BADANIA NAUKOWE LENA SERAFIN

K. WESOŁOWSKA-GÓRNIAK
NATALIA SAK-DANKOSKY
W PIELĘGNIARSTWIE KATARZYNA WESOŁOWSKA-GÓRNIAK

N. SAK-DANKOSKY
OCENA, SYNTEZA I TWORZENIE DOWODÓW NAUKOWYCH MARTA FORMELA

M. FORMELA

L. SERAFIN
W PRAKTYCE PIELĘGNIARSKIEJ

Badania naukowe od wielu lat są podstawą roz-
woju praktyki pielęgniarskiej, kształcenia oraz
organizacji pracy, a praktyka oparta na dowo-
dach w wielu miejscach jest codzienną rutyną.
W dobie tak licznych i szybko postępujących
ny oraz implementacji do praktyki. Identyfikacja
rzetelnych doniesień naukowych jest bowiem
podstawą opracowywania rekomendacji do
wdrożenia, co realnie ma przełożenie na efek-
tywność pracy, bezpieczeństwo pacjenta oraz

OCENA, SYNTEZA I TWORZENIE DOWODÓW NAUKOWYCH W PRAKTYCE PIELĘGNIARSKIEJ

zmian tylko stała obserwacja i analiza zacho-
dzących zdarzeń pozwalają na opracowywanie
działań wspierających najwyższej jakości opie-
kę pielęgniarską. Zarówno obszar kliniczny, jak
BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE
BADANIA NAUKOWE
pracy zespołów sprawujących opiekę. Ponadto
publikacja uwzględnia podstawowe zagadnie-
nia dotyczące analizy statystycznej, co może
pomóc czytelnikom w całościowym rozumieniu

i szeroko pojęte kształcenie oraz środowisko
pracy to obszary najczęściej analizowane przez
pielęgniarskie zespoły badawcze.
Podręcznik „Badania naukowe w pielęgniar-
stwie” to kompendium wiedzy w zakresie oce-
ny, syntezy i tworzenia dowodów naukowych
w praktyce pielęgniarskiej. Może stanowić
wsparcie nie tylko w obszarze kształcenia przed-
i podyplomowego, ale także w pracy początku-
jących badaczy. Mając na uwadze, że nie każ-
da/y pielęgniarka/pielęgniarz podejmuje pracę
badawczą, w podręczniku znajdują się również
treści umożliwiające zrozumienie i przygotowa-
nie do poszukiwania źródeł, ich krytycznej oce-
W PIELĘGNIARSTWIE
pracy badawczej. Biorąc pod uwagę fakt global-
nego znaczenia nauki, w tym rozpowszechnia-
nia wyników oraz korzystania ze źródeł badaczy
z całego świata, większość podstawowych ter-
minów została zaprezentowana także w języku
angielskim.
Chciałybyśmy zadedykować tę książkę wszyst-
kim pielęgniarkom i pielęgniarzom oraz życzyć OCENA, SYNTEZA I TWORZENIE DOWODÓW NAUKOWYCH
czytelnikom nieustającej ciekawości połączonej
z odważnym stawianiem pytań badawczych W PRAKTYCE PIELĘGNIARSKIEJ
w praktyce zawodowej oraz poszukiwaniem
odpowiedzi w celu rozwoju praktyki opartej na
dowodach.
Z Przedmowy Redakcja naukowa
LENA SERAFIN

Publikacja zawiera niezbędną wiedzę z zakresu badań naukowych w pielęgniarstwie polskim i po-
winna stać się obowiązkową literaturą w kształceniu przed- i podyplomowym pielęgniarek. Cieka-
wość połączona z odważnym stawianiem pytań badawczych w praktyce zawodowej, poszukiwanie
odpowiedzi w celu rozwoju praktyki opartej na dowodach dają odbiorcom wszechstronną i niezbęd-
ną wiedzę.
Książka Badania naukowe w pielęgniarstwie. Ocena, synteza i tworzenie dowodów naukowych w prak-
tyce pielęgniarskiej napisana przez Autorki z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego jest wartościo-
wym kompendium wiedzy, zgodnym z aktualnymi standardami kształcenia przygotowującego do
wykonywania zawodu pielęgniarki/położnej prowadzonego na studiach pierwszego i drugiego stop-
nia o profilu ogólnoakademickim, a także praktycznym (Dz.U. R.P. Warszawa, dnia 21 sierpnia 2019 r.,
poz. 1573. Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 26 lipca 2019 r.).

Prof. dr hab. Irena Wrońska

www.edraurban.pl
 Lena Serafin
Natalia Sak-Dankosky
Katarzyna Wesołowska-Górniak
Marta Formela

BADANIA NAUKOWE
W PIELĘGNIARSTWIE
Ocena, synteza i tworzenie
dowodów naukowych
w praktyce pielęgniarskiej

Redakcja naukowa
Lena Serafin
Wszelkie prawa zastrzeżone, szczególnie prawo do przedruku i tłumaczenia na inne języki. Żadna z części
tej książki nie może być w jakiejkolwiek formie publikowana bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawnictwa.

Ze względu na stały postęp w naukach medycznych lub odmienne nieraz opinie na temat diagnozowania
i leczenia, jak również możliwość wystąpienia błędu, prosimy, aby w trakcie podejmowania decyzji terapeu-
tycznej uważnie oceniać zamieszczone w książce informacje.

© Copyright by Edra Urban & Partner Sp. z o.o., Wrocław 2022

Redakcja naukowa: dr n. o zdr. i mgr pielęgniarstwa Lena Serafin

Autorzy:
mgr psychologii Marta Formela
dr n. o zdr. i mgr pielęgniarstwa Natalia Sak-Dankosky
dr n. o zdr. i mgr pielęgniarstwa Lena Serafin
dr n. o zdr. i mgr fizjoterapii Katarzyna Wesołowska-Górniak

Prezes Zarządu: Giorgio Albonetti

Dyrektor wydawniczy: lek. med. Edyta Błażejewska
Redaktor prowadzący: Irena Zaucha-Nowotarska
Redaktor tekstu: AD VERBUM Iwona Kresak
Projekt okładki: Beata Poźniak

ISBN 978-83-66960-45-9

Edra Urban & Partner

ul. Kościuszki 29, 50-011 Wrocław
tel. +48 71 726 38 35

biuro@edraurban.pl
www.edraurban.pl

Przygotowanie do druku: Beata Poźniak

SPIS TREŚCI

Rozdział 1.
WPROWADZENIE DO BADAŃ NAUKOWYCH W PIELĘGNIARSTWIE . . . . 1
Lena Serafin
 1.1. Czym są badania naukowe w pielęgniarstwie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.2. Czym jest praktyka oparta na dowodach naukowych? . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1.3. Rola pielęgniarki w badaniach naukowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.4. Rozwój badań naukowych w pielęgniarstwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
1.5. Jakość dowodów naukowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
 1.6. Poziomy dowodów naukowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Najistotniejsze zagadnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Rozdział 2.
CHARAKTERYSTYKA BADAŃ ILOŚCIOWYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Lena Serafin
2.1. Czym jest badanie ilościowe? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
2.2. Rodzaje badań ilościowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
2.2.1. Badania opisowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.2.2. Badania korelacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.2.3. Badania quasi-eksperymentalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
2.2.4. Badania eksperymentalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
2.3. Kolejne kroki w procesie badawczym analizy ilościowej . . . . . . . . . . . . . . . 29
2.3.1. Problem badawczy i cel badania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
2.3.2. Przegląd piśmiennictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
2.3.3. Ramy badania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
2.3.4. Cele szczegółowe badania, pytania badawcze i hipotezy . . . . . . . . . 31
2.3.5. Zmienne w badaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
2.3.6. Schemat badania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
2.3.7. Badana próba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
2.3.8. Metoda pomiaru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

