‫لـــــوړو زده کړو وزارت‬

‫دننګرهار پوهنتون‬
‫دښوونې او روزنې پوهنځي‬
‫دکیمیا څانګه‬

‫دتیتریشن پيژندنه‬

‫ترتيب کوونکی‪ :‬عبید هللا (عابد)‬

‫الرښود استاد‪:‬‬
‫تحصیلي کال ‪۱۴۰۲‬هـ‪.‬ش‪۱۴۴۵/‬هـ‪.‬ق‬

‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
1
1
 ‫تقريظ‬
‫د شرعياتو پوهنځي د رياست محترم مقام ته‪:‬‬
‫السالم عليکم ورحمة هللا وبرکاته‬
‫ښاغلی!‬
‫د زوی چې د مونوګراف موضوع يې د() څخه تر(تر عنوان الندې ليکلی‪ ،‬الرښوونه او اشراف يې ماته‬
‫سپارل شوی وو‪ ،‬زه يې په اړه خپل نظر داسې څرګندووم‪:‬‬
‫‪)۱‬دا چې نوموړي وخت په وخت ما سره مشورې کړې او په موضوع پورې اړون‪JJ‬د مب‪JJ‬احث او فص‪JJ‬لونه‬
‫يې منظم برابر کړي‪.‬‬
‫‪)۲‬د مستندو مأخذونو او مصادرو څخه یې استفاده کړې او حوالې يې پرې ورکړې دي‪.‬‬
‫‪)۳‬الزم اصالحات او الرښوونې يې منلي او عملي کړي دي‪ ،‬د امالء اصول يې مراعات کړي دي‪.‬‬
‫بناًء د پورتنيو دالئلو په موجوديت س‪JJ‬ره د نوم‪JJ‬وړي ليکن‪JJ‬ه د ف‪J‬راغت د يو ش‪JJ‬رط پ‪JJ‬ه توګ‪JJ‬ه ک‪JJ‬افي ګڼم او‬
‫الزيات توفيق ورته د هللا تعالی څخه غواړم‪.‬‬

‫په درنښت‬
‫پوهندوی‬
‫شرعياتو پوهنځي استاد‬

‫مننلېک‬
‫د ټولو نــه مخکې پــه ډېــرې عـاجزۍ ســره د لــوي خــدای جــل جاللـه شــکر ادا کــووم ‪،‬چې د دې ليکــنې د‬
‫بشپړولو توفيق يې راکړ او زما د ژوند د پېل څخه تر دې وخت پورې چې څومره انعامونه او هوســاينې‬
‫مې په برخه شوې دا يوازې د هللا جل جالله فضل او کرم دی چې په ما عــاجز يې کــړی دی او د هللا جــل‬
‫جالله څخه هيله لرم چې پاتې ژوند د هغه په تابعدارۍ‪ ،‬د والدينو او ټولنې په خدمت کې تېرکړم‪.‬‬
‫د دې نه وروسته په محمد(صلی هللا علیه وسلم )او د هغه په ملګرو درود وايم‪ ،‬چې د سرونو په قربــانولو‬
‫يې د اسالم مقدس دين زمونږ تر ټاټوبي رارسولی‪.‬‬
‫همدا راز د خپل ګران او مهربان پالر او د سید جمال الدین افغاني پوهنتون د شرعياتو پــوهنځي د جيدو‬
‫استاذانو او په ځانګړې توګه د اسالمي تعليماتو څانګې استاد پوهندوی خان محمد (خدر خیل )څخه ډېــره‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫مننه کووم او کور ودانی ورته وايم‪ ،‬چې د ډېرو مصروفياتوسره سره يې زما سره د موضــوع پــه ليکنــه‬
‫کې مرسته کړې‪ ،‬په دې ورته د هللا جل جالله څخه د دنيا او آخرت نيکمرغي غواړم‪.‬‬

‫په درنښت‬

‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
 ‫ډالۍ‬
‫خپل قدرمن پالر جان ‪ ،‬ګرانی مور ‪ ،‬درنو استادانو او ټولو هغو دوستانو ته چې زما په دې تحصیلي‬
‫سفر کې راسره دزړه له اخالصه مرسته او کومک وکړ اوزما ددی تحصیلی سفر ناخوالو ته په اوږې‬
‫ورکولو سره یی زه د دې جوګه کړم چی هیواد او ټولنې ته دخدمت مصدر وګرځم په پوره مینه ډالی‬
‫کوم‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫‪3‬‬
 ‫لړلیک‬
‫تقريظ ‪1-------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫مننلېک‪2-----------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫سریزه‪1-------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪ 1-2‬دالقلی ګانو او تیزابونو تاریخچه ‪2--------------------------------------------------------------‬‬
‫‪۱-۳‬دارهینوس نظریه ‪2----------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪۱-۴‬دیوهانس برستیدنظریه ‪3-----------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪۱-۵‬دلوویس نظریه‪4-------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪۱-۶‬تیتر کول ‪5------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪۱-۷‬دالقلی او تیزاب خنثی کیدونکی تعامالت‪6-------------------------------------------------------‬‬
‫‪۱-۸‬داکی واالن نقطه ( معادل ) ‪7-------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪۱-۹‬وروستی نقطه‪7------------------------------------------------------------------------------ :‬‬
‫‪‍۱-۱۰‬اندیاکاتورونه‪7-------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫جدول(‪ )۱-۱‬په القلی او تیزابی محلول کی د اندیکاتورنو درنګونو تغیر‪7----------------------------(:‬‬
‫‪۱-۱۱-۱‬میتایل اورنج اندیکاتور‪8-------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪۱-۱۱-۳‬سور میټایل ‪9---------------------------------------------------------------------------- :‬‬
‫‪۱-۱۲‬مخلوط اندیکاتورونه‪9------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪۱-۱۱‬دتیزاب – په اندیکاتورانو باندی دمختلفو عواملو تاثیرات ‪12------------------------------------‬‬
‫دویم فصل‬
‫دتیزابونو او القلی ګانو تیتریشن‬
‫‪۲-۲‬دضعیف تیزاب او قوی القلی تیتر کول‪13------------------------------------------------------ :‬‬
‫‪۳-۲‬دقوی تیزاب او ضعیف القلی تیتریشن‪14--------------------------------------------------------‬‬
‫‪۴-۲‬دضعیف تیزاب او ضعیف القلی تیتریشن ( تیتر کول )‪15----------------------------------------‬‬
‫‪۵-۲‬څو قیمته تیزابونه‪16---------------------------------------------------------------------------‬‬
‫دریم فصل‬
‫دالقلی –تیزاب دتیتریشن ګرافونه‬
‫‪۱-۲-۳‬دتیتریشن دګراف مشخصات ‪20--------------------------------------------------------------‬‬
‫‪ 3-3‬دقوی القلی او قوی تیزاب تیتریشن‪22----------------------------------------------------------‬‬
‫‪4-3‬دضعیف تیزاب او قوی القلی تیتریشن‪23--------------------------------------------------------‬‬
‫‪۵-۳‬دضعیف القلی او قوی تیزاب تیتریشن‪24--------------------------------------------------------‬‬
‫‪۶-۳‬دضعیف تیزاب او ضعیف القلی تیتریشن‪25-----------------------------------------------------‬‬
‫‪۷-۳‬دتیزاب –پيچلی القلی دسیستمونو لپاره دتیتریشنونو ګراف ‪25-------------------------------------‬‬
‫‪۸-۳‬دقوی او ضعیف تیزابونو مخلوطونه له قوی او ضعیفو القلی ګانوسره‪26--------------------------‬‬
‫‪۹-۳‬څو قیمته تیزابونه او القلی ګانی‪27--------------------------------------------------------------‬‬
‫‪۱-۹-۳‬څو قیمته تیزابونه ‪27------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪۲-۹-۳‬څو قیمته القلي ګانی ‪29----------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪۱۰-۳‬دڅو قیمته تیزابونو درولودونکی بافر محلولونه ‪29---------------------------------------------‬‬
‫‪۱۱-۳‬دڅو قیمته تیزابونو لپاره دتیتریشن ګراف ‪30---------------------------------------------------‬‬
‫‪12-3‬دڅو قیمته القلی ګانو لپاره دتیتریشن ګراف‪32--------------------------------------------------‬‬
‫(‪ )13-3‬دامفوتری موادو لپاره دتیتریشن ګرافونه ‪33-------------------------------------------------‬‬
‫‪4‬‬
‫‪4‬‬
 ‫څلورم فصل‬
‫دتیزاب‪ -‬القلی سره دتیتریشن داستفادی موارد‬
‫‪ 2-4‬دخنثی کیدو دتیتریشن داستعمال ځایونه ‪35------------------------------------------------------‬‬
‫‪3-4‬دخنثی کیدنی تیتریشن داستعمال مختلف ځایونه ‪36-----------------------------------------------‬‬
‫‪1-3-4‬عنصری تجزیه ‪36--------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪1-1-3-4‬نایتروجن ‪36-----------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪ 2-3-4‬دمعدنی موادو انداز ګیری‪37----------------------------------------------------------------‬‬
‫‪ 2-2-3-4‬نایتراتونه او نایتریتونه ‪37----------------------------------------------------------------‬‬
‫‪ 3-2-3-4‬کاربونیت او دکاربونیت مخلوطونه‪37-----------------------------------------------------‬‬
‫‪3-3-4‬دعضوی وظیفوی ګروپونو سنجشونه‪37------------------------------------------------------‬‬
‫‪1-3-3-4‬دتیزاب کاربوکسلیک او سولفونیک ګروپونه ‪37-----------------------R-COOH, R-SO3‬‬
‫‪ 2-3-3-4‬دامینونو ګروپونه ‪38---------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪ 4-3-4‬دمالکو سنجشونه ‪38------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪4-4‬په ابی محیط کی دخنثی کیدو دتیتریشن داستعمال ځایونه‪38---------------------------------------‬‬
‫‪5-4‬دخنثی کیدو لپاره تعامل کونکی ‪39--------------------------------------------------------------‬‬
‫‪1-5-4‬داستاندارد تیزاب دمحلول اماده کول‪39-------------------------------------------------------‬‬
‫‪ 2-5-5‬دتیزابونو استندردکول ‪39-------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪1-2-5-4‬سودیم کاربونیت‪39-----------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪3-5-4‬د القلی داستاندارد محلول تهیه کول‪40--------------------------------------------------------‬‬
‫‪ 4-5-4‬دالقلی استندرد کول‪41----------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪ 1-4-5-4‬پوتاشیم هایدروجن فتاالت ‪41-------------------------------------------------------------‬‬
‫‪ 2-4-5-4‬دالقلی ګانو لپاره نوری لومړنۍ اسټنډرونه‪41----------------------------------------------‬‬
‫نتیجه ګیری ‪43-----------------------------------------------------------------------------------:‬‬
‫وړاندیزونه‪44-------------------------------------------------------------------------------------‬‬

‫‪5‬‬
‫‪5‬‬
 ‫سریزه‬
‫له کومه ځایه چی دعلومو انکشاف په ټولو برخو کې چټک شوی ‪ ،‬کوالی شو پیشبینی وکړو دطبعیت‬
‫هغه راز چی هللا ج یی په خپل کالم کې یی خبرداری ورکړی کشف یی کړی ‪ ،‬که څه هم تراوسه په‬
‫طبیعت کی ځينی پټ رازونه شتون لری ‪ ،‬چی دی لپاره بشړ اړ دی ال هم خپلی څیړنی ته ادامه ورکړی‬
‫او هغه نویو انکشافاتو ته یی چی تراوسه یی نه دی پیدا کړی السرسی پيدا کړی او خپله دنده سرته‬
‫ورسوی‬
‫له نیکه مرغه نننۍ انسان په دې توانیدلی چی ځينی مجهوالت په معلوماتو باندی واړوی او ځینیو پایلو ته‬
‫السرسی پيدا کړی‬
‫لکه څنګه چی دکیمیا علم دطبیعې علومو له جملې څخه یو دی چی دمادی په اصلیت او کیفیت کې له‬
‫تغیراتو څخه بحث کوی‬
‫دتیتریشن کلمه چی دالتینی کلمی (تیتولوس) چی دکتیبی یا عنوان له معنا څخه اخستل شوی دی‬
‫همدارنګه فرانسوی کلمه تیتر هم له همدی منشاء څخه اخیستل شوی دی ‪ ،‬حجمی انالیز چی د ‪۱۸‬پيړی‬
‫په وروستیو کی په فرانسه کی رامنځ ته شو ‪ ،‬فرانسس انتونی هنری لومړی بیورت اعتراع کړل ‪،‬‬
‫جوزف لوییس ګی یی یی په دواړه طرفونو کی بازوګان اختراع او دبپت او بیورت کلمه یی منځ ته‬
‫راوړل ‪ ،‬یو بل پرمختګ چی دحجمی انالیز دمحبوبیت په برخه کی منځ ته راغی هغه دا وچی کارل مور‬
‫یی الندی یی دنوی نوک اوګیر په نښلوولو سره یی پرمختګ ورکړل او په کال ‪۱۸۵۵‬کی یې په دې اړه‬
‫‪1‬‬
‫کتاب ولیکی‬
‫تیتر کول دحجمی تجزیی د کړنالرو څخه چی په دی تجزیه کی لومړی یی جسم کی حل کړی او دیو بل‬
‫محلول سره چی غلظت یی مشخص دی او همدغه استاندارد محلول نومیږی ‪ ،‬سنجول کیږی‬
‫په تیترییشین کی استاندارد محلول په ورو ډول له یو بیورت څخه چی دمادی مشخص وزن یا حجم‬
‫لرونکی وی اضافه کیږی‬
‫داستاندارد محلول اضافه کول ترهغی ادامه پیداکوی ترڅو یی مقدار د اکی واالن له مخی دجسم برابر نه‬
‫وی حل شوی اکی واالن په عمل کی دفزیکی تغیر ( مثال درنګ تغیر ) په واسطه پيژندل کیږی ‪ .‬هغه‬
‫نقطه چی چی په هغه کی درنګ تغیر منځ ته راځي هماغه دتیتر کولو نقطه ده ‪ ،‬دالقلی او تیزابو په‬
‫تیتیریشن کی اندیکاتورونه د اکی واالن نقطی ته درسیدو په موخه د وخت دتعین لپاره ګټه اخیستل کیږی‬
‫استندرد محلول له یو بیورت څخه چې دغلظت اندازه یی اخیستل شوی وی ورڅخه اضافه کیږی او‬
‫داکړنه ترهغی ادامه پيدا کوی چی تر څو دحل کیدونکی مادی او استاندارد محلول ترمنځ کیمیاوی تعامل‬
‫بشپړ شی وروسته یی دستاندارد محلول او تیتر کیدونکی محلول دغلظت داندازی تراخیستو وروسته یی‬
‫محاسبه کوی‬

