Εμίλ Ντουρκχάιμ(1858-1917).

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στην παρούσα εργασία θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε την έννοια της

Νεωτερικότητας όπως, την αντιλαμβάνεται ο Γάλλος κοινωνιολόγος Εμίλ
Ντουρκχάιμ(1858-1917). Η συμβολή του έγκειται, στην προσπάθεια του να
καταστήσει την επιστήμη της κοινωνιολογίας ως έγκυρη και ιστορικά αναγκαία. Η
απόπειρα του να προσεγγίσει επιστημονικά την Νεωτερικότητα, υπήρξε πολύ
σημαντική, αφού προσπάθησε να βρει λύσεις στα κοινωνικά προβλήματα που
προέκυψαν από τη μετάβαση του 19ου αιώνα στη Νεωτερική κοινωνία του 20ου αιώνα
και στα οποία ο κοινωνικός δαρβινισμός και ο ωφελισμός αδυνατούσαν να δώσουν
απαντήσεις. O Ντουρκχάιμ, καταγόμενος από Εβραϊκή οικογένεια ανατράφηκε με μία
αυστηρή ηθική που χαρακτηριζόταν από το την υπακοή και τον σεβασμό στους
νόμους. Αυτή η ηθική άλλωστε, διακατέχει και όλο το συγγραφικό του έργο (Γάγγας
2010 : 1).

Αρχικά, θα αναφερθούμε στην άποψη του για τις ιδέες που κληροδότησε η
Γαλλική επανάσταση στην Ευρώπη και τις επιρροές που δέχτηκε από την αρχαία
αλλά και νεώτερη φιλοσοφία. Επίσης, θα εκθέσουμε τις πεποιθήσεις του για τη
σχέση ατόμου και κοινωνίας, αναλύοντας την ιδέα της γενικής βούλησης, και την
έννοια της αλληλεξάρτησης. Στη συνέχεια, θα εκθέσουμε τις απόψεις του για τα
κοινωνικά γεγονότα. Επιπροσθέτως, θα αφιερώσουμε ένα μεγάλο μέρος της εργασίας
μας στις απόψεις του Ντουρκχάιμ για τον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας και
τις μορφές αλληλεγγύης που διακρίνει στην πρωτόγονη αλλά και στη Νεωτερική
κοινωνία. Τέλος, θα μιλήσουμε για την Αυτοκτονία και τη Ανομία, αφού αυτά τα
δύο στοιχεία χαρακτηρίζουν την Νεωτερική κοινωνία.

Η συγκρότηση της Νεωτερικότητας στον Ντουρκχάιμ

Ο Ντουρκχάιμ, στη διδακτορική του διατριβή το 1893 με τίτλο Ο Καταμερισμός

της Κοινωνικής Εργασίας, εκθέτει τις απόψεις του για τη Νεωτερικότητα και τη
διαμόρφωση της ηθικής στη Νεωτερική κοινωνία. Ωστόσο, οι αποκρυσταλλωμένες
ιδέες του για τη θεμελίωση της ηθικής σε συνθήκες Νεωτερικότητας, αποτυπώνεται
στο σημαντικό έργο του Στοιχειώδεις Μορφές του Θρησκευτικού Βίου. Το έργο αυτό
αν και αναφέρεται στις πρωτόγονες θρησκείες θεωρείται Νεωτερικό, αφού διερευνά
πως επιχειρείται η θεμελίωση της ηθικής σε συνθήκες Νεωτερικότητας.
Επιπροσθέτως, στο έργο αυτό του Ντουρκχάιμ, παρατηρούμε μία ένταση μεταξύ της
ατομικότητας και της συλλογικότητας (Γάγγας 2010 : 1).

