2 Kod Çözücü (Decoder) Kod Çevirici

KOD ÇÖZÜCÜ (DECODER)
Mantık Devreleri Tasarımı Dersi

Bahar Dönemi
Prof. Dr. İsmail SARITAŞ
Öğr. Gör. Abdulkadir SADAY
Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü
Teknoloji Fakültesi
KOD ÇÖZÜCÜ (DECODER) 2
1. Kod Çözücü (Decoder) Tanım

2. 2 Bitlik Kod Çözücüler
4. Yetki Girişli Kod Çözücüler
5. BCD Kod Çözücüler
6. Örnek


6. Örnek

1-Kod Çözücü (Decoder) Tanım
• 'Kod çözücü' (decoder) devresi; kodlayıcı devresinin tersini yaparak, ‘n’ sayıdaki
giriş hattından gelen ikili bilgileri maksimum 2^n sayıda çıkış hattına dönüştüren
bileşik bir devredir. Diğer bir deyişle; değişik formlarda ifade edilen bilgilerin
insanların kolayca anlayabileceği şekle dönüştürülmesini sağlayan devreler, ‘kod
çözücü devreler’ olarak isimlendirilir.
• Yukarıda da ifade edildiği üzere çoğunlukla n girişe sahip bir kod çözücü 2^n tane
çıkışa sahiptir, ancak farklı kod çözücü yapıları da mevcuttur.
• n=4 ise çıkış 2^4 = 16 tanedir ve 4 X 16 Decoder olarak adlandırılır.
• Devreye gelen girişlerin bütünü bir binary kod olmak üzere, bu kodun 10’luk
taban değerine denk gelen indisli çıkış aktif olmaktadır.


6. Örnek

2-2 Bitlik Kod Çözücüler
• İki bitlik bir kod çözücünün 2 girişi 4 çıkışı vardır. Böyle bir devre için girişlerin
durumuna bağlı olarak sadece tek bir çıkış doğru olacaktır. Aşağıda 2x4 Kod
çözücünün doğruluk tablosu, Lojik diyagramı ve sembolü verilmiştir.
A B F0 F1 F2 F3
0 0 1 0 0 0
0 1 0 1 0 0
1 0 0 0 1 0
1 1 0 0 0 1
F0 = A'.B'
F1 = A'.B
F2 = A.B'
F3 = A.B
• İki bitlik bir kod çözücünün adım adım çalışma şekline bakarsak


• Bir önceki kod çözücü 1-aktif girişe ve 1-aktif çıkışa sahiptir. Aşağıda ise çıkışları
0-aktif olan kod çözücünün doğruluk tablosu, lojik diyagramı ve sembolü
verilmiştir.
A B F0 F1 F2 F3
0 0 0 1 1 1
0 1 1 0 1 1
1 0 1 1 0 1
1 1 1 1 1 0
F0 = A + B
F1 = A + B'
F2 = A' + B
F3 = A' + B'

• Aşağıda 2 bitlik kod çözücü entegresi olan 74155 entegresinin yapısı

görünmektedir.


6. Örnek

• 3 bitlik kod çözücünün 3 girişi A B C F0 F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7

varken 2^3’ten 8 tane çıkışı 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 A B C F
vardır ve doğruluk tablosu 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0
0 0 0 F0
şekildeki gibidir. 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0
0 0 1 F1
• Verilen kodun 10’luk değerine 0 1 1 0 0 0 1 0 0 0 0
0 1 0 F2
1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0
denk gelen indise sahip çıkış 1 0 1 0 0 0 0 0 1 0 0
0 1 1 F3
aktif olmaktadır. 1 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0
1 0 0 F4
1 0 1 F5
• Ancak her kod bir çıkışı aktif 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 1
1 1 0 F6
hale getirdiği için ikinci F0 = A'.B'.C' F1 = A'.B'.C F2 = A'.B.C'
1 1 1 F7
şekildeki gibi de doğruluk F3 = A'.B.C F4 = A.B'.C' F5 = A.B'.C
tablosu gösterilebilir. F6 = A.B.C' F7 = A.B.C

• 3 bitlik kod çözücünün lojik

diyagramı ve simgesi şekildeki
gibidir.

