&'‪ #‬ا‪ #t‬إ‪pt‬ح ا‪fo‬ت‬
‫ا‪ U '  !b‬أ ‪  fVN ? O‬ا ‪l‬م ا‪KX‬ي ‪pX#‬ج ‪ %O‬ا‪ If‬ت‪ ،‬وذ‪& &@; e‬ا'‬
‫‪N‬ر)‪ %O  m?$ b EF @N GN <'  V‬أوا‪ ،2009   &8‬آ أ;  ه ‪ #T‬ا"&) ا‪ !b‬‬
‫ا‪X‬ل ? ‪b 2007   @K‬ور ا&م ا  ‪w‬ي ر‪ 140-07 GK‬ا‪o‬رخ ‪ 19 %O‬ي‬
‫‪ 2007‬وا?دف ‪I$n‬ء ا‪fo‬ت ا‪  X‬ا‪  mIn‬وا‪fo‬ت ا‪!b#  X‬‬
‫ا‪V‬ار) و‪ ? l N‬و &ه‪ ،‬و@‪ GN E‬إ^ء أ'‪T‬م ا&م ا‪w‬ي )!د ‪K‬ا; إ‪I$‬ء‬
‫ا‪;F‬ت ا‪  !b‬و‪ ? l N‬و &ه‪ ،‬و‪!N %‬ل  ‪fo J‬ت وه آ ا‪F‬ع ا‪%!b‬‬
‫إ< ‪fo‬ت ;  إ‪  mI‬و‪fo‬ت ;  ‪ !b#‬ا‪V‬ار) و‪ EF @N GN‬اا ًء ‪1 c‬‬
‫‪. 2008 %$‬‬
‫ه‪ y @N G‬ا"&) ا‪  !b‬ا‪)V‬ة ‪ :):XN %O‬ا? آ ا‪ J V  !b‬أ‪$‬ا;?‪ ،‬وأدت إ<‬
‫‪ a)&FN‬ا‪ c !b‬اا>‪ c‬آ ه‪ G‬ا‪F‬ع ا"ص ‪ c f!N %O‬ه‪ `w‬ا ‪. X‬‬
‫‪ =&>, % -5‬ا(ت ا‪ +%‬ا^(‪  :‬ا‪Q‬ا‬
‫‪ QN'(" 1-5‬ا‪ 4r‬ت ا   ا‪ #  9HK4‬ا‪E‬ا‪ C9‬و‪   j#‬ا* ‪ C‬ا ‪:‬‬
‫د ا ن‪ ،‬د ا*ت‪ ،‬د ا‪Cّ45‬ة‪ ،‬د ا'‪ ،I‬ا‪ dM‬ا‪ C, ،‬ا *‪ .‬و*‬
‫(‪ ` (C‬و‪So j#‬ث   *ت "أ" ‪" ،‬ب" و"ج" (‪N‬ز ً ) ‪ O‬د ا‪,N‬ط ا)'‪. `  F‬‬
‫‪ QN'( 2-5‬ا‪ 4r‬ت ا   ') ا ار* ? ‪  O‬ر‪ :‬د ا ن‪ ،‬د ا*ت‬
‫دة ا دات أو و `‬ ‫و د ه آ‪ F‬ا') ا ار* )ا دات ادة ا‪T‬ت ‪d‬‬

‫‪106‬‬
‫و ت ا‪S‬ج(")ا‪*C‬ة ا‪ `  4C‬ر* ا‪E‬ا‪ *C9‬ا* ‪C‬ا‪  B‬ا‪ ،  K‬اد ‪20‬‬
‫‪ ،2012،‬ص ص ‪.( 25-24‬‬
‫‪#+1 -6‬ت ا&‪U‬م ا> ا‪Q‬اي‬

