TAP CHI KHOA HOC DHQGHN, NGOAINGUL T.XX.S64. 2004 MOT SO VAN DE Vi NGHIEN CUU THANH NGU TU GOC DO CUA NGON NGU HOC XA HOI 1. Phan md dau 11. Ngén ngit hoc xa héi va vai tro clia ngén ngit hoc x@ h6i déi véi viée nghién citu ngén ngit Ra déi vao diu nhiing nam 60 cia thé ky 20, vdi tu cach 1A mot nganh khoa hoe giap ranh, ngon ngi hoe xa hoi da dong mét vai trd ait 1dn trong su nghiép nghién citu ngdn ngi d mot tam quy mo hon, chat ché hon, va c6 site thuyét phuc hon, béi nganh hoe nay nghién cit ngon ngit trong nhiing yéu t6 c6 tinh xa hoi, trong méi quan hé voi cae yeu to trong xf hdi-mét diéu khéng thé thiéu déi véi ngn ngi hoc, bdi vi ngon ngit chinh 1a san phém cia xf héi loai ngudi, ra di tn tai va phat trién trong xa hdi loai nguéi Xuat phat tir ge dé cla khoa hoc xa hoi dé khao sat ngdn nga, muc dich va ngi dung nghién citu eta ngén ngit hoc A hdi rat lén, bao gém nhiéu vain dé, tir nhiing van dé thude ting vi md nh nghién cifu tinh hinh sti dung ngn ng 6 mot quée gia, mot khu vue, méi quan h@ va su tae dong tuong hé cia ngén ngwt va cae yéu to trién, quy hi dé thuge A hdi, eae chinh sich phat h ngon ng dén cae ing vi mé nhut nghién citu ngén ngit trong giao tiép, cc méi quan hé va tae dung giita dae trung tam ly, x3 hdi et 1 ngudi noi vi li noi. Co thé ndi Ngo Minh Thuy rang, nganh ng6n ngit hoe xa hdi da gidp ng6n ngi hoe néi chung giai quyét dude mét cach c6 hé théng nhiéu van dé ma truée day nhiing nghién citu ngon nga thudn tiy dua vao hé théng-calu trie eta ngOn ngit khong I¥ gidi duge, chiing han nhu su ra ddi va chét di cia hang loat cae tiv vung hay cae cach dién dat trong méi ngén ngit, su khde biét trong cach dang ng6n ngii cia nhing tang lép ngudi khae nhau, su phan biét vé gidi tinh trong ng6n ngit, su xudit hign eua mot lép tit mot _ngdn ng khac trong méi ngén ngit v.v... Noi mét cach don gian thi chinh nganh ngon ng hoc xA hdi véi nhiing thanh tu nghién citu ewa no da chting minh rang “néu khong dua vao cae nhan t6 x4 hdi-ngon ngit_ma chi dua vao hé théng-cau tric ngén. ngit thi sé khong ly gidi ndi cac hién tugng ngon ngit dang hign hiu mot each séng dong trong déi sdng xA hoi (Nguyén Van Khang, “Ng6n ngii hoc xa hi”, [1,1999)), 1.2. Thanh ngit va tinh hinh nghién cttw thanh nga Thanh ngd 1d mot don vj ngon ng dae biét, trong dé nhiing dac trung v héa-xA hdi eta mot din te duge thé h ‘ach dam nét, trung thye va phong phi nhat so véi cae don vi ngon ngit khae 6 cai do dudi cu. Cac cong trinh nghién © ThS., Khoa Ngdn ngif'& Van hoa Phugng Bang, Truéng Bai hoc Ngoai nai, Bai hoc Quée gia Ha NOxMot so ssn de ve glen cu tha agit ctu vé thanh ng da duge tién hanh tir XX. Nyt dat nén mong div tién cho vide nghién ett thanh ngit Ia Vinogradov, sau do Sanxki, Larin, Rudney, Golovin, Charle F Hockett’s, Kenneth Pike, Wallace Chafe, Bruce Fraser va Adam Makai Cac tie gid nay da dua ra dude mot bue tanh toan cinh vé thanh ng, ti cach phan loai, dinh nghia dén each sii dung cia thanh ngu trong ldi néi. Tuy vay, cho dén cach day khosing vai nam, ¢ tinh nghién cifu thanh ngit chi yéu dua vao cau trie hinh thai cua thanh nga dé phin tich, dinh nghia va phan loai, Ngay ca nhiing cong trinh nghién ettu so sinh déi chiéu thanh ngit eding chu you 1a dua thanh ngit trong-hai hay nhiéu ngon ng dé so sinh, Mot s cong trinh nghién etu ¢6 mot phan dé iw goe do khae khi nghién ctu i du nhu luan an tién 5 nhitng nam 20, 30 cia thé ky e cong vio cau trie cus cap den thin nga, Truong Dong bién thé eda thanh ngi, luan an tién 53 cla Nguyén Xuan Hoa (1996) c6 dé cap dén cae kién thite nén vé van hoa trong viée hinh thanh eg edu nghi ngd. Tuy nhién trong thue t@ chia c6 mot céng trinh nghién ctu nao hon ton di theo hudng nghién cttu eta ngon ngut hoe xa hi. Noi each khae, ehuta 6 cong