• Özel amaçlı tasarlanmış ve tek

çıkışa sahip 3 bitlik kod çözücüler Tek Kod Çözücü
de vardır. Bunlar 3 bitlik Tek A B C Ftek
(Odd) Kod Çözücü, 3 bitlik Çift 0 0 0 0 BC
(Even) Kod Çözücü, 3 bitlik 0 0 1 1 A 00 01 11 10
Çoğunluk (Majority) Kod Çözücü 0 1 0 1 0 0 1 0 1
ve 3 bitlik Azınlık (Minority) Kod 0 1 1 0 1 1 0 1 0
Çözücü 1 0 0 1
Ftek = A'.(B⊕C) + A.(B⊕C)'
• 3 bitlik Tek (Odd) Kod Çözücü: 3 1 0 1 0 Ftek = A⊕(B⊕C)
bitin içinde 1’lerin miktarı tek 1 1 0 0
sayıda ise çıkış 1’dir ve 000 1 1 1 1
durumunda 0 tane 1 olduğu için

çıkış 0’dır. Prof. Dr. İsmail SARITAŞ
• 3 bitlik Çift (Even) Kod Çözücü: 3

bitin içinde 1’lerin miktarı çift Çift Kod Çözücü
sayıda ise çıkış 1’dir ve 000 A B C Fçift
durumunda 0 tane 1 olduğu için 0 0 0 1 BC
çıkış 1’dir. 0 0 1 0 A 00 01 11 10
• 0 1 0 0 0 1 0 1 0
0 1 1 1 1 0 1 0 1
1 0 0 0
Fçift = A'.(B⊕C)' + A.(B⊕C)
1 0 1 1 Fçift =[ A⊕(B⊕C)]'
1 1 0 1
1 1 1 0

• 3 bitlik Çoğunluk (Majority) Kod

Çözücü: 3 bitin içinde 1’lerin Çoğunluk Kod Çözücü
miktarı 0’ların miktarından fazla A B C Fçok
ise çıkış 1’dir ve 000 durumunda 0 0 0 0 BC
hepsi 0 olduğu için çıkış 0’dır. 0 0 1 0 A 00 01 11 10
• 0 1 0 0 0 0 0 1 0
0 1 1 1 1 0 1 1 1
1 0 0 0
1 0 1 1 Fçok = B.C + A.(B⊕C)
1 1 0 1
1 1 1 1

• 3 bitlik Azınlık (Minority) Kod

Çözücü: 3 bitin içinde 1’lerin Azınlık Kod Çözücü
miktarı 0’ların miktarından az ise A B C Faz
çıkış 1’dir ve 000 durumunda 0 0 0 1 BC
hepsi 0 olduğu için 1’ler daha az 0 0 1 1 A 00 01 11 10
diyebiliriz ve çıkış 1’dır. 0 1 0 1 0 1 1 0 1
• 0 1 1 0 1 1 0 0 0
1 0 0 1
1 0 1 0 Faz = B'.C' + A'.(B⊕C)
1 1 0 0
1 1 1 0


6. Örnek

4-Yetki Girişli Kod Çözücüler
• Yetki girişi bir kod çözücüyü ya da

herhangi bir devre elemanını aktif hale
getirmek veya seçmek için kullanılır.
• Yetki girişi Kod Çözücülerde Kod girişini ve
çıkış sayısını çoğaltmak için kullanılabilir.
• 2 X 4 lük Decoder kullanımı ile 3 X 8 lik
Decoder elde edelim.
• İlk önce girişlerden birini yetki girişi olarak
kullanacağız. A’yı yetki girişi olarak
kullanırsak ve yetki girişi E 1-aktif ise E’ye
gelen değerin 1 olması için ilk kod çözücü
için A terslenmelidir.
•
• A’yı yetki girişi olarak

kullanırsak ve yetki girişi E A B C F
0-aktif ise E’ye gelen 0 0 0 F0
değerin 0 olması için ikinci
kod çözücü için A 0 0 1 F1
terslenmelidir. 0 1 0 F2
• 0 1 1 F3
1 0 0 F4
1 0 1 F5
1 1 0 F6
1 1 1 F7

