Οι θεωρίες του Ντιρκέμ στην ανθρωπολογία και η γαλλική δομική ανθρωπολογία

Δέσποινα Μήτσου
ΑΜ 4312020104
Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών

Πρόλογος
Ο Εμίλ Ντιρκέμ ήταν Γάλλος φιλόσοφος και κοινωνιολόγος με καταλυτικό ρόλο στην
εξέλιξη της κοινωνιολογίας. Θεμελίωσε την γαλλική ανθρωπολογία και άσκησε μεγάλη
επιρροή στην βρετανική κοινωνική ανθρωπολογία

Κυρίως Θέμα
Η γαλλική ανθρωπολογία βασίστηκε πάνω σε έννοιες και θεωρίες που ανάπτυξε ο Εμιλ
Ντιρκέμ. Ο Ντιρκέμ αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για πολλούς βρετανούς ανθρωπολόγους
κατά την διάρκεια του 20ου αιώνα, ένας από αυτούς ήταν ο Άλφρεντ Ρέτζιναλντ Ράντκλιφ
Μπράουν ο οποίος επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από αυτόν στην θεωρία του για τον
δομολειτουργισμό από αυτόν. Ταυτόχρονα με την δημοσίευση των τεσσάρων έργων του:
Division of Labour in Society [O καταμερισμός της εργασίας στην κοινωνία], The Rules of
Sociological Method [Οι κανόνες της κοινωνιολογικής μεθόδου], Suicide [Η αυτοκτονία],
The Elementary Forms of Religious Life [Οι στοιχειώδεις μορφές της θρησκευτικής ζωής]
ανέπτυξε τις θεωρίες του και θεμελίωνε τις αρχές της γαλλικής και βρετανικής σχολής. Στο
έργο του με θέμα τον καταμερισμό της εργασίας στην κοινωνία διαπίστωσε ότι οι
παλαιότεροι πολιτισμοί είχαν μικρότερο καταμερισμό σε σχέση με τους σύγχρονους καθώς
υπάρχουν πολλές διαφορές στα άτομα πλέον. Ο Ντιρκέμ υποστήριζε την κοινωνική
αλληλεγγύη η οποία μπορεί να επιτευχθεί με την συμβολή των ατόμων στην κοινωνία.
Θεωρητική νότα έδωσε στην κοινωνιολογία με το έργο του: Οι κανόνες της κοινωνιολογικής
μεθόδου, κατά τον ίδιο οι κοινωνικές διαδράσεις πρέπει να αντιμετωπίζονται ως κοινωνικά
φαινόμενα και να μελετώνται στον κλάδο της κοινωνιολογίας κι όχι της βιολογίας και της
ψυχολογίας. Την θεωρία του αυτή την θεμελίωσε με βάση την άποψη του ότι η κοινωνία
είναι αυτόνομη (sui generis) η οποία είχε κοινά στοιχεία με αυτή του Alfred Louis Kroebe, ο
Ντιρκέμ όμως πρόσθεσε τα δικά του δεδομένα σε αυτή διατυπώνοντάς οτι τα κοινωνικά
γεγονότα προέρχονται από συλλογικές αλληλεπιδράσεις ανθρώπων με συλλογική σκέψη. Η
θεωρία αυτή είναι πιο κοντά στον ορθολογισμό της γαλλικής σχολής παρά στον εμπειρισμό
της βρετανικής. Ο Ντιρκέμ μετέφερε τις ορθολογικές του απόψεις στην γαλλική δομική
ανθρωπολογία. Αποτυπώθηκε μέσω του έργου του με τίτλο αυτοκτονία ο τρόπος χρήσης των
κοινωνικών κανόνων του για την ερμηνεία συγκεκριμένων κοινωνικών γεγονότων-
συμπεριφορών. Έκανε συσχετισμό τύπων αυτοκτονίας με μοτίβα κοινωνικής ενοποίησης.
Εξίσωσε την μηχανική αλληλεπίδραση με την αλτρουιστική αυτοκτονία, την οργανική με
την εγωιστική και σε καθεστώς αδράνειας μια τρίτη μορφή της. Στο τέταρτο βιβλίο του
αναλυεί την κοινωνική προέλευση της θρησκείας. Κατά αυτόν οι στοιχειώδεις μορφές της
θρησκείας αποτελούν συλλογικές αναπαραστάσεις της συλλογικής συνείδησης των
ανθρώπων, οι οποίοι απέδωσαν ιερό νόημα σε ηθικές αρχές και στη συνέχεια έδωσαν σε
αυτές τις ηθικές αρχές κοινωνική υπόσταση. Παρά την άποψη του αυτή ο Ντιρκέμ ήταν
ορθολογιστής τονίζοντας τη διαφορά της γνώσης με την παρατήρηση.Ο Ντιρκέμ υποστήριζε
ότι η προέλευση της θρησκείας και της κοινωνίας πηγάζει από την επίδραση της κοινωνικής
τελετουργίας πάνω στα άτομα. «Είναι η κοινωνία που μας κάνει κατ’ εικόνα και καθ’
ομοίωσή της: μας μπουκώνει με τα θρησκευτικά, πολιτικά και ηθικά πιστεύω της που
ελέγχουν τις πράξεις μας» με την φράση του αυτή η οποία εμπεριέχεται στο τέταρτο βιβλίο
του με τίτλο: Οι στοιχειώδεις δομές της θρησκευτικής ζωής συνοψίζεται η θέση του για την
κοινωνία και την θρησκεία . Ο ανιψιός του Εμίλ Ντιρκέμ Marcel Mauss συνέχισε το έργο
του θείου και του Κλόντ Λεβί Στρος θεμελιωτών της γαλλικής δομικής ανθρωπολογίας. Ο
Mauss προσπάθησε να μετατρέψει τα κοινωνικά δεδομένα σε στοιχειώδες δομές Ο
ορθολογισμός μεταδόθηκε στη γαλλική δομική ανθρωπολογία όταν οι στοιχειώδεις μορφές
της θρησκείας του Ντιρκέμ μετατράπηκαν στις στοιχειώδεις δομές της συγγένειας του Κλοντ
Λεβί-Στρος. Τις απόψεις του αναλύει στο έργο του The Gift [Το Δώρο], φέρνει στο
προσκήνιο τον ατομικό νου σε αντίθεση με τον θείο του που επικεντρώθηκε στον συλλογικό
νου. Ανέλυσε το πώς η προσφορά δώρων η οποία λειτουργεί με την αρχή του δίνω παίρνω
και ανταποδίδω. Η αμοιβαιότητα αυτή εκτός από την οικονομία συναντάται στην κοινωνική
οργάνωση και την συγγένεια με βάση τον Mauss. Την αρχή της αμοιβαιότητας μελέτησε και
ο Κλοντ Λεβί-Στρος. Ο Κλοντ Λεβί-Στρος στα βιβλία του ο The Elementary Structures of
Kinship [Οι στοιχειώδεις δομές της συγγένειας] και το Structural Anthropology [Δομική
Ανθρωπολογία] αναλύει την συγγένεια μέσω της αμοιβαίας ανταλλαγής γυναικών. Αναλύει
το πώς η αμοιβαία ανταλλαγή μεταξύ διαφορετικών κοινωνικών συνόλων δημιουργεί
συμμαχίες η οποία διευκολύνει τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και δημιουργείται κοινωνική
συνοχή. Κατά τον Στρος η προσφορά δώρων είναι έμφυτη στον ανθρώπινο νου ο οποίος
λειτουργεί με την καθολική λογική δυϊσμών. Οι δυικές αντιθέσεις που ανέλυε ο Στρος είναι
οι εξής ζωή-θάνατος, φύση-πολιτισμός , εαυτός-άλλος. Στον δομισμό οι δυαδικές αντιθέσεις
συνδεδεμένων νοηματικών κατηγοριών που δομούν την κοινωνική δραστηριότητα και τον
τρόπο με τον οποίο η δραστηριότητα αυτή γίνεται αντιληπτή. Πέρα από τη συγγένεια οι
δομικοί ανθρωπολόγοι μελέτησαν διάφορα πολιτισμικά ζητήματα όπως οι μύθοι, οι
διατροφικές προτιμήσεις. Ο Στρος αναλύει το πως η γεωργία βοηθά στην επιβίωση του
ανθρώπου και το κυνήγι αλλά καταστρέφει την χλωρίδα και την πανίδα. . Στο βιβλίο του The
Raw and the Cooked [To Ωμό και το Ψημένο] συσχετίζει την προσφορά βραστού φαγητού
σε συγγενείς με τον πολιτισμό και την προσφορά ψητής σε ξένο με την φύση. Παρακλάδι της
δομικής ανθρωπολογίας αποτέλεσε ο δομικός μαρξισμός. Ο δομικός μαρξισμός εν αντιθέση
με την έννοια του μαρξισμού που διατύπωσε ο Μαρξ, υποστηρίζει ότι η κοινωνία ξετυλίγει
το νήμα της ζωής του ανθρώπου, δεν το κάνει μόνος του. Ο βασικότερο στόχος του δομικού
μαρξισμού ήταν η μετατροπή του διαλεκτικού υλισμού σε διαλεκτικό ιδεαλισμό
φανερώνοντας ότι η διάρθωση των οικονομικών συναλλαγών έγγυται από την διάρθωση της
σκέψης.