trinh nghién citu nao khio sat thanh ngit tir goc dé ngén ngw hoe xa hi mot cach 6 hé théng, trong khi rd rang y 1a mot hung di 6 higu qu cia jan (1982) cé néi vé cite eta thanh la hudng nghién ettu na bai dung din, cain thidt wi vi, nhu trén da néi, chi ¢6 ngén ngit hoe xii hi mdi c6 thé gitip ngdn ngii hoe gidi thich duge day di: nhiing vain dé vé ngon ngdi néi chung va thanh ngit néi riéng ayn dn Rhos hie DHQGHN, Neva nit. TNX. Sob 4, 2008 ma ng6én ngit hoe edu tre truyén thong chiu bé tay 2. Nghién etiu thanh ngit tit goe dé ctia ngon ngit hoe xa hoi Khi nghién edu thanh ngit én quan diém ngon neti hoe x4 hoi, ta 66 thé uén hanh nghién eitu tit cic goe dd khac nhau, trong d6 6 vin dé bién thé cua thanh ngi, van dé gidi tinh doi véi thanh ng, vin dé Uing lop xa hoi doi voi thanh ngu, viin dé giao thoa ngén ngit doi voi sw hinh thanh va phat trién cia thanh ngil, vain dé hoan canh xi hdi déi voi su phat trign eta thanh ngu va vin dé vé cae yéu t6 van héa déi vdi thanh ngti 2.1. Vé ede bién thé cia thanh nga Hién tugng bién thé dude coi 1a don vi nghién ctu cia ngén ngit hoc x4 hoi Hién tugng bién thé ngén ngi, theo Nguyén Van Khang (19 iin), ta hinh thie biéu hign cha ngon ngii duige sti dung phd bién trong hoan eéinh xa hoi gidng nhau va ca nhau. Hinh thife bigu hign 6 day c6 thé 1A ngon ngd, phuong ngi, phong cach hode mot thinh phan ng phap, tham chi la mot tit hay mot am vi nao dé. Vay . NgUaL ta 6 Sn thé cia thanh ngi tit gée dO ngon ngit hoe xa hoi nhu thé nao? thi dua ‘True hét, phai xe dinh ring bié thé cia thanh ngit dude thé hién chit vé m, bi trong 5 mat: bién thé vé new thé vé cau tao tit, bién thé vé ta vung, bién thé vé trat tu tit, bién thé vé ranh. gidi cua thanh ngit Vé mat ngt ngi la do su kh: sinh ra. Vi dw rong khi sit dung. im, bién thé cia thanh enhau cia phat am14 Tép riu/ diu Hita huoul hiéu hita vicon Nhiing bién thé nay lién quan dén cach phat Am cia mgt sd ving, mot so nhém ngudi hode mot sé ea nhan, Vé mat hinh thite céu tao tit, bién thé thanh ng thudng gap trong trudng hop cde ti-thanh phin cu tao cia thanh ngu-thay déi dé cdu tao thanh mét tit loai khae, hoac la dé dién dat nhiing y nghia ngi phap khée. Trudng hgp nay thudng gap trong cdc ngén nga bign hinh, vi du: A tame / tamed cat Allis fish that comes / come to his net A wild horselwild horses would not drag Vé mat tit vung, bién thé cia thanh ngii cé thé gap 6 nhiing trudng hop mot hay mot s6 tit trong thanh phan ciu tao cua thanh ngit dude thay bing mét tir khée hoac mot s6 tit khée cing ¥ ng hoac khée y nghia vdi tir dé, nhung y nghia tong thé thanh ngit khong di, vi du) Rue voi vé giay m6/ ma Khoé nhit htim/ ho Den nhw cot nha chéy/ than Con séu lam/ b6 réu ndi canh Ca nam trén/ tréc thot A cat and dog existence! life Lion in the path! way Trudng hyp bién thé eta thanh ngit vé trait uu tit thuding gap trony ngit cfu tao theo kiéu doi ding gidta thanh phin, cha yéu 1A trong cae ngon ngu don lap (phé bién nhat 1a trong tiéng Viét hay tigng Trung Quéc), hoae cae cae thanh thanh ngit cia cic ngor trong do cc thanh pl theo quan hé ligt ké, vi du: ngii khie ma duge sip xép Noi huédu néi vuegn | ndi vidom noi hutow Dau bo déu bidu / dau bitdu dau bo Dai gé da vit | da vit dé ga Hang tom hang cd | hang ed hang tom A-dog and cat life / a cat and dog life Déi véi trudng hgp bién thé vé ranh gidi thanh ng khi st dung (néi mét each chinh xac la ranh gidi cua cac thanh phan cafu tao thanh ngi khi st dung), ta thudng gap truéng hgp ngudi si dung thém mgt sé yéu té khac ma von di khong phai la thanh phan cau tao cia thanh ngif, lam pha vd edu tric eta thanh ngit, nhung y nghia cia thanh ngit khéng thay déi, vi du: Dat nh tom tuoi Dat hang nhu thé mé tom tuoi (tho Ti Xwong) Agay dog My father suggested