‫)‪T‬ن ا ‪l‬م ا‪ %!b‬ا‪:V‬ا‪&m‬ي ‪ c ;K c‬ه‪ :‬ا‪F‬ع ا‪ %X‬وه ا? ‪c‬‬
‫‪ 8N‬ازارة ا‪ & fN %O  t‬و‪ c f!N‬ا‪pX‬ج ‪ . E O‬ا‪F‬ع ا"ص و‪ XN‬ازارة ا‪ t‬‬
‫;‪& <#‬ا‪&d @K‬وط ار ا@  ‪.E O‬‬
‫‪ AC 1-6‬ت ا ‪ 8‬ع ا ‪B6.‬‬
‫‪ 1-1-6‬ا ‪ AC‬ا‪  D E F‬ا ‪ :771‬ه‪  ; fo %‬ذات >‪ J‬إداري ‪JN‬‬
‫‪  b"I‬ا‪ ) X‬وا]‪pF‬ل ا‪ !N J N ،%‬و‪ )t‬وا‪ %‬ا]) اد ? ‪&F‬‬
‫ا‪  TN ،fo‬ع ‪ c c X‬ا‪pX‬ج ا"‪ %bb‬دون  &` و‪FN‬م  )‪: %#‬‬
‫ (‪BK b HN‬ت ا *‪ ،‬ا‪ ،f TK‬ا‪S‬ج‪ ،‬إ دة ا ‪ Q‬ا‪ M‬وا‪HK4‬ء؛‬
‫ (‪ j M‬ا‪C‬ا‪ l‬ا ‪ ، NB‬ا` * وا)  ')؛‬
‫ ا ه ‪ #‬إ دة (‪a‬ه ‪ I' T  F‬ا') و() ‪   %‬اه )ا‪*C‬ة ا‪ 4C‬‬
‫` ر* ا‪E‬ا‪ *C9‬ا* ‪C‬ا‪  B‬ا‪ ، K‬اد ‪،1997،81‬ص ص ‪.(14-13‬‬

‫‪ 2-1-6‬ا ‪ 8‬ع ا ‪ :B)7‬ه‪  ; fo" %‬ذات >‪ J‬إداري ‪  b"I JN‬ا‪) X‬‬
‫وا]‪pF‬ل ا‪ !N J N %‬و‪ )t‬اا‪ ˆ$ ? ،%‬ا?م اآ‪ fo# #‬ا‪ mIn‬‬
‫ا"‪ O n bb‬إ<‪:‬‬
‫ (‪ (  ^N‬ز*‪ d‬ا‪#4‬ت و‪`C‬؛‬
‫ ;ن ا‪BKN‬ت ا‪ )' ,‬ا‪  4N‬وا‪ m MT‬ا‪9‬؛‬
‫ ا ه ‪  C( #‬ا) ‪ m‬و?*‪ # Z‬ت ا *‪ ،‬ا‪ ،#^N‬ا') و ‪)#‬‬
‫ا‪C;5‬ار وا‪#k‬ت ا ‪.‬‬

‫‪ TIN‬ا‪ fo‬ا‪  mIn‬ا‪: c  X‬‬

‫‪ 4r o‬ت    إ‪. EPS  9HK4‬‬
‫‪ o‬و?ات ‪ # FY( *   )A‬ا دات ادة ا‪T‬ت‪ ،‬ا‪C‬اآ‪ E‬ا')  و ت‬
‫ا‪S‬ج" )ا‪*C‬ة ا‪ `  4C‬ر* ا‪E‬ا‪ *C9‬ا* ‪C‬ا‪  B‬ا‪ ، K‬اد ‪،1997،81‬‬
‫ص ‪.(20‬‬