Η Γαλλική επανάσταση του 1789, θεωρεί ο Ντουρκχάιμ, ότι έχει επηρεάσει και
μετασχηματίσει όλες τις Ευρωπαϊκές κοινωνίες. Σκοπός της κοινωνιολογίας γι΄ αυτόν
είναι να αναλύσει αυτές τις κοινωνικές ριζικές αλλαγές και να προσπαθήσει να βγάλει
στην επιφάνεια την σημασία που παίζουν στην διαμόρφωση της Νεωτερικότητας. Ο
Ντουρκχάιμ, αναγνωρίζει ότι είναι δύσκολο τα όσα διακήρυξε η Γαλλική
1
επανάσταση να εφαρμοστούν αλλά και να ερμηνευτούν. Αυτό πιστεύει ότι μόνο η
μόνο η επιστήμη της κοινωνιολογίας μπορεί να το καταφέρει. Βέβαια, αν και ο
Ντουρκχάιμ θεωρεί ότι η μορφή των γεγονότων του 1789 δεν είναι ξεκάθαρη και τα
χαρακτηρίζει «παθολογικά», αναγνωρίζει τη συμβολή τους για τη μετάβαση της
κοινωνίας στη Νεωτερικότητα (Γάγγας 2010 : 1).

Οι επιρροές που δέχτηκε ο Ντουρκχάιμ από τη φιλοσοφία, είναι εμφανείς στο

έργο του. Αν και φαίνεται πως συμμερίζεται τον ορθολογισμό και την θεωρία του
αγαθού του Πλάτωνα, τελικά υιοθετεί την πολιτική θεωρία του Αριστοτέλη. Ο
Ντουρκχάιμ, συνέδεσε τη πολιτική θεωρία του Αριστοτέλη με τη Νεωτερική
κοινωνική οργάνωση. Επεδίωξε να εφαρμόσει τη Αριστοτελική φιλοσοφική θεώρηση
για να δημιουργήσει μια Νεωτερική κοινωνία όπου η θέσπιση νόμων θα εγγυάται την
κοινωνική δικαιοσύνη. Ο Ντουρκχάιμ πιστεύει ότι η ελευθερία και η κοινωνική
δικαιοσύνη είναι αυτές που επιτρέπουν την ανάπτυξη της Νεωτερικότητας, όταν όμως
αυτές συντελούνται τελεολογικά με αναφορά στhν εγγενή τάση του καταμερισμού
της κοινωνικής εργασίας (Γάγγας 2010 : 2).

Επίσης η επιρροή των ιδεών του Ρουσσώ περί βούλησης, είναι εμφανής στο έργο
του Ντουρκχάιμ. Η ιδέα της γενικής βούλησης, η οποία υπερβαίνει την ατομική, θέτει
τις βάσεις του ηθικού χαρακτήρα της συλλογικής συνείδησης και της έλλογης
μορφής ανάπτυξης της στη Νεωτερική κοινωνία. Και εδώ η ελευθερία και η
δικαιοσύνη είναι προϋποθέσεις για την εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας. Για τον
Ντουρκχάιμ, όπως και για τον Ρουσσώ, η προτεραιότητα της γενικής βούλησης
έναντι της ατομικής καθώς και αλληλεξάρτηση αυτών των δύο μέσα από τις σχέσεις
που αναπτύσσουν, είναι πρωτεύουσας σημασίας για την εξέλιξη της Νεωτερικότητας
και τη μετάβαση της κοινωνίας από τη φυσική κατάσταση στην οργανωμένη
κοινωνία (Γάγγας 2010 : 2).

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Ντουρκχάιμ, επηρεασμένος από τον Ρουσσώ, ο

άνθρωπος χωρίς την κοινωνία, θα ήταν ζώο και αν ο άνθρωπος αφεθεί στον εαυτό του
θα είναι απόλυτα εξαρτημένος από τις φυσικές δυνάμεις. Εκείνο που έκανε τον
άνθρωπο να ξεχωρίσει και να διαμορφώσει την προσωπικότητα του, κατά τον
Ντουρκχάιμ, ήταν το ότι «μπόρεσε να βρει καταφύγιο σε μία suis generis και
μεγάλης έντασης δύναμη, συγκροτημένη από το συνασπισμό όλων των ατομικών
δυνάμεων, δύναμη όμως νοητική και ηθική και γι΄αυτό κατάλληλη να εξουδετερώσει
τις μη νοητικές και τις μη ηθικές ενέργειες της φύσης: τη συλλογική δύναμη» (Αρόν
1994 : 126). Μην ξεχνάμε ότι ο Ντουρκχάιμ, θεωρεί ότι η κοινωνία προηγείται του
ατόμου και άρα η κοινωνία είναι εκείνη που γεννά το άτομο και όχι το άτομο την
κοινωνία. Συνεπώς το άτομο μόνο του, πιστεύει ο Ντουρκχάιμ, ότι είναι ανίσχυρο
απέναντι στην κοινωνία και στα κοινωνικά γεγονότα (Κονιόρδος 2008 : 18).

