Marcin Gałkowski; Politechnika Opolska 2021

SOCJOLOGIA MIASTA

W Y K Ł A D 10: KRYZYS MIAST:

GDZIE JEST MIEJSKA PRZESTRZEŃ WSPÓLNA

1
 WYJĄTKOWA ROLA PRZESTRZENI PUBLICZNEJ

Przestrzeń publiczna jest dobrem posiadającym nie

tylko specyficzne cechy użytkowe, ale jest miejscem
transmisji różnych produktów materialnych i
niematerialnych zaspokajających różnorodne potrzeby.
Z tego względu jest dobrem i zasobem o strategicznym
znaczeniu dla społeczności lokalnych.

(Karta Przestrzeni Publicznej, 2009)

Marcin Gałkowski; Politechnika Opolska 2021

RYS HISTORYCZNY
HISTORYCZNA EWOLUCJA FUNKCJI ZWIĄZANA Z ROZWOJEM SPOŁECZNYM
 WYJĄTKOWA ROLA PRZESTRZENI PUBLICZNEJ

Przestrzeń publiczna posiada ogromny potencjał korzyści: jako scena

wzmacniająca społeczne interakcje i spójność, a także budująca społeczny
kapitał; jako miejsce wymiany gospodarczej i element determinujący
konkurencyjność i decyzje inwestycyjne; jako zasób środowiska mający
bezpośredni wpływ na zużycie energii; jako istotny wkład w zamieszkiwalność
(liveability) miejskich przestrzeni, jako czynnik wpływający na zdrowie i
dobrobyt lokalnych społeczności.

(Carmona i inni, 2008 strony 7-8).

Marcin Gałkowski; Politechnika Opolska 2021

K I L K A D E F I N I C J I:
DOBRO WSPÓLNE: KOMERCJALIZACJA:
the commons (ang. dobra wspólne). Termin ten opisuje proces podporządkowywania jakiejś części życia
zasoby, które na mocy praw zwyczajowych dostępne były społecznego lub gospodarczego regułom
dla użytku mas pracujących, a także modele organizacji komercjalnym, handlowym. (SJP)
wspólnot w oparciu o te zasoby. Myśliciele liberalni –
KOMERCJA: działalność nastawioną jedynie na
John Locke, Adam Smith – utożsamiali je z
nieprzywłaszczonymi zasobami, które w stanie natury osiągnięcie zysku; a także produkty takiej
należą do całego gatunku ludzkiego. (Moll; 2016) działalności’ (SJP)

PRZESTRZEŃ PUBLICZNA: KOMODYFIKACJA:

„Przestrzenią publiczną nazywać więc będziemy ten przekształcenie wszystkiego, co ma wartość
fragment przestrzeni miejskiej, który – poprzez sposób użytkową (w tym rzeczy, idei i wszelkie inne byty,
swojego urządzenia oraz lokalizację w strukturze
które normalnie nie były rozpatrywane jako
urbanistycznej – jest przeznaczony na potrzeby realizacji
bezpośrednich kontaktów pomiędzy uczestnikami życia towary), na wartość wymienną (a więc na
społecznego oraz na inne potrzeby społeczne korzystających wyceniany w walucie towar konsumpcyjny).
z niego zbiorowości, pozostając jednocześnie fizycznie
dostępnym dla wszystkich zainteresowanych osób Fizyczna
dostępność przestrzeni może być ograniczana czasowo z
uwagi na kwestie bezpieczeństwa bądź sposób organizacji
jej wykorzystania” (Lorens i inni, 2010 str. 10).