‫‪107‬‬
‫ ‪C %G( %‬ار ا‪ 4C‬م ا‪b HN‬ي ر ‪  ,( C \( 2007 N  140-07‬ا‪ M,‬ت‬
‫ا')  إ‪:L‬‬
‫‪ 4r %‬‬ ‫رة‬ ‫‪ +‬إ(‪ :( EPH) :‬وه ? ‪ 8H O‬ا‪ 4C‬م‬ ‫(‬
‫   ذات ‪ dB‬إداري (‪  'TK d‬ا‪ * N‬وا‪S,4‬ل ا‪ )( d; ( ،‬و‪*A‬‬
‫ا ا‪ ،‬و( ن ‪ %‬ه ‪ f TK F‬وا‪S‬ج وا‪HK4‬ء وإ دة ا‪a‬ه ‪ F‬ا‪ 4 M\( ،M‬ن‬
‫* وا?ة أو  *ت‪)( ،‬د ا‪SK‬ت اد* وا) ‪ E‬ا\‪C‬ا‪C, ` #‬ار ‪%‬‬
‫ا ز*‪ C‬ا ‪ O ? `` FY( .)' Q‬ادة ‪ # 04‬ا ‪   H' FH‬و  ‬
‫)ت ا')   ن‪ # L ( ،‬ه‪b‬ا ا‪B‬ر ‪ L‬ا‪ 'T‬ص ا`م ا ‪) :‬ا‪*C‬ة‬
‫ا‪ ، 4C‬اد ‪ ،2007 ،33‬ص ص ‪(11-10‬‬
‫• ;ن (‪  ^N‬و‪ ( C‬ز*‪ d‬ا‪S‬ج وا‪ f TK‬وإ دة ا‪a‬ه ‪ F‬ا‪ M‬وا‪HK4‬ء؛‬
‫• (‪ j M‬ا‪C‬ا‪ l‬ا ‪  NB‬ا') ؛‬
‫• ;ن ?‪ xH‬ا') وا‪,N‬وة و ‪ )#‬ا‪C;5‬ار وا‪#k‬ت ا ؛‬
‫• ;ن () ‪   %‬ى  ‪ I' T‬ا') و()* ر‪.`#‬‬
‫‪C‬‬ ‫آ * ‪ %‬ا‪T4‬ا`  ا ً  *‪ %‬ا‪ M‬وا‪ B ZK‬وا *‪ # %‬ا‬
‫ا‪ L 9HK4‬أ‪4‬س ا(‪ H‬ت (‪C‬م ‪ 4r d‬ت ا *‪.%‬‬
‫ا( ا‪ >  +%‬ا‪+‬ار )‪ :(EPSP‬وه ? ‪ 8H O‬ا‪ 4C‬م ` ‪Q*C( 8H‬‬
‫دات دة ا‪T‬ت و ت‬ ‫ا‪  4r‬ا   ا‪ C U  9HK4‬أ ` ( ن ‪  %‬‬
‫‪S‬ج‪)( ،‬د ا‪SK‬ت اد* وا) ‪ E‬ا\‪C‬ا‪C, ` #‬ار ‪ %‬ا ز*‪ C‬ا ‪.)' Q‬‬
‫(‪ O ? `` FY‬ادة ‪ # 08‬ا ‪   H' FH‬و     *‪:‬‬
‫*ا‪ )K‬وا‪pX‬ج ا‪;F‬ي؛‬
‫*‪ { "IN‬ا&ض وا‪pX‬ج ا‪V‬اري؛‬
‫*ا!‪t‬ت ا"‪ a t‬ا‪X‬م وا‪ a‬ا"‪ {b‬ا‪;F‬ي؛‬
‫*ا‪ I$‬ا&‪ !b @N‬ا‪  V$n‬وا" ‪ z‬ا‪%#mX‬؛‬
‫*‪ w  N‬ا@&ا‘ ا>  ‪ !b#‬وا‪Tf‬ن و‪ <#; q#TN‬ا"‪b‬ص  )‪:%#‬‬
‫‪ -‬ا‪f‬ه ‪  K&N %O‬و') ا@ ‚ ‪ %O‬ا‪]V‬ت ا&‪ ’! @N‬ا‪ !b‬وا ‪F‬وة‪،‬‬
‫و‪ !OT‬ا &ار وا“‪O‬ت ا]; ؛‬

‫‪108‬‬
‫‪ -‬ا‪f‬ه ‪f c f!N %O‬ى ‪ Šb %"f‬ا‪ !b‬و‪X )VN‬ر‪ ،G?O‬آ )‪cT‬‬
‫ا"ام ا‪ fo‬ا‪ !b#  X‬ا‪V‬ار)  ا‪ c)T# ً$‬ا@‪ %‬و‪ E@d‬ا@‪ ،%‬وا‪%O c)T‬‬
‫ا‪ & f‬ا‪. %mIn‬‬