Ο Ντουρκχάιμ κρίνει ότι για να μπορέσει η συλλογική συνείδηση να είναι πιο

περιεκτική, θα πρέπει να υπερβαίνει τις τοπικές ιδιαιτερότητες και διαφοροποιήσεις.
Η αφηρημένη ιδιότητα της συλλογικής συνείδησης, καθίσταται αναγκαία ώστε να
αποκτήσει ορθολογικότητα και επομένως να επιτρέψει περισσότερες
διαφοροποιήσεις. Για να αποδείξει την ορθότητα της θεωρίας του, αναφέρει το
παράδειγμα της αφηρημένης ιδέας του Θεού, στον οποίο δεν μπορεί να αποδοθεί ένα
συγκεκριμένο χαρακτηριστικό. Επιπροσθέτως, ο Ντουρκχάιμ πιστεύει ότι η
συλλογική συνείδηση δεν επιτυγχάνεται αυτόματα, ούτε και σε σύντομο χρονικό
διάστημα. Ιδιαίτερα στις μικρές κοινωνίες, που καβαλάνε παραδόσεις αιώνων και η
συλλογικότητα ασκεί μεγάλη δύναμη στο άτομο, η συλλογική συνείδηση αλλάζει με
2
αργούς ρυθμούς, σε αντίθεση με τις μεγαλύτερες κοινωνίες, όπου το άτομο έχει
μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων. Αυτή όμως η ελευθερία που παρέχουν οι
μεγαλύτερες κοινωνίες, προκαλεί και εσωτερικές συγκρούσεις, αφού είναι δύσκολο
να παρθεί η σωστή απόφαση τόσο από τα άτομα όσο και από την κοινωνία για το αν
θα μείνει η κοινωνία τους προσκολλημένη στο παρελθόν ή θα προχωρήσει μπροστά
(Craib 2009 : 337-338).

Κοινωνικά γεγονότα

Ο Ντουρκχάιμ, εισάγει τον όρο «κοινωνικά γεγονότα», με τα οποία εννοεί

ιδιότητες που χαρακτηρίζουν την κοινωνία, όπως η δικαιοσύνη, το έγκλημα κτλ. Τα
γεγονότα αυτά δεν μπορούν να ερμηνευτούν σύμφωνα με την εξατομικευμένη
δράση, ούτε αποτελούν τυχαίες επιθυμίες των ανθρώπων. Είναι ιδιότητες που
εξαρτιόνται από τις κοινωνικές δεσμεύσεις που υπάρχουν σε κάθε οργανωμένη
κοινωνία. Γι΄αυτό ο Ντουρκχάιμ, τους δίνει ποιοτικά χαρακτηριστικά, όπως είναι η
γενικότητα, η δεσμευτικότητα και η εξωτερικότητα (Γάγγας 2010 : 3). Ακόμα ο
Ντουρκχάιμ, διακρίνει τα κοινωνικά γεγονότα σε «φυσιολογικά» και «παθολογικά».
Τη διάκριση αυτή τη θεωρεί αναγκαία για μπορέσει η κοινωνιολογία να συνεισφέρει
στη βελτίωση της κοινωνίας. H διάκριση αυτή θεωρεί ο Ντουρκχάιμ, ότι είναι ένα
από τα ενδιάμεσα στάδια, μεταξύ της παρατήρησης των γεγονότων και των εντολών
(Αρόν 1994 : 94).