‫‪1‬‬

‫‪6‬‬
‫‪6‬‬
 ‫‪ 1-2‬دالقلی ګانو او تیزابونو تاریخچه‬
‫دتیزابونو او القلی ګانو په اړه نظریی لرغونی زمانو ته رسیږی ‪ ،‬دتیزاب کلمه د التینی (ترش) کلمې‬
‫څخه اخیستل شوی دی ( قلوی) هم عربی کلمه ده چی دیوی داسی خړرنګه بوټی ته اشاره کوی که‬
‫کوالی شی په اسانه ورڅخه قلوی مواد استخراج کړو‬
‫دقلوی او تیزاب مفووم دکیمیا په تاریخ کی تر ټولو اصلی موضوع ده چی په ‪۱۸۸۴‬ارهینوس دتیزاب او‬
‫قلوی ګانو نظریه یی الکترولیتی مطالعاتو دځانګړی برخی به توګه یی ایجاد کړ‬
‫په همدی ډول له دی څخه هم پرمختللی نظریه چی دتوماس لوری ‪1‬او یوهانس برونسید لخوا مطرح‬
‫شوی هم شتون لری ‪.‬‬
‫پټه د پاتی نه وی چې دارهینوس له نظریی وړاندی ځینی ناقصی ویناوی چی ویل کیدل ټول تیزابونه‬
‫اکسیجن لری ‪ ،‬هم شتون درلود ( اکسیایدونه ‪ ،‬نایتروجن ‪ ،‬فاسفورس ‪ ،‬سلفر‪ ،‬هلوجنونه هر په اوبو کی‬
‫دتیزاب دایجاد باعث کیږی) مګر دنولسمی پیړی په اوایلو کی ډيری داسی تیزابونه وپیژندل شول چی‬
‫چی اکسیجن یی نه درلود او په کال ‪ ،۱۸۸۳‬کی الیبګ‪2‬تیزابونه دداسی هایدورجن لرونکو مرکباتو څخه‬
‫چی په هغه کی هایدورجن کولی شی دیوی فلز ځای ونیسی تریف کړ ‪ ،‬داسی تعریف چی ال هم په‬
‫ډيرومواردو کی یی کارول کیږی ‪.‬‬
‫‪۱-۳‬دارهینوس نظریه‬
‫د دی سره سره چیې پوهیږو تیزابونه او قلوی ګانی دالکترولیت محلولولونو لرونکی دی او‬
‫دالکترولیتونو دنظرییی پراساس چی محلوالت له ایونونو څه تشکیل شوی دی ‪ ،‬ارهینوس هغه موارد‬
‫چی ابی ایون (‪ )H2‬تولیدوی تیزاب او هغه محلول چی مایع ایون (‪)OH2‬توليى القلي ونوماوه‬
‫دارهینوس عمومی تیزابونه ‪:‬‬
‫دراهینوس عمومی تیزاب‬
‫(فارمولی ‪۴‬مخ)‬ ‫دارهینوععمومی قلوی ګانی‬
‫په همدی بنسټ دیو ایون دتیزاب شاخص ایون(‪ )H2‬او یو قلوی لپاره (‪)OH2‬ده چی دغه دواړه نظریی په‬
‫خپل وخت او زمان کی ترټولو جالب او ترډيره دکیمیا دعلم دپراختیا باعث وګرځيد‪ ،‬او ترڅنګ داوبو په‬
‫محلولونو کی دقلوی او تیزاب دکمی تعادل دنظریی درامنځ ته کیدو باعث شول ‪.‬‬
‫دارهینوس په نظریی باندی تر ټولو لومړی نیوکه داده چی یوازی په اوبیز چاپيریال پوری محدود دی په‬
‫داسی حال کی چی له اوبو پرته په نورو محلولو کی هم ورته تعامل رامنځ ته کیږی‬
‫دویمه نیوکه یی د(‪ )+H‬په ایون کی د آبی محلول دشتون په اړه دی‬
‫ابی محلول (‪)+H‬دپروتون دهغه شعاع څخه عبارت دی چی چی ‪۱۳-۱۰۱۰×۱،۳۳‬سانتی متر شعاع لری‬
‫پایله ده چی دپروتون چارج یی دحجم په نسبت سره بی اندازی زیاته ده او په خپل اطراف کی یی‬
‫الکتریکی ساحه ایجاد کړی ده نو ځکه پروتون نه شی کولی په ابی محلول کی په خپواکه ډول شتون‬
‫ولری باید ووایو په دی حالت کی پروتون دیوی اوبو په مالیکلو باندی خپل اثر اچوی او دمالیکول دبلی‬

‫‪1‬‬
‫‪Svnte Arrhenius‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Thomas Lowry‬‬
‫‪7‬‬
‫‪7‬‬
‫ازادی جوړی سره متصل کیږی او دغه ایون یی دهایدرونیم (‪ )+H3o‬تولیدوی ‪ ،‬په همدی بنسټ پروتون‬
‫هیڅکله نه شی کوالی په ازادانه ډول په اوبو کی ووسیږی‬
‫دارهینوس په نظریه باندی دریمه نیوکه هم دقلویانو په ړه ده ځکه ارهینوس دقلویانو ټول خواص (‬
‫‪)+H‬مادی پوری تړلی بولی خو له دی سره سره په دی پوهیږو داسی مواد هم پیدا کیږی چی د (‪) H‬‬
‫‪+‬‬

‫لرونکی نه دي او قلوی خاصیت لری چی الندی معادله یی ددی خبرې تایید کونکی دی‬
‫‪Ha(g)______________>NH4CH+CI‬‬
‫‪۱-۴‬دیوهانس برستیدنظریه‬
‫په کال ‪۱۹۲۳‬کال دتیزابونو او القلی ګــانو پــه اړه پــه مســتقله توګــه عمــومی نظــریی د دوو کیمیاپوهــانون‬
‫ډنمارکی یوهانس برنستید او انګلیسی توماس لوری لخوا پیشنهاد شو ‪،‬‬
‫د دوی دواړو نظریاتو پربنسټ تیزاب داسی یو ماده یا مالیکول یا ایون دی چی کــوالی شــی پروتــون (‬
‫‪)+H‬بلي مادې ته منتقل کړی او القلی داسی ماده ده چی پروتون (‪)+H‬ترالسه کوی‬
‫لکه‬
‫ورکونکی (‪)+H‬‬ ‫د برونستدلوری تیزاب ‪:‬‬
‫(‪)+H‬‬ ‫اخیستونکی‬ ‫برونستدلوری القلی ‪:‬‬
‫فارموله صفحه ‪۵‬‬
‫لکه څنګه چی له دی معادلی په الس راځي دتیزاب او القلی دتعامل حاصل خپله تــیزاب او القلی دی چی‬
‫یوه ډله یی اخیستونکی ‪+bh‬او بله ډله یی ورکونکی‪]HA‬چی دالقلی ‪ ‌B‬وسیله ده چی کولی شی خپلــه یو‬
‫پروتون ‪-A‬ته ورکړی یعنی دبرونستدلوری تــیزاب لکــه څنګــه چی د‪-A‬برخــه یی د‪HA‬دپروتــون دیوی‬
‫برخی دحذف کیدو پایله ده خپله کولی شی له ‪+BH‬څخه یو پروتون ترالسه کړی‬
‫دتیزاب او القلی دتعامل دماهیت د درک لپاره مونږ پروتــون پــه نظــر کی نیســو مثال کلــه چی د برونســتید‬
‫تیزاب داووبو لپاسه قرار نیسی په تلی راغلی ډول دیو تفیکیک تعادل په نتیجه کی یی تیزاب ته لــه اوبــو‬
‫سره تعامل ورکوی‬
‫محلل کولی شی دیوالقلی( دپروتون اخیستونکی ) په رول کی له تیزابو څخه پروتــون ترالســه کــړی ددی‬
‫تعامل محصوالت ایون هایدرونیم (‪)+H3o‬تیزاب ‪H2O‬ااو مزدوج القلی ‪HA‬دی‬
‫فارموله ص‪۶‬‬
‫‪۱-۵‬دلوویس نظریه‬
‫په کال ‪۱۹۲۳‬کی امریکایی کیماپوه ګیلبرت نیوتون لوویس دتیزابونو او القلی ګانو په اړه داسی بیان کړ‬
‫او هغه مواد یی چی کوالی شی یو الکترونیکی جوړه اهدا کړی القلی ونوماوه یادونه یی وکړه چی‬
‫تیزابونه داسی ماده ده چی کوالی شی دالکترون جوړی سره ومنی دمثال به توګه امونیا د لویس دنومول‬
‫شوی القلی په توګه عمل کوی ځکه ازاده او جوړه الکترون لری چی کوالی شی چی کوالی شی‬
‫پروتون(‪)+H‬کړی دجوړه الکرونو په اخیستو سره دلوویس تیزاب په الندی توګه عمل کوی‬

‫‪8‬‬
‫‪8‬‬
 ‫فارموله ص‪۶‬‬
‫بناپردی دلویس مالیکول یا القلی داسی ایون دی چی تږترلږه یوه جوړه غیر رابطوی الکترون لری چی‬
‫کوالی شی دکوردینتاکووالنت رابطی دایجاد لپاره د مالیکول یا ایون په واک کې قرار ونیسی‬
‫او مالیکول یا ایون باید لږ ترلږه یو خالی اربیتال ولری چی دا دلویس تیزاب نومول کیږی‬
‫دلوویس دمفهوم اهمیت نسبت نوروته یی ساده والی دی دلویس دتیزابو او القلی تعامالت ډير ساده دی‬
‫دمثال په توګه دبرون ترامی فراید ‪‌BR3‬او امونیا ‪nH‬په نظر کی ونیسی لکه الندی معادله ‪:‬‬

‫معاده ‪۷‬ثحفه‬
‫ترای فلوراید دلویس تیزاب له نمونو څخه یو ده ځکه اټوم یی هایبریدی ‪Sp2‬رابطی لپاره د ‪ F‬له اټوم‬
‫څخه کار اخلی او یو ‪2p‬خالی ظرفیتی اربیتال لری چی دامونیا د غیر رابطوی جوړی سره دتعامل وړتیا‬
‫له ځانه سره لري‬
‫‪۱-۶‬تیتر کول‬
‫دهغه حجم دتجزیی دکړنالرو څخه چی دیو محلول د غلظت یا ټینګوالی لپاره وی دمحلول یا هغه‬
‫استاندارد محلول یا کوم بل داسی محولول چی په یو معین غلظت کی تعامل کوی داستندارد محلول‬
‫دغلظت حجم په پیداکولو سره کولی شو ددی تعامل مشخص کړو ( البته الزمه ده چی تعامل تر بشپړیدو‬
‫پوری مخته الړ شی او محصول سل په سلو کی واقعی وی‬
‫ددی لپاره چی وګورو چی تیتر کیدل څنګه سرته رسیږی فرض کړی چی دتیزابونو څخه جوړ یو‬
‫محلول چی هایدروکلورایک لرو او او غواړو چی ددی غلظت دالقلی ګانو له جملی څخه دیوی سره‬
‫دتعامل په نتیجه کی معلوم کړو نو دغه تعامل خنثی کیدونکی تعامل نوموو چی دغه وزن شوی معادله‬
‫عبارت ده له ‪:‬‬