‫رة ‪     4r %‬ذات ‪ dB‬إداري‬ ‫‪ 3-1-6‬اآ‪ Q‬ا^(‪ :‬ا‪" :%‬وه‬

‫(‪  'TK d‬ا‪ * N‬وا‪S,4‬ل ا‪ * ،‬إ ‪K‬ؤه  ‪ 4C O‬م (‪b HN‬ي ‪N‬ء ‪L‬‬
‫ا‪C‬اح ‪CK‬ك  ‪ %‬ا ز*‪ C‬ا ‪ )' Q‬وا ز*‪ C‬ا ‪   Q‬ا وا)‪ i‬ا‬
‫* ‪:*  FH‬‬
‫ ان ا>‪:‬‬
‫*;ن ‪BK‬ت ا‪ ،f TK‬ا‪S‬ج‪ ،‬ا‪HK4‬ء وا‪4‬ت ا‪  M‬ا‪C‬ا?  وا ‪، 9‬‬
‫إ‪ O  L‬آ‪K F‬ط * ه ‪ *? #‬و (‪ )A  C‬ا ن؛‬
‫*(‪ j M‬ا‪C‬ا‪ l‬ا ‪ ، NB‬ا` * وا)  ')؛‬
‫*ا ه ‪ *? #‬ا) ‪ m‬و(‪ # Z C‬ا د*‪ %‬ا‪ ،*  ,‬ا‪ ،#^N‬ا') و ‪)#‬‬
‫ا‪C;5‬ار وا‪#k‬ت ا ‪.‬‬
‫ ان ا‪:R+1‬‬
‫*;ن ( *‪ %‬ارج و  ارج ‪  #‬م ا‪OM‬؛‬
‫*ا ه ‪ T  %* ( #‬ا')‪ ،‬إ دة (‪a‬ه ` و() ‪   %‬اه‪.‬‬
‫ ان ا‪:‡3‬‬
‫*ا‪ ,‬م ‪ #‬إ‪B‬ر ا‪  ^N‬ا ل ‪ F  Z‬أ ل ارا‪ 4‬وا)‪  # i‬ان  م ا')‬
‫")ا‪*C‬ة ا‪ `  4C‬ر* ا‪E‬ا‪ *C9‬ا* ‪C‬ا‪  B‬ا‪ ، K‬اد ‪،1997، 81‬ص‬
‫ص‪. (30-29‬‬
‫*(‪C(r  ^N‬ات‪ ،‬وات‪ ،‬أ*م درا‪  4‬و(^ه‪C‬ات أ‪C6‬ى (‪  N,‬و   ‪ %‬أ‪ C( F‬‬
‫‪BK‬ت ا‪S‬ج‪ ،‬ا *‪ %‬وا)‪  # i‬م ا')‪.‬‬
‫‪ -7‬إ‪>8‬ت *‬
‫* ‪ %‬إ`ر دور ا‪  4r‬ا‪ OM j ,)( #  9HK4‬ا') ‪S6 %‬ل ز*دة ا‪L OM‬‬
‫‪ `(6‬ا')  و‪S6 %‬ل ا?'‪ 9‬ت ا ‪C 4 :‬ا‪ j#‬ا‪ * C‬ا ‪ #‬ا‪E‬ا‪C9‬‬
‫‪ 98927937 : *  2015 N4‬ا‪K4‬رة ‪   B‬ز  و‪ j#‬ا‪: (5‬‬
‫‪ 17929510‬ا‪K4‬رة ‪.''T‬‬

‫‪109‬‬
 . ‫رة‬K4‫ ا‬49112388
. 4‫رة إ‬K4‫ ا‬31 886 039
‫ * ا ــ‬C‫ ا‬j#‫ا‬C ‫   ى‬L ‫ات‬C‫ا?  ا‬C‫د ا ت ا‬ ™ qb‫آ‬
:* ‫ آ‬F `‫ ع ا‬O ?  ‫ ( ز‬2015 N4 ‫ل‬S6809 788
‫ ت‬4r‫ا‬/  ‫  ا‬9HK4‫ ا‬E‫اآ‬C‫   ى ا‬L ( ‫ ا ت‬%%31 -
. CHU/EHU  ‫  ا‬9HK4‫ا‬
. EPH/EH  9HK4‫ ت    إ‬4r ‫   ى‬L ‫ت‬bH ‫ ا ت‬% %55 -
''T‫  ا‬9HK4‫ ت ا‬4r‫   ى ا‬L *C‫ ا ت أ‬% %14 -
. (40 ‫ ص‬،2016 ، ‫ ت‬HK ‫ح ا‬SA‫)وزارة ا') وا ن وإ‬EHS
2014-2000 ‫ة‬CH‫ل ا‬S6  9HK4‫رات ا‬K4‫ ا‬O I; * ‫  * ول‬# ‫و‬
2014-2000 ‫ة‬CH‫ل ا‬S6 ‫ت‬A )H‫ ا‬O ‫ ر‬M( : 1 j‫ول ر‬
‫ع‬+‫ ا‬%(‫*ت ا‬+  ‫*ت‬+ >>J ‫*ت‬+ &‫ا‬
100,00 27,29 57,61 15,11 2000
100,00 24,07 60,34 15,59 2001
100,00 23,34 60,71 15,95 2002
100,00 24,79 58,54 16,67 2003
100,00 25,53 57,68 16,79 2004
100,00 29,85 53,36 16,79 2005
100,00 23,72 62,96 13,32 2006
100,00 32,60 51,67 15,73 2009
100,00 33,47 51,93 14,60 2010
100,00 32,08 53,59 14,33 2011
100,00 31,47 54,00 14,53 2012
100,00 31,69 53,25 15,07 2013
100,00 31,06 53,51 15,43 2014
Source : Annuaire statistique - MSPRH-DEP