Marcin Gałkowski; Politechnika Opolska 2021

WSPÓŁCZESNA PRZESTRZEŃ MIEJSKA - PRZESTRZEŃ SPOTKANIA I
ROZRYWKI
MIEJSCE GDZIE MOŻNA SIĘ SPOTKAĆ
51
MIEJSCE GDZIE CHCIAŁBYM PRACOWAĆ
45
MIEJSCE GDZIE MOŻNA DOBRZE ZJEŚĆ
36
MIEJSCE WYDARZEŃ ARTYSTYCZNYCH
32
MIEJSCE GDZIE DOBRZE JEST MIESZKAĆ 25
MIEJSCE LOKALIZACJI INSTYTUCJI KULTURY 25
MIEJSCE GDZIE CHODZI SIĘ NA SPACER 24
MIEJSCE DOKONYWANIA ZAKUPÓW 23
MIEJSCE LOKALIZACJI USŁUG ADMINISTRACJI 17
MIEJSCE NA TRASIE WYCIECZEK TURYSTYCZNYCH 12

MIEJSCE DLA USŁUG FINANSOWYCH 12

MIEJSCE GDZIE MIESZKAJA GOŚCIE Z ZAGRANICY 9

INNE 1

0
10
20
30
40
50
60

Marcin Gałkowski; Politechnika Opolska 2021

PRZESTRZEŃ MIEJSKA – ZJAWISKO „COFFE CULTURE” JAKO WYZNACZNIK
FUNKCJI
wzrost liczby miejsc siedzących w kawiarniach w przestrzeni miejskiej - od lat 90-tych
XXw

14000 12570
12000
10000
8000 8000
5750
6000 5380 6000
4000 4000 3400
1940
2000 2000
0 0
1993 2004 2009 1990 2005

SZTOKHOLM
Marcin Gałkowski; Politechnika Opolska 2021
6 PODSTAWOWYCH FUNKCJI Lyn H. Lofland „The Public Realm. Exploring the City's
PRZESTRZENI PUBLICZNEJ WG LYNN Quintessential Social Territory”. (Londyn ; Aladine Transaction, 2007)

LOFLAND

enviroment for learninig – przestrzeń w której już od dzieciństwa uczymy się nawiązywać
relacje, czuć się dobrze z innymi.

respites and refreshments – co definiowane jest tak jako przyjemność płynąca z przebywania w
towarzystwie innych ludzi i towarzyszących temu aktywności. Lofland jasno wspomina także o
przyjemnościach wynikających z przeżyć estetycznych, związanych z oglądaniem i kontemplacją
architektury i sztuki w przestrzeni publicznej, a także o wartości estetyki miasta. Wyodrębnienie
funkcji estetycznej i nadanie jej rangi jest zbieżne z poglądami polskiego autora Wojciecha
Kosińskiego (Kosiński, 2011).
communication centers – przestrznie publiczne sprzyjają miedzyludzkim kontaktom, a te z kolei
wiążą się z komunikacją, przekazywaniem informacji pomiędzy pojedyńczymi osobami i całymi
grupami społecznymi. Nie chodzi tu o dyskurs polityczny, ale raczej o wymianę informacji,
światopoglądu i idei pomiędzy zróżnicowanymi przedstawicielami społeczności.
praktykowania polityki (ang. practice of politics) – autorka odwołuje się tu do prac Richarda
Senetta i stwierdza, że nieskrępowane interakcje z innymi obywatelami oraz wymiana poglądów w
przestrzeni miejskiej rozwijają myśl polityczną i uczą nas praktykowania polityki. Jak pisze Lofland:
„zaangażowanie w publiczne życie w miastach, w niemetaforyczną „wolną przestrzeń”, która stanowi
sferę publiczną, dostarcza także form edukacji obywatelskiej i pozwala ludziom na praktykowanie
(zarówno w sensie „próbowania”, jak i „wykonywania”) polityki” (Lofland, 2007) 234.
wyrażania społecznego porządku oraz konfliktu (ang. the enactment of social arrangements
and social conflict) – otwarta przestrzeń miasta jest sceną, na której zwizualizowane jest
równoważenie sił społecznych i politycznych, jak też tłem dla konfliktu i protestu i niezbędną oprawą
dla zmiany układu wspomnianych sił. Z tego powodu „osoby spoza elit, kontestujący zastane status
quo, radykałowie, buntownicy i różnego sortu awanturnicy doceniają potencjał dramatyczny ulic”
(Lofland, 2007)236 , oczywiście tych ulic i przestrzeni do których mają dostęp.
kreowania kosmopolitów (ang. the creation of cosmopolitans) – autorka rozumie kosmopolityzm
jako otwartość na poglądy i postawy innych i szeroko pojęta tolerancja. Jak stwierdza: „jedną z
krytycznych ról przestrzeni publicznej jest jej potencjał do nauki mieszkańców tolerancji – jej zdolność
do transformacji mieszkańców w kosmopolitów” (Lofland, 2007 strony 233-237).