‫تیتر کول دهایدورکلورایک تیزاب دیوی معینی حجم اندازه او داندیکاتور لکه فنوفتالین ‪ ،‬او دیو بل بی‬
‫رنګه القلی لرونکی محلول دترکیب په صورت کی تغیر کوی پیل کوو‪:‬‬
‫وروسته یی یو شیشه درجه لرونکی لوله دیبورت په نامه له استاندارد محلول سودیم هایدروپراکساید‬
‫څخه دیو معین غلظت په درلودلو سر ډکواو په ارامی سره یی سودیم هایدروپراکساید له هایدروکلوریک‬
‫تیزاب سره ګډو تر څو دفنول فنالین رنګ په سره کیدو پیل وکړی چی داکار دهایدروکلوریک دتیزابونو‬
‫د تعامل ښودونی دی او دمحلول دالقلی کیدو یی پیل دی وروسته داستندرد محلول سودیم هایدروکساید‬
‫دهایدرو کلوراید له یو معین حجم سره تعامل ورکو او له یبورت څخه غواړو چی دهایدروکلوریک اسید‬
‫غظلت محاسبه کړی‬
‫معادله یی‬
‫‪9‬‬
‫‪9‬‬
 ‫دتیتر کولونو ډولونه د کیمیاوی تعامالتو دانواعو پراساس په الندی ډول دي‬
‫‪ .1‬داتیزاب او القلی خنثی کول‬
‫‪ .2‬رسوبی تیتر کول‬
‫‪ .3‬دکمپلسوکمتری تیتر کول‬
‫‪ .4‬دریډیکشن او اکسیدیشن ټيټر کول‬
‫‪۱-۷‬دالقلی او تیزاب خنثی کیدونکی تعامالت‬
‫هغه تعامالت دی چی په هغه کی القلی له تیزاب سره تعامل ورکول کیږی ترڅودمالګی په داسی‬
‫دایونی ترکیب لرونکی مواد الس ته راشی‬
‫په مخکینیو برخو کی مو تیزابونه په مرکبو صورتونو کی تعریف کړل چی کله په اوبو کی حل شی‬
‫نو ایو ایو (‪)+H3o‬ایون تولیدوی او القلی ګانی دمرکباتو په صورت کی چی کله په اوبو کی حل شی‬
‫نو ایونونه ‪OH‬ته ورکوی نو په همدی بنسټ دخنسی کیدو دمحرکه قوه دکوالنسی مالیکول دایمی‬
‫تولید دی چی هغه دایون څخه دمحلول خارجیدو ته ویل کیدو چی دهایدورکلوریک او سودیم‬
‫هایردوکواسکیادیم چی دا دوسودیم کلوریاد داوبو دتشکیل باعث کرڅي چی ددی پروسی نمونه پاه‬
‫الندی ډول ډه‬

‫دخنثی کولو عملیه یا همغ تیتر کول معموال په دوه ډوله صورت نیسی‬
‫‪-۱‬تیزابیمتری ‪:،‬کله چی دمجهول القلی په مخ باندی استاندارد تیزاب وشیندو‬
‫‪-۲‬الکالیمتری ‪ :‬چی کله دمجهول تیزاب دپاسه ستاندارد القلی واچوه‪،‬‬

‫‪10‬‬
‫‪10‬‬
 ‫‪۱-۸‬داکی واالن نقطه ( معادل )‬
‫په تیتریشت کی داکی واالن نقطه داسی یوځای دی چی دتیترانت محلول مقدار دتیتر کیدونکی محلول‬
‫له مقدراو امخلتفو القلی ګانو سره په ‪pH‬کی له یوبل سره تفاوت کوی له دی خاصیت سره مونږ‬
‫کوالی شو په تیتریشن کی د اکی واالن دنقطی دتشخیص په موخه استفاده کړو‬
‫‪۱-۹‬وروستی نقطه‪:‬‬
‫په یو تیتریشن کی وروستی نقطه هغه نقطه ده چی دیو اندیکاتور په واسطه ټاکل کیږی او تر ټولو غوره‬
‫تیتریشن هغه تیتریشن دی چی چی وروستی نقطه یی په دقیقا توګه په کی واالن نقطه باندی منطبق شی ‪،‬‬
‫هرڅومره چی وروستی نقطه فاصله زیاته ولری هغومره په تیتریشن کی دغلطی احتمال زیات دی‬
‫‪‍۱-۱۰‬اندیاکاتورونه‬
‫په اوبو کی دمحلولو دهغه رنګی ترکیب څخه عبارت دی چی کوالی شی ‪pH‬مختلف رنګونه او شکلونه‬
‫ولری ددی رنګی محلول چی دالقلی تیزابونوپيژندنونکی کیږی ‪pH ،‬تغیراتو په واسطه یی ښکار کړی‬
‫فارمولوه او شکلونه‬

‫اندیکاتورونه خپله القلی یا ضعیف تیزابونه دی چی دایونی او مالیکولی شکلونو ترمنځ یو تعادل برقراره‬
‫دی د دی مالیکولی شکل له ایونی شکل سره یی فرق لری بناپردی دتیزابو یا القلی له زیاتوالی سره په‬
‫واقعیت کی د‪pH‬یادشوی تعادل ځای پرځای کیږی او له دوی دوو شکلونو څخه یی یوپربل باندی برتري‬
‫یا لوړتیا پیداکوی دمثال په توګه یی الندی دوه معادلی وګوری‬
‫جدول(‪ )۱-۱‬په القلی او تیزابی محلول کی د اندیکاتورنو درنګونو تغیر‪(:‬‬
‫دتیزاب – القلی داندیکاتورونو در رنګونو تغیر کولی شی په الندی توګه په دی جدول کی وښیو‬
‫‪۱-۱۱‬داندیکاتور متعدد عضوی مرکبات دتیتریشن دخنثی کولولپاره کارول کیږی‬
‫‪۱-۱۱-۱‬فنول فتالین اندیکاتور‬
‫فنول فتالین یو دتیزابو اندایکاتور دی چی هر مالیکول یی فنول فتالین چی د‪quinoid‬شکل یی اختیار‬
‫کړی او الندی محلول یی توازن برقراره کړی‬
‫معادله ‪:‬‬

‫فنول فتالین دبی رنګه اندیکاتورانو درلودونکی دی په تیزابی محلولو کی یی بی رنګه او په القلی محلولو‬
‫کی سور رنګی وی یاد مرکب چی یو ضعیف تیزاب دی نو دهمدی له مخین نه تفکیک شوی محلولونه‬
‫تیزابی او انیونونه یی په قلوی محلولونو کی حاکمیت لری‬
‫‪11‬‬
‫‪11‬‬
 ‫‪۱-۱۱-۱‬میتایل اورنج اندیکاتور‬
‫میتایل اورنج یو قلوی اندیکاتور په توګه تصنیف شوی دی مګر یاد جسم د‪AmpHitieric‬خاصیت‬
‫درلودنکیدی لکه څنګه چی مالیکولونو یی چی د ‪so3H‬او هم یی قلوی ګروپونه (( ‪NCH3‬دمیتایل اورنج‬
‫دمالیکولونو تفکیک دامفوتریک ایونونو دحصول او انکشاف سبب شوی دی چی دغه په عین زمان کی د‬
‫منفی او مثبتوایونونو لرونکي دي‬
‫معادله ‪:‬‬

‫کله چی تیزابی محلول جوړ شو ددی ایونونو غلظت شو او سور رنګ یی ځانته اختیار کړ کله چی له‬
‫قلوی محلول قولی سره اضافه شی نو امفوتریک ایونونویی په‪-oH‬باندی عمل کوی چی داندیکاتور په‬
‫جوړښت کی له یو تحول سره مل وی او له دی المله یی رنګ له سور څخه ژیړ ته تبدیلیږی‪.‬‬

‫معادله‬

‫‪۰،۱‬فیصد محلول یی په اوبو کی د اندیکاتور په توګه په کاروړل کیږی‬

‫‪۱-۱۱-۳‬سور میټایل ‪:‬‬
‫سور میټایل له دقلوی اندیکاتورونو له جملی څخه یو اندیکاتور دی چی او په رنګ کی یی تحول ژیړ‬
‫میټایل ته نژدی صورت نیولی دی دجوړښت بدلون یی په الندی مالکول کی صورت نیسی ‪:‬‬
‫معادله ‪:‬‬

‫عموما ‪۰،۲‬فیصد په ‪٪۶۰‬ایتانول کی داندیکاتور په توګه کارول کیږی‬

‫‪12‬‬
‫‪12‬‬
 ‫له سور میټایل څخه د ‪ ،۴ ،۴‬او ‪۲ ،۶‬ترمنځ د ‪pH‬مقدار دمعلومولو په موخه ګټه اخیستل کیږی له‬
‫‪۴۴‬څخه ښکته ‪pH‬ګانو یی رنګ معموال سور او له ‪۴ ،۳‬څخه یی ښکته یی اندازه کی یی رنګ ژیړ وی‬
‫او په ‪pH=۵،۴۶،۲‬کی یی رنګ نارنجی وی‬
‫‪۱-۱۱-۴‬بروموکروزول اندیکاتور‬
‫شین بروموکروزل هم د ‪pH‬چاپيریال دپیژندلو دعامل په توګه استفاده کیږی او د ‪۳،۴‬او ‪۵ ،۴‬مقدار‬
‫دمعلومولو په موخه کارول کیږی او ااو د‪pH ۳، ۴‬څخه په ښکته درجه کی یی رنګ ژیړ وی او له دی‬
‫پورته یی محلول آبی وی او د دواړو مقدارونو ترمنځ ‪pH‬کی شین رنګی محلول مشاهده کیږی‬
‫‪۱-۱۲‬مخلوط اندیکاتورونه‬
‫ځینی د ‪pH‬رنګونو دبدلون لپاره اوله نورو سره د جوړښت راتلو په منظور له ‪pH‬دمنحرف حالت څخه‬
‫ګټه اخلی ‪،‬‬
‫مختلط اندیکاتورنونه معموال د دوو داسی اندیکاتورونو له اختالط څخه منځ ته راځي چی له‬
‫مختلفورنګونو ګټه اخلی چی ددی مقصد دالسته راوړلو لپاره ښه اومناسب دی په دی ډول نن ورځي‬
‫زیات اندیکاتور های زمونږ په واک کی دی چی حتی د ‪،۱۵ ،۰‬او ‪۰،۳۰‬له پاره هم کولی شی یو پراخ‬
‫محدوده ووسی‬

‫په دواړو مواردو کی داندیکاتور مالیکولی شکل رنګ له ایونی شکل له رنګ سره توپیر لری‬
‫د پورته دواړو تفکیکونو لپاره د تعادل د ثابتونو ترمنځ اړیکه عبارت ده له ‪:‬‬
‫معادله ‪:‬‬

‫په هر حال ګورو چی دهایدرونیسم مسبت تیزاب او ګډ شوی القلی اندیکاتور تعینیوی‬
‫داسنان سترګی دهغهو محلولونو دتغیراتو په څیر دی چی د ‪HiN‬او ‪iN‬په ځانګړی توګه هغه وخت چی‬
‫نستب یی [‪)In_/HIN‬چی له ‪ ۱۰‬لوی اوله ‪۰،۱‬څخه کوچنی وی ډير حساس وی په لویو نسبتونو کی‬
‫رنګ په عمده توګه په نظر کی راځی بناء ویلی شو اندیکاتور ‪ HIN‬هغه مهال خپل تیزابی رنګ له السه‬
‫ورکوی چی خپل خالص رنګ وښیی‬

‫‪13‬‬
‫‪13‬‬
 ‫مهادله ‪:‬‬

‫او په داسی مهال خپل القلی رنګ ښایی ‪:‬‬

‫معادله ‪:‬‬

‫د دی دواړو نسبتونو ترمنځ اندازه متوسطه اندازه ترسترګو کیږی التبه په دی نسبتونو سره له یو‬
‫اندیکاتور څخه تر بل اندیکاتور پوری فرق لری له پرته دمختلفو خلکو سترګی درنګونو په نسبت‬
‫توپیر سره لری‬
‫په هغه صورت کی چی په هره معادله کی دغلظت نسبت (‪ )۱۱-۱‬ځای پرځای شی داړتیاو وړ‬
‫هایدرونیم غلظت کولی شو په بشپړه توګه ارزیابی کړو‬

‫لکه الندی معدله‬

‫اوپه دی توګه دالقلی رنګ په کامله توګه‬

‫معدله‬

‫‪14‬‬
‫‪14‬‬
 ‫داندیکاتور د‪ pH‬السته راوړلو لپاره کیدی شی له داوړو خواو څخه منفی لوګاریتم اړیکه ونیسی ‪:‬‬

‫معادله ‪:‬‬

‫بناپردی اندیکاتور دتیزابی تفکیک ثابته نوعه (‪])pka=5*10-5‬هله درنګ تغیر په کامله توګه ښې ‪ ،‬چی‬
‫کله هغه محلول چی اندیکاتور پکی حل شوی له ‪۴‬څخه تر ‪۶‬پوری تغیر کړی وی‬
‫‪۱-۱۱‬دتیزاب – په اندیکاتورانو باندی دمختلفو عواملو تاثیرات‬
‫له دی عواملو څخه چی عبارت له حرارت څخه دی چی دتفکیک الکترولیت ثبوتونو یی له حرارت‬
‫سره تړلی دی یا په بل عبارت دحرارت لوړیدل دالکترولیت ثابت انفکاک ته تغیر ورکوی ‪ ،‬له بلی خوا‬
‫داندیکاتورونو درنګ دتغیر ساحه د‪ k‬قیمت وی نو بنا دحرارت درجی لوړیدل داندیکاتورنو درنګ ساحی‬
‫دتغیر باعث ګرځي بل عامل یی دالکترولیتونو موجودیت لکه الکول ‪ ،‬اسیتون ‪ ،‬اونور چی دلیدو وړ دی‬
‫چی په ځينو مواردو کی تیتریشن عملیه دمحلل په توګه داستفادی الندی نیول کیږی یاد محللونه په هیڅ‬
‫ډول یا ایو ناییز کیږی نه او یا منفی تاثیر لری یعنی داندیکاتورونو دتحول ساحی ته تغیر ورکوی‬
‫همدارنګه په ازمایښتی محلولونوکې دپروتینونو او دمالګی دخنثی کلویدو موجودیت داندیکاتورونو‬
‫دتحول په ساحه باندی خپل تاثیرات لری‪ ،‬دتیتریشن په عملیه کی دډيرو غلطیو دمنځ ته راتلو سبب‬
‫کیږی چی په پایله کی باید دتیتریشن عملیه دخنثی مالګی او حرارت له موجودیت پرته ‪ ،‬ترسره شی ‪،‬‬
‫داستفادی وړ محلولونه باید تل په استټنډرد ډول جوړ او دخاصو شرایطو الندی ونیول شی چی دغه‬
‫حالت په حجمی تحلیل کی یو له مهمو او اساسی قواعدو ګڼل کیږی ‪.‬‬
‫دویم فصل‬
‫دتیزابونو او القلی ګانو تیتریشن‬
‫‪۱-۲‬دهایدروکلوریک سره دسودیم هایدروکساید ابی رنګه رنګه محلول چی داوبو رنګ رنګ لرونکی‬
‫محلول او اوبه ورڅخه په الس راځي په نظر کی نیسو‬
‫)‪HCh(aq)+NaOH(aq)________________>H2o(1)+NaCl(aq‬‬
‫داچی )‪H2o(1)+NaCl(aq‬په بشپړه توګه تفکیک شوی نو دخنثی کیدو دتعامل ایونی معادله یی عبارت‬
‫ده له‪:‬‬
‫)‪HCh(aq)+NaOH(aq)________________>H2o(I)(aq‬‬