110
q‫ وذ‬H(C O ‫ت‬b6‫ت ا ه ا أ‬A )H‫ ا‬MK ‫ اول أن أ‬% x?S‫ء ا‬K‫ا‬
# ‫  ه‬4‫ت ا‬A )H‫ ا‬O qb‫ آ‬،f'T‫اء  ا‬C‫ ` أول إ‬5 ‫  ا)ل‬M
.  9HK4‫ت ا')  ا‬T‫ ا‬L OM‫ ز*دة ا‬L ‫ى  *ل‬C65 N4 % ‫ع‬H(‫ار‬
ً ,#‫ \ و‬,#  H9 ‫ ف ا‬K ‫ت أو ا‬A )H‫< وا‬5 AT‫ ا‬MK 5‫ ا‬fT*  #‫و‬
: * ‫ آ‬F `‫ ا‬ N
F `‫ ا‬ O ? ‫ت‬A )H‫< وا‬5‫ ا‬MK ‫ أ‬: 2 j‫ول ر‬
‫د‬%‫ا‬ ?1.‫ع ا‬+#
7156778 EPH + EH 9HK4‫ ت    إ‬4r
 9HK4‫ ت ا‬4r‫ا‬/  ‫  ا‬9HK4‫ ا‬E‫اآ‬C‫ا‬
3729898
CHU + EHU  ‫ا‬
1073115 EHS''T‫  ا‬9HK4‫ ت ا‬4r‫ا‬
4285950 EPSP *‫  ا   ') ا ار‬4r‫ا‬
16245741 ‫ع‬+‫ا‬
Source : Ministère de la santé de la population et de la reforme hospitalière ,
Direction des études et de la planification ,SANTE ,EN CHIFFRES2016,p43

‫ أ‬. )'‫ ا‬F‫ ا` آ‬QT ` ‫ م‬,( ‫ ا‬MK 5‫ ? ا‬I; *  ‫ة‬C ‫ اد آ‬a ‫وه‬
:‫ ت اول ا ا‬M O ? 2014-2000 ‫ة‬CH‫ل ا‬S6 ‫ ™ ده‬,# ` N  N

111
 2014-2000 ‫ة‬:‫ل ا‬6c %uE‫@ ا‬#‫ر أ‬+@, : 3 j‫ول ر‬

Echographie Radiographie Scanner IRM ?A ‫ا‬

361321 4605270 57400 1697 2000
409638 4656347 41110 2318 2001
946769 4758789 54074 2054 2002
427230 5533176 61861 2292 2003
472154 5298898 64923 2626 2004
509712 6507071 76766 7695 2006
850788 6244342 128400 9623 2009
813838 6244899 153934 14068 2010
1085130 7337481 185264 15205 2011
1076169 1169303 231110 18018 2012
1234633 11838998 255431 22208 2013
1267538 11355877 250050 26449 2014
Source : Annuaire statistique - MSPRH-DEP

 4r N* ‫ اور ا‬I; *  <5‫ ا‬MK ‫ ع أ‬N( ]S ‫ ت اول أ‬M % (
% ‫ ع‬N‫ا ا‬b‫ ه‬L ‫ ى ال‬I; * ‫ى‬C65 N4 % ‫ع أ اده‬H(‫ آ أن ار‬، 9HK4‫ا‬
. ‫ت‬T‫ا‬
‫ ت وزارة ا') وا ن‬9'?‫ إ‬O ? ‫ ر ده‬,# ‫ن‬N45‫ ا‬OB MK ‫ أ‬fT*  #‫و‬
%50‫ع ( و‬E ) ‫ع‬S‫ إ‬ZN %41 ‫ط‬K 444 585 ‫ ــ‬2016N  ‫ ت‬HK ‫ح ا‬SA‫وإ‬
.H‫اء ا‬E5‫  ا‬C( ?‫ا‬C %9 ‫ج و‬S ZN
:3336703‫ ا ـ‬3  S‫ ت ا‬4r‫   ى ا‬L ‫ء‬HK4‫ط ا‬KN ‫ م‬,‫ور د ا‬
.‫ل‬HB‹ % 29.95‫ Ž ث و‬% 51,97 ،‫ رل‬ZN %18.08
L  ?‫ا‬C‫  ا ت ا‬9HK4‫  ا‬4r S‫ز اور ا‬C( ‫ ا‬MK 5‫ ا‬% qb‫آ‬
:‫ اول ا‬# );  ‫ف أ ا ` آ ه‬S6‫ا‬

112
 -2000] ‫ة‬CH‫ل ا‬S6 NB ‫ ا  ى ا‬L  ?‫ا‬C‫ ا ت ا‬MK ‫ ر أ‬M( :4 j‫ول ر‬
[2014