Marcin Gałkowski; Politechnika Opolska 2021

PRYWATYZACJA I UTOWAROWIENIE PRZESTRZENI MIASTA

Przestrzeń publiczna posiada ogromny potencjał korzyści: jako scena

wzmacniająca społeczne interakcje i spójność, a także budująca społeczny
kapitał; jako miejsce wymiany gospodarczej i element determinujący
konkurencyjność i decyzje inwestycyjne; jako zasób środowiska mający
bezpośredni wpływ na zużycie energii; jako istotny wkład w zamieszkiwalność
(liveability) miejskich przestrzeni, jako czynnik wpływający na zdrowie i
dobrobyt lokalnych społeczności.

(Carmona i inni, 2008 strony 7-8).

Marcin Gałkowski; Politechnika Opolska 2021

WSPÓCZESNA PRZESTRZEŃ MIEJSKA– PRZESTRZEŃ SPOŁECZNEGO
SPEKTAKLU

Marcin Gałkowski; Politechnika Opolska 2021

PRYWATYZACJA I UTOWAROWIENIE PRZESTRZENI MIASTA

Protest tętni w żyłach miasta, jest jego żywotną siłą, decydującą o znaczeniu
politycznym. Jeśli ten polityczny puls słabnie, a obywatele są niezdolni do
sprzeciwu - miasto staje się własną karykaturą, bytem podporządkowanym
albo siłom zewnętrznym, albo lokalnym elitom władzy. W państwie
autorytarnym, w którym niemożliwe jest zorganizowanie i przeprowadzenie
legalnego protestu w jakiejkolwiek sprawie, istnieją jedynie skupiska miejskiej
ludności, nie ma natomiast miejskich wspólnot politycznych.

Maciej Kowalewski "Protest miejski. Przestrzenie tożsamości i praktyki niezadowolonych

obywateli miast" NOMOS

Marcin Gałkowski; Politechnika Opolska 2021

PRYWATYZACJA I UTOWAROWIENIE PRZESTRZENI MIASTA

Okupacja przestrzeni
jest niezbędnym
składnikiem protestu i
jest to fakt, o którym
państwo, kapitał i inne
siły wiedzą aż za
dobrze.
(Mitchell, 2003 str.149).

Marcin Gałkowski; Politechnika Opolska 2021

PRYWATYZACJA I UTOWAROWIENIE PRZESTRZENI MIASTA

PRZEJMOWANIE PRZESTRZENI MIASTA PRZEZ PRYWATNYCH INWESTORÓW (ZMIANY

WŁASNOŚCIOWE, PPP, BID itd) I POWSTAWANIE PRZESTRZENI HYBRYDOWYCH,
KTÓRE SĄ MNIEJ LUB BARDZIEJ UDANYM POŁĄCZENIEM CECH PRZESTRZENI
PRYWATNEJ I PUBLICZNEJ. (PRZEMIANA JEST MAŁO WIDOCZNA, ALE ZASADNICZA.

ZANIECZYSZCZENIE PRZESTRZENI REKLAMĄ WIZUALNĄ / ZNAKAMI GRAFICZNYMI KTÓRE

INGERUJĄ W STRUKTURĘ SYMBOLICZNĄ MIASTA (CZĘSTO JĄ WRĘCZ ZASTĘPUJĄ)

GRODZENIE PRZESTRZENI - OD PŁOTÓW OTACZAJĄCYCH POJEDYNCZE BUDYNKI (NP.