‫که چیرته دهایدروکلوریک او سودیم هایدروکساییدونو سره برابر مولونو مخلوط کړو نوپه سودیم‬
‫کلوراید کی دهایردرونیم او دهایدروکساید ایونونو غلظت به له خالصو اوبو سره یو برابر وی‬
‫[‪H3o+ =[oH]=1,0*107M‬‬
‫‪15‬‬
‫‪15‬‬
‫دثابت تعادل دتعامل تر څيړنی وروسته دی پایلې ته رسیږو چی دالقلی سره دقوی شوی دهر ډول تیزاب‬
‫دخنثی کیدو تعامل داوبو دتفکیک دتعامل برعکس ده ‪ ،‬ددی ثابت تعادل یعنی ‪] )k)n‬چی دخنثی کیدو‬
‫ښودنه کوی ) په دقیقه توګه داوبو دایونی ضرب حاصل ‪kn=1/kw‬دی‬
‫معادلی ص‪۱۹‬‬
‫د‪kN‬تعامل چی دقوی تیزاب او قوی القلی یو لوی عدد دی یعنی دخنثی کیدو تعامل ‪٪۱۰۰‬دی چی دخنثی‬
‫کیدو وروسته دتیزاب او القلی سره دبرابرو مولی اندازه ‪ ،‬دالقلی او تیزابو دتعامل په نتیجه کی له السته‬
‫راغلو مالګینو محلول ته شامله ده ځکه نه کتیون او نه انیون مالګه تیزابی یا القلی خاصیت نه لری نو‬
‫‪ pH‬یې هماغه ‪۷‬دی‬
‫‪۲-۲‬دضعیف تیزاب او قوی القلی تیتر کول‪:‬‬
‫داچی ضعیفه تیزاب‪HA‬په عمده ډول تفکیک شوی نه وی نو نهایی ایونی معادله یی خنثی کیدلی یی‬
‫دپروتون دانتقال له ‪ HA‬څخه قوی ‪-OH‬ته ده چی الندی یی معادلی یی ثبوتونو دی‬
‫معدلی ‪:‬‬

‫توجه وکړی چی د ‪+NA‬ایونو په نهای ایونی معادله کی نه ښکاره کیږی ځکه هم ‪ Na oH‬او‬
‫‪Ch3Coona‬په بشپړه توګه تفکیک کیږی‬
‫د‪ k‬دثابت تعادل السته راړولو لپاره دمعلومو تعاملونو دتعادلونه چی په وروستیو کی اضافه شوی وی‬
‫دخنثی کیدنی له نهایی معاملونو سره یی ضربوو دا چی ‪ch3cooh‬په ښی اړخ کی ‪ -ch3cooo‬دمعادلی‬
‫په چپ اړخ کی قرار لری دالزمو تعامالتو څخه بل یی ‪ch3cooh‬دی ځکه ‪H2O‬ښی خواته او‬
‫‪+H2o‬چپی خواته د چی د دواړو دیو ځای کولو په پایله کی ‪ H2o‬حذف کیږی لکه په الندی معادله کې ‪:‬‬

‫ص‪۲۰‬معادلی‬

‫‪16‬‬
‫‪16‬‬
 ‫نو بناء د ‪kn‬دالسته راوړلو لپاره د ‪ kn‬دخنثی کیدو تعامل له ‪kn/۱‬سره یو ځای ضربوو نو السته راغلی‬
‫رقم)‪kn (1,8*109‬لپاره په دی معنا ده چی دخنثی کیدو تعامل تقریبا ‪٪۱۰۰‬دبشپړیدو په خوا وړاندی ځی‬
‫معموال دقوی القلی په وسیله د هر ضعیفه تیزاب خنثی کیدل ‪٪۱۰۰‬وړاندی ځي او بشپړیږی ځکه ‪-OH‬‬
‫پروټين ته زیات تمایل لری د‪ch3coh‬او ‪ nach‬محلول چی تیزابی خواصو پرته له القلی او ‪_ch3coo‬یو‬
‫ضعفه القلی دی نو بناددی ‪ pH‬ټولو لوړوی‬
‫‪۳-۲‬دقوی تیزاب او ضعیف القلی تیتریشن‬
‫‪HA‬قوی تیزاب په بشپړه توګه د ‪+H3O‬او ‪-A‬سره تفیک کیږی چی د خنثی کیدو د تعامل په نتیجه کی ‪H‬‬
‫‪+3O‬له ضعیف القلی ته د پروتون د انتقال المل کیږی‬
‫لکه الندی معادله‬

‫دمثال په توګه ایونی نهایی معادله چی په نهایت کی دهایدروکلوریک تیزاب له امونیا څخه دخنثی کیدو‬
‫المل کیږی عبارت دی له ‪:‬‬

‫معادله‬

‫لکه دضعیف تیزاب او قوی القلی د مورد په څیر دخنثی کیدو دتعادل ثابت ‪،‬دمعلوم تعادل له تعامالتو سر‬
‫له ضرب کولوپه پایله کی چی سره یو ځای شوی وی‪ ،‬اوایون یی تشکیل کړی وی کوالی شو الس ته‬
‫یی راوړو‬
‫لکه په الندی معادله کی‬

‫‪17‬‬
‫‪17‬‬
‫دلته هم دخنثی کیدو تعامل تقریبا ‪٪۱۰۰‬ښی خواته مخته ځی ځکه ثابت تعادل یا د‪Kn‬عدد یو ډير لوی عدد‬
‫دی‬
‫دهر القلی ضعیف القلی له یوی قوی تیزاب سره خنثی کیدل معموال ‪٪۱۰۰‬دبشپړیو خواته ځي ځکه ‪H3‬‬
‫‪+O‬یو قوی پروتون ورکونکی دی او دمولی دخنثی کیدو تر برابری اندازی وروسته‪NH3‬او دهادرو‬
‫کلوریک ‪HCI‬چی د‪+nh4‬چی یو ضعیف تیزاب او له تیزاب خواصو بغیر یا قلوی دی بناء ‪Ph‬یی له‬
‫‪۷‬کمی نه وی‬

‫‪۴-۲‬دضعیف تیزاب او ضعیف القلی تیتریشن ( تیتر کول )‬

‫هم ضعیف تیزاب ‪HA‬او هم ضعیف القلی ‪B‬په عمده ډول تفکیک شوی نه وی نو بناء دخنثی کیدو تعامل‬
‫له ضعیف تیزاب څخه ضعیف القلی ته د پروتون انتقال سره شامل وی د بیلګې په ډول الندی ایونی‬
‫معدله چی استیک اسید یی له امونیا څخه خنثی کوی‬
‫ثابت تعادل ‪KN‬کولی شو دلومړی تفیکیک شوی معدالتو لکه تفکیک استیک اسید ‪۲‬اود القلی امونیا د‬
‫پروتون داره کیدو داوبو دبرعکس تفکیک دتعامل په نتیجه کې په الس راوړو لکه‪:‬‬
‫په الندی معادالتو کی ‪:‬‬

‫دلته پام وکړی چی ‪ KN‬دلته له مخکینی مواردو وړوکی ده په داسی ډول چی دخنثی کیدو رامنځ ته کیدنه‬
‫چندان په بشپړه توګه صورت نه نیسی‬
‫په کلی توګه دقوی القلی په نسبت د ضعیف تیزاب خنثی کیدل بشپړاوی ته ډيره لږه لوالتیا لری مثال د‬
‫‪ hcn‬خنثی کیدل له امونیا سره چی له واحد انداره نه لری یعنی تر بشپړیدو یی باید نیمایی دالره ووهله‬
‫‪۵-۲‬څو قیمته تیزابونه‬
‫هغه تیزابونه چی له یو پروتون څخه زیاته دایو نایز کیدو وړتیا لری څو قیمته تیزابونه بلل کیږی د څو‬
‫قیمته تیزابونو په محلول کی یو پروتون له مالیکول څخه په نوبت تفکیک کیږی او دتفکیک هره مرحله‬
‫یی ځانګړی ‪kn‬لری دمثال په ډول فاسفوریک یو دری قیمته تیزاب دی (دری پروتونه یی دایونایزقابل‬
‫دی ) او دری اندازی ‪ kn‬لری‬
‫لکه په الندی معادله کی‬

‫‪18‬‬
‫‪18‬‬
‫په هماغه شکل چی د ‪ kn‬له نسبی اندازه یی ګورۍ ‪H3po4‬له ‪H2po4‬څخه قوی تیزاب لری او دیته ورته‬
‫نورو مثالونوته یی توجه وکړو چی هر بل څو قیمته تیزاب لومړی پروتون د بل په نسبت قوی او هغه‬
‫دبل په نسبت قوی پروتون لری چی یو له بله څخه په مراتبو ضعیفه کیږی لکه‬
‫‪Ka1>Ka2 Ka3‬‬
‫دغه ترتیب په بشپړه توګه منطقی دی د‪+h‬خارجیدل له هغه ایونون څخه چی له یو منفی چارج لکه ( ‪H2‬‬
‫‪)+po4‬چی دخنثی مالیکول څخه ډير ستونزمن او ‪H3po4‬له له هغه ایون څخه چی دوه منفی چارجونه‬
‫لری معموال تیزابی ثابت تفکیکونه پرلپسی په سل ګونو ځلی له یوبل سره دتوپير لرونکی دی چی دغه‬
‫حقیقت په د‪ pH‬څو قیمته تیزاب دمحاسبی دساده کیدو المل ګرځي ځکه معموال مونږ کوالی شو چی له‬
‫‪+H3o‬دروستیو تفکیکونو دحاصل لپاره په نظر کی ونیسو‬
‫‪۲-۶‬څو قیمته قوی القلی تیزابونو تیتر کول‬
‫دتیزاب –القلی دتیتر کولو دورستی نمونی په توګه د امینو اسید اسانین (‪)+H2A‬چی په پروتونو کی په‬
‫تیزابی ډول عمل کوی په نظر کی نیسو امینو اسیدونه هم تیزابی او هم القلی دی او کولی شی دقوی‬
‫تیزابونو په وسیله پروتین داره شی نو په همدی اساس پروتون داره شوی امینو اسید د دوه تفکیک‬
‫منونکو پروتونونو حاصل دی او کوالی شی له دوه ‪_OH‬سره یی تعامل ورکړی لومړی خنثی کیدو فرم‬
‫او وروسته یی انیونی فرم الس ته راشی لکه په الندی معادله کې ‪:‬‬

‫د‪co2H‬ګروپ پروتون له –‪+NH3‬له پروتون څخه ډيره تیزابی ده او لومړی خنثی کیږی خنثی شوی‬
‫االنین دیو مثبت چارج حاصل دی چی په یو ګروپ یی ‪NH3‬او یو منفی ‪C2O‬چارج لری مګر په مجموع‬
‫کی دالکترونیکی له نظره خنثی ده په دوهمه مرحله کی –‪+NH3‬ګروپ پروتون خنثی کیږی او د (‬
‫‪)-A‬وانیون االنین تولیدوی‬

‫د‪kn‬دتفکیک دتعادلونو کچې عبارت دی له ‪:‬‬

‫‪19‬‬
‫‪19‬‬
‫معادلی ‪ 0,100M NAOH HCI 50Ml :‬د‪0,100M naoh‬په واسطه تیتریشن شوی د‪ ph‬تغیرات او‬
‫دتیتریشن ګراف د تیتریشن دعملیې په پيل کې او همدارنګه د‪50ml,50,5ml,20ml,10ml‬تر اضافه‬
‫کولو وروسته یی تیترانت محاسبه کړی‬