Φυσιολογικό για τον Ντουρκχάιμ είναι ένα φαινόμενο το οποίο συναντάται

συχνότερα σε μια κοινωνία, με δεδομένη μορφή σε μια δεδομένη χρονική στιγμή.
Βέβαια, θα πρέπει συγχρόνως να αναζητηθεί και η αιτία που προκαλεί την εμφάνιση
ενός κοινωνικού φαινομένου. Παθολογικά ονομάζει ο Ντουρκχάιμ τα γεγονότα που
διαταράζουν την κοινωνική ισορροπία και διαρρηγνύουν τους ηθικούς κανόνες της
κοινωνίας προκαλώντας την αντίδραση των μελών της. Επιπροσθέτως, ό Γάλλος
κοινωνιολόγος θεωρεί ότι ένα φυσιολογικό κοινωνικό γεγονός πρέπει να ερευνάται
με βάση το γενικό και να αναζητείται η λειτουργία και η χρησιμότητα του. Οι χρήσεις
στις οποίες υποβάλλεται ένα φυσιολογικό φαινόμενο προϋποθέτουν όσες ειδικές
ιδιότητες το χαρακτηρίζουν, όμως δεν τις δημιουργούν (Αρόν 1994 : 95).

Για τον Ντουρκχάιμ, τα κοινωνικά φαινόμενα βρίσκονται σε άμεση σχέση με τις

δομές της κοινωνίας, όπου εκεί η κοινωνιολογία αναζητά τις αιτίες των κοινωνικών
φαινομένων (Αρόν 1994 : 95). Τα κοινωνικά γεγονότα είναι ιδιαίτερης ποιότητας και
διαφέρουν από τα αντικείμενα των άλλων κοινωνικών επιστημών, κάτι που κάνει την
κοινωνιολογία να διαφοροποιείται από τις άλλες επιστήμες. Το έγκλημα αποτελεί
χαρακτηριστικό παράδειγμα κοινωνιολογικού φαινομένου στο οποίο φαίνεται
ξεκάθαρα η επιβολή της κοινωνίας πάνω στο άτομο. Το έγκλημα αποτελεί
παραβίαση της συλλογικής συνείδησης και διαταράσσει την κοινωνική ισορροπία. Η
κοινωνία αντιδρά στην εγκληματική πράξη και επιβάλλει την τιμωρία μέσω της
οποίας επαναφέρεται η κοινωνική ισορροπία. Κατά κάποιο τρόπο αποκαθίσταται η
κανονικότητα των κοινωνικών σχέσεων και ρυθμίσεων (Αντωνοπούλου 2008 : 165-
166).

Ο Ντουρκχάιμ ισχυρίζεται ότι η κατανόηση του πως πραγματοποιείται η τάξη

της « ολότητας», μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την χρησιμοποίηση των μεθόδων των
φυσικών επιστημών στην κοινωνιολογία. Έτσι, αντιμετωπίζει και τα κοινωνικά
3
φαινόμενα ως πράγματα, για να μπορέσουν να αποτελέσουν αντικείμενα
επιστημονικής έρευνας. Η κοινωνιολογία οφείλει να μελετά τα κοινωνικά φαινόμενα,
όπως μελετούν οι επιστήμονες τα φυσικά φαινόμενα, δηλαδή με εγκυρότητα και
επιστημονικότητα (Αντωνοπούλου 2008 : 166-167). Η ανθρώπινη φύση και οι
ανθρώπινες ανάγκες δεν έχουν θέση στην έρευνα για την αναζήτηση των αιτιών των
κοινωνικών φαινομένων. Κι αυτό γιατί οι πραγματικότητες που αντιπροσωπεύουν
αυτές οι έννοιες, δεν συναντούνται στην ερμηνευτική μέθοδο της κοινωνιολογίας. Ο
Ντουρκχάιμ πιστεύει ότι η ανθρώπινη φύση αποτελεί αντικείμενο της ψυχολογίας κι
όχι της κοινωνιολογίας (Αντωνοπούλου 2008 : 171).