APARTAMENTOWCE) POPRZEZ GRODZENIE ZESPOŁÓW DOMÓW AŻ PO WYGRADZANIE
CAŁYCH OSIEDLI WIELORODZINNYCH WRAZ Z PIESZYMI PRZESTRZNIAMI OTWARTYMI

Marcin Gałkowski; Politechnika Opolska 2021

PRYWATYZACJA I UTOWAROWIENIE PRZESTRZENI MIASTA

PRZEJMOWANIE PRZESTRZENI MIASTA PRZEZ PRYWATNYCH INWESTORÓW (ZMIANY

WŁASNOŚCIOWE, PPP, BID itd) I POWSTAWANIE PRZESTRZENI HYBRYDOWYCH,
KTÓRE SĄ MNIEJ LUB BARDZIEJ UDANYM POŁĄCZENIEM CECH PRZESTRZENI
PRYWATNEJ I PUBLICZNEJ. (PRZEMIANA JEST MAŁO WIDOCZNA, ALE ZASADNICZA.

ZANIECZYSZCZENIE PRZESTRZENI REKLAMĄ WIZUALNĄ / ZNAKAMI GRAFICZNYMI KTÓRE

INGERUJĄ W STRUKTURĘ SYMBOLICZNĄ MIASTA (CZĘSTO JĄ WRĘCZ ZASTĘPUJĄ)

GRODZENIE PRZESTRZENI - OD PŁOTÓW OTACZAJĄCYCH POJEDYNCZE BUDYNKI (NP.

APARTAMENTOWCE) POPRZEZ GRODZENIE ZESPOŁÓW DOMÓW AŻ PO WYGRADZANIE
CAŁYCH OSIEDLI WIELORODZINNYCH WRAZ Z PIESZYMI PRZESTRZNIAMI OTWARTYMI

Marcin Gałkowski; Politechnika Opolska 2021

ZANIECZYSZCZENIE PRZESTRZENI OTWARTEJ REKLAMĄ WIZUALNĄ
REKLAMA WIZUALNA (ZWŁASZCZA GRAFIKA WIELKOFORMATOWA) ZABURZA RELACJE
CZŁOWIEKA Z PRZESTRZENIĄ MIASTA, NISZCZY ODBIÓR ARCHITEKTURY (proporcji,
wartości estetycznej).

REKLAMA STRUKTURĘ SYMBOLICZNĄ MIASTA

(ZASTĘPUJĄC JĄ TREŚCIAMI KOMERCYJNYMI)

Marcin Gałkowski; Politechnika Opolska 2021

KILKA PRZYKŁADÓW PRZESTRZENI SPRYWATYZOWANYCH
NABRZEŻA TAMIZY
LONDYN; GB
• obszar położony nad Tamizą w Londynie,
pomiędzy mostami Tower Bridge i London
Bridge
• od XVIII do lat 70 XX wieku obszar ten pełni
rolę nabrzeża rozładunkowego.
• od 2002 roku prywatna korporacja „More
London” przejmuje i przekształca ten
obszar dzienicę mieszkalno-biurową
• Ratusz Londynu jest ulokowany w tej
prywatnej przestrzeni

Marcin Gałkowski; Politechnika Opolska 2021

KILKA PRZYKŁADÓW PRZESTRZENI SPRYWATYZOWANYCH
NABRZEŻA TAMIZY przestrzeń kontrolowana, precyzyjna segregacja
LONDYN; GB użytkowników i ich aktywności.

Wizją naszej Firmy jest kreowanie i zarządzanie

środowiskiem tak by podwyższyć jakość życia
pracujących na terenie nieruchomości, turystów
i całej społeczności,
Rozwijanie długoterminowych pozytywnych
relacji z wszystkimi interesariuszami jest częścią
etosu naszej firmy.
More London zapewnia wyjątkowe usługi dla
mieszkańców i odwiedzających naszą 13,5
hektarową nieruchomość, której połowę
stanowią tereny otwarte ozdobione sztuką
publiczną, starymi drzewami i innowacyjnymi
fontannami.
Nasz zespół spędza każdy dzień zapewniając
honorowanie wartości naszej firmy. Nasze
wartości są w centrum wszystkiego co robimy”

http://www.morelondon.com/ab
out/visions-values/

Marcin Gałkowski; Politechnika Opolska 2021

KILKA PRZYKŁADÓW PRZESTRZENI SPRYWATYZOWANYCH
ZUCCOTTI PLAZA
NOWY JORK; USA

• park/plac stworzony w 1968 roku przez prywatną

korporację United States Steel w wyniku negocjacji
dotyczących zabudowy działki (tzw. bonus plaza).
Pierwotnie nazwany Liberty Plaza.