• B’yi yetki girişi olarak

kullanırsak bu sefer ilk kod A B C F
çözücü çıkışlarının 0 0 0 F0
sıralaması ve ikinci kod 0 0 1 F1
çözücünün sıralaması
0 1 0 F2
değişmektedir.
0 1 1 F3
1 0 0 F4
1 0 1 F5
• 1 1 0 F6
1 1 1 F7

• C’yi yetki girişi olarak

kullanırsak bu sefer ilk kod A B C F
çözücü çıkışlarının 0 0 0 F0
sıralaması ve ikinci kod 0 0 1 F1
çözücünün sıralaması
0 1 0 F2
değişmektedir.
0 1 1 F3
1 0 0 F4
1 0 1 F5
• 1 1 0 F6
1 1 1 F7

• 2 X 4 lük Decoder kullanımı

ile 4 X 16 lık Decoder elde
edelim.
• 4 tane 2 X 4 lük Decoder
4 X 16 lık Decoder
çıkışlarını üretmek için
kullanılır.
• 1 tane 2 X 4 lük Decoder ın
çıkışları da diğer
Decoder’ların yetki girişi
için kullanılır.


6. Örnek

5-BCD Kod Çözücüler
• BCD kodu 0–9 arasındaki Decimal

(Onluk) sayıların 4-Bitlik Binary
(İkilik) karşılıklarının yazılması ile
tanımlanmış bir kodlamadır. Bu
durumda tasarlanacak kod
çözücünün 4 giriş hattı olması,
BCD kodu 0-9 arasındaki Decimal
(Onluk) sayılar arasında tanımlı
olduğundan 10 çıkış hattının
olması gerekmektedir. Geri kalan
durumlar don’t care (dikkate
alınmaz durumlar) olarak
tanımlanacaktır.
• BCD Kod Çözücü entegresi 7445’in

pin bağlantıları ve doğruluk
tablosu şekildeki gibidir. Kod
çözücü 0-aktif çıkışlara sahiptir.

• Bir başka BCD Kod Çözücü

doğruluk tablosu şekildeki gibi de
olabilir. Bu tasarıma göre
değişiklik gösterebilir.

• BCD-7 Segment Kod Çözücü 7-

segment gösterge için
tasarlanmıştır. Gösterge şekildeki
gibidir.
• Ortak Anot ve Ortak Katot olmak
üzere iki farklı çeşittir.
• Ortak Anot’un beslemesi Vcc,
Ortak Katot’un beslemesi GND
dir.
• Ortak Anot’un kod çözücüsü 7447
Ortak Katot’un kod çözücüsü ise
7448 entegreleridir.
• Şekilde 7-segment göstergelerin

yapısı ve pin bağlantıları ve
Ortak Anot’un kod çözücüsü 7447
entegresinin pin bağlantıları
gösterilmektedir.

• Doğruluk tablosunda BCD sayıları

oluşturan ledleri yakacak şekilde
kod çözme işlemi
gerçekleştirilmiştir.


6. Örnek

6-Örnek
• Kod Çözücüler kullanarak fonksiyon da

gerçekleştirebiliriz. Buna örnek olarak; Min A B C F Q
• Q (A, B, C) = Σ(1,3,6,7) fonksiyonunu hem 3 X 8 lik 0 0 0 0 F0 0
Decoder hem de 2 X 4 lük Decoder kullanarak 1 0 0 1 F1 1
gerçekleştirelim.
2 0 1 0 F2 0
• Doğruluk tablosunda F sütunu girişlerin aktif hale
getirdiği Kod Çözücü çıkışlarını gösterirken Q sütunu 3 0 1 1 F3 1
da fonksiyon çıkışlarını göstermektedir. 4 1 0 0 F4 0
5 1 0 1 F5 0
6 1 1 0 F6 1
7 1 1 1 F7 1