XI
 BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE

2.3.9. Zbieranie danych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

2.3.10. Analiza danych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
2.3.11. Dyskusja i wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Najistotniejsze zagadnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Rozdział 3.
CHARAKTERYSTYKA BADAŃ JAKOŚCIOWYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Katarzyna Wesołowska-Górniak
3.1. Czym jest badanie jakościowe? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.2. Rodzaje badań jakościowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
3.2.1. Podejście fenomenologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
3.2.2. Teoria ugruntowana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
3.2.3. Etnografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
3.2.4. Action research . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
3.2.5. Badanie rozpoznawczo-opisowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
3.3. Kolejne kroki w procesie badawczym analizy jakościowej . . . . . . . . . . . . . . 52
3.3.1. Etap planowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
3.3.2. Etap gromadzenia danych i analizy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
3.3.3. Etap opracowania wyników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Najistotniejsze zagadnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

Rozdział 4.
ETYKA W BADANIACH NAUKOWYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Lena Serafin
4.1. Regulacje dotyczące etyki badań naukowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
4.2. Historyczne nieetyczne działania w badaniach naukowych. . . . . . . . . . . . . 63
4.3. Ochrona praw uczestników w badaniach naukowych . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
4.3.1. Samostanowienie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
4.3.2. Prywatność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
4.3.3. Autonomia i poufność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
4.3.4. Sprawiedliwe traktowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
4.3.5. Ochrona od dyskomfortu i krzywdy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
4.4. Równoważenie korzyści oraz ryzyka w zakresie prowadzonych badań. . . . 69
4.5. Świadoma zgoda na udział w badaniu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
4.6. Uczestnicy badania, którzy podlegają specjalnej ochronie . . . . . . . . . . . . . 72
4.7. Odpowiedzialność badaczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
4.8. Zgody na realizację badania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Najistotniejsze zagadnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

XII
 SPIS TREŚCI

Rozdział 5.
PROBLEM BADAWCZY, CEL, HIPOTEZY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Lena Serafin
5.1. Czym jest problem badawczy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
5.2. Czym jest cel badania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
5.3. Istotność problemu badawczego i celu badania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
5.4. Czym są cele szczegółowe, pytania badawcze i hipotezy . . . . . . . . . . . . . . . 89
5.4.1. Cele szczegółowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
5.4.2. Pytania badawcze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
5.4.3. Hipotezy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
5.4.3.1. Hipotezy asocjacyjne i przyczynowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
5.4.3.2. Hipotezy proste i złożone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
5.4.3.3. Hipotezy kierunkowe i niekierunkowe. . . . . . . . . . . . . . . . 92
5.4.3.4. Hipoteza zerowa (statystyczna) i badawcza (alternatywna) . 93
5.4.4. Błąd I oraz II rodzaju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
5.5. Rozumienie zmiennych w badaniu oraz koncepcji badawczych . . . . . . . . . 95
5.5.1. Zmienne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
5.5.1.1. Zmienna zależna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
5.5.1.2. Zmienna niezależna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
5.5.1.3. Zmienne współwystępujące. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
5.5.1.4. Zmienne obce (zewnętrzne). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
5.5.1.5. Zmienne demograficzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
5.5.1.6. Zmienne środowiskowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
5.5.1.7. Moderatory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
5.5.1.8. Mediatory. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
5.5.2. Koncepcje badawcze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Najistotniejsze zagadnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

Rozdział 6.
KRYTYCZNA OCENA LITERATURY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
Natalia Sak-Dankosky
6.1. Cel przeglądu piśmiennictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
6.2. Źródła dowodów naukowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
6.3. Bazy danych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
6.3.1. MEDLINE (dostępna przez PubMed). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
6.3.2. CINAHL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
6.3.3. Cochrane Library. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
6.3.4. JBI’s Evidence-based Practice Database. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
6.4. Przegląd piśmiennictwa w badaniu ilościowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
6.5. Przegląd piśmiennictwa w badaniu jakościowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
XIII
 BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE

6.6. Opracowywanie przeglądu piśmiennictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

6.6.1. Sformułowanie odpowiednich pytań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
6.6.2. Przeszukiwanie źródeł piśmiennictwa, identyfikacja
i pozyskanie odpowiednich materiałów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
6.6.3. Weryfikacja i kontrola pozyskanych materiałów
pod względem zgodności z pytaniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
6.6.4. Czytanie znalezionych materiałów, wydobywanie
i streszczanie najważniejszych informacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
6.6.5. Ocena i analiza pozyskanych danych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
6.6.6. Opracowanie podsumowania przeprowadzonego przeglądu . . . . . . 124
Najistotniejsze zagadnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

Rozdział 7.
DOBÓR MATERIAŁU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Lena Serafin
7.1. Dobieranie badanej próby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
7.2. Reprezentatywność badanej próby. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
7.3. Losowe i nielosowe metody doboru badanej próby. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
7.3.1. Losowe metody doboru badanej próby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
7.3.2. Nielosowe metody doboru badanej próby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
7.4. Określanie liczebności badanej próby w badaniach ilościowych. . . . . . . . . 144
7.4.1. Wielkość efektu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
7.5. Określanie liczebności badanej próby w badaniach jakościowych. . . . . . . . 147
7.6. Środowisko/obszar badania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
7.6.1. Środowisko naturalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
7.6.2. Środowisko częściowo kontrolowane. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
7.6.3. Środowisko wysoko kontrolowane. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
Najistotniejsze zagadnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151

Rozdział 8.
METODOLOGIA BADANIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
Katarzyna Wesołowska-Górniak
8.1. Teoria w zakresie pomiaru. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
8.1.1. Skale pomiarowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
8.1.2. Błąd pomiaru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
8.2. Rzetelność i trafność pomiaru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
8.2.1. Rzetelność pomiaru. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
8.2.1.1. Stabilność narzędzia pomiarowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
8.2.1.2. Zgodność wewnętrzna pomiaru. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
8.2.1.3. Równoważność pomiaru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164

XIV
 SPIS TREŚCI

8.2.2. Trafność pomiaru. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

8.2.2.1. Trafność fasadowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
8.2.2.2. Trafność treściowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
8.2.2.3. Trafność teoretyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
8.2.2.4. Trafność kryterialna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
8.2.3. Wiarygodność badań naukowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
8.2.3.1. Kryteria jakości prowadzenia badań jakościowych
według Lincolna i Guby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
8.2.4. Triangulacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
8.3. Strategie pomiarowe w pielęgniarstwie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
8.3.1. Samoocena (ocena własna) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
8.3.2. Obserwacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
8.3.3. Pomiary biofizyczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
8.4. Proces zbierania danych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Najistotniejsze zagadnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