‫‪ Ph-۱‬دعملیی په شروع کی چون ‪ Hcl‬یو قوی تیزاب دی او په مکمل توګه تفیکیک کیږی‬

‫معادله‬

‫بناپردی لرو ‪:‬‬

‫معادله‬

‫د‪+h‬دغلظت محاسبه کولو لپاره له (‪)3-1‬رابطې څخه ګټه اخلو‬

‫معادله‬

‫‪20‬‬
‫‪20‬‬
21
21
 ‫دریم فصل‬
‫دالقلی –تیزاب دتیتریشن ګرافونه‬
‫تیزابونه او اوقوی قلوی ګانې داوبو په محلول کی په بشپړه توګه تفیکیک کیږی ‪ ،‬نو دتیتریشن دعملیې په‬
‫جریان کی ‪PH‬کوالی شو په مستقیم ډول داستوکیمری مقدارونو څخه په استفاده تعامل کونکی القلی ګانی‬
‫او تیزابونه دیادې عملیې په مختلفو نقاطو کی په دقیقه توګه محاسبه کړو او په معادله نقطه کې یې‬
‫‪PH‬داوبو دتفیکیک او درجی په اندازی سره وټاکو چی ‪25c‬سانټي ګریډ خالصی ‪PH=7‬وی‬
‫‪۱-۲-۳‬دتیتریشن دګراف مشخصات‬
‫په دې ګراف کی دری مشخصی ناحیی شتون لری چی په خپل شیب کې یې د دریو عمده بدلونوپوری‬
‫مربوط کیږی‬
‫‪ .1‬له ‪ph‬څخه شروع کیږی چی د[‪]+H3O‬نښه په تیزاب باندی قوی ده چی دالقلی له خنثی کیدو سره‬
‫په تدریجی توګه ډیریږی‬
‫‪ .2‬په ناڅاپی توګه د‪Ph‬شیب په تیزۍ سره پورته ځي دغه پورته والی د‪-oh‬دمولونو زیاتوالی مربوط‬
‫کیږی چی تقریبا د‪+h3o‬په تیزابونو کی دلومړنیو مولونو سره مساوی ده ‪ ،‬وی‬
‫‪ .3‬داضافی القلی په زیاتیدو سره ‪ ph‬په تدریج سره زیاتیږی ‪.‬‬
‫د اکی واالن نقطه چی دګراف په عمودی نقطه کی صورت نیسی داسی نقطه ده چی ‪_Oh‬اضافه شوی‬
‫مولونه دهغو لومړنیو‪+H3O‬له مولونو سره مساوی دهغو مولونو سره برابره ده چی پورته ذکر شول‬
‫دتیزاب ـ القلی دتیتریشن په اکی واالن نقطه کې چی د قوی انیون ‪ ،‬قوی قلوی کتیون شامل دی ‪ ،‬دغه‬
‫ایونونه چی له اوبو سره تعامل نه کوی نو بناء دغه محلول خنثی او ‪Ph=7‬دی‬
‫‪+‬‬
‫په یادیی ولری چی د اکی واالن دمعادل نقطې څخه وړاندی کله چی اضافی تیزاب وجود ولری د‪h3o‬‬
‫دغلظة رابطه په الندی توګه محاسبه کیږی‬
‫معادله‬

‫په همدی شکل داکی واالن څخه پورته معادل نقطه کی د‪-oh‬داضافی غلظت موجودیت په الندی توګه‬
‫محاسبه کیږی‪:‬‬

‫معادله‬

‫مثال ‪:‬‬

‫‪22‬‬
‫‪22‬‬
 ‫‪-۳‬د اکی واالن نقطه;د‪ 50mL 0,100MNaOH‬ډیریدو وروسته چی کله د کی واالن نقطی ته‬
‫رسیږو ‪ ،‬نو دتیزاب پوری اړوند ټول ‪+H3O‬خنثی شوی وی او د‪+NA‬محلولونه هیڅ یو یې له اوبو سره‬
‫په خپل سری ډول دایونایز کیدو المله تعامل نه کوی نو په همدی دلیل دکی واالن نقطه یی له ‪۷‬سره‬
‫مساوی ده‬

‫معادله‬

‫‪-۴‬داکی واالن نقطی څخه وروسته یی د‪Ph‬براساس اضافی مولونه صورت نیسی نو د ‪ oH‬دغلظت‬
‫دمحاسبی لپاره د(‪ )۳-۲‬رابطی څخه ګټه اخلو‬

‫معادله‬

‫‪ 3-3‬دقوی القلی او قوی تیزاب تیتریشن‬

‫دقوی قلوی ګانون دتیتریشن ګراف عینا دقوی تیزابونو په څير استخراج کیږی له اکی واالن څخه ټيټه‬
‫کچه له قلوی څخه اضافه محلول وی او د‪-Oh‬دایون غلظت له عددی اړخ نه دموالریتی انالیت قلوی له‬
‫قیمت سره مساوی وی‬

‫داکی واالن په نقطه کی محلول خنثی وی او له دی نقطې وروسته محلول تیزابی کیږی البته په دې ځای‬
‫کی دهایدرونیم (‪)+H3O‬مساوی دانالیت اضافی تیزاب سره قوی کیږی ‪.‬‬

‫مثال ‪:‬د‪50mL 0,100MNaOH‬دتیتریشن په جریان کی چی د ‪ 0,100HCL‬لخوا تغیرات راځي ‪PH‬د‬

‫‪Reagent25,5ml,25,00ml,24,50ml‬په واسطه محاسبه کړۍ‬

‫‪-۱‬دتیتریشن دعملیی په پیل کې چون ‪NA OH‬یو قوی قلوی ده نو په مکمل ډول تفکیک کیږی ‪.‬‬

‫‪23‬‬
‫‪23‬‬
 ‫معادلی‬

‫‪PH-۲‬داکی واالن نقطی څخه وړاندی او د ‪0,100HCL24,50ml‬څخه وروسته‬

‫د‪24,50ml‬سربیره [‪]+H3O‬ډیر کوچنی وی او داستوکیو متریک‪۳‬له نظره یی محاسبه کیدل امکان نه‬
‫لری مګر [‪]-OH‬کوالی شو په ساده ګی محاسبه کولی شو‪.‬‬

‫معادلی‬

‫‪4-3‬دضعیف تیزاب او قوی القلی تیتریشن‬

‫څلور ډوله محاسبه په بشپړه توګه الزمي ده ترڅو د(ضعیف القلی ) دتیتریشن ګراف په الس راشی‬
‫‪ .1‬دتیتریشن په پیل کې دتیزاب درلودونکی محلول ضعیف او یا ضعیفه القلی ده او ‪pH‬یی دهغی‬
‫ثابت تفکیک شوی او دهغی پوری اړوند حل شوی حجم سره سم محاسبه کیږی‪.‬‬
‫‪ .2‬وروسته له هغی چی دتیتر کونکی کوچنی حجمونه اضافه شول (تر معادلی نقطی پوری حجمونه‬
‫نه خپله نقطه ) چی یوه اندازه بافر ته شامله ده دهر محلول دالقلی دتجزیی له غلظتونو سره‬
‫یوځای کیږی او پاتی غلظتونو سره باقی پاتی تیزاب یا ضعیفه القلی محاسبه کیږی ‪.‬‬
‫‪ .3‬په معادله نقطه کی ‪،‬اضافی تیتر کوونکی قوی القلی یا تیزاب دمحصول تیزاب یا دالقلی ماهیت‬
‫تعامل تر یوی اندازی شاته چی ‪ ph‬یی ترډيره حده دتیتر کونکی له لوری په اضافی شکل تر‬
‫تاثیر الندی راځي‬
‫معادلی‬

‫‪24‬‬
‫‪24‬‬
‫د‪0,100m naoh50,00ml‬په زیاتولو سره یی دمعادلی نقطې ته رسیږو په معادله نقطه کی ټول‬
‫استیک اسیدونه په سودیم استات تبدیل شوی بناء مشابه محلول هغه محلول دی چی له حل کولو‬
‫سره یی له اوبو سره یو ځای الس ته راځي‬

‫معادله‬

‫د‪NaOH‬څخه د‪50,10ML‬له یو ځای کولو وروسته هم اضافی القلی او هم ایون استات دایون‬
‫هایدروکساید منبع دی ‪ ،‬له دی سره سره دوهمه برخه ډيره کوچنۍ ده ځکه قوی القلی دایون‬
‫استات تعامل شاته پوری وهی دغه واقعیت هغه مهال دلیدو وړ ده چی دایون هایدروکساید‬
‫غلظت یواځي ‪6M-10*5,35‬وی هرکله چی اضافی القلی په قوی شکل اضافه شی دایون استات‬
‫برخه بیاهم لږه وی ځکه ‪:‬‬
‫معادله ‪:‬‬

‫ځکه دمعادل نقطی څخه په لږ وروسته ساحه کی دتیتریشن ګراف دضعیف تیزاب لپاره دقوی‬
‫القلی له قوی تیزاب سره دضعیف القلی دتیتریشن سره ورته ده‬
‫جدول ‪:‬‬

‫‪۵-۳‬دضعیف القلی او قوی تیزاب تیتریشن‬

‫الس ته راوړی‬ ‫)‬ ‫معادله‬ ‫مثال دتیتریشن ګراف (‬
‫معادلی‬

‫‪25‬‬
‫‪25‬‬
 ‫‪۶-۳‬دضعیف تیزاب او ضعیف القلی تیتریشن‬
‫معموال په تیتریشنونو کی له دی استفاده نه کیږی مګر کلي حالت یی په الندی ډول دی‬
‫معادله‬

‫لومړی حالت که چیری ‪K<<1,‬هغه مهال په بشپړه توګه مخته الړ شی ورته تعامل دقوی مادی‬
‫له ضعیف مادی سره تعامل ته ورته ده‬
‫دویم حالت ‪ :‬که چیری ‪K<<1,‬هغه مهال چی تعادل منځ ته راځي چی په هغه حالت کی ددوو‬
‫بافرونو څخه مخلوط لرو او کولی شو ‪PH‬په هغه کی له هریو القلی څخه الس ته راوړو‬
‫معادله‬

‫مثال‬

‫په اکی واالن نقطه کی او دهر ‪۱۰‬ملی لیتر ‪NH3‬ترمصرف وروسته ټول تیزابونه خنثی شوی‬
‫وی او په قاعدوی توګه ‪ PH‬محلول باید دخالصو اوبو له محلول یعنی ‪7‬سره مساوی وی چی په‬
‫اکی واالن نقطه کی ‪PH=7‬وی‬
‫په اکی واالن نقطه کی هغه ایونونه چی موجود دی عبارت دی له ‪+NH3‬او ‪-CH3COO‬ااو‬
‫همدارنګه د‪+H3O‬او ‪-Oh‬داچس ‪ PH‬یی له ‪7‬سره مساوی دی نو غلظت یی[‪[ =]+H3O‬‬
‫‪]-OH‬سره مساوی دی‬
‫معادلی‬

‫‪۷-۳‬دتیزاب –پيچلی القلی دسیستمونو لپاره دتیتریشنونو ګراف‬

‫په دې برخه کی دتیزاب – القلی دپيچلی سیستمونو لپاره دګراف طریقی تشریح کوو‬
‫ددی بحث دموخی دترالسه کولولپاره پيچلی سیستمونه د پيژندل شویو محلولونو په توګه ‪ ،‬دوه‬
‫تیزابه یا دوه القلی ګانی دمتفاوتو قدروتونو په توګه ‪ ،‬یو تیزاب یا یو القلی چی دوه یا څو تیزابی‬
‫یا القلی عواملو درولودونکی دی‬
‫یو دوه خصلتی ترکیت چی وکولی شی هم تیزاب او هم د القلی په توګه عمل وکړی تعریف شوی‬
‫ددې سیستمونو د هریو خواصو دپیژندنی لپاره له تعادل څخه وړاندی ځينیو معادالتو ته اړتیا لرو‬
‫‪26‬‬
‫‪26‬‬
 ‫‪۸-۳‬دقوی او ضعیف تیزابونو مخلوطونه له قوی او ضعیفو القلی ګانوسره‬

‫که چیری د القلی ګانو او تیزابونو دوړتیاو ترمنځ دپام وړ اختالف شتون ولری ‪ ،‬کولی شو‬
‫دتیزابونو او القلی ګانو مخلوط په مرحله یی شکل تیتر کړو دموجوده اجزاو دهر یو اندازه کولو‬
‫لپاره په مخلوط کی شامل هر یو قوی تیزاب یا قوی القلی او یا ضعیفه القلی په دی شرط امکان‬
‫‪-‬‬
‫لری چې د دواړوه دغلظت کچه په یو اندازه وی او دتیزاب یا ضعیف القلی دتفکیک ثابت له ‪10‬‬
‫‪4‬څخه کوچنۍ وی مګر داچی ممکن وی دتیتریشن ګراف دترسره کولو لپاره له ‪PH‬متر څخه‬
‫استفاده وشی که چیری له تیزابونو څخه یو هم قوی وی چی یوازی یی‪Ka‬یی د‪5-10‬په اندازه‬
‫کوچنی وی نو دضعیف تیزاب لپاره یو ځانګړۍ نقطه ترسترګو کیږی دمثال په توګه ( ‪)3-6‬‬
‫شکل ته پام وکړی چیرته چی د‪ hcl‬لپاره یو کوچنی شکست ترسترګو کیږی قوی تیزاب لومړی‬
‫تیتر کیږی او دخپل معادل اکی واالن په نقطه کی د‪ph‬یو شکست ایجادوی او په دی لړ کی‬
‫تیتریشن په ضعیفه توګه ترسره کیږی او دپه خپله معادله نقطه کی د‪phd‬شکست ایجادوی ‪،‬‬
‫دتیتریشن ګراف دهایدروکلوریک اسید او استیک اسید دمخلوط دمقابلی لپاره سودیم هاریدرکساید‬
‫په الندی شکل کی ښودل شوی دی چی ددی په ‪Na CL‬او ‪HOC,HCL‬کی باقی پاتی کیږی په‬
‫همدی بنسټ دغه نقطه دهغه تیزاب معادله چی د‪+oac‬ااو ‪hoac,HCL‬دبافر په منطقه کی ایجاد‬
‫شوی دی ‪.‬‬
‫جدول‬