Τα κοινωνικά γεγονότα κατά τον Ντουρκχάιμ, ασκούν εξωτερικό επηρεασμό στο

άτομο, αφού είναι καθιερωμένα και διαμορφωμένα από την κοινωνία τα οποία
κληροδοτούνται στο άτομο. Υπάρχουν δηλαδή έξω από την ατομική συνείδηση αλλά
παρόντα σε αυτή και αποδεκτά από το άτομο. Ασκούν δηλαδή μια εξωτερική δύναμη
εξαναγκασμού στο άτομο και γίνονται πραγματικά αντικειμενικά και υποχρεωτικά
δεδομένα (Αντωνοπούλου 2008 : 168-169).

Μηχανική και οργανική αλληλεγγύη

Στο έργο Ο Καταμερισμός της Κοινωνικής Εργασίας, ο Ντουρκχάιμ θέτει

ερωτήματα για το πώς διατηρείται η κοινωνική ισορροπία σε διαφορετικές μορφές
κοινωνιών. Δηλαδή πως μπορεί μία κοινωνία να διατηρεί την κοινωνική και ηθική
της συνοχή στην περίπτωση που τα μέλη της εξασκούν πολλά διαφορετικά
επαγγέλματα και διαφορετικές ειδικότητες (Αρόν 1994 : 20). Ζητούμενο του είναι
πως μια ομάδα ανθρώπων μπορεί να γίνουν μια κοινότητα, όπου η συναίνεση θα
αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την ύπαρξη της (Αρόν 1994 : 27). Πρέπει να
τονίσουμε ότι όταν ο Ντουρκχάιμ μιλάει για καταμερισμό εργασίας δεν εννοεί αυτόν
που εννοούν οι οικονομολόγοι, δηλαδή τον οικονομικό ή τεχνικό καταμερισμό
εργασίας. Ο καταμερισμός εργασίας του Ντουρκχάιμ, είναι μία ορισμένη δομή
ολόκληρης της κοινωνίας, ενώ ο οικονομικός και τεχνικός καταμερισμός είναι μία
από τις εκφράσεις του (Αρόν 1994 : 30,34).

Ο Ντουρκχάιμ για να δώσει απαντήσεις στα θέματα που θέτει στη διδακτορική
του διατριβή, διακρίνει δύο μορφές αλληλεγγύης: την μηχανική αλληλεγγύη και την
οργανική αλληλεγγύη. Στις κοινωνίες όπου υπάρχει μηχανική αλληλεγγύη, ο
καταμερισμός εργασίας είναι πολύ περιορισμένος, υπάρχει κοινωνική ενότητα και
πολύ στενός δεσμός ανάμεσα στα μέλη της κοινωνίας. Τα άτομα στις κοινωνίες αυτές
ομοιάζουν μεταξύ τους, έχουν κοινά αισθήματα, ιδέες και αξίες. Οι πρωτόγονες ή
αρχαϊκές κοινωνίες στηρίζονταν στη μηχανική αλληλεγγύη. Σε αυτές τις κοινωνίες
υπήρχε κοινωνική ομοιομορφία, συνοχή και συναίνεση όσον αφορά τις αξίες και τις
πεποιθήσεις και η συνειδητοποίηση της ατομικότητας ήταν αποτέλεσμα της ιστορικής
εξέλιξης. Συνεπώς, ο άνθρωπος δεν είναι ιστορικά πρότερος (Αρόν 1994 : 27-28).