Rozdział 9.
ANALIZA DANYCH: PODSTAWY STATYSTYKI
W BADANIACH NAUKOWYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
Marta Formela
9.1. Kolejne etapy w procesie analizy danych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
9.1.1. Przygotowanie danych do analizy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
9.1.2. Braki danych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
9.1.2.1. Sposoby radzenia sobie z brakami danych . . . . . . . . . . . . . . 194
9.1.3. Obserwacje odstające. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
9.1.3.1. Sposoby radzenia sobie z obserwacjami odstającymi . . . . . . 196
9.1.4. Dobór testu statystycznego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
9.2. Statystyki opisowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
9.2.1. Co to jest statystyka opisowa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
9.2.2. Miary położenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
9.2.3. Miary zróżnicowania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
9.2.4. Miary asymetrii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
9.2.5. Testowanie normalności rozkładu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
9.3. Analizy przeprowadzane w celu testowania zależności . . . . . . . . . . . . . . . . 205
9.3.1. Czym jest badanie korelacyjne? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
9.3.2. Współczynnik korelacji Pearsona. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
9.3.3. Współczynnik korelacji Spearmana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
9.3.4. Współczynnik korelacji Tau-Kendalla. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
9.3.5. Jaki współczynnik korelacji wybrać? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207

XV
 BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE

9.4. Analizy przeprowadzane w celu przewidywania wyniku . . . . . . . . . . . . . 208

9.4.1. Analiza regresji liniowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
9.4.2. Analiza regresji logistycznej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
9.4.3. Analiza krzywej ROC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
9.4.3.1. Miary jakości modelu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
9.5. Analizy przeprowadzane w celu testowania różnic . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
9.5.1. Porównanie dwóch grup pod względem zmiennych ilościowych . 217
9.5.1.1. Test t dla prób niezależnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
9.5.1.2. Test U Manna Whitneya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
9.5.2. Porównanie więcej niż dwóch grup pod względem
zmiennych ilościowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
9.5.2.1. Jednoczynnikowa analiza wariancji ANOVA . . . . . . . . . . 218
9.5.2.2. Testy a priori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
9.5.2.3. Testy post hoc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
9.5.2.4. Test H Kruskala-Wallisa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
9.5.3. Analiza danych kategorialnych (tabele krzyżowe). . . . . . . . . . . . . 221
9.5.3.1. Test χ2 (chi-kwadrat). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
9.6. Analizy przeprowadzane dla danych podłużnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
9.6.1. Test t dla prób zależnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
9.6.2. Test Wilcoxona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
9.6.3. ANOVA dla powtarzanych pomiarów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
9.6.4. Test Friedmana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
9.7. Interpretacja wyników badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
Najistotniejsze zagadnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

Rozdział 10.
SYNTEZA DANYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
Lena Serafin
10.1. Wprowadzenie do syntezy danych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
10.2. Przegląd systematyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
10.2.1. Sformułowanie problemu badawczego i pytań badawczych . . . . . 242
10.2.2. Określenie celu ogólnego oraz celów szczegółowych badania. . . . 243
10.2.3. Określenie kryteriów oraz strategii wyszukiwania literatury . . . . 243
10.2.4. Przeprowadzenie wyczerpującego wyszukiwania literatury . . . . . 244
10.2.5. Wybranie badań do przeglądu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
10.2.6. Krytyczna ocena badań włączanych do przeglądu . . . . . . . . . . . . 246
10.2.7. Przeprowadzenie metaanalizy, jeśli jest potrzebna . . . . . . . . . . . . 246
10.2.8. Prezentacja wyników przeglądu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
10.2.9. Dyskusja w przeglądzie systematycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
10.2.10. Opracowanie raportu końcowego do publikacji . . . . . . . . . . . . . . 247

XVI
 SPIS TREŚCI

10.3. Metaanaliza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250

10.3.1. Sformułowanie problemu badawczego w metaanalizie . . . . . . . . . 250
10.3.2. Kryteria i strategie poszukiwania literatury . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
10.3.3. Analiza danych w metaanalizie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
10.4. Metasynteza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
10.4.1. Sformułowanie problemu badawczego w metasyntezie . . . . . . . . . 253
10.4.2. Kryteria i strategie poszukiwania literatury . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
10.4.3. Analiza danych w metasyntezie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
10.5. Przegląd systematyczny metod mieszanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
Najistotniejsze zagadnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258

Rozdział 11.
RAPORTOWANIE WYNIKÓW BADAŃ NAUKOWYCH . . . . . . . . . . . . . . . 261
Katarzyna Wesołowska-Górniak
11.1. Raport z badania ilościowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
11.1.1. Standardy Raportowania Badań Ilościowych . . . . . . . . . . . . . . . . 265
11.1.1.1. Tytuł i abstrakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
11.1.1.2. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
11.1.1.3. Metody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
11.1.1.4. Wyniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268
11.1.1.5. Dyskusja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
11.1.1.6. Inne informacje. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
11.1.1.7. Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
11.2. Raport z badania jakościowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
11.2.1. Standardy Raportowania Badań Jakościowych (SRQR) . . . . . . . . 272
11.2.1.1. Tytuł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
11.2.1.2. Abstrakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
11.2.1.3. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
11.2.1.4. Metody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
11.2.1.5. Wyniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
11.2.1.6. Dyskusja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
11.2.1.7. Inne informacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
11.2.2. Skrócone Kryteria Raportowania Badań Jakościowych
(COREQ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
11.2.2.1. Zespół badawczy i refleksyjność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
11.2.2.2. Projekt badania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
11.2.2.3. Analiza i wyniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276

XVII
 BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE

11.3. Raport z opisu przypadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278

11.3.1. Wytyczne Raportowania Opisów Przypadków (CARE) . . . . . . . . 278
11.3.1.1. Tytuł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
11.3.1.2. Abstrakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
11.3.1.3. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
11.3.1.4. Informacje o pacjencie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
11.3.1.5. Profil kliniczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
11.3.1.6. Przebieg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
11.3.1.7. Ocena diagnostyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
11.3.1.8. Interwencja terapeutyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
11.3.1.9. Obserwacja i wyniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
11.3.1.10. Dyskusja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
11.3.1.11. Perspektywa pacjenta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
Najistotniejsze zagadnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281

Rozdział 12.
BADANIA METODĄ MIESZANĄ ORAZ BADANIA WYNIKOWE. . . . . . . . 283
Natalia Sak-Dankosky
12.1. Idea i cele badań metodą mieszaną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
12.2. Strategie łączenia metodologii w badaniach metodą mieszaną . . . . . . . . . 293
12.2.1. Strategia sekwencyjna – wyjaśniająca
(ang. sequential explanatory strategy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
12.2.2. Strategia sekwencyjna – odkrywcza
(ang. sequential exploratory strategy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
12.2.3. Strategia sekwencyjna – transformacyjna
(ang. sequential – transformative strategy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
12.2.4. Strategia równoległa – triangulacyjna
(ang. concurrent triangulation strategy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
12.3. Badania wynikowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
Najistotniejsze zagadnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301