‫که چیری دوه تیزابه خپلو کی تیتر شی ترمنځ به یی هیڅ توپیر شتون ونه لری فقط یوه معادله‬
‫نقطه شتون لری چی د دواړو تیتریشن پوری اړه لری چی دواړه تیزاب دي ‪ ،‬که چیری د‪ka‬دوه‬
‫مقداره ضعیفه تیزابونه چی ډير تفاوت سره ونه لری دغه خبره د دوی په اړه هم صدق کوی‬
‫دمثال په توګه داستیک اسید مخلوط ‪ka=1,75*10-5‬او دپروپانویک تیزاب خپلو کی سره تیتر‬
‫شی نو دواړه به دیوی معادلی نقطی لرونکی وی‬
‫مثال ‪:‬‬
‫معادله‬

‫‪۹-۳‬څو قیمته تیزابونه او القلی ګانی‬

‫‪۱-۹-۳‬څو قیمته تیزابونه‬
‫هغه تیزابونه چی له یو څخه زیات دتفیکیک وړ پروتون ولری څو قیمته تیزابونه بلل کیږی څو‬
‫قیمته تیزابونه دمرحلی په مرحلی شکل تفکیک کیږی او دتفیکیک هره مرحله دخپل تیزاب‬
‫‪27‬‬
‫‪27‬‬
‫دتفکیک په ثابت سره ‪ ka2‬او ‪ ka1‬او دی ته ورته نورو باندی مشخص کیږی ځینی بیالبیلی نمونی‬
‫یی دفاسفوریک تیزاب ‪H3po4‬چی په ډيرو مشروباتو کې شتون لری او بل دسلفوریک ‪H2SO‬‬
‫‪4‬تیزاب چی یو صنعتی کیمیاوی ماده ده په پراخه شکل موندل کیږی‬
‫مثال دفاسفوریک تیزاب چی د‪H‬دایونایز کیدو وړ دری اتومونو لرونکی دی یو دری قیمته تیزاب‬
‫دی چی په دریو مرحلو کی تفکیک کیږی هری مرحلی لپاره کولی شو یو دثابت تفکیک او یو‬
‫دتفکیک تیزاب د‪ka‬یو مشخص مقدار سره ولیکو‬
‫معادلی‬

‫معادلی‬

‫معادلی‬

‫معادلی‬

‫هرکله چی مرحله یی دوه یا دری تعادلونه سره یو ځآی کیږی دتعادل ثابت دټولو سره د تعامل لپاره د‬
‫دواړو دتعادلو دثابت له ضرب له حاصل سره به مساوی وی‬

‫معادلی‬

‫‪28‬‬
‫‪28‬‬
 ‫په یاد یی ولری چی د ‪Ka1‬اندازه له ‪ka3‬او ‪ka3‬له اندازی څخه زیاته ده او دغه چاره دالکترواستانیک‬
‫دقوی په اساس شرحه شوی دی وروسته له هغی چی دغه تیزاب خپل یو پروتون له السه ورکړی نو‬
‫منفی چارج لرونکی ګرځي او دویم پروتون له منځ وړل (‪)H2po=4‬به له خنثی کوولو په پرتله ستونزمن‬
‫وی او دلیل به یی الکتروستانیکی پروتون مثبت او منفی چارجونه او په همدی شکل له انیون څخه د‬
‫دریم پروتون بیلول (‪)-Hpo2‬له یو منفی چارج لرونکی څخه هم سخت دی‬
‫‪۲-۹-۳‬څو قیمته القلي ګانی‬
‫څوقیمته القلی ګانی هم شتون لری چی دهغی له جملی څخه کولی شو له (‪)Na2CO3‬سودیم کاربونیت‬
‫څخه په دی برخه کی یادونه وکړو‪ ،‬دغه ایون کاربونیټ چی له القلی یی ایون هایدروجن سره یی یو‬
‫ځای کړی په مرحله یی تعادلونو کی منځ ته راځي‬

‫معادلی‬

‫معادلی‬

‫معادلی‬

‫‪۱۰-۳‬دڅو قیمته تیزابونو درولودونکی بافر محلولونه‬

‫له یو دوه قیمته ضعیف تیزاب او دهغې له مالګی څخه کوالی شو دوه سیستمونه جوړ کړو لومړی ‪H2‬‬
‫‪A‬ازاد تیزاب اودهغی مزودوجه القلی ‪ NaHA‬او دویم یی د ‪NaHA‬تیزاب لرونکی او ورسره یوځای‬

‫‪29‬‬
‫‪29‬‬
 ‫القلی ‪Na2A‬لرونکی دی چی د دویمی ‪PH‬سیستم یی له لومړی څخه پورته دی ځکه د‪ _ha‬ثابت تیزابی‬
‫تفکیک تل له ‪H2A‬څخه لوړ وی‬
‫په اسانی سره کولی شو په کافی توګه یوله بله سره مستقله معادله ولیکو او د دوی له غلظت سره ایون‬
‫هایدرونیم د دوی دهر یو بافرو نو لپاره محاسبه کړو معموال غوره ده چی له ساده کونکیو فرضیاتو څخه‬
‫ګټه واخلو ‪ ،‬په همدی شکل ددی تعادلونو څخه صرف یو یی دهایدرونیم دغلظت محاسبه کولو لپاره د‬
‫اهمیت وړ ده نو دهر الس ته راغلی هر یو بافر لپار له ‪NaHA‬او ‪H2A‬له ‪ _ha‬څخه ‪-A2‬څخه ډډه کوی‬
‫او محاسبه یی صرف دلومړی تفکیک پربنسټ ترسره کوی‬
‫مثال ‪ :‬دبافری محلول لپاره دایون هایدورنیم غلظت محاسبه کړی چی دفاسفوریک تیزاب ‪2,00M‬او‬
‫دپوتاشیم دای هایدورجن فاسفات نسبت ‪1,50M‬دی‬
‫حل‬

‫معادلی‬

‫‪۱۱-۳‬دڅو قیمته تیزابونو لپاره دتیتریشن ګراف‬

‫هغه ترکیبونه چی دوه یا څو ډلی تیزابی عاملونه لری دیو تیتریشن دپای په څو نقطو کی ښودل کیږی په‬
‫دی شرط چی دغه عاملی ګروپونه په کافی اندازه دقدرت په لحاظ خپلو کی اختالف سره ولری که چیری‬
‫د‪ka1/KA2‬اندازه له ‪103‬څخه لوی هم وی دمحاسباتی طریقو څخه په استفاده تشریح شوی دی‬
‫په دوهم فصل کی دڅو قیمته تیزابونو دتیتریشن ګرافونو تشریح کولو لپاره زمینه برابریږی که چییر‬
‫دغه نسبت لږ هم وی دمعادلی نقطی په اوږدو کی له ډیر نه وی او دتعادلی روابطو د دقیق حل لپاره به‬
‫اړتیا ولرو‬
‫(‪)8-3‬شکل د‪H2A‬څو قیمته تیزاب له ‪Ka1=1,100*10_3‬ثابت تفکیک سره او د ‪Ka2=1,100*10‬‬
‫‪_7‬دتیتریشن ګراف ښیی له کومه ځایه چی د‪ka1/Ka 2‬په نسبت لویه ده دغه ګراف (دلومړی معادل نقطی‬
‫پرته )د دوهم فصل له کړنالرو څخه دیوقیمته تیزابونه لپاره کولی شو ورڅخه ګټه واخلو په همدی بنسټ‬
‫دلومړنی ‪PH‬نقطی د السته راوړلو لپاره سیستم دیو قیمته د ‪Ka1=1,100*10_3‬ثابت قیمت په لرلو سره‬
‫په نظر کی نیسو چی د‪B‬په ناحیه کی دضعیف تیزاب یو ساده شوی بافر محلول ‪H2O‬او مزدوجه القلی‬
‫‪NaAH‬به ولرو ‪.‬‬

‫‪30‬‬
‫‪30‬‬
 ‫شکل‬

‫چی د ‪PH‬او څو نقطو او ځایونو لپاره یی دمحاسبی ګړنالره پکی ښودل شوی ده‬

‫کوالی شو فرض کړو چی د‪ -a2‬غلظت د دوه نورو‪A‬لرونکو موادو ته په کتو د سترګو پټوولو وړ ده او‬
‫‪ H3O2‬د (‪)۳-۱۹‬معادلی په مرسته السته راوړ په لومړی معادله نقطه د‪C‬نقطه مالګین تیزابی محلول لرو‬
‫چی دهغی ایون هایدرونیم دغلظت د محاسبی لپاره له (‪ )۳-۲۰‬معادلی څخه ګټه اخلو په دوهمه ناحیه کی‬
‫بافر د ضعیف تیزاب او مزدوجه القلی لرونکی دی چی هغه ‪NA2A‬دی او ‪PH‬یی د دویم ثابت تفکیک‬
‫‪Ka2=1,100*107‬له رویه محاسبه کوو په ‪E‬نقطه کی دمزدوج القلی لرونکو محلول چی یو ضعیفه‬
‫تیزاب ‪Ka2=1,100*107‬دی فرض کوو چی دایون هایدروکساید محلول فقط د ‪-A2‬له اوبو سره تعامل او‬
‫د‪-oh‬او ‪-HA‬سره د تعامل په پایله کی اندازه کیږی چی په پایله کی د‪F‬په ناحیه یوه اندازه اضافی‬
‫‪NAOH‬لرو چی دهایدروکساید غلظت د‪NaOH‬له مولی څخه السته راځي او ‪ PH‬یی دایون دضرب‬
‫حاصل په واسطه محاسبه کیږی‬

‫معادلی‬

‫معادلی‬

‫غالبا د ‪KA1/CNaHA‬دمعادلی په مخرج کی ډير لوی واحد دی او ‪KA1/CNaHA‬دمعادلی له ‪KW‬سره د کسر‬

‫په صورت کی په نظر کی نیول کیږی له دی فرضیاتو سره معادله په الندی شکل خالصه کیږی‬

‫معادله‬

‫‪31‬‬
‫‪31‬‬
 ‫‪12-3‬دڅو قیمته القلی ګانو لپاره دتیتریشن ګراف‬
‫هماغه یاد شوی اصول د څوقیمته القلی ګانو او تیزابونو درسم کولو لپاره کافی دی چی دښودلو لپاره یی‬
‫دسودیم کاربونیت له یو استانداردهایدروکلوریک محلول په نظر کی نیسو مهم ثابت تعادلونه عبارت دي‬
‫له ‪:‬‬

‫معادلی‬

‫معادلی‬

‫معادلی‬

‫لومړنی محلولونه له اوبو سر د ایون کاربنات له تعامل څخه په الس راځي چی د بافر‬
‫کاربونیت‪/‬هایدروجن کاربونیت بافر تشکیلږی په دی نقطه کی هم ‪PH‬کولی شو دهایدروکساید له‪Kb1‬او‬
‫هم یی محاسبه شوی ایون هایدرونیم له ‪Ka2‬څخه په الس راوړو‪ ،‬حل کیدونکی مواد په معادله نقطه کی‬
‫له سودیم هایدروجن کاربنات څخه په الس رځي او دایون هایدرونیم دغلظت محاسبه کولو لپاره له (‪-21‬‬
‫‪)3‬معادلی کار اخلو دتیزاب په زیاتیدو سره دسودیم هایدروجن کاربنات او کاربونیک ته شامل یو تیزاب‬
‫تشکلیږی چی د ‪PH‬بافر یی له ‪KA1‬او یا له ‪Kb2‬څخه په الس راځي‬
‫دوهمه معادله نقطه دکاربن دای اکساید او سودیم کلوراید دمحلول لرونکی ده ‪ ،‬کاربن دای اکساید دیو‬
‫ساده تیزاب په څير عمل کوی او د ‪KA1‬ثابت تفکیک لری داضافی هایدروکلوریک دتیزاب په زیاتولو‬
‫سره دضعیفه تیزاب تفیکیک ترتاثیر الندی قرار نیسی او دایون هایدورنیم غلظت اساسا دقوی تیزاب‬
‫دغلظت موالر په واسطه محاسبه کیږی‪،‬‬
‫(‪)9-3‬شکل ښودنه کوی چی دسودیم کاربونیت د تیتریشن ګراف په دوه وروستو نقطو کی ترسترګو‬
‫کیږی چی دوهم یی دلومړی په پرتله ګړندی ده نو مشخصه ده دسودیم کاربونیت ‪Na2CO3‬او هایدروجن‬
‫کاربونیت کولی شو دخنثی کولو دعملیی څخه په استفاده یی مقدار تعین کړو‬
‫‪32‬‬
‫‪32‬‬
 ‫جدول‬

‫(‪ )13-3‬دامفوتری موادو لپاره دتیتریشن ګرافونه‬

‫هرکله چی دامفوتر یوترکیب په یو مناسب محلل کی حل شی له ځانه څخه هم تیزابی او هم القلی‬
‫خاصیت ښیی که چیری تیزابی یا القلی خواص په محسوس شکل غلبه ولری نو تیتریشن یی له یو قوی‬
‫تیزاب یا قوی القلی سره امکان لری دمثال په ډول دسودیم دای هایدروجن فاسفیت په محلول کی اصلی‬
‫تعادالت په الندی ډول دی‬