4
 Στις κοινωνίες με αυτό τον τύπο κοινωνικής οργάνωσης όπου δεν υπάρχει
επιμερισμός εργασιών στα άτομα, η συλλογική συνείδηση είναι «αδιαφοροποίητη»
και «συμπαγής» (Αντωνοπούλου 2008 : 182). Όμως περιορίζεται η ελευθερία του
ατόμου, μετριάζονται και ρυθμίζονται οι προσωπικές του επιθυμίες , κάτι όμως που
εξασφαλίζει την εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας (Γάγγας 2010 : 4). Το κάθε άτομο
είναι αναγκασμένο να λειτουργεί σύμφωνα με το σύνολο των πεποιθήσεων και των
αισθημάτων που είναι αποδεκτά από τον μέσο όρο των μελών της κοινωνίας. Η
δύναμη της συλλογικής συνείδησης βέβαια, εξαρτάται και από τη λειτουργία της
κάθε κοινωνίας. Για παράδειγμα, η συλλογική συνείδηση στις αρχαϊκές κοινωνίες
υπερτερούσε κατά πολύ της ατομικής. Η αυστηρότητα των ποινών χαρακτηρίζει
αυτές τις κοινωνίες. Τα μέλη της επιδίωκαν την τιμωρία αυτού που αντιτιθόταν στις
κοινές πεποιθήσεις. Άρα όσο πιο δυνατή είναι η συλλογική συνείδηση, τόσο
περισσότερο επιβάλλεται στο άτομο τι πρέπει να κάνει και τι να πιστεύει (Αρόν
1994 : 31-32).

Η άλλη μορφή αλληλεγγύη που διακρίνει ο Ντουρκχάιμ, είναι η οργανική

αλληλεγγύη. Στην περίπτωση αυτή, τα άτομα μεταξύ τους έχουν αρκετές διαφορές.
Μέσα ακριβώς από αυτή τη διαφορετικότητα των ατόμων επιτυγχάνεται η κοινωνική
συνοχή. Ονομάζεται οργανική αλληλεγγύη, γιατί οι λειτουργίες στηρίζονται στη
διαφοροποίηση των ατόμων όπως ακριβώς τα όργανα στους ζωντανούς οργανισμούς.
Ενώ κάθε όργανο επιτελεί διαφορετική λειτουργία, στο σύνολο τους εργάζονται για
τον ίδιο σκοπό: τη διατήρηση της ζωής. Στην περίπτωση της κοινωνίας ο σκοπός
είναι η κοινωνική συνοχή και η εύρυθμη λειτουργία της (Αρόν 1994 : 29).

Η οργανική αλληλεγγύη υποστηρίζει ο Ντουρκχάιμ, χαρακτηρίζει τις

Νεωτερικές κοινωνίες. Η μετάβαση από τη παλιά στη νέου τύπου κοινωνία, είναι μια
διαδικασία κατά την οποία θεσμοί όπως η οικογένεια μετασχηματίζεται και
προσαρμόζεται στα νέα κοινωνικά δεδομένα. Επιτυγχάνεται δηλαδή ο
αναδιπλασιασμός «γενικού-ιδιαίτερου», ο οποίος εμπλουτίζεται συνεχώς με νέα
κοινωνικά περιεχόμενα. Είναι μια διαδικασία υπαγωγής του ενός στοιχείου στο άλλο.
Επιπροσθέτως, ο Ντουρκχάιμ θεωρεί πως και οι δύο μορφές αλληλεγγύης
εξυπηρετούν τον ίδιο σκοπό: τη διατήρηση της ηθικής. Για τον Ντουρκχάιμ, ηθικό
είναι οτιδήποτε μετριάζει τον εγωισμό. Στη μηχανική αλληλεγγύη όμως ο ηθικός
σκοπός επιτυγχάνεται αδιαμεσολάβητα, ενώ στην οργανική αλληλεγγύη
πραγματοποιείται μέσα από μια συγκεκριμένη ενότητα που αίρει ή διατηρεί την
ετερότητα (Γάγγας 2010 : 4).

Επίσης, ο Ντουρκχάιμ διακρίνει δύο είδη δικαίου: το κατασταλτικό και το

επανορθωτικό. Το κατασταλτικό, το συνδέει με την μηχανική αλληλεγγύη όπου η
τιμωρία ικανοποιεί το κοινό αίσθημα χωρίς να έχει σκοπό τον σωφρονισμό του
εγκληματία. Το επανορθωτικό δίκαιο το συνδέει με την οργανική αλληλεγγύη και
έχει σκοπό την αποκατάσταση της τάξης μέσω της απονομής δικαιοσύνης (Αρόν
1994 : 34-36).