Rozdział 13.
KRYTYCZNA OCENA BADAŃ NAUKOWYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
Natalia Sak-Dankosky
13.1. Cel przeprowadzania krytycznej oceny badań w pielęgniarstwie. . . . . . . . 307
13.2. Krytyczna ocena badań ilościowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310
13.3. Krytyczna ocena badań jakościowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
13.4. Krytyczna ocena przeglądów literatury. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
Najistotniejsze zagadnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318

XVIII
 BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE

Rozdział 14.
PRAKTYKA PIELĘGNIARSKA OPARTA NA DOWODACH . . . . . . . . . . . . 321
Natalia Sak-Dankosky
14.1. Idea praktyki opartej na dowodach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
14.2. Etapy procesu praktyki opartej na dowodach. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
14.3. Wykorzystywanie dowodów w praktyce. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336
14.4. Wyzwania związane z wprowadzaniem dowodów naukowych
do praktyki pielęgniarskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
Najistotniejsze zagadnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340

SKOROWIDZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343

XIX
 ROZDZIAŁ 1

WPROWADZENIE
DO BADAŃ NAUKOWYCH
W PIELĘGNIARSTWIE
Lena Serafin

1
1.1. Czym są badania naukowe w pielęgniarstwie?
1.2. Czym jest praktyka oparta na dowodach naukowych?
1.3. Rola pielęgniarki w badaniach naukowych
1.4. Rozwój badań naukowych w pielęgniarstwie
1.5. Jakość dowodów naukowych
1.6. Poziomy dowodów naukowych
Najistotniejsze zagadnienia

EFEKTY NAUKI

Po zapoznaniu się z tym rozdziałem będziesz wiedział/potrafił:

• Zdefiniować badania naukowe w pielęgniarstwie
• Zdefiniować praktykę opartą na dowodach
• Opisać historyczne ugruntowanie badań naukowych w pielęgniarstwie
• Zdefiniować rolę pielęgniarki w badaniach naukowych
• Zidentyfikować dowody naukowe na poszczególnych
poziomach określających ich moc

Celem tego rozdziału jest zapoznanie gniarki w realizacji badań naukowych.

czytelnika z tematyką badań naukowych Wyjaśniono również, czym jest praktyka
w pielęgniarstwie poprzez prezentację oparta na dowodach oraz w jaki sposób
głównych pojęć i historycznego ugrun- oceniać moc konkretnych badań nauko-
towania realizacji badań oraz roli pielę- wych, biorąc pod uwagę ich schemat.

3
1.1. CZYM SĄ BADANIA NAUKOWE
W PIELĘGNIARSTWIE?
Obecnie badania naukowe są nieodzow-
ną częścią każdej dziedziny nauki. We-
dług SJP (Słownika Języka Polskiego)
„badanie” jest definiowane jako „prace
zmierzające do poznania czegoś za po-
mocą analizy naukowej”. Tym samym,
starając się zdefiniować pojęcie „bada-
nia naukowe w pielęgniarstwie”, należy
uwzględnić wiedzę, jaka jest potrzebna
pielęgniarkom do wykonywania pracy.
Ze względu na praktyczny wymiar pro-
fesji, w celu zwiększania efektywności
pracy i poprawy jej wyników, konieczne
jest stałe aktualizowanie procedur oraz
algorytmów postępowania. Dlatego te-
stowanie różnych interwencji przez ba-
daczy oraz synteza wyników tych analiz
muszą być wdrażane w celu poprawy sze-
roko pojętej jakości w pielęgniarstwie.
Badania naukowe w pielęgniarstwie
są prowadzone w wielu obszarach. Do-
tyczą praktyki klinicznej, w tym opieki
nad pacjentami, jakości i efektywności
opieki pielęgniarskiej, roli pielęgniar-
ki, zarządzania i organizacji pracy, ale
także kształcenia pielęgniarek. Dzięki
badaniom naukowym możliwa jest po-
prawa efektywności kształcenia poprzez
rozwijanie nowych form, takich jak mię-
dzy innymi kształcenie na odległość
czy kształcenie na podstawie symulacji.
Dane z badań naukowych mogą być tak-
że narzędziem do optymalizacji kosztów
opieki. Badania naukowe w pielęgniar-
stwie stanowią narzędzie do identyfikacji
problemów występujących w środowisku
pracy, między innymi takich jak np. mob-
bing, wypalenie zawodowe, parenteizm
czy odchodzenie pielęgniarek od wykony-
wania zawodu. Solidne dowody naukowe
potwierdzają rosnące korzyści dla wyni-
ków leczenia pacjentów i opieki nad nimi
realizowanej przez lepiej wykształcone
pielęgniarki, których programy nauczania
przeddyplomowego obejmowały wyko-
rzystanie badań w codziennej praktyce.
Tym samym badania naukowe w pie-
lęgniarstwie można zdefiniować jako na-
ukowy proces weryfikacji stanu wiedzy
oraz jej aktualizacji w celu udoskona-
lania w sposób pośredni i bezpośredni
praktyki pielęgniarskiej.
Badania naukowe są też niezbędnym
elementem praktyki pielęgniarskiej
opartej na dowodach.
Badania naukowe w pielęgniar-
stwie to naukowy proces weryfika-
cji stanu wiedzy oraz jej aktualizacji
w celu udoskonalania w sposób po-
średni i bezpośredni praktyki pielę-
gniarskiej.
5
 1.2. CZYM JEST PRAKTYKA
OPARTA NA DOWODACH?
Celem w pielęgniarstwie jest świadczenie
najwyższej jakości opieki dla pacjentów,
ich rodzin oraz wspieranie systemu opieki
zdrowotnej poprzez profesjonalną dzia-
łalność zawodową. Jest to możliwe jedynie
na podstawie sprawdzonych działań, któ-
re są bezpieczne oraz efektywne. Praktyka
oparta na dowodach (ang. Evidence Based
Practice ‒ EBP) polega na integracji najlep-
szych dowodów naukowych z ekspertyzą
kliniczną, potrzebami pacjentów oraz ich
wartościami. Dowody naukowe w kon-
tekście ich pozyskiwania, analizy, syntezy
oraz krytycznej oceny są przedmiotem
tej książki i zostaną omówione dokładnie
w kolejnych rozdziałach. Ekspertyzę kli-
niczną stanowi wiedza profesjonalistów,
którzy pracują w zakresie świadczenia
opieki nad pacjentami. Jest ona ugrunto-
wana na wykształceniu i doświadczeniu
zawodowym osoby, która jej dokonuje,
oraz obecnym stanie wiedzy w zakresie
danego zagadnienia. Potrzeby pacjentów
są natomiast rozważane w kontekście ich
stanu zdrowia, potrzeby ostrych inter-
wencji lub przewlekłego leczenia, leczenia
przyczynowego lub objawowego. Ponadto
zwraca się uwagę, aby sprawując opiekę,
odpowiadać również na oczekiwania pa-
cjentów, postępować z szacunkiem do ich
wartości oraz brać pod uwagę kontekst
6
funkcjonowania chorego w danej społecz-
ności/rodzinie.
Praktyka oparta na dowodach
(ang. Evidence Based Practice) po-
lega na integracji najlepszych do-
wodów naukowych z ekspertyzą
kliniczną, potrzebami pacjentów
oraz ich wartościami.
Za najlepsze dowody naukowe uznaje
się wiedzę pozyskaną w wyniku syntezy
wysokiej jakości wyników badań w za-
kresie danego tematu. Zagadnienie do-
tyczące poziomów dowodów naukowych
zostało opisane na końcu tego rozdziału.
Wdrażanie praktyki pielęgniarskiej
opartej na dowodach powinno być
ugruntowane na wcześniej opracowanej
strategii. Uniwersalne podejście opiera
się na trzech filarach, takich jak przy-
wództwo, edukacja i praktyka, które
są niezbędne w zakresie promocji EBP.
Pomimo wieloletniej już praktyki, wciąż
uwidaczniają się pewne bariery w zakre-
sie implementacji praktyki pielęgniarskiej
opartej na dowodach. Szczegółowa pre-
zentacja zagadnienia praktyki opartej na
dowodach została przedstawiona w roz-
dziale 14 „Praktyka pielęgniarska oparta
na dowodach”.
1.3. ROLA PIELĘGNIARKI
W BADANIACH NAUKOWYCH
W celu tworzenia rzetelnych i mocnych
dowodów naukowych oraz wdrażania
ich do praktyki potrzebna jest współpra-
ca pielęgniarek na różnych poziomach.
Niezależnie od poziomu wykształce-
nia, każda pielęgniarka może aktyw-
nie wspierać rozwój pielęgniarstwa na
podstawie badań naukowych. Niektóre
pielęgniarki zajmują się planowaniem
badań, inne ich prowadzeniem, zbie-
raniem materiału, jeszcze inne pozna-
waniem dowodów naukowych oraz ich
wdrażaniem do praktyki. Bez względu
na poziom wykształcenia, każda pielę-
gniarka znajdzie możliwości podjęcia
działań w tym obszarze zgodnie ze swo-
imi kompetencjami. Poniższe informacje
stanowią propozycję działań, jakie mogą
podejmować pielęgniarki na poszczegól-
nych poziomach edukacji.
• Pielęgniarki z tytułem licencjata po-
siadają kompetencje do krytycznej
oceny dowodów naukowych oraz wy-
korzystywania dowodów naukowych
w praktyce. Ponadto aktywne zawo-
dowo osoby identyfikują większość
problemów badawczych do analizy,
ale także są często odpowiedzialne za
zbieranie materiału do badania.
• Pielęgniarki z tytułem magistra posia-
dają kompetencje do krytycznej oceny
oraz syntezy dowodów naukowych, ale
również tworzenia na ich podstawie
procedur oraz instrukcji, które stano-
wią potrzebne narzędzia do realizo-
wania praktyki opartej na dowodach.
Ponadto magistrowie pielęgniarstwa są
często włączani do współpracy w pro-
jekty badawcze w celu ekspertyzy kli-
nicznej.
• Pielęgniarki z tytułem doktora pro-
wadzą samodzielnie większość badań
naukowych w pielęgniarstwie, często
również koordynują grupy badawcze
składające się z pielęgniarek z tytułami
licencjata oraz magistra. Opracowują
badania i analizy w konkretnym ob-
szarze tematycznym.
Na dalszym etapie pielęgniarki sta-
ją się często ekspertami w swoich ob-
szarach badawczych. Mogą prowadzić
multidyscyplinarne projekty badawcze.
Ponadto są mentorami dla pielęgniarek,
które pracują nad doktoratami oraz in-
nymi projektami badawczymi.
7
 1.6. POZIOMY DOWODÓW NAUKOWYCH