a very gay dog (Tit din thanh ngit Anh-Nga, M. 1984, trang 219) Doi khi, nhiing bién thé vé ranh gidi cia thinh ngit khi sit dung sinh ra khéng phai li do thém mot vai yéu 6 khée vao gitta cae thanh ph cita thanh ngii, ma 1a thay thé mot tir hay mét sé tif trong thanh ngit bang mot tit hay mot sé tit khac, véi nghia khée, hode thay thé cic thinh ngit dé bing mot mot doan méi, cn thanh ng dé thi tao ain di. Trung hgp bat ea mot tay trong vi du dudi day 1a mot vi dy. Trong vi du ‘bat cA mot tay” dude thay thé cho thanh ngit bdt ed hai tay, nhung ngudi Tap el Rluns hoe DUQGHN, Ngunat wait. TNX, Sa 4. 20004Mit wo van de nh ng m nhan duge Lip nhan cau néi dé vain su co mat cua thanh ngut bat ca hat tay Can than day. Bat cd mét tay thoi khong thi lai xoi hong bong khong. Nhiing bién thé trén eda think ngi, moi thoat nhin, déu gay cém gide ring do 1a nhding bin thé thudn uiy trong hé thing edu trie cia ngén ngit, nhung trén thue té, vin dé khong phai nhu vay, béi néu ta dat e: ding ngudi, timg nhém ngudi dé khio sit, ta s@ thay ring trong ede bién thé dé, ngodi nhiing bién thé vé cau tao tit cha yéu do dae diém eta cae ngon ngit bién hinh gay ra, phan lén cae bién thé khae déu dac trung cho mét khu vue, mot cong déng ngudi nao dé. Chang han nhitng bién thé vé ngit am hay ti vung hen quan dén phuong ngit, bién thé ve anh gidi cia thanh ngit trong hi sit n dén cic ta ie bién thé do ‘Ao ting cong dung lién que dang khae nhau (trong d nha van thudng sé A nhiing ngudi hay pha vd cfu tric sin ¢6 cia mot thanh ng nat). Mat khae, xét cho cng thi ngay ci trong trudng hap bién thé thanh hinh thie ciiu tao tif, cting 6 nhiing hign tuong sinh ra do su pha biét vé gidi tinh, ching han vai nhting thinh ngit co eau trée I mot cum dong tit trong tiéng Nga, dong tir déng vai tro nong edt trong cum dng ti-thanh ngi d6 khi dang é thai qué khit s@ bién déi theo cae quy tie vé giding, tay theo cha thé cia hanh dong ma né bidu dat dude thé hien bing danh tir thude vé gidng hay gidng dye. Dé cing chinh la hign ngit v tugng cia ngén ngit xa hoi, Nhu vay, ¢6 © thé néi rang, tat ea cée bién thé cua thinh ngi di néu 6 trén la doi tugng cilia ngdn ngit hoe xa hai, vA ta e6 thé dua Lap cl sala DUQGHN, Negima wed, VN, Se 4, 2004 vao cae bién thé dé dé nghién ctu nhiing dac trung xa héi cua nhitng nguii dang thanh ngit, va nguge lai, ta cd the dua trung 6 tinh xa hor cua nhing cong déng ngudi khac nhau dé nghién citu cac bién thé eta thanh ngit vito cae dae 2.2, Van dé gidi tinh de vai thank ngi ‘Theo Nguyén Van Khang (1999, di din), vain dé gidi lién quan dén nhiéu mat cia ngon ngi. trong dé 6 su khae nhau cua ngon ng dé noi ve mai gidi va su khiic nhau vé ngén ngit mi mdi gidi si dung, Doi véi trudng hgp thanh ngi, vain dé cang dién ra nhu vay: Su phan biét vé gidi thé hién qua nhiéu mat, trong d6 c6 su khac nhau cia thinh ngit noi vé méi gidi vA su khae nhau trong cach sti dung thanh ngit cla méi gidi. Nghién ettu hai mat nay chinh | nghién cu thinh ngi tir goc dé ngon ngit hoe xa hdi ‘Trude hét, néu kha sit thanh ngi cia bit cit ngén ngit nao, ta ¢6 thé thay ring 6 nhiing thanh ngi 1a chi dé dang cho mét trong hai gidi, vi du: mat hoa da phain, chim sa ed lan, sw ti Ha Dong ti nhdng thanh ngi ndi vé phy nd, tri dang ‘ong toan, gi tréng nudi con la nhing thinh ngit néi vé ngudi din dng. Cang c6 nhiing thanh ngi ma trong d6 mot so tie thanh phan cau tao cua thanh ngu la dé § gidi nay hay gidi khic, vi du trong thanh ngit cge di tim tréw thi coc 1a no vé nit gidi, trau 14 noi vé nam gidi. Nh vay, c6 thé thay ngay rang, néu nghién ctu thanh ngi tir gée dO nay, ngudi ta se tim ra duge nhing dae trung xa hdi ctia tiing gidi thé hién qua thanh ngit, hay noi eich kha qua viée phan tich thinh ngit, ngudi ta sé