• po wydarzeniach 9/11 plac został gruntownie

przebudowany przez firmę Brokfield Office
Properties która jest obecnie właścicielem tej
przestrzeni. Wówczas zmieniona nazwę na Zccotti
Plaza (od jednego z jej CEO).

Marcin Gałkowski; Politechnika Opolska 2021

KILKA PRZYKŁADÓW PRZESTRZENI SPRYWATYZOWANYCH
ZUCCOTTI PLAZA
tworzenie wizerunku danego miejsca za
NOWY JORK; USA pomocą zabiegów służących podkreślaniu
prestiżu - poprzez estetyzację i oczyszczenie
przestrzeni z niechcianych elementów oraz
• w listopasdzie 2013 roku protestujący w ramach akcji jej pełną kontrolę; korporacyjna przestrzeń
„Occupy Wall Street” zebrali się na Zuccotti Plaza - hybrydowa
niewielkim placu w Nowym Jorku, zwanym tradycyjnie
Liberty Plaza (Placem Wolności).
• wkrótce protestujący zostali usunięci przez siły policji oraz
prywatnych ochroniarzy (którzy pozostali na placu
blokując dostęp do jego przestrzeni).
• obszar placu okazał się przestrzenią prywatną (tzw. „bonus
plaza”) należącą do to Brookfield Office Properties
• Amerykański Sąd stwierdził że „protestujący /…/ nie
udowodnili by ich prawa do pozostania w Zuccotti Park
były powyżej prawa właściciela terenu do zarządzania
nim lub prawa obywateli by z niego korzystać”
http://www.dailymail.co.uk/news/article-2061670/Occupy-Wall-Street-Judge-rules-protesters-CANNOT-
return-Zuccotti-Park.html#ixzz4CvKP9xyz

Marcin Gałkowski; Politechnika Opolska 2021

KILKA PRZYKŁADÓW PRZESTRZENI SPRYWATYZOWANYCH

PLAC W GALERII HANDLOWEJ

„MANUFAKTURA” W ŁODZI
• historyczny zespół fabryczny Izraela
Poznańskiego z przełomu XIX i XX wieku

• w latach powojennych funkcjonuje jako

przedsiębiorstwo państwowe – ale po
zmianiach ustrojowych upada

• W 1998 roku nastąpił przełom –firma Apsys

przejmuje teren i rozpoczyna niesłychanie
ambitny proces przekształcenia fabryki w
jedno z największych w Europie centrów
handlowych

• w 2006 roku otwiera się ogromne centrum

handlowe z największym w Europie
prywatnym placem miejskim
Marcin Gałkowski; Politechnika Opolska 2021
KILKA PRZYKŁADÓW PRZESTRZENI SPRYWATYZOWANYCH

PLAC W GALERII HANDLOWEJ

„MANUFAKTURA” W ŁODZI
„/…/Zakazane jest także prowadzenie działalności
sprzecznej z porządkiem publicznym,
organizowanie lub zezwalanie na manifestacje i
zgromadzenia o charakterze politycznym,
wyznaniowym bądż związkowym na terenie
Centrum, poza przewidzianymi do tego celu
lokalami. Każdy użytkownik jest zobowiązany do
uzyskania zezwoleń niezbędnych do prowadzenia
działalności.

/…/Manufaktura jest miejscem areligijnymi

apolitycznym i tak jest od początku jej działania.
Nie można prowadzić tu działalności politycznej
ani religijnej.”

Cytat z maila przesłanego do Autora przez biuro

prasowe „Manufaktury”

Marcin Gałkowski; Politechnika Opolska 2021