Moc dowodów naukowych powinna być poszczególne poziomy ze względu na ko-

brana pod uwagę przez każdą osobę, nieczność brania pod uwagę tych naj-
która się z nimi zapoznaje. Warto znać mocniejszych pod względem rzetelności

N A J M O C N I E J S Z E D O W O D Y

PRZEGLĄD SYSTEMATYCZNY I METAANALIZA

RANDOMIZOWANE BADANIE EKSPERYMENTALNE

BADANIE QUASI-EKSPERYMENTALNE

PRZEGLĄD SYSTEMATYCZNY METODĄ MIESZANĄ LUB METASYNTEZA

BADANIE KORELACYJNE

BADANIE OPISOWE I BADANIA JAKOŚCIOWE

OPINIA KOMISJI EKSPERCKICH ORAZ INNYCH AUTORYTETÓW W DZIEDZINIE

N A J S Ł A B S Z E D O W O D Y

Ryc. 1.1. Poziomy mocy dowodów naukowych (Na podstawie Grove S. i Gray J.R., 2019).

12
 1. WPROWADZENIE DO BADAŃ NAUKOWYCH W PIELĘGNIARSTWIE

i jakości dowodów przy wyborze źródeł, stanowią połączenia wyników badań

na podstawie których wprowadzane są
innowacyjne zmiany w praktyce.
Najmocniejszym pojedynczym dowo-
dem naukowym są zatem randomizo-
wane ilościowe badania eksperymental-
ne. Ponadto dla praktyków klinicznych
najbardziej wartościowymi źródłami są
przeglądy systematyczne, metaanalizy
badań eksperymentalnych oraz wysokiej
jakości badań quasi-eksperymentalnych.
Za mocne dowody naukowe uznaje się
również metaanalizy badań korelacyj-
nych. Metasyntezy integrują wyniki
badań jakościowych, natomiast prze-
glądy systematyczne metod mieszanych
jakościowych, ilościowych i/lub mie-
szanych. Wyniki pojedynczych badań
korelacyjnych czy badań kohortowych
stanowią raczej kierunek do dalszych
analiz niż dowody, na podstawie których
wprowadzane są zmiany w praktyce. Ba-
dania opisowe i jakościowe dostarczają
wiedzy niezbędnej w dalszym procesie
badawczym – są podstawą do opracowy-
wania badań eksperymentalnych, quasi-
-eksperymentalnych oraz korelacyjnych.
Za najsłabsze dowody uznaje się opinie
ekspertów na dany temat. Schemat po-
ziomów dowodów naukowych został
zaprezentowany na rycinie 1.1.

NAJISTOTNIEJSZE ZAGADNIENIA

• Badania naukowe w pielęgniarstwie to naukowy proces weryfikacji stanu wiedzy

oraz jej aktualizacji w celu udoskonalania praktyki pielęgniarskiej.
• Praktyka oparta na dowodach (ang. Evidence Based Practice) polega na integracji
najlepszych dowodów naukowych z ekspertyzą kliniczną, potrzebami pacjentów
oraz ich wartościami.
• Za najmocniejsze dowody naukowe uznaje się wiedzę pozyskaną w wyniku syntezy
wysokiej jakości wyników badań w zakresie danego tematu.
• Uniwersalne podejście opiera się na trzech filarach, takich jak przywództwo, edu-
kacja i praktyka, które są niezbędne w zakresie promocji EBP.
• Niezależnie od poziomu wykształcenia, każda pielęgniarka może aktywnie wspierać
rozwój pielęgniarstwa na podstawie badań naukowych.
• Najmocniejszym pojedynczym dowodem naukowym są zatem randomizowane
ilościowe badania eksperymentalne.