Chir-thor

Ophtalmologie
‫ع‬6G ‫ا‬

?A ‫ا‬
Chir-card

Ortho

ORL
Neuro-Chir
Actes urgence

Facial

Chir-Vacsul

Urologie

Gynécologie

Chirurgie
générale
Chir-plast
100 20,9 1,3 4,4 0,4 0,3 1,5 1,7 1,8 20,6 3,5 4,4 9,7 29,5 2000
100 16,4 1.0 2,9 0,5 0,2 1,3 1,4 1,9 22,1 10,0 5,4 7,6 29,3 2001
100 19,8 0,9 2,5 0,6 0,3 0,9 1,4 1,9 19,1 11.0 4,9 8,5 28,2 2002
100 20,0 0,9 2,1 0,4 0,3 1,1 1,4 1,6 23,3 10,7 4,6 6,1 27,4 2003
100 18,8 0,7 2,4 0,1 0,3 0,9 1,4 1,9 21,8 10,8 5,0 9,4 26,6 2004
100 18,7 1,2 2,6 0,1 0,5 0,4 1,4 1,9 22,1 11,2 4,3 8,2 27,3 2006
100 20,8 0,8 2.0 0,1 0,3 0,4 1,3 1,7 23,3 10.0 3,9 25,6 9,8 2009
100 19,1 0,7 2,4 0,2 0,3 0,4 1,3 2,0 26,4 9,6 3,9 8,3 25,2 2010
100 18,0 0,7 2,2 0,1 0,3 0,5 1,2 2,1 28,9 9,6 3,7 7,2 25,4 2011
100 15,3 1,1 2,3 0,2 0,2 0,5 1,4 1,8 29,9 9,6 3,7 8,2 25,7 2012
100 14,4 0,9 1,5 0,5 0,3 0,4 1,5 1,9 30,5 9,2 3,9 7,5 27,6 2013
100 16,4 0,8 1,0 0,2 0,2 0,4 1,1 1,6 25,9 7,9 3,2 17.3 23,9 2014
Source : Annuaire statistique - MSPRH-DEP

`N ‫ ع‬F‫ آ‬# q‫ ت وذ‬M‫] ا‬b‫ ه‬# I;‫ وا‬C<r ‫ى‬C65 N4 % ‫إن ازد*د ا ت‬
.S‫` ا‬B ‫اد‬C#Ž C# * ‫ي‬b‫ أ ` ا ن ا‬L F ‫وه د‬
– 2000 ‫ة‬CH‫ل ا‬S6 )'‫ ا‬4‫ ر‬O ‫ ر‬M( 2‫ و‬1 ‫ ر‬%  K‫ ت ا‬M I; (‫و‬
L‫ إ‬N4 % % 4‫ ازد*د أ اد ار‬Z # x?S* ‫ آ‬،`N* ( # ‫ز دوره‬C*  ‫ وه‬2014
‫ ا')  ا*ة‬M*CT‫ ا‬j M( ‫ وأن‬A6 `(T )‫ ازد*د ا‬L‫ إ‬C K*  ‫ى وه‬C6‫أ‬
.` ‫ أ ا‬d   )'‫ ا‬F‫ز ا` آ‬E

113
 .2014-2000 ،NB ‫ ا  ى ا‬L )-% 4‫ ار‬O ‫ ر‬M( :1 j‫? ر‬1u

Source : Annuaire statistique -MSPRH-DEP(*) Non compris les Professeurs , Docents

,Maitres Assistants et Résidents au nombre de 14991 en 2013 et de 14788 en 2014

.2014-2000، ‫ة‬CH‫ل ا‬S6 % M‫ ا‬ZK‫ ا‬O ‫ ر‬M( :2 j‫? ر‬1u

Source : Annuaire statistique - MSPRH-DP

114
‫إن (‪ ~ K‬ا ن وار(‪H‬ع أ‪ F‬ا) ة ‪ %‬ا‪C<r‬ات اا ‪ L‬أدا‪5 `9‬دوره و‪^ %‬ه‪C‬‬
‫() ‪ %‬ا  ى ا')‪ ،‬و‪ #‬ه‪b‬ا " (‪ C K‬ا?'‪ 9‬ت إ‪ L‬أن أ‪ F‬ا) ة  ™ ‪N4 76‬‬
‫م ‪(rapport national sur le développement humain, CNES,2008) " 2008‬‬
‫ آن ‪U m,# N4 55‬اة ا‪S,4‬ل‪ ،‬ه‪b‬ا  *'‪ QN‬ا‪E‬ا‪ %; C9‬اول ا (‪` dH(C‬‬
‫ا‪  N‬ا‪ ™* i ? ،*CK‬د ا‪T<5‬ص ا ‪ % N‬ا‪ H( %*b‬ق أ ره ‪  2.5 N4 60‬ن‬
‫ أي ‪ % %7.4  N‬د ا ن )‪(Souhila Hammadi,2010‬‬
‫آ‪ qb‬و‪ 8H #‬ا ق ( ;‪ M I‬ت اول أد ] (‪ M‬ر ا‪C<r‬ات ا')  ‪S6‬ل ا‪CH‬ة‬
‫ا‪  NE‬اة ‪ 1990 %‬إ‪. 2009 L‬‬
‫ول ر‪ :5 j‬ا‪C<r‬ات ا')  ‪S6‬ل ا‪CH‬ة ‪.2009-1990‬‬
‫ا&‪+‬ات‬
‫ا‪u‬ات ا>‬
‫‪2009 2008 2000 1990‬‬