biét duge trong noi vhdi cu thé, phu nit va nam gidi diém gi, c cia moi ngudi vé tiéu chudin danh gia ho thé nao. Nguge lai, ngudi ta e6 thé dua vio nhiing dac trung xa hdi, dae diém tam, sinh ly cla méi gidi, quan niém cda xa hoi vé mai gidi dé gidi thich ¢ nghia hay each ding cia mét sé thinh ngit Mot m hanh nghién eitu ve vai tro gi va quan niém khac, ngudi ta c6 thé tién su khae nhau gitta phu nit va nam gidi trong cach hiéu, kha nang sit dung va tin sO sit dung thanh nga, Néu mudi biét duge su khae nhau trong vide sii dung thanh ngw cua méi gidi, mt cach don gin va ehinh xac la . Chang han, khi tién hanh diéu tra vige sit dung hon 100 thanh ngi c6 ti “cho” va “méo” trong tiéng Viet va tigng Nhat, ching tai da rit ra dite mot két lun thi vi lA trong cing mot moi truting, etuing mdt trinh dO nhu nhau, ed phu nit Viét Nam va pho ni Nhat Ban déu cé xu huéng dang nhiéu thanh ngi hon nam gidi dung cae phiéu diéu tra 2.3. Van dé tang ldp xa h6i déi vdi viée sw dung thanh ngit ic tiéu chi khac nhau, ta c6 thé ph ting lép khae nhau. Vi du, néu dua tiéu chi tudi tac, ta c6 thé chia thanh téng lép ngudi gid, ngudi tré, néu dua vao tiéu chi nghé nghiép ta c6 cée ting lép sinh vién, hoe sinh, cong nhan vién chtte, bé adi viv, néu dyfa vao cae tiéu chi phan chia caip thi ta cé tang ldp (giai cap) nong in, eng nhan, tri thtte vv an chia xa hdi thanh ‘Thanh ngi, cang nhu cac don vi ngo: ngw khae, la sin pham cia xa héi loai ngudi néi chung, nén khong thé ni rang Ngo Minh Thay st phin héa cae ting lép trong xa hoi Joai ngudi din dén su phan héa thanh ngii, va khong mt ting lép nao trong xA hdi c6 thé noi rang ho dong vai tro quyét dinh trong viée hinh thanh va phat trién thanh ngi, Tuy vay ta khong thé phir nhan dude rang su phan chia cic ing lop x4 hOi, nhait 1A su phain chia giai cp, c6 anh hung dén su ra dai, phat trign va sit dung thanh ngi. Nhin chung thi phan Idn ede thanh ngi trong méi ngén ngi da duge hinh thanh tit lau ddi. Co thé, tir thoi mot dan te no dé cn chuia c6 chit viét cic thanh ngit da sinh ra, truyén tung giita ngudi nay véi ngudi khac, thé hé nay vdi thé hé khée qua con duéng truyén khédiu. Chinh vi vay c6 thé néi rang phan Ién thanh ngit déu dude hinh thanh trong quan ching nhan dan, ma cha yéu 1A nhiing ngudi lao dong. Vé mite d6 sit dung thinh ngit wren thye té, khi tién hanh khdo sat mite do hiéu biét, tan sé su dung thanh nga trong cac tang lép xA h6i khée nhau nhu néng dan, sinh vién, edn bd nha nude, bo gi v.v... chiing ti thu duge két qua 1 nhiing ngudi néng dan, dac biét 1a nhiing ngudi phy ni nong din, trong d6 ¢6 kha nhiéu ngudi khong biét chi, va nhiing ngudi cin bd gid vé huu biét vé thanh ngii va su dung thanh ngi nhiéu hon so véi cée sinh vién, mae di néu noi vé rinh dd hoe van thi nhiing ngudi sinh vién 6 trinh d cao hon ho. Tuy nhién, d6 1a trong truéng hop cae thanh ngit dua ra dé khao sat 1a nhiing thanh ngit théng thing, dude sii dung trong cudc Ong hang ngiy. Voi trudng hop cac thanh ngit thude van phong sach vd, khoa hoc thi két qua thu duge lai nguge Tap chi Kluane hoe DHQGHN Nevnai gi. 1 AX. Sid, 2004‘Mon s6 van dé 9 nghien ev thanh nit. lar: Tang lép hiéu, biét va su dung nhiéu phat la ting lép ti thie, sinh vién. Nhung loai thanh nga van phong sach vi nay so vdi loai thanh ngit thong dung hang ngay thi so lugng it hon nhiéu. Trén day chi la khsio sit mite dé sti dung thanh ngit trong cae tang lép xa hdi khac nhau, De thu duge mot nhan xét chinh xé tiét_vé vain dé ting lép xa hoi va thanh ngu, cn cain phai tién hanh nhiéu eude digu tra khac, ching han vé su khac nhau trong viée sti dung thanh ngit cha nhiing ngudi cing nghé nghiép nhung khac tudi, hay cing tudi nhung khac nghé nghi mot vi du nhé vé sue c va chi DV. 2.4. Van dé giao thoa ngén