13
 BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE
PIŚMIENNICTWO
1. Aiken L.H., Sloane D.M., Bruyneel L., Van
den Heede K., Griffiths P., Busse R., Diomi-
dous M., Kinnunen J., Kózka M., Lesaffre E.,
McHugh M.D., Moreno-Casbas M.T., Rafferty
A.M., Schwendimann R., Scott P.A., Tishel-
man C., van Achterberg T., Sermeus W.:
RN4CAST consortium. Nurse staffing and
education and hospital mortality in nine Eu-
ropean countries: a retrospective observation-
al study. Lancet 2014, May 24; 383(9931):1824-
30. doi: 10.1016/S0140-6736(13)62631-8. Epub
2014 Feb 26. PMID: 24581683; PMCID:
PMC4035380.
2. Clark A.M., Thompson D.R.: Nursing’s rese-
arch problem: A call to action. J. Adv. Nurs.
2019, Dec; 75(12):3190-3192. doi: 10.1111/
jan.14169. Epub 2019 Sep 30. PMID: 31407374.
3. Cole A.: Why nursing research matters. Nurs.
Stand. 2016, Apr 6; 30(32):16‒8. doi: 10.7748/
ns.30.32.16.s20. PMID: 27049991.
4. European Nursing Research Foundation.
ENRF. (n.d.) Strategical and Operational
Research Plan 2017-2020. Nursing Research
in Europe. http://www.enrf.eu/wp-conte nt/
uploa ds/2017/07/ENRFS ORP-2017-2020-
Final.pdf.
5. Fain J.A.: Reading, Understanding and Ap-
plying Nursing Research. 6th edition. F.A.
Davis Company, Philadelphia 2021.
6. Gallagher-Ford L., Fineout-Overholt E.,
Melnyk B.M., Stillwell S.B.: Evidence-based
practice, step by step: implementing an evi-
dence-based practice change. Am. J. Nurs. 2011,
Mar; 111(3):54-60. doi:10.1097/10.1097/01.
NAJ.0000395243.14347.7e. PMID: 21346469.
7. Garcia A.B., Cassiani S.H., Reveiz L.: A sys-
tematic review of nursing research priorities
on health system and services in the Ameri-
cas. Rev. Panam. Salud. Publica. 2015; 37(3):
162‒171.
8. Grove S., Gray J.R.: Understanding Nursing
Research. Building an Evidence-Based Prac-
tice. 7th edition. Elsevier, St Louis, Missouri
2019.
9. Hopia H., Heikkikila J.: Nursing research
priorities based on CINAHL database:
14
A scoping review. Nursing Open. 2020; 7:
483–494.
10. https://sjp.pwn.pl/sjp/badanie;2442401.html.
[data dostępu 19.03.2021].
11. http://www.rn4cast.eu/research-spotlight.
html.[data dostępu 16.06.2021].
12. Moulton E., Wilson R., Camargo Plazas P.,
Halverson K.: The central question and the
scope of nursing research. Nurs. Philos. 2019,
Jan; 20(1):e12228. doi: 10.1111/nup.12228.
Epub 2018 Oct 17. PMID: 30328248.
13. Melnyk B.M., Fineout-Overholt E., Stillwell
S.B., Williamson K.M.: Evidence-based practi-
ce: step by step: the seven steps of evidence-ba-
sed practice. Am. J. Nurs. 2010, Jan; 110(1):51-
3. doi: 10.1097/01.NAJ.0000366056.06605.d2.
PMID: 20032669.
14. National Institute of Nursing Research,
NINR. The NINR strategic plan: Advancing
science, improving lives. A Vision for Nur-
sing Science, 2016. https://www.ninr.nih.gov/
sites/ files/ docs/NINR_Strat Plan2016_re-
duc ed.pdf.
15. Polit D.F., Beck C.T.: Essentials of Nursing
Research. Appraising Evidence for Nursing
Practice. 7th edition. Wolters Kluwer Health,
2010.
16. Polit D.F., Beck C.T., Stannard D.: Essen-
tials of nursing research: Appraising evi-
dence for nursing practice: The official voice
of perioperative nursing. AORN Journal
2012; 95(2): 307‒308. doi: http://dx-1doi-1org-
1lh4h9duy01d4.han3.wum.edu.pl/10.1016/j.
aorn.2011.10.009.
17. Thomas J., Harden A.: Methods for the the-
matic synthesis of qualitative research in sys-
tematic reviews. BMC Med. Res. Methodol.
2008, Jul 10; 8:45. doi: 10.1186/1471-2288-8-
45. PMID: 18616818; PMCID: PMC2478656.
18. Warren J.I., McLaughlin M., Bardsley J., Eich
J., Esche C.A., Kropkowski L., Risch S.: The
Strengths and Challenges of Implementing
EBP in Healthcare Systems. Worldviews
Evid. Based Nurs. 2016, Feb; 13(1):15-24. doi:
10.1111/wvn.12149. PMID: 26873372.
 ROZDZIAŁ 2

CHARAKTERYSTYKA
BADAŃ
ILOŚCIOWYCH
Lena Serafin

15
2.1. Czym jest badanie ilościowe?
2.2. Rodzaje badań ilościowych
2.2.1. Badania opisowe
2.2.2. Badania korelacyjne
2.2.3. Badania quasi-eksperymentalne
2.2.4. Badania eksperymentalne
2.3. Kolejne kroki w procesie badawczym analizy ilościowej
2.3.1. Problem badawczy i cel badania
2.3.2. Przegląd piśmiennictwa
2.3.3. Ramy badania
2.3.4. Cele szczegółowe badania, pytania badawcze i hipotezy
2.3.5. Zmienne w badaniu
2.3.6. Schemat badania
2.3.7. Badana próba
2.3.8. Metoda pomiaru
2.3.9. Zbieranie danych
2.3.10. Analiza danych
2.3.11. Dyskusja i wnioski
Najistotniejsze zagadnienia

EFEKTY NAUKI

Po zapoznaniu się z tym rozdziałem będziesz wiedział/potrafił:

• Zidentyfikować badania ilościowe
• Wymienić cechy badania ilościowego
• Zdefiniować oraz rozpoznać schematy badań ilościowych
• Krok po kroku zaplanować i przeprowadzić badanie ilościowe