Ανομία και Αυτοκτονία

5
 Οι γρήγοροι ρυθμοί ανάπτυξης με τους οποίους συντελείται η κοινωνική
μεταβολή, θεωρεί ο Ντουρκχάιμ, δημιουργούν σημαντικά προβλήματα. Στο βιβλίο
του Αυτοκτονία που δημοσιεύει το 1897 εισάγει τους όρους Ανομία και Αυτοκτονία.
Συνδέει τους όρους αυτούς με τη μελέτη του για τον καταμερισμό της εργασίας.
Τάσσεται ξεκάθαρα υπέρ του οργανικού καταμερισμού της εργασίας αφού πιστεύει
ότι τα θετικά στοιχεία αυτού του τύπου κοινωνικής οργάνωσης είναι η αμφισβήτηση
της αυθεντίας και της παράδοσης καθώς και η κυριαρχία του λόγου. Δεν είναι
απόλυτος σε αυτό (Αρόν 1994 : 39,42).

Χαρακτηρίζει παθολογικό τον ανομικό καταμερισμό εργασίας, ο οποίος

εμφανίζεται όταν καταρρέουν οι κοινωνικοί κανόνες και δεν είναι σε θέση να
ελέγξουν τις πράξεις των μελών της κοινωνίας. Εντοπίζει την ανομία στον
οικονομικό τομέα και την συνδέει με τον καπιταλισμό. Επίσης συνδέει την ανομία με
την υπέρμετρη εξειδίκευση η οποία οδηγεί στον προοπτικισμό και στον σχετικισμό.
Ο δεύτερος παθολογικός τύπος ανομίας που εντοπίζει ο Ντουρκχάιμ, είναι ο
εξαναγκαστικός καταμερισμός της εργασίας. Θεωρεί ότι από μόνοι τους οι νόμοι δεν
μπορούν να διασφαλίσουν την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας. Δεν αρκεί η
κατανομή των επιμέρους εργασιών αλλά και η διασφάλιση του κοινωνικού ρόλου του
κάθε μέλους. Συνδέει αυτόν τον παθολογικό τύπο καταμερισμού της εργασίας με το
πρόβλημα της δικαιοσύνης και της ανισότητας μεταξύ των δεξιοτήτων των ατόμων
(Γάγγας 2010 : 5).

Ο Ντουρκχάιμ πιστεύει ότι οι άνθρωποι της σύγχρονης εποχής δεν είναι πιο
ευτυχισμένοι από τους ανθρώπους των αρχαϊκών κοινωνιών. Αν και οι άνθρωποι
απολαμβάνουν περισσότερα αγαθά στις σύγχρονες κοινωνίες δεν νιώθουν
ικανοποιημένοι. Αυτό το αποδεικνύει η συχνότητα των αυτοκτονιών στις σύγχρονες
κοινωνίες που είναι μεγαλύτερη από ότι στις αρχαίες (Αρόν 1994 : 39).

Τρεις είναι οι τύποι αυτοκτονιών που διακρίνει ο Ντουρκχάιμ: την εγωιστική,

την αλτρουιστική και την άνομη αυτοκτονία. Η εγωιστική αυτοκτονία, συντελείται
όταν τα άτομα αδυνατούν να ενσωματωθούν σε μια κοινωνική ομάδα. Η
αλτρουιστική συμβαίνει εξαιτίας της έλλειψης ατομικισμού. Το άτομο υποκύπτει στις
κοινωνικές επιταγές καταπνίγοντας τις προσωπικές του επιθυμίες. Όσον αφορά την
άνομη αυτοκτονία, ο Ντουρκχάιμ θεωρεί ως αιτία της, τις συνθήκες διαβίωσης των
σύγχρονων κοινωνιών. Τα άτομα σε αυτή την περίπτωση, δεν αποκτούν όσα
επιθυμούν με αποτέλεσμα να οδηγούνται στην απογοήτευση και τελικά στην
αυτοκτονία (Αρόν 1994 : 49, 51,53). Ο Ντουρκχάιμ προτείνει ως λύση για το
πρόβλημα του παθολογικού χαρακτήρα του καταμερισμού εργασίας την οργάνωση
των ατόμων σε επαγγελματικές ομάδες, όπου μέσων αυτών των ομάδων θα
επιτευχτεί η ενσωμάτωση τους στην κοινωνία (Αρόν 1994 : 43). Επίσης θεωρεί ότι
μέσω της ηθικής εκπαίδευσης ο άνθρωπος μετριάζει τον εγωισμό του και μπορεί να
αντιμετωπίσει τα προβλήματα της Νεωτερικότητας (Γάγγας 2010 : 6).