‫‪74‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪69‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪ a‬ل ا‪ % C‬ا ‪S‬د  ‪ N‬ات‬

‫‪F‬‬ ‫ا‪ T‬‬ ‫دون‬ ‫ا‪HB5‬ل‬ ‫و‪ #‬ت‬ ‫ل‬

‫‪32‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪64‬‬
‫‪  1000‬د ?‬
‫ا?ل ا ‪#‬ة  ‪ 15 %4 %‬و ‪1000 F  N4 60‬‬
‫‪105‬‬ ‫‪132‬‬ ‫‪153‬‬ ‫‪181‬‬
‫‬

‫إ‪>8‬ءات &‪ U‬ا> ا‪ R %‬ا‪Q‬ا ‪www.who.int,05/04/2012 2009‬‬

‫ ‪ ` L‬ده ا  ‪( i ) H‬‬

‫إن ا‪G,‬ء ‪ L‬ا‪C5‬اض ا ‪  9‬ه آ‪ًC<r qb‬ا دا ً‬
‫ا‪G,‬ء ‪ ^ L‬ا‪C5‬اض ا‪)  9` H' ,N‬ا‪b‬ام‪ ،‬ا)'‪ ،‬ا‪C ،*C #‬ض ا ل‬
‫ا* (‪ ،‬أ ‪C %‬ض ا ‪ ™ ,# F‬د ?(‪ O ? Z‬إ?'‪ 9‬ت ‪ ^N‬ا') ا ‬
‫‪ ? 2007 #‬ا ‪.? 8439‬‬