Επίλογος και Προσωπική Άποψη

Ο Εμίλ Ντιρκέμ μέσο του έργου του αναλύει το πως με την εξέλιξη της κοινωνίας γίνεται
εναλλαγή του συλλογικού πνεύματος σε ατομικό. Έδωσε κοινωνική υπόσταση στις
ανθρώπινες συμπεριφορές , απέδωσε ως κυριότερα αίτια της αυτοκτονίας τη θρησκεία το
εργασιακό και οικογενειακό κλίμα. Μέσο του δομικού μαρξισμού η αλληλεξάρτηση της
κοινωνίας με το άτομο και πως αυτή μπορεί να επηρεάσει βασικούς τομείς της ζωής του με
βάσει την δράση του σε αυτή.

Βιβλιογραφία
https://el.strephonsays.com/mechanic-and-vs-organic-solidarity-424#menu-3

https://socialpolicy.gr/2013/11/%CE%BF%CE%B9-%CE%B2%CE%B1%CF%83%CE%B9%CE%BA%CE
%BF%CE%AF-%CE%AC%CE%BE%CE%BF%CE%BD%CE%B5%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE
%B4%CE%BF%CE%BC%CE%BF%CE%BB%CE%B5%CE%B9%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%81%CE
%B3%CE%B9%CF%83.html

https://www.maxmag.gr/afieromata/emil-ntyrkem/

https://antikleidi.com/2016/10/30/levi-strauss/

https://www.britannica.com/biography/Marcel-Mauss