‫معادلی‬

‫معادلی‬

‫لیدل کیږی چی ‪KB3‬دومره کوچنی دی چی له یو تیزاب سره یی تیتریشن امکان نه لری مګر ‪KA2‬دیو‬
‫سټنډرډالقلی سره دتیتریشن لپاره په کافی اندازه لویه ده‬
‫د دای سودیم هایدروجن فاسفیت کی شامل متفاوت وضعیت غالب دی چی تعادالت یی په الندی ډول دی‬

‫معادلی‬

‫معادلی‬

‫ثابت لویوالی ښی چی کولی شو‪-HPO2‬له یو استاندرد تیزاب سره تیتر کړو مګر له یو اسټندرد القلی سره‬
‫تیتریشن درضایت وړ نه ده ‪.‬‬

‫‪33‬‬
‫‪33‬‬
 ‫څلورم فصل‬
‫دتیزاب‪ -‬القلی سره دتیتریشن داستفادی موارد؛‬
‫دتیزاب –القلی تیتریشنونه دکیمیاوی تحلیلونو لپاره تر ډيره کارول کیږي په ډيرو مواردو کی اوبه دمحلل‬
‫په توګه کاریږی په البراتواری کارونو کی دامعمول ده چی یو دتیزاب محلول او یو استندرد قلوی‬
‫محلول جوړیږی وروسته دغه دتجربی وړ محلولونه دتیزاب او قلوی لپاره استفاده کیدای شي ځکه دقلوی‬
‫په نسبت دتیزاب محلولونه په اسانۍ دساتلو وړ دي ‪ ،‬په همدی بنسټ د دایمی استندرد دمنبعی په موخه د‬
‫تیزاب استفاده د قلوی په نسبت به غوره وی داستاندارد محلول په توګه دتیزاب انتخاب لپاره الندی‬
‫فکتورونه په نظر کی نیول کیږی‬
‫‪ .1‬تیزاب باید قوی او دتفکیک لوړې درجې لرونکی وی ‪.‬‬
‫‪ .2‬تیزاب باید مفروی‬
‫‪ .3‬په نظر کی نیول شوی تیزاب محلول باید ثابت پایداره وی‬
‫‪ .4‬دتیزابونو مالګه باید منحل وی‬
‫تیزاب نباید د قوی اوکسیدی کونکی عامل وی ‪ ،‬ترڅو داستفادې وړ مرکبونه لکه اندیکاتورونه تخریب‬
‫کړی ‪.‬‬
‫بناء داستاندارد محلولونو په څير دهایدروکلوریک او سلفوریک تیزابونه مناسب دی دکلوراید ‪ ،‬دنقری‬
‫ایون ‪ ،‬سرب ‪ ،‬یو والنسه سیمیاب لکه دځمکنې فلزاتو او سرب سلفیتونه غیر منحله ده مګر دا حالت‬
‫دتیتریشن په ډيرو عملیو کی اخالل نه واردوی‬
‫هایدروجن کلوراید یو غاز دی مګر په طبیعی ډول دغلظت په ساحه کی دمفر محلول داستفادی وړ نه‬
‫ګرځی ځکه په ډيره اندازه په محلول کی تفکیک کیږی د‪0,5N‬یو محلول کوالی شو پرته له دی چی‬
‫هایدروجن کلوراید ورڅخه خارج شی تر وخته جوش کړو (مګر تبخیر نه شی )‬
‫دنایتریک تیزاب داستعمال موارد ډیر لږ دی ځکه اکسیدی عامل یی خورا قوی دی د محلولونو ترکیب‬
‫یی دنور او حرارت په موجودیت کی تغیر کوی ‪ ،‬پرکلوریک تیزاب یو قوی تیزاب دی چی غیر مفر او‬
‫په نرمو محلولونو کی تر ډيره پاتی کیږی ممکنه ده کله چی دپوتاشیم او امونیم مالګی له غلیظ شویو‬
‫محلولونو څخه تشکیل شوی وی دتیتریشن جریان رسوب کړی ‪.‬‬
‫‪ 2-4‬دخنثی کیدو دتیتریشن داستعمال ځایونه‬
‫دخنثی کیدو تیتریشنونه په پراخه توګه دانالیتی غلظتونو د تعین په موخه په کاروړل کیږی چی خپله القلی‬
‫تیزابونه دی او یا داسی مواد دی چی له تیزابو سره د مناسب تعامل په پایله کی په القلی تبدیلیږی ‪ ،‬اوبه‬
‫داسی متفاوته محلول دی چی دخنثی کیدنی په تیتریشنونو کی په کار وړل کیږی ځکه په اسانۍ د السر‬
‫‪34‬‬
‫‪34‬‬
‫سی وړ دی ‪ ،‬هم ارزانه دی او هم زهری نه دی بل ښه والی یی دټيټ حرارت دانبساط ضریب دی ‪ ،‬خو‬
‫سره له دی هم ځينی انالیتونه یې په چاپیریال کې دتیتر کیدو وړ نه دی ځکه تر ټولو لږ دانحاللیت‬
‫ځانګړنی لری او یا یی دالقلی یاتیزابی قدرت کچه یې ډيره ټيټه ده او په کافی اندازه لوړه نه ده چی‬
‫وکوالی شو رضایت بخښونکی وروستی نقطه ایجاد کړی چی دغه ترکیبونه په اغلب ډول باید له اوبو‬
‫پرته محلولونو چی تیترکړل شی‬
‫‪3-4‬دخنثی کیدنی تیتریشن داستعمال مختلف ځایونه‬
‫دمعدنی موادو ‪ ،‬عضوی او طبیعی موادو دبی شمیره تعداد داندازه کولودخنثی کیدو له تیتریشن څخه ګټه‬
‫اخیستل کیږی له دی سربیره په ډيرودتجزیی وړ ترکیبونو کی دیو مناسب تعامل کیدونکی په واسطه یو‬
‫القلی تیزاب ته تبدییلیږی او داستندرد القلی یا تیزاب په واسطه تیتر کیږی ‪.‬‬
‫‪1-3-4‬عنصری تجزیه‬
‫څو مهم عنصرونه په طبیعی یا عضوی سیستمونو کی شتون لری چی له داسی کړنالرو په استفادی‬
‫اندازه کیږی چی په اخری مرحله کی دتیزاب القلی په تیتریشن سره ختمیږی معموال داسی هغه عناصر‬
‫چی د داسی تجزیی وړ دی غیر فلزی وی او د کاربن ‪ ،‬نایتروجن ‪ ،‬کلورین ‪ ،‬بروم ‪ ،‬فلورین ‪ ،‬او ځینیو‬
‫نورو عناصرو ته شامل وی او په ځينو موادو کی ډیر لږ داسی لیدل کیږی دعناصر دلومړنی عملیات په‬
‫پایله کی یو عنصر القلی معدنی تیزاب ته تبدیل کړی چی په پایله کی تیتر کیږی‬
‫‪1-1-3-4‬نایتروجن‬
‫په ډيرو هغو ترکیبونو کی چی صنعتی او زراعتی اهمیت لری نایتروجن شتون لری چی دغه مواد د‬
‫امینواسیدونو ‪ ،‬پروټينونو ‪ ،‬سنتزی دواګانو ‪ ،‬کیمیاوی کوډونو ‪ ،‬چاودیدونکو توکو ‪ ،‬خاورو ‪ ،‬دڅښلو‬
‫اوبو او رنګونو ته شاملیږی‬
‫بناّء دتجزیی داندازه کولو دغه کړنالری په ځانګړی توګه په عضوی موادو کی دنایتروجن لپاره‬
‫ځانګړی اهمیت لری د عضوی نایتروجن دانداز کولو تر ټولو مهمه طریقه دکجلدال طریقه ده چی‬
‫دخنثی تیتریشن پربنسټ والړه ده ‪ ،‬دغه طریقه په ښه ډول پرمخ ځي او کومو خاصو وسایلو ته هم اړتیا‬
‫نه لری او په بشپړه توګه ډيرو نمونو لپاره داستفادی هم ده هم دارنګه نایتروجن داندازه کولو داطریقه په‬
‫پروتینونو ‪ ،‬غله جاتو ‪ ،‬غوښو او نورو طبیعی موادو کی دنایتروجن دانداز کولو تر ټولو سټندرده طریقه‬
‫ده‬
‫دکجلدال په طریقه کی دنایتروجن نمونه دسلفوریک تیزاب په اثر سر ه ګرم ‪ ،‬غلیظ او په متالشی توګه‬
‫رابطه پیدا کوی او ایون امونیم ته تبدیلیږی وروسته محلول یخ ‪ ،‬نرم او القلی ګرځی ازاد شوی امونیم‬
‫تقطیریږی ‪ ،‬په یو تیزابی محلول کی راټول او دخنثی کیدنی تیتریشن له طریقو څخه په استفادی سره‬
‫اندازه کیږی ‪.‬‬
‫‪ 2-3-4‬دمعدنی موادو انداز ګیری‬
‫دمعدنی موادو یو لوی تعداد کولی شو دتیزابونو او قوی القلی ګانو دتیتریشن په پایله کی اندازه کړو چی‬
‫وړاندی یی څو مثالونه ذکر شوی دی‬

‫‪35‬‬
‫‪35‬‬
 ‫‪ 2-2-3-4‬نایتراتونه او نایتریتونه‬
‫دغه ایونونه لومړی د(‪)CU,45%AI,5%ZN%50‬د الیاژونو په واسطه امونیم ته راټيټيږی د الیاژونو‬
‫دانی په یو محلول کی په کلکه القلی کیږی او دکجکدال بالون ته اچول کیږی دتعامل تر بشپړیدو وروسته‬
‫امونیا تقطیریږی‬
‫‪ 3-2-3-4‬کاربونیت او دکاربونیت مخلوطونه‬
‫دهغه محلولونو کمی او کیفی اندازه ګیری چی دسودیم کاربونیت ‪ ،‬سودیم هایدروجن کاربونیت ‪ ،‬سودیم‬
‫هایدروکساید دتشکیلو اجزاو لرونکی وی دخنثی کیدنی په تیتریشن کی یی جالب مثالونه وړاندی کړی‬
‫دی چی له دی مثالونو څخه یی له دوه نمونو څخه ډير په دی ترکیب کی په محسوسه توګه حضور لری‬
‫ځکه دریمه نمونه یی دتعامل په پایله کی حذف کیږی بناء دسودیم هایدروکساید مخلوط له سودیم‬
‫هایدروجن کاربونیت سره د سودیم کاربونیت د تشکیل باعث کیږی تر کومه ځآیه چی د دغو تعامل‬
‫کونکو څخه یو یا دواړه پای ته ورسیږی که چیری یو دیم هایدروکساید په بشپړه توګه مصرف شی‬
‫محلول به دسودیم کاربونیت او سودیم هایدروجن کاربونیت لرونکی وی که سودیم هایدروجن کاربونیت‬
‫پوره شی او سودیم هایدروکساید باقی پاتی شی که چیری دسودیم هایدروجن کاربونیت او سودیم‬
‫هایدروکساید محلول مخلوط شی نو اصلی تشکیل ورکونکی محلول به سودیم کاربونیت وی‬
‫د داسی مخلوطونو تجزیه دوه تیتریشنونوته اړتیا لری یو یی قلوی ډوله اندیکاتورونه لکه فنول فتالین او‬
‫بل یی تیزابی ډوله اندیکاتور لکه شین برمو کروموزول ‪،‬‬
‫دمحلول ترکیب بندی دمصرفی تیزاب له حجمونو همدارنګه له باری حجمونو له مساوی نمونو څخه‬
‫استنتاج کیږی له هغی وروسته چی دمحلول ترکیب مشخص شو دحجم ډیټا کولی شو دجوړونکی دهری‬
‫جزونو لپاره استفاده کړو ‪.‬‬
‫‪3-3-4‬دعضوی وظیفوی ګروپونو سنجشونه‬
‫دخنثی کیدو تیتریشنونه دعضوی او وظیفوی ګروپونو داندازه کولو لپاره یو مناسبه طریقه وړاندی کوی‬
‫‪1-3-3-4‬دتیزاب کاربوکسلیک او سولفونیک ګروپونه ‪R-COOH, R-SO3‬‬
‫دکاربوکسلیک او سولفونیک دتیزاب ګروپونه هغه متفاوت جوړښتونه دی چی عضوی ترکیباتو ته‬
‫تیزابی خاصیتونه ورکوی په غالب ډول دکاربوکسلیک تیزاب ‪6-10-4-10‬پوری ثابت تفکیک لری نو بناء‬
‫په اسانۍ تیتر کیږی دالقلی په چاپيریال کی درنګ دتغیراتو څخه د فنول فتالین په څیر له‬
‫اندیکاتورونوڅخه کولی شو استفاده وکړو‬
‫دکاربولیک اسید ډيری تیزابونه په اوبو کی په اسانی نه حل کیږی ترڅو په دی چاپیریال کی په اسانۍ‬
‫تیتر شی ددغسی مشکل دشتون په صورت کی کولی شو په ایناتول کی حل کړو او په آبی محلول سره‬
‫یې تیتر کړو‪ ،‬بله الر یی داده چی تیزاب په اضافی استاندارد القلی کی حل کړو وروسته یی دبیرته‬
‫راګرځیدونکی تیتریشن په واسطه وسنجوو ‪ ،‬سلفونیک تیزابونه معموال قوی تیزابونه دی چی په اوبو کی‬
‫په اسانې سره حل کیږی له القلی سره یی تیتریشن په مستقیمه توګه پرمخ ځی ‪.‬‬
‫‪ 2-3-3-4‬دامینونو ګروپونه‬
‫الفاتیک امینونه معموال د‪5-10‬دثابت تفکیک په حدودو کی القلی لری چی کولی شو په مستقیمه توګه‬
‫دتیزاب دیو قوی محلول په واسطه یی تیتر کړو ‪ ،‬او په بدل کی اروماتیک امینونه او مشتقات یی چی په‬