‫‪115‬‬
 ‫‪:,c‬‬
‫‪C‬ض ا?'‪ 9‬ت ا')  ا‪A )H ,‬ت و‪ QT‬ا‪MK 5‬‬ ‫*و ‪S6 %‬ل‬
‫‪ O‬ار‪ % 4‬ا') ‪%‬‬ ‫وا ت ا (‪ ,‬م ` ا‪  4r‬ا‪ ، 9HK4‬وآ‪b‬ا ‪C‬ض (‪ M‬ر‬
‫?  (‪ ,‬م ‪ Z‬ا‪  4r‬ا‪ %  9HK4‬أدوار‪ ،‬وا ( ‪` OM   j4  # `;C‬‬
‫وأه ا‪b‬ي ه ا') و  ‪ L Z‬ا‪ % UC‬ا‪ f9,N‬ا (  ‪ `N‬ا‪  4r‬ا‪ 9HK4‬‬
‫‪`,‬‬ ‫ا‪E‬ا‪ *C9‬إ أ ` ( ه ‪ OM j ,)( #‬ا') ‹‪C#‬اد ‪S6 %‬ل  م أ‪C#‬اد‬
‫‪a‬دواره‪.‬‬
‫ا‪+.‬ا‪-‬‬
‫‪pt -1‬ح ! ذ)ب‪ ،‬ور‪ X  ~! K‬ان ‪:‬در‪ /‬ا ‪ L‬ا ‪ BE K6‬ى ا‪ !%3‬ء ا ‪BH 4  .‬‬
‫‪ ME A‬ا !  ا )‪ ،B6‬ا‪ &No‬ا‪ %&X‬ا~‪ %O %$‬ا]‪VN‬هت ا!)~ ‪ %O‬إدارة‬
‫ا‪ If‬ت ا‪،2003 &@@ 29/27 ، &X‬ا ‪ l‬ا‪   #  &X‬ا‪n‬دار)‪ ،‬ا‪F‬ه&ة‪.‬‬
‫‪ @; -2‬اƒ ! ;@ ا&'ن‪ 96. ،‬ت ا !? ء ا ?> ‪ :ME A B‬درا  ا‪NO BH  5‬‬
‫ا‪ /‬ع ا ‪ ،B!8‬دار ا‪ O&X‬ا‪ ، XV‬ا‪ Tn‬ر)‪.1990 ،‬‬
‫‪ -3‬زي ‪'&O‬ن‪ P ،‬ت ا‪6;F‬اء ‪ BH‬ا ‪ E A‬ت‪ ،‬دار ا‪:‬ه&ان‪; ،‬ن‪.1999 ،‬‬
‫‪ @; -4‬ا‪ :):X‬ا" & و! ا‪ ، X‬ا]‪VN‬هت ا!)~ ‪ %O‬إدارة ا‪ If‬ت "اه ‪G‬‬
‫وا@ ‪F‬ت(‪I  ،‬رات ا ‪ l‬ا‪     &X‬ا]دار)‪ ،‬ا‪F‬ه&ة‪. 2007 ،‬‬
‫‪ -5‬ا' ‪ %I‬أ'  &ي‪ ،‬وأ‪ @;.‬ا‪pf‬م ‪ & I‬او)@‪ NO BH  ،%‬ا‪ /‬ع ا ‪ ،B!8‬اار‬
‫ا‪V‬ه &) ‪ &I #‬واز)‪ J‬وا‪p;n‬ن‪ ،‬ا@‪ X‬او< ‪1989‬م‪&b ،‬ا‪ EN‬ا‪V‬ه &) ا‪ &X‬‬
‫ا‪. @ #‬‬
‫‪ X#> -6‬ا&داش إ&اه ‪ ،G‬ا‪ 79‬د; ت ا ‪ 1‬ا ‪ ، )7‬ا@‪ X‬ا~‪ @T ، $‬ا‪F‬س‪&b ،‬‬
‫‪.2006‬‬
‫‪ !   -7‬د ا&ب‪ ،‬ا]‪VN‬هت ا!)~ ‪ %O‬إدارة ا ‪l‬ت ا‪ X@ ، !b‬ا‪&IX‬ي‪،‬‬
‫‪. 2008 &b‬‬
‫‪ -8‬وزارة ا‪ !b‬وا‪Tf‬ن‪; &)&FN ،‬م 'ل ا ‪l‬م ا‪ %!b‬ا‪:V‬ا‪&m‬ي‪.1990 ،‬‬
‫‪ -9‬زه&ة ر'‪ ،%‬إ‪RW‬ح ا ‪ E A‬ت ا ‪ BH  6.‬ا ‪UG‬ا‪RP 4 S'  >?' ، S' S ،D‬ل‬
‫‪ 4‬ا‪3‬هاف وا ‪ ،:D 6‬ا‪ <F#‬او‪ %‬اول ]‪bK‬د ا‪ ،!b‬آ‪ #‬‬ ‫ وع ا‪RWF‬ح‪،‬‬
‫ا!‪F‬ق وا‪#X‬م ا]‪bK‬د)‪.(2006 &@O$ 15-13) ، )V X ،‬‬

‫‪116‬‬
 f  ‫ن ا‬$K c\‫ ا‬1994 &@f)‫ د‬31 %O ‫رخ‬o‫ ا‬03-94 GK‫ ا& ر‬-10
. 87 ‫د‬X‫&) ا‬m‫ا‬:V‫?ر) ا‬V#  &‫&)ة ا‬V‫ ا‬،1995
 &‫&)ة ا‬V‫ ا‬،2012   &) ) 15 %O ‫رخ‬o‫&ك ا‬I‫&ار ازاري ا‬F‫ ا‬-11
. 20 ‫د‬X‫ ا‬، @XI‫&ا>  ا‬K)‫&) ا‬m‫ا‬:V‫?ر) ا‬V#
 >‫&ا‬K)‫&) ا‬m‫ا‬:V‫?ر) ا‬V#  &‫&)ة ا‬V‫ ا‬،465-97 GK‫ي ر‬w  ‫ ا&م ا‬-12
.1997 &@f)‫ د‬10 ،81 ‫د‬X‫ ا‬، @XI‫ا‬
.2007 ) 20 %O ‫در‬b‫ ا‬،33 ‫د‬X‫ ا‬، &‫&)ة ا‬V‫ ا‬-13
 >‫&ا‬K)‫&) ا‬m‫ا‬:V‫?ر) ا‬V#  &‫&)ة ا‬V‫ ا‬،467-97 GK‫ي ر‬w  ‫ ا&م ا‬-14
.1997 &@f)‫د‬10 ،81 ‫د‬X‫ ا‬، @XI‫ا‬
15- Résultats globaux du rapport national sur le développement
humain, CNES,2008.
16- Souhila Hammadi, Parce que les algériens ont gagné vingt ans
d’espérance de vie, les risques d’Alzheimer augmentent, article de la
liberté Algérie ,Mercredi 07-04-2010.

117