ngit doi vdi vide ra doi va phat trién cia thank ngit Phan dn cc ngén ng trén thé gidi déu_ tén tai va phat uién trong nhing moi quan hé va tae dng qua lai vai mot hay nhiéu ngon ngit khée, voi mot hay nhiéu nén van héa khac. Chinh trong qua trinh tiép xtic lin nhau ay, ede ngon nga da hap thu lin nhau, déng hi y mugn mét so chinh 1a su giao thoa ng6n ngii. Néu nhu d céip dd ti vung, su giao thoa ngén ngi tao ra mot loat eae tit ngoai lai (tit vay mugn) trong mdi ngon ng, thi trong phyong dién thanh ngit su giao thoa cing dé kui trong méi ngon ngit mot sO lugng lén cae thanh ngi 6 géc 1A thinh ngit cia ngon ngit khac, ching han trong tiéng Viét ¢6 rat nhiéu thanh ngii géc Han (vi du nhut dieu ho ly son, treo déu dé ban thit ché, céo muon oai him) do su tiép xac gidta tiéng Viet tiéng Han dién ra trong mét théi gian Tape Kins ve DUQGHN, Nout a, PAN, S14, 2004 n rit dai, Cang do qua trinh tiép xtc, giao luu voi tiéng F Ivong thanh ngit gée Han rat l6n, vi du nhu isseki ni chyo Cnhat thach nhi- diév fn, tiéng Nhat ©6 mot so mot hon da hai con chim), J ne naka no , tora nol Nhiing 6 thé goi la thanh ngit awaru (“con éch trong giéng’ wo kariru (magn uy him’). thanh ngit na vay mugn, Nhu vi nhiing thanh ngit duge sinh ra do su giao thoa gida cée ngon ngit véi nhau, do 6, muén ly gidi due ¥ nghia cia nhiing thanh ngit nay, mudn so sfnh dude su tudng déng hay khac biét vé y nghia, Ach sit dung cia cac thanh ngit tr hai hay nhiéu ngon ngit, ngudi dung nhiing kign thie vé x4 hdi, vé su tiép xc, su va cham va quan hé qua lai gitta hai hay nhiéu ngon nga do, gidta hai hay nhiéu nén van h6a cia nhiing ngon ngit dé, Mat khac, thong qua su giéng va khac nhau, su trang lap hay khong trang lap vé y nghia hay cach sti dung cua thanh ngi trong hai hay nhiéu ngon ngi, ngudi ta sé tim ra due rang cic ngon ngd d6 cd quan hé, ©6 tiép x nhau khong, thi méi quan hé hay su tidp xtic dy c6 tit bao gid, Tuy nhién, khi nghién ctu hién tugng giao thoa trong thanh ngit ndi riéng va ngén ngit noi chung cin phai hét ste than trong, vi khéng phai tat ea nhiing su gidng nhau hay tring lap gidia hai ngon ngit déu 1a do qua trinh giao thoa ngén ngit tao nén, béi vi déi khi nd 1a sy trang hgp tinh cd, ma su trang hgp tinh c@ thi hoan toan e6 thé xay ra, vi xét cho cing thi tat cd moi ngudi trén trai dat, di ho thuge din tée nao, cang déu mang nhimg dac tinh chung cia nhan loai. , thanh ngit vay muon 12 c vii a néu c62.5. Van dé hodn canh xa hoi doi voi su phat trién cua thanh nga Khi tien bién cia tl anh diéu tra vé mite dé phd nh ngi, chting toi thu duge trong hon 200 thanh ngit lay trong tit dién thanh ngit tiéng Viét, nhiing thanh ngit c6 trén 50% so ngudi dude hdi (s6 ngudi duge héi 1a 50 nguéi) tra li 1a “khong biét” va “chuta bao gid nghe thay” chiém 30% (60 trong tong so 200 thanh ngit ). Mét diéu tra tuong ty vé thanh ngit tiéng Nhat cing duge tién hanh véi déi tugng khao sat 1A ngudi Nhat. Két qua thu duge la trong 200 thanh ngi tiéng Nhat duge hoi, s6 thank ngit ¢6 trén 50% sd ngudi duce héi tra 161 khong biét”, “chua bao gid nghe thi la 85, chiém 42,5%. Van dé nay, néu khdng dya vao ngOn ngit hoc x4 héi_ thi khong thé giai thich ndi. két qua i Cang nhu cae hign tugng ngon ngit khae, ede thanh ngit ra dai véi tu cach la an phim ctia cic hoat ddng ota xi hoi loai ngudi va ching tén tai, phat trién dua vio hoin enh xa hoi d6, bién déi theo sut bién déi cba xa hgi dé. Trén thue té, e6 nhiing thanh nga tit khi ra ddi dn Jy gid vin ludn duge sit dung, nhung cing ¢6 nhiing thanh ngit da bi mat di, hoac 1a chi con duige sii dung trong mot pham vi rat nhé An Nhing két qua diéu tra trén day thay gitia nhiing thanh ngi cd mat trong tit dién va nhiing thanh ngit duge dang pho bién trong déi séng hang ngay cé so