6-Örnek
• Fonksiyonu
gerçekleştirmek Min A B C F Q
için gerekli olan 0 0 0 0 F0 0
mintermeleri aktif 1 0 0 1 F1 1
hale getiren kod 2 0 1 0 F2 0
çözücü çıkışları bir 3

4
0
1
1
0
1
0
F3
F4
1
0
VEYA kapısı ile 5 1 0 1 F5 0
toplanarak Q 6 1 1 0 F6 1
çıkışını oluşturur. 7 1 1 1 F7 1

6-Örnek
• Aynı işlem 2 X 4 lük

Decoder lar Min A B C F Q
kullanılarak da 0 0 0 0 F0 0
yapılabilir. Bu 1 0 0 1 F1 1
durumda 2 X4 lük 2 0 1 0 F2 0
Decoder lardan 3
4
0
1
1
0
1
0
F3
F4
1
0
3 X 8 lik Decoder 5 1 0 1 F5 0
elde etmek gerekir. 6 1 1 0 F6 1
7 1 1 1 F7 1

KOD ÇEVİRİCİLER
(Code Converters)
Mantık Devreleri Tasarımı Dersi
2019-2020 Bahar Dönemi
Arş. Gör. Esra KAYA
Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü
Teknoloji Fakültesi
KOD ÇEVİRİCİLER 36
1. Kod Çeviriciler (Code Converters)

1. BCD kodu 7-segment gösterge koduna çeviren Kod Çevirici
2. BCD kodu 3-fazlalık koduna çeviren Kod Çevirici



1-Kod Çeviriciler (Code Converters)
• 'Kod çevirici', bir kodlama yönteminde ifade edilen bilgiyi, başka bir
kodlama yöntemine çeviren lojik bir devredir. Kod çevirici devrelere
örnek olarak; BCD’den yedi parçalı göstergeye, ikili’ den BCD’ ye,
ikili’den gray koda, gray kod’ dan ikili’ ye, BCD’den ASCII ve EBCDIC’
ye veya tersine kod çevirmeleri verilebilir.
• Kod çevirici devreler aynı zamanda kod çözücü olarak da bilinir ya da
kod çözücülerin daha özelleştirilmiş halleridir.

• Örnek verecek olursak, hesap makinelerinde veya bilgisayarlarda kullanılan tuş

takımı / gösterge sistemi, kod çevirme işlemlerinin birkaçının bir arada yapıldığı
bir düzenektir. Tuş takımı / gösterge sisteminde, tuş takımıyla gösterge arasında
kodlama ve kod çevirme işlemleri yapılır. Tuş takımındaki tuşlara basılmak
suretiyle elde edilen değerler, onlu sistemden BCD’ ye dönüştürülür (kodlayıcı).
BCD olarak elde edilen bilgiler, BCD’ den 7 parçalı göstergeye kod çevirme
işleminden geçirilir ve göstergede onlu olarak okunur.
• Tuş takımı / gösterge sisteminde bulunan devreler bir arada düşünülerek kod
çevirici olarak isimlendirilebilir. Bu özellik, kod çevirici devrelerin çok değişik
yerlerde kullanılması sonucunu doğurur. Kod çevirici kullanılan devrenin
özelliklerine göre tasarlanır.

a=B'.D' + B.D + A + C.D b= B' + C'.D' + C.D c= C' + D + B
d=B'.D' + A'.B'.C + B.C'.D + C.D' e=C.D' + B'.D' f= C'.D' + A + B.C' + B.D' g= B.C' + A + C.D' + B'.C