Celem tego rozdziału jest omówienie ba-
dań ilościowych, aby umożliwić czytel-
nikowi zarówno identyfikowanie i ocenę
ilościowych dowodów naukowych, jak
i lepsze zrozumienie tych dowodów.
Przedstawiono schematy badań ilościo-
wych oraz kolejne kroki w procesie ba-
dawczym analizy ilościowej. Czytelnik
ma również możliwość zapoznania się
z raportami z badań ilościowych opubli-
kowanymi w czasopismach naukowych.
2.1. CZYM JEST BADANIE ILOŚCIOWE?
Badanie ilościowe to obiektywny, rygo-
rystyczny oraz usystematyzowany proces
pozyskiwania oraz analizowania danych
liczbowych dostarczających informacji na
określony temat. Badania ilościowe są na-
zywane również badaniami empiryczny-
mi i dotyczą pomiarów wykonywanych na
podstawie liczb. Dostarczają zatem danych
policzalnych, które mogą być zestawione
w formie liczb i poddane procedurom ma-
tematycznym oraz statystycznym. Infor-
mują np. o częstotliwości, wielkości, inten-
sywności badanego przedmiotu. Badania
ilościowe są prowadzone w celu opisania
jakiegoś zjawiska, identyfikacji problemu,
przeanalizowania zależności pomiędzy
zmiennymi lub określenia efektywności
przeprowadzonej interwencji.
Poprawność badań ilościowych wymaga,
aby:
• obiektem tych badań były ściśle zdefi-
niowane zmienne,
• narzędzia badawcze były wcześniej za-
planowane i wystandaryzowane,
• uwzględniały potrzeby metod staty-
stycznych.
Badanie ilościowe to obiektywny,
rygorystyczny oraz usystematyzo-
wany proces pozyskiwania i anali-
zowania danych liczbowych dostar-
czających informacji na określony
temat.
Przykłady badań ilościowych:
• analiza częstotliwości występowa-
nia oraz ciężkości przebiegu sepsy
wśród pacjentów przebywających na
oddziale intensywnej terapii szpitala
wojewódzkiego w pierwszym kwartale
2021 roku,
• analiza zależności pomiędzy wiekiem
oraz wykształceniem pielęgniarek a do-
świadczaniem mobbingu w miejscu
pracy,
• ocena wpływu efektywności kształce-
nia studentów pielęgniarstwa w zakre-
sie metod radzenia sobie ze stresem na
odczuwany przez nich poziom stresu
podczas sesji egzaminacyjnej.
19
 2.2. RODZAJE BADAŃ ILOŚCIOWYCH

W literaturze przedmiotu można zna- opisowe, które są prowadzone w celu zdo-

leźć wiele odniesień do rodzajów badań
ilościowych. Jednakże w nawiązaniu do
praktyki pielęgniarskiej, na potrzeby tego
opracowania, zaadaptowano podział ba-
dań ilościowych opracowany przez Grove
S. i Gray J.R. (2019) – rycina 2.1.
Rodzaj badania jest wybierany w zależ-
ności od wiedzy, jaka jest dostępna w za-
kresie danego problemu badawczego. Na
pierwszym poziomie znajdują się badania
bycia podstawowej wiedzy na dany temat
(opisującej dane zjawisko). Stanowią one
podstawę do prowadzenia badań kore-
lacyjnych, w których istotą jest analiza
zależności pomiędzy zmiennymi. Oba te
rodzaje badań: opisowe oraz korelacyjne,
stanowią natomiast podstawę do dalszego
procesu badawczego – wysoko kontrolo-
wanych badań quasi-eksperymentalnych
i eksperymentalnych.

EKSPERYMENTALNE
KONTROLA

QUASI-EKSPERYMENTALNE

KORELACYJNE

OPISOWE

Ryc. 2.1. Poziomy kontroli w realizacji poszczególnych badań ilościowych.

20
5.1. Czym jest problem badawczy?
5.2. Czym jest cel badania?
5.3. Istotność problemu badawczego i celu badania
5.4. Czym są cele szczegółowe, pytania badawcze i hipotezy?
5.4.1. Cele szczegółowe
5.4.2. Pytania badawcze
5.4.3. Hipotezy
5.4.3.1. Hipotezy asocjacyjne i przyczynowe
5.4.3.2. Hipotezy proste i złożone
5.4.3.3. Hipotezy kierunkowe i niekierunkowe
5.4.3.4. Hipoteza zerowa (statystyczna) i badawcza (alternatywna)
5.4.4. Błąd I oraz II rodzaju
5.5. Rozumienie zmiennych w badaniu oraz koncepcji badawczych
5.5.1. Zmienne
5.5.1.1. Zmienna zależna
5.5.1.2. Zmienna niezależna
5.5.1.3. Zmienne współwystępujące
5.5.1.4. Zmienne obce (zewnętrzne)
5.5.1.5. Zmienne demograficzne
5.5.1.6. Zmienne środowiskowe
5.5.1.7. Moderatory
5.5.1.8. Mediatory
5.5.2. Koncepcje badawcze
Najistotniejsze zagadnienia

EFEKTY NAUKI

Po zapoznaniu się z tym rozdziałem będziesz wiedział/potrafił:

• Zdefiniować i opracować problem badawczy
• Zdefiniować i opracować cel badania
• Określić istotność problemu i celu badawczego
• Zdefiniować i opracować cele szczegółowe badania
• Zdefiniować i opracować pytania badawcze
• Zdefiniować i opracować hipotezy badawcze oraz omówić ich rodzaje
• Zdefiniować i opracować zmienne w badaniu oraz omówić ich rodzaje
• Omówić definicję pojęciową oraz operacyjną w badaniu
Celem tego rozdziału jest zapoznanie czy-
telnika z podstawą procesu badawczego,
ugruntowaną na pytaniu i poszukiwaniu
odpowiedzi, czyli problemem badaw-
czym. Zrozumienie istoty problemu ba-
dawczego oraz tworzenie na jego podsta-
wie celu badania stanowią pierwsze kroki
w procesie badawczym. Zadawanie pytań
jest głównym działaniem ukierunkowu-
jącym na poszerzanie wiedzy na dany
temat. Pytanie jest również pierwszym
krokiem w procesie badawczym, który
ma dostarczyć podstaw naukowych dla
praktyki opartej na dowodach.
W rozdziale tym zaprezentowano rów-
nież wskazówki do opracowania proble-
mów badawczych, pytań szczegółowych
oraz hipotez badawczych na podstawie
identyfikacji zmiennych oraz opracowa-
nia definicji pojęciowej i operacyjnej.
5.1. CZYM JEST PROBLEM BADAWCZY?

Wybranie określonej tematyki badania na problemie badawczym opracowywa-

na podstawie dostępnej wiedzy pozwala
na sformułowanie problemu badawcze-
go, który w zawężonej i uszczegółowionej
formie jest zaprezentowany w celu bada-
nia. Na podstawie celu ugruntowanego
ne są cele szczegółowe, szczegółowe py-
tania badawcze oraz hipotezy. Opisane
powyżej zależności zostały zaprezento-
wane na rycinie 5.1.

ZNACZENIE • CELE
ZAGADNIENIA SZCZEGÓŁOWE
PROBLEM CEL • PYTANIA
BADAWCZY BADANIA BADAWCZE

TŁO • SZCZEGÓŁOWE
ZAGADNIENIA HIPOTEZY

Ryc. 5.1. Schemat opracowania problemu badawczego, celu badania, celów szczegółowych, pytań
badawczych oraz hipotez.

Problem badawczy jest tematycz- istotność analizowanego zagadnienia –

nym obszarem zainteresowania bada-
cza. Z punktu widzenia prowadzonego
badania, problem badawczy stanowi
pewną lukę w zakresie wiedzy na dany
temat, którą właśnie wynik postępowa-
nia badawczego ma uzupełnić. Problem
badawczy w badaniu: (1) wskazuje na
wagę problemu dla pielęgniarstwa i opie-
ki zdrowotnej; (2) stanowi prezentację
obecnego stanu wiedzy w zakresie oma-
wianego tematu; i (3) wskazuje na lukę
w zakresie wiedzy odnośnie do omawia-
nego tematu.