lugng chénh léch nhau. Xu huéng chung lugng thanh ngit duge dang thuang xuyén trong dai séng hang ngay it han At mhiéu so v6i sO ]ugng thanh ngit duge ghi lai trong tit dién. Diéu dé 06 nhiéu ly do, chang han nhu ¢6 mét sO thanh ngit cho ih Thuy ghi trong tit dién thude vé phuong ngi, Ja thanh ngit ca mot ving nao dé ni nhiéu ngudi khong biét, hay mot so thanh ngi thude vé van phong sach vd nén trong cudc séng hang ngay it duge biét tdi, nhung mot ly do quan trong 1a von thanh ngit cia mot ngén ngit ludn chuyén dong. Cang véi théi gian, nhang thanh ngit khéng con thich hgp bi loai trit din. Tuy nhién, bén canh dé, lai cb mot xu huéng kha 1a ¢6 eae thanh ngit méi din dan xuat hign trong déi sdng. ‘Trong nhiing thanh ngi méi xuat hign thém d6, ¢6 nhiing thanh ngit da duge ghi vao tir dién, co nhiing thinh ngi chua duge ghi vao ti dién, cing c6 nhiing thanh ngif chia kip dude ghi vao tir dién thi da dan bién mat trong eude sng nhu trudng hgp thanh ngit “nh mat sé gao” (dién ta ndi lo ling, ngo ngac, that vong cia mot ngudi) da ting duge ding rat nhiéu trong thdi bao céip, nhung bay gid hau nhu khéng edn duge nghe thay nia Van dung nhiing hiéu biét vé hoan cdinh xa héi dé nghién ctu thanh ngit, Khao sat thanh ngi, ngudi ta sé thu duge mét bic tranh toan canh vé thanh ngit cia mOt ngon ngit va lam gid them von thanh ngit cia méi ngon ngit bing nhitng thanh ngit thu duge qua khao sat trong din gian. 26. Céc yéu t6' van héa doi véi viée nghién cttu thank ngit Nh trén da néi, thanh ngi 1a mot loai don vi ngén ngi thé hién mat ech trung thue, dim nét’' va vo cing phong pha thé gidi quan, nhan sinh quan cia nhiing nhém ngudi thude cae nén va n hoa khae nhau. Boi vay, mot hudng di Tap cht Khon lire DUQGHN, Neat melt. CNX, Ss 4. 2008Mot so sin de 46 nghi edn thict trong nghién cau thanh ngd La két hup cae yeu dung din, higu qua 10 ngon ngit vai van hoa Vide két hop van héa vdi ngon nei trong nghién ettu thank ngit e6 thé thuc hién d hai mat: 1) phan tich thanh ne dé tim ra cae dae rung vé vain hoa din ) dang che dae trung vé van héa din te dé phan tich ¥ nghia eit thanh nail. gidi thich cite dac diém vé edu tric hinh thai cang nhu ¥ nghia ti vung cia cde thinh ngit trong ngén ngit cba din toc d6. (Ngo Minh Thuy, “Vé mgt hudng di trong nghién ciiu so sinh déi chiéu thank ng”, Chuyén san Ngoai nga Tap chi Khoa hoe, Dai hoe Quée gia HA Noi, sd 1,2002) toe vl Viée phan tich thanh ngit dé tim ra e dae tung ve an hoa din te c6 thé duge tin hanh theo nhidu cich, ti nhiéu gée dO khae nhau, dua vao nhiéu su phan tich khée nhau, trong dé c6 st phan tich eu trie hinh thai cia think ng, cae yeu 16 hay Adi tugng ma ede t thinh phiin eu tao cha thanh ngit bid dat, y nghia tir vung eta thinh ngit, caing nh hong ké dua vio tiéu chi khée nhau eiia thanh ngt ¢ ae econ Ching han, c6 thé tim dae trang van n toe Nhat Bin dua vao su phan tich edu trée hinh thai cba thanh ngd, Néu chia think ngi ra ting nhom c6 cau tric Ta mot cum tit (trong dé cha yéu Ii cum danh tit, cum dong tit, cum tinh tit) hay La mot cau thi t phan bd cie kiéu edu trie niy eta cae thinh ngit trong tiéng Nhat ra Mot trong nhiing diém dae bi sé thay su dac biét do 1a sé luyng eae thinh ngi 66 eau tric | cum tin tit (tte 1a eae thanh ngi Tap el Kune hoe DUIQGLN. Neonat git. TANS 4, 2008 1» ti dong vai loai thanh ngit so sAnh trung tim), dae Inet 1a rat hiém gap, hau nhu khong c6. (Trong khi loai thanh: y rat pho bién trong cae ngén ngti khac, chang han nhu_ as dump asa fish Cim nh ea"), as str elephant (‘khoé nhu voi") trong tiény Anh; ban nh ton, dai niu dia, ngu nhi¢ bd, dm nhu hén, im nh tho, bé nh mat mudi trong tiéng Vide). Cac thanh ngit thé hién su tiéng Nhat thudng c6 edu tric la ~ no yoo Cohu 1a..." e6 nghia 1a chi néu ra déi tugng