KOD ÇEVİRİCİLER ve 42
• Bir başka örnek verecek olursak, BCD kodlu bir sayıyı 3 Fazlalık(Excess-
three) koduna çevirecek devreyi tasarlayalım. 3 Fazlalık Kod BCD
sayıların 3 fazlası olan sayıların binary yazılmış halidir.
1. BCD ve 3 Fazlalık kodlu sayıları gösteren doğruluk tablosu oluşturulur. BCD
kodlu sayıların dört bit ile ifade edilmesi nedeniyle, dört farklı çıkış
bulunması gerekir.
2. Doğruluk tablosu çıkış sütunlarındaki değerler Karnaugh haritalarına taşınır.
3. Karnaugh haritasındaki her bir çıkış için uygun Boolean eşitliği yazılır.
4. Oluşturulan eşitliklerden lojik devre tasarımı tamamlanır.



• Soru 1: 2421 BCD kodunu 8, 4, - 2, - 1 BCD koduna dönüştüren kod çevirici

devresini tasarlayınız.
• Soru 2: 4 bitlik Binary kodunu Gray koduna çeviren kod çevirici devresini
tasarlayınız.
• Soru 3: BCD kodu Biquinary koduna çeviren kod çevirici devresini tasarlayınız.
• Soru 4: BCD kodu 5’te 2 koduna çeviren kod çevirici devresini tasarlayınız.
• Soru 5: BCD kodu Aiken koduna çeviren kod çevirici devresini tasarlayınız.

KOD ÇÖZÜCÜ (DECODER)-KOD ÇEVİRİCİLER 46
• KAYNAKLAR
• Ekiz, H., 2010. Mantık devreleri: (Sayısal elektronik). 2 ed. Değişim,
9789758289134.
• Mano, M.M.R., Ciletti, M.D., 2012. Digital Design. 5 ed. Pearson Education,
9780133072709.
• Tocci, R., Widmer, N., Moss, G., 2016. Digital Systems. 12 ed. Pearson
Education, 9780134220147.

2 Kod Çözücü (Decoder) Kod Çevirici

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

2 Kod Çözücü (Decoder) Kod Çevirici

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KOD ÇÖZÜCÜ (DECODER)

Mantık Devreleri Tasarımı Dersi

1. Kod Çözücü (Decoder) Tanım

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

1. Kod Çözücü (Decoder) Tanım

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

1. Kod Çözücü (Decoder) Tanım

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

• Aşağıda 2 bitlik kod çözücü entegresi olan 74155 entegresinin yapısı

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

1. Kod Çözücü (Decoder) Tanım

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

• 3 bitlik kod çözücünün 3 girişi A B C F0 F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7

tablosu gösterilebilir. F6 = A.B.C' F7 = A.B.C

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

• 3 bitlik kod çözücünün lojik

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

• Özel amaçlı tasarlanmış ve tek

sayıda ise çıkış 1’dir ve 000 1 1 1 1

durumunda 0 tane 1 olduğu için

• 3 bitlik Çift (Even) Kod Çözücü: 3

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

• 3 bitlik Çoğunluk (Majority) Kod

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

• 3 bitlik Azınlık (Minority) Kod

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

1. Kod Çözücü (Decoder) Tanım

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

• Yetki girişi bir kod çözücüyü ya da

• A’yı yetki girişi olarak

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

• B’yi yetki girişi olarak

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

• C’yi yetki girişi olarak

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

• 2 X 4 lük Decoder kullanımı

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

1. Kod Çözücü (Decoder) Tanım

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

• BCD kodu 0–9 arasındaki Decimal

• BCD Kod Çözücü entegresi 7445’in

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

• Bir başka BCD Kod Çözücü

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

• BCD-7 Segment Kod Çözücü 7-

• Şekilde 7-segment göstergelerin

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

• Doğruluk tablosunda BCD sayıları

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

1. Kod Çözücü (Decoder) Tanım

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

• Kod Çözücüler kullanarak fonksiyon da

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

hale getiren kod 2 0 1 0 F2 0

çözücü çıkışları bir 3

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

• Aynı işlem 2 X 4 lük

Prof. Dr. İsmail SARITAŞ

1. Kod Çeviriciler (Code Converters)