83
 BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE
Cechy problemu badawczego:
• wskazuje na istotność analizo-
wanego zagadnienia,
• stanowi prezentację obecnego
stanu wiedzy w zakresie oma-
wianego tematu,
• wskazuje na istniejącą lukę w ob-
szarze wiedzy odnośnie do oma-
wianego tematu.
Nie wszystkie opublikowane badania
zawierają jasno wyrażony problem, ale
problem zwykle można zidentyfikować
na pierwszej stronie raportu z badania.
Określenie problemu badawczego jest
kreatywnym działaniem. Często badacze
tworzą bardzo szeroki i ogólny problem,
który następnie muszą nieco uszczegó-
łowić. Nasuwa się zatem pytanie, w jaki
sposób określić problem badawczy? Naj-
ważniejszym kryterium wyboru anali-
zowanego problemu powinny być zain-
teresowania badacza. Problem badawczy
może mieć źródło w: (1) doświadczeniu
klinicznym – codzienne doświadcze-
nia zawodowe w pielęgniarstwie mogą
stanowić inspirację do pracy badaw-
czej; (2) literaturze – czytanie doniesień
naukowych może w sposób pośredni,
poprzez inspirowanie danym tematem,
lub bezpośredni poprzez wskazywanie
kierunku do dalszych badań wskazywać
na zakres problemu badawczego; (3) za-
84
gadnieniach społecznych – inspiracją do
wyboru problemu badawczego mogą być
przesłanki dotyczące aspektów społecz-
nych czy politycznych w odniesieniu do
systemu opieki zdrowotnej, w tym także
pracy pielęgniarek; (4) teorii – podstawy
teoretyczne oraz potrzeba ich weryfikacji
mogą być także źródłem problemu ba-
dawczego; (5) pomysły z zewnętrznych
źródeł, czyli inspiracje wnoszone przez
inne organizacje, ale także pomysły, któ-
re są np. wynikiem tzw. burzy mózgów
z innymi pielęgniarkami.
Sformułowanie problemu badawczego
często składa się z następujących sześciu
komponentów:
1. Identyfikacja problemu – co jest
niepewnego w zakresie określonego
zagadnienia?
2. Tło zagadnienia – jaki jest kontekst
zagadnienia, które stanowi problem
badawczy?
3. Zakres problemu – jak szerokie zna-
czenie ma omawiany problem?
4. Konsekwencje problemu – co może
się wydarzyć, jeśli problem nie zosta-
nie rozwiązany?
5. Luka w wiedzy – jakich informacji
odnośnie do danego zagadnienia
brakuje?
6. Propozycja rozwiązania – w jaki
sposób nowe badanie rozwiąże pro-
blem?
BADANIA NAUKOWE LENA SERAFIN

K. WESOŁOWSKA-GÓRNIAK
NATALIA SAK-DANKOSKY
W PIELĘGNIARSTWIE KATARZYNA WESOŁOWSKA-GÓRNIAK

N. SAK-DANKOSKY
OCENA, SYNTEZA I TWORZENIE DOWODÓW NAUKOWYCH MARTA FORMELA

M. FORMELA

L. SERAFIN
W PRAKTYCE PIELĘGNIARSKIEJ

Badania naukowe od wielu lat są podstawą roz-
woju praktyki pielęgniarskiej, kształcenia oraz
organizacji pracy, a praktyka oparta na dowo-
dach w wielu miejscach jest codzienną rutyną.
W dobie tak licznych i szybko postępujących
ny oraz implementacji do praktyki. Identyfikacja
rzetelnych doniesień naukowych jest bowiem
podstawą opracowywania rekomendacji do
wdrożenia, co realnie ma przełożenie na efek-
tywność pracy, bezpieczeństwo pacjenta oraz

OCENA, SYNTEZA I TWORZENIE DOWODÓW NAUKOWYCH W PRAKTYCE PIELĘGNIARSKIEJ

zmian tylko stała obserwacja i analiza zacho-
dzących zdarzeń pozwalają na opracowywanie
działań wspierających najwyższej jakości opie-
kę pielęgniarską. Zarówno obszar kliniczny, jak
BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE
BADANIA NAUKOWE
pracy zespołów sprawujących opiekę. Ponadto
publikacja uwzględnia podstawowe zagadnie-
nia dotyczące analizy statystycznej, co może
pomóc czytelnikom w całościowym rozumieniu

i szeroko pojęte kształcenie oraz środowisko
pracy to obszary najczęściej analizowane przez
pielęgniarskie zespoły badawcze.
Podręcznik „Badania naukowe w pielęgniar-
stwie” to kompendium wiedzy w zakresie oce-
ny, syntezy i tworzenia dowodów naukowych
w praktyce pielęgniarskiej. Może stanowić
wsparcie nie tylko w obszarze kształcenia przed-
i podyplomowego, ale także w pracy początku-
jących badaczy. Mając na uwadze, że nie każ-
da/y pielęgniarka/pielęgniarz podejmuje pracę
badawczą, w podręczniku znajdują się również
treści umożliwiające zrozumienie i przygotowa-
nie do poszukiwania źródeł, ich krytycznej oce-
W PIELĘGNIARSTWIE
pracy badawczej. Biorąc pod uwagę fakt global-
nego znaczenia nauki, w tym rozpowszechnia-
nia wyników oraz korzystania ze źródeł badaczy
z całego świata, większość podstawowych ter-
minów została zaprezentowana także w języku
angielskim.
Chciałybyśmy zadedykować tę książkę wszyst-
kim pielęgniarkom i pielęgniarzom oraz życzyć OCENA, SYNTEZA I TWORZENIE DOWODÓW NAUKOWYCH
czytelnikom nieustającej ciekawości połączonej
z odważnym stawianiem pytań badawczych W PRAKTYCE PIELĘGNIARSKIEJ
w praktyce zawodowej oraz poszukiwaniem
odpowiedzi w celu rozwoju praktyki opartej na
dowodach.
Z Przedmowy Redakcja naukowa
LENA SERAFIN

Publikacja zawiera niezbędną wiedzę z zakresu badań naukowych w pielęgniarstwie polskim i po-
winna stać się obowiązkową literaturą w kształceniu przed- i podyplomowym pielęgniarek. Cieka-
wość połączona z odważnym stawianiem pytań badawczych w praktyce zawodowej, poszukiwanie
odpowiedzi w celu rozwoju praktyki opartej na dowodach dają odbiorcom wszechstronną i niezbęd-
ną wiedzę.
Książka Badania naukowe w pielęgniarstwie. Ocena, synteza i tworzenie dowodów naukowych w prak-
tyce pielęgniarskiej napisana przez Autorki z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego jest wartościo-
wym kompendium wiedzy, zgodnym z aktualnymi standardami kształcenia przygotowującego do
wykonywania zawodu pielęgniarki/położnej prowadzonego na studiach pierwszego i drugiego stop-
nia o profilu ogólnoakademickim, a także praktycznym (Dz.U. R.P. Warszawa, dnia 21 sierpnia 2019 r.,
poz. 1573. Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 26 lipca 2019 r.).

Prof. dr hab. Irena Wrońska

www.edraurban.pl