dé so sinh, chit khong néi ro dic tinh duge so sinh la gi, vi du: kai no yoo Cnhu hén"), neko no hitai no yoo (nhut tran méo"), Ngudi doe, ngudi nghe phai dua vio tri thite, phan doan cia minh dé higu duge dae tinh ma thanh ngit dé cp dén, Nhu vay, qua edu trie hinh thai cua thinh ngit, ta c6 thé thay duge mot nét van hoa ca ngwéi Nhat 1 tanh noi thang, je diém hinh ding hay tinh chat su vat, hién tugng. ng as an 0 sanh trong h néi thang va true tiép vé dac diém, tinh chat ctia ngudi v vat cla ngudi Nhat con 6 thé nhan thay duge qua mét dae diém khée cang thud phuong dién eau trie hinh thai eta thinh ng. Cu thé la néu phan loai ngit tiéng Nhat dua theo chite thanh ngit trong ciu, ¢6 thé nhan thay rang trong nhém thanh ngi tiéng Nhat c6 chite nang 1A mot tinh tit 6 rit nhiéu thanh ngtt co edu trie 1a mét cam chi vi (SZ V), trong dé chu thé ma chu ngit (S2) thé hién mang dac tinh ma vi ngit (V) thé hién, nhung trong ¥ nghia ma thanh ngit thé hién thi dac tinh dé lai 1a cita mot cha thé khae (SD). Co nghia 1a, khi néi vé dae tinh eta mot ngudi hay mgt vat ($1) nio dé, ngudiNhat thudng ding cac thanh ngd voi edu inde S2 V, va cdng thite ciia 181 noi sé Slwa S2V. Sl wa S2.V Vidu Kare wa atamaga ii: (Anh ta) “du ‘Anh ta thong minh. Kare wa hara ga chisai: (Anh ta) “bung nhé” = Anh ta hep hoi. Kare wa hara ga futoi: (Anh ta) bung béo” = anh ta rong lugng, phong khoang. Kare wa kuchi ga omoi: “mém nang” = Anh ta it 1éi, it ndi. Anh ta) Nhu vay, ti dae diém vé cau trie etia thanh ngi, c6 thé thay rang khac véi ngudi Viét hay nguoi Anh thudng thang cach néi xa x6i, thudng chi dua ra nhiing hinh anh, nhiing dae diém dé hién tung, con phan két ludn, phan cét 16i cua van dé thi nhudng lai cho ngudi doe, ngudi nghe ty rit ra, tu ndi ra. Cing c6 thé tim dae trung van héa dan tée qua su phin tich thanh ngit vé mat ngit nghia va khi nghién edu theo hudng nay ngudi ta cing ©6 thé tién hanh tit nhiéu goe do kha han nhu dua vio eae tit-thanh ph tao cia thanh ngit, ¥ nghi va nhiing diéu ma eae tir do biéu dat Chang han, ngudi ta théng ké slung con vat ding trong thanh ngi, tan sé hién cia nhiing con vat ay qua cha sua thanh ngit, nhiing dae diém cia con vat duge thé hién qua thanh nga dé biét duge vé hoin cinh séng ea con ngudi, méi q n hé cua con ngudi vdi con v: Ng Minh Th quan niém ca con nguidi vé con vat Tuong tw nhu vay, bing su nghié nhiing mau sae, hing con sé, nhing yéu t6 thién nhién, nhiing b6 phan eo thé vive. duge sit dung trong thanh nga. ngudi ta bidt duge thé gidi quan, n sinh quan ca mot nhom ngudi, eda mot dan tc. (Ngd Minh Thity, Vé mot hudng di trong nghién citu so sinh di chidw thanh ngiz, da din) nett an Vige nghién evtu thanh ngit gin vot hoa, nhu 6 phan trén di thé thue hién theo chiéu nguge lai, 6 nghia 1a dua vio héa cia méi din téc (hay néi chinh xac hon la dua vao nhiing “kién thite né van héa) dé nghién cit thanh ngit ma cu thé la dé phan tich qua trinh hinh thanh nghia cua thanh ngit, dé giai thich ¥ nghia cia thanh ngi, nhiing dac diém vé cfu trite hinh thai eta thanh ngi, gidi thich vin dé tai sao mét nhém thanh ngit nao dé lai xuat hign nhiéu hon, tai sao tin sO xuat hién cha mot s6 yeu tw tu nhién hay x hdi trong thinh ngit Jai cao hon tin sé xuat hign eta ede yeu t6 khae Chang han, nguéi t hoa cia nguai Nhat 1a it néi thang, kin dio dé ndi, con cb e dae diém vé van ve dang dae diém van giai thich hién tugng trong cic thanh ngit so sinh, ngudi Nhat khong dang tinh tir true tiép nhu ngudi Anh, ngudi Viét, hay ngudi ta ding ning dac diém vé van hoa ndng nghiép lia nude dé gidi thich hién tugng trong cfc tha ngil 6 tit chi con vat trong ting Viét, thanh ngit c6 tit “ea” chiém ty 16 cao nhat, Ngodi ra, theo chiing toi, nghién cit thanh ngit gin vdi van héa 6 thé dong