6
 Συμπεράσματα

Η Νεωτερικότητα για τον Ντουρκχάιμ αποτέλεσε μία εποχή όπου η αντιπαλότητα

ανάμεσα στο παραδοσιακό και το μοντέρνο, ανέδειξε την ανάγκη για μία νέα ηθική η
οποία θα συνένωνε την κοινωνία. Ο Ντουρκχάιμ στράφηκε στην επιστημονική
αναζήτηση μιας κανονιστικής ηθικής της Νεωτερικότητας που θα διασφάλιζε την
ομαλή λειτουργία της κοινωνίας.

Ο Γάλλος κοινωνιολόγος μελέτησε τα κοινωνικά γεγονότα αντιμετωπίζοντάς τα

ως πράγματα και αποδίδοντάς τους χαρακτηριστικά των φυσικών φαινομένων.
Επιπροσθέτως, στο έργο του ο Καταμερισμός της κοινωνικής εργασίας διακρίνει δύο
τύπους κοινωνίας: την αρχαϊκή όπου κυριαρχούσε η μηχανική αλληλεγγύη και τη
σύγχρονη που χαρακτηρίζεται από την οργανική αλληλεγγύη, χωρίς όμως να
αποκρύπτει και τον παθολογικό της χαρακτήρα. Συνδέει την σύγχρονη μορφή
κοινωνίας με την Ανομία και την Αυτοκτονία και προτείνει τρόπους ώστε να
μετριαστεί ο παθολογικός χαρακτήρας της Νεωτερικής κοινωνίας.

Εν κατακλείδι, ο Ντουρκχάιμ προσπάθησε μέσω της φιλοσοφικής του θεώρησης

να δείξει ότι η κοινωνία προηγείται του ατόμου. Πιστεύει όμως ότι μόνο όμως μέσα
από το σεβασμό της ατομικότητας μπορεί να επιτευχθεί η κοινωνική συνοχή και η
κοινωνική ανάπτυξη.

Βιβλιογραφία

7
Αντωνοπούλου, Μ. (2008). «Οι Κλασσικοί της Κοινωνιολογίας. Κοινωνική θεωρία
και νεότερη κοινωνία». Αθήνα : Σαββάλας.

Αρόν, Ρ.(1994). «Η Εξέλιξη της Κοινωνιολογικής Σκέψης». Τόμος Β΄, μετάφραση

Μ. Λυκούδη. Αθήνα : Γνώση.

Γάγγας, Σ. (2010). «Ο Εμίλ Ντουρκχάιμ και η Συγκρότηση της Ηθικής στην

Νεωτερικότητα». Στο Σ. Κονιόρδος επιμ., «Κοινωνική Σκέψη και Νεωτερικότητα».
Αθήνα : Gutenberg.

Κονιόρδος, Σ. (2008). «Το Ζήτημα της σχέσης κοινωνικής δομής και κοινωνικής
δράσης». Στο «Ανθολόγιο : Θεωρητικά Διλλήματα και Κοινωνική
Πραγματικότητα». Πάτρα : ΕΑΠ.

Craib, I. (2009). «Κλασσική Κοινωνική Θεωρία: Μία εισαγωγή στη σκέψη των
Μαρξ, Βέμπερ, Ντυρκέμ και Ζίμμε». Μετάφραση Μ. Καρασαρίνης και Π. Λέκκας.
Αθήνα : Κατάρτι