théi tién hanh nghién ctu theo hai 1) nghié nb chidu: citu cde dae tung van Tap cht Klug how DUQGIIN. Nxt wgit, PAN. Sd, 2008Mot 90 vain de ve nghien cau thanb ng hoa thé hién trong thanh ngit, vi 2) dung cie dite trung van hoa dé giai thich ce su viding va khie nhau trong thinh ngit 1 3. Két Luan mot sd vain dé vé nghién edu thanh ngit tit goe dg tia ngon ngit hoc xa hoi, Ngon ngit hoe xd hoi La mot g, lién quan dén méi quan hé cua ngén nga vdi nhiéu mi trong déi sdng xa hoi. Viée nghién ettu ngon ngit noi chung va nghién ettu thanh ngd-mét don vi ngdn ngit co ban vA dac biet-ndi riéng tu ge dd eda ngdn ngit hoe xa hGi 1a céin thiét va mang lai hiéu qua to Ién cho eae eéng trinh nghién ctu, béi n day I ngainh hoe rit rd x1 ngon ng néi chung vii thanh ngit néi éng la m cua sue phi |. mang nhiing dac trung cua cae moi quan hé xa hdi va chi khi nghién cau ae méi quan hé x tridn xa ain pl chting trong hoi do mdi c6 th tin va thau dao. Chink sw hiéu biét tung tn, thaw dio diy vé thanh ngi sé giip duge nhiing ngudi st dung thanh ngi phat huy duge cai hay, edi dep ca thanh ngd, gitp nhiing nha hoach dink chinh sich ngén ngi, nhiing nha gido due dua ra duge nhiing gisi php thieh hyp dé bao tén va phat trién thanh ngi- mot kho tang van héa ngon ngit quy gid cha mai dan tGc hiéu ching mot each tudng ‘TAL LIEU THAM KHAO 1 Nguyén Van Khang, Ngén ngi¢ hoc xd hoi-nhitng vdn dé cd ban, NXB Khoa hoc Xa hoi. 1999, 2 Nguvén Van Khang, Binh dign vin héa. x4 hoi-ngon ngit hoe cia thinh ngu gée Han trong tuéng Vigt, Tap chi Vén hoa dan ian, sO 1, 1994. vén Nhu ¥ (chi bién), Hoing Vin Hanh, Lé Xuan Thai, Nguyén Van Khang. Phan Thanh, Ti dich gidi thich thanh ngie tiéng Viet, NXB Gido duc, 1998. 1 Lim Thi Hoa Binh, Doi chiéie thanh ngié chi trang thai tam li trong tiéng Anh va ting Viet, n thae si, 2000 ng Thi Tam, Khdo sat thanh ngit tidng Hain cé ye t6°chi con s6 trong sut doi chic voi thanh ngit tiéng Viet co yéu t6 la con s6, Luan vin thac si, 2001. Luan 6 Nguyén Xuiin Hoa, Déi chidu thanh ngit Nga-Viét trén binh dién giao tiép, Luan an pho tién Khoa hoc 7. ‘Trin Thi Lan, Phuwng thie dich thanh ngit dainh gid con gui tren te lieu cia ba ngon ngit Anh-Nga-Viet, Luan an tién si Ngi van, 2001, Neo Minh Thiy. Thanh ngit co tit chi con vat trong tiéng Nga so scinh doi chiéu vdi tidings Anh vé tiéng Viet. Luan van thac si, 196. Minh Thuy, Mét s6 yéu t anh hudng dén su khac biét cia thanh ngif trong hai ngon ngit Nhat-Vidt, Tap chi “Ngon ngit vd din sdng’, 86 5, tv.67, 2001 10. Ngé Minh Thiy, Vé mét huGng di trong nghién citu so sinh déi chiéu thanh ngi. Tap chi Khoa hoe, Dai hoe Quée gia Ha Noi. si 1, 2002. ap cha Khon hie DQGHN, Nene nei, NX, Si4, 20084Neo Minh Thuy VNU. JOURNAL OF SCIENCE, Foreign Languages, TX, Nt, 2004 A SOCIOLINGUISTIC INQUIRY INTO IDIOMS MA. Ngo Minh Thuy Department of Oriental Language and Culture College of Foreign Languages - VNU Recognizing, as starting point, that sociolinguisties, with its specific research scope and method, can offer answers to some questions which cannot be resolved by “pure” linguistics, the author attempts to apply sociolinguistic approach to study idioms with aim to build an appropriate, effective, comprehensive and systematic understanding of idioms of a language. According to the author, although a sociolinguistic inquiry into idioms can concern very different aspects of the issue, the most important questions are likely the followings: 1, Idiom varieties Gender aspect of idioms Socio-stratification of idioms Language interference and idiom.changes Social contexts and idiom development Cultural content of idioms Fawewn the essay, these aspects are studied and illustrated with numerous examples. Tap cht Khoa hoe DHQGHN, Ngo ngit, TAX. Si-4, 2008