‫‪36‬‬
‫‪36‬‬
 ‫ابی محلول کی یی دتیتر کیدو لپاره خورا ضعیف دی دغه خبره دحلقوی امینونو اروماتیکی امینونو لکه‬
‫پیریدن او د دی په مشتقاتو کی هم صدق کوی ډیرۍ مشبوع شوی حلقوی امینونه لکه پيریدین دتیزاب‬
‫القلی په خواصو کی دالیفاتیک په څیر عمل کوی بناء په ابی محیطونو کی کولی شو تیتر یې کړو‬
‫‪ 4-3-4‬دمالکو سنجشونه‬
‫په یو محلول کی ټول موجوده مالګی دیو تیزاب القلی تیتریشن په دقیقه توګه په نظر کی نیولو سره اندازه‬
‫کړو‬
‫مالګه له رزین څخه ډک له ستون څخه په تیریدو سره دیو معادل مقدار تیزاب یا ایون ته تبدیلیږی ‪،‬‬
‫دتیزاب او القلی محلول هم ایون دتبادلی له رزین څخه په استفادی کولی شو جوړ کړو دلته محلول‬
‫دسودیم کلوراید دیو مشخص او خالص ترکیب لرونکی دی چی درزین دستون ترمنځ وینځل کیږی ترڅو‬
‫یی حجم رقیق او مشخص شی دتیزاب معادل دمالګی اندازه هم له له رزین څخه ازادیږی او دتعامل‬
‫کونکی دمولی مستقیم غلظت دمحاسبی داندازه کولو زمینه مساعدوی‬
‫‪4-4‬په ابی محیط کی دخنثی کیدو دتیتریشن داستعمال ځایونه‬
‫هغه ترکیبونه چی په ابی محیط کی د تیتریشن کیدو وړنه وی کولی شو له اوبو پرته محلولونو کی دخنثی‬
‫کیدو تیتریشن په واسطه اندازه کړو ددی ترکیباتو له جملی څخه دالقلی تیزابونو چی تیزی وروستی‬
‫نقطی لرونکی نه وی دتیزابی خاصیت لرونکی القلی ګانو په واسطه زیات کړو چی وکولی شی وروسته‬
‫تیزه نقطه کړی ‪ ،‬جوړ کړو البته په دی نوع محللونو کی تیتریشن ځینی نیمګړتیا وی لکه مفر او زهری‬
‫کیدل او نور اکثره عضوی محللونه له ځانه سره ولری همدارنګه دوی داوبو پرمخ د لوړ دانبساط دلوی‬
‫ضریب درلودونکی دی‬
‫په عمومی شکل دوه ډوله ترکیبونه چی په ابی چاپیریال کی دتیتر کیدو وړ نه وی په غیر ابی محللونو‬
‫کی دخنثی تیتریشن په واسطه اندازه ګیری کړو لومړی برخه یی تیزابونه او غیر عضوی القلی ګانی دی‬
‫چی زیاد مالیکولی وزن درولودنکی دی او په اوبو کی محدوده انحاللیت لری دوهم ډول یی معدنی یا‬
‫القلی ترکیبات دی چی دتیزاب او القلی ته په کتو یوه اندازه ضعیف دی چی په اوبیز محیط کی قناعت‬
‫بخشه اخری نقطه نه ورکوی چی ددی ډلی مثالونه عبارت دی له ‪ :‬اروماتیک امینونه ‪ ،‬فینسولونه ‪ ،‬او‬
‫دمعدنی تیزابونو څخه مختلفی مالګی او کاربوکسلیک په غالب ډول هغه ترکیبونه چی په اوبو کی قناعت‬
‫بخښونکی وروسته نقطه نه لری په هغه محللونو کی چی تیزابی یا القلی خاصیت یی لوړیږی وروسته‬
‫یی نقطه یی ښکاره کیږی ‪.‬‬
‫‪5-4‬دخنثی کیدو لپاره تعامل کونکی‬
‫‪1-5-4‬داستاندارد تیزاب دمحلول اماده کول‬
‫دهایدرکوریک تیزاب په پراخه توګه دالقلی ګانو دتیتریشن لپاره په کاروړل کیږی ددی تعامل کونکی‬
‫رقیق محلولونه نامحدوده پایښت لری او له ډيرو کتیونو سره له درد سری څخه ډک رسوبات نه ایجادوی‬
‫ویل کیږی چی د‪0,1M‬دهایدروکلوریک محلولونو تیزابونه کولی شی یو ساعت پرته له دی چی تیزاب‬
‫له السه ورکړی وجوشیږی په دی شرط چی تبخیر شوی اوبه یی ځای ونیسی او ‪0,5M‬محلول د‪10‬دقیقو‬
‫لپاره وجوشیږی او تیزاب یی کم نه شی دپرکلریک او سلفوریک تیزاب محلولونه پایښت لرونکی دی او‬
‫دایون کلوراید دتیتریشن لپاره درسوبو دتشکیل په برخه کی مزاحمت نه ایجادوی کولی شی ګټور وی‬
‫دنایتریک دتیزاب محلولونه ډیر لږ استفاده کیږی‬

‫‪37‬‬
‫‪37‬‬
 ‫داستادندارد تیزاب محلولونه معمولو دتعامل کونکی د رقیق کولو په واسطه لومړی غلیظ او وروسته‬
‫دهغه رقیق محلول داستاندارد کولو لپاره داستاندارد لومړی رقیق محلول تهیه کیږی ‪ ،‬په ځينو مواردو‬
‫کی دغلیظ تیزاب ترکیب بندی دکثافت د دقیق انداز ګیری په لړ کی ټاکل کیږی وروسته یی دیو مشخص‬
‫وزن څخه تریو معین حجم پوری رقیق کیږی‬
‫‪ 2-5-5‬دتیزابونو استندردکول‬
‫تیزابونه په غالب ډول دسودیم کاربونیت له یوی معینی اندازی په واسطه استاندارد کیږی البته په څو‬
‫نورو تعاملونو کی هم استفاده کیږی‬
‫‪1-2-5-4‬سودیم کاربونیت‬
‫سودیم کاربونیت دلومړی نوعی داستاندارد معموال په تجاری ډول دالس رسی وړ دی چی کولی شوی‬
‫سودیم هایدروجن کاربونیت څخه دیوساعت په موده کی الس ته راوړو‬
‫معادله‬

‫وروسته داستاندارد له مادی له اولی نوعی څخه یو مقدار په صحیح شکل وزن شوی وروسته دتیزابونو‬
‫داستاندارد کولو لپاره استفاده کیږی لکه څنګه چی د(‪)4-1‬په شکل کی لیدل کیږی دسودیم کاربنیت په‬
‫تیتریشن کی دوه وروستی نقطی ترسترګو کیږی چی لومړی یی دکاربونیت دهایدروجن کاربونیت‬
‫تبدیلیدو پوری اړه لری ‪PH‬یی د‪8,3‬په حدودو کی ورکوی دوهم یی دکاربن دای اکساید تشکیل ته‬
‫شاملیږی چی ‪PH‬یی‪3,8‬په حدودو کی لیدل کیږی همیشه وروستی نقطه داستاندارد کولو لپاره استفاده‬
‫کیږی ځکه د‪PH‬تغیرات یی له لومړی نقطی څخه ډيره ده‬

‫جدول‬

‫‪3-5-4‬د القلی داستاندارد محلول تهیه کول‬

‫سودیم هایدروکساید داستاندارد محلول تهیه کولو لپاره لپاره تر ټولو ډیر کاریدونکی القلی ده همدارنګه‬
‫له پوتاشیم هایدروکساید او باریم هایدروکساید څخه هم ګټه اخیستل کیږی داچی ددی له ترکیباتو څخه یو‬
‫هم دلومړی نوعی استاندارد له خلوص سره دالس رسی وړ نه ده نو له تهیه کولو وروسته یی استاندارد‬
‫کول الزامی دی‬
‫‪1-3-5-4‬داستاندارد القلی په محلولونو باندی دکاربن دای اکساید تاثیرات‬
‫د سودیم په هایدروکسایدو نو ‪ ،‬پوتاشیم او باریم په څير په جامدو محلولو کی دکاربن دای اکساید له هوا‬
‫سره په چټکی تعامل کوی اوپه دالندی تعامل مطابق یی کاربونیت تولیدیږی ‪.‬‬
‫معادله‬

‫‪38‬‬
‫‪38‬‬
 ‫که څه هم دهر ایون کاربونیت د تولید لپاره دهایدرکساید دوه ایونه مصرفیږی دالقلی محلول په وسیله‬
‫دکاربن دای اکساید دجذب لپاره الزاما ددی دترکیب ظرفیت دهایدرونیم ایونونو لپاره تغیر نه کوی بناء‬
‫دهغه تیتریشن لپاره چی دتیزابی چاپيریال لپاره یو اندیکاتور ته اړتیا لری لکه شین بروزمول ‪ ،‬هر‬
‫کربونیت ایون چی له هایدروکساید څخه تولیدیږی دهایدورینیم تیزاب له دوه ایونونو سر تعامل ورکوی ‪.‬‬
‫معادله‬

‫داچی په دی تعامل کی مصرف شوی هایدرونیم ایون مقدار د السه ورکړ شوی هایدور کساید له مقدار‬
‫سره یو برابر دی هیڅ اشتباه منځ ته نه راځي له بده مرغه داستاندارد القلی داستعمال په ځایونو کی‬
‫دتغیراتو په پراختیا سره لکه (فنول فتالین )ته اړتیا لری نو هر کله شی داندیکاتور درنګ تغیر لیدل‬
‫کیږی دکاربونیت هر ایون صرف دهایدرونیم له یو ایون سره تعامل کوی‬

‫معادله‬

‫بناء دکاربن دای اکساید په جذب او په سیسمتاتیکی تیروتینی سره (دکاربونیت تیروتنی )دالقلی دپام وړ‬
‫غلظت کی کم والی راځي ‪.‬‬

‫‪ 4-5-4‬دالقلی استندرد کول‬

‫دالقلی استندرد کولو لپاره څو لومړنی عالی نوعی په السرسی کی دی په اغلب ډول غیر عضوی‬
‫تیزابونه چی له اندیکاتورونو سره درنګ دپراختیا پ تغیر سره القلی ته اړتیا لری‬
‫‪ 1-4-5-4‬پوتاشیم هایدروجن فتاالت‬
‫پوتاشیم هایدروجن فتاالت (‪)KJC8H4O4‬یو داولی نوعی ایده ال ستاندارد دی دغه ترکیب یو نم نه‬
‫لرونکی بلوری ترکیب دی چی مولی کتله یی(‪)204,2G/MOL‬لویوالی لری ددی مالګی په اغلبه توګه‬
‫دتجاری تجزیی د درجه بندی لپاره دهر ډول خالص سازی پرته دمصرف وړ ده ‪.‬‬
‫‪ 2-4-5-4‬دالقلی ګانو لپاره نوری لومړنۍ اسټنډرونه‬
‫دبنزویک تیزاب دلومړی نوعی داستاندارد په توګه په خالص ډول دالسرسی وړده او کولی شو دالقلی‬
‫ګانو په استاندارد کولو کی ورڅخه استفاده وکړو داچی ددی مادی انحاللیت په اوبو کی محدوده ده‬
‫معموال په اوبو کی له رقیق کولو څخه او تیتر کولو څخه وړاندی په ایتانول کی حل کوی په دی‬
‫‪39‬‬
‫‪39‬‬
 ‫استاندارد کی تل باید یو شاهد په کار یوړل شی ځکه تجارتی الکول ځينی وخت لږ تیزابی وی پوتاشیم‬
‫هایدروجن آیودات (‪)KH(103)2‬هم دلومړی نوعی له استاندارد څخه یو ډیر معادل وزن لرونکی دی‬
‫داچی دا ترکیب یو قوی تیزاب دی داندیکاتورونو په موجودیت کی د‪PH‬تغیراتو په پراختیا سره د‪ 4‬او‬
‫‪10‬ترمنځ کولی شو تیتر کړو ‪.‬‬

‫نتیجه ګیری ‪:‬‬

‫دمعلوماتو دراجمع کولوپه پایله کی دی نتیجې ته رسېږو چی په کیمیا کې تیتریشنونه دالقلی ګانو او‬
‫تیزابونو داندازه ګیری په موخه په پراخه کچه کارول کیږی دمحلولونو دغلظت‪ ،‬او په کیمیاوی موادو‬
‫کې دخلوص فیصدۍ دمعلومولو په برخه کی په البراتوارونو کې په زیاته اندازه کارول کیږی دتیتریشن‬
‫طریقی (حجمی سنجشونو) څخه ګټه اخیستنه ده چی دازمویل کیدو وړ موادو په انتخاب سره دتیتریشن‬
‫دازمایښتونو په واسطه دکیمیاوی موادو دغلظت داندازه ګیرۍ په موخه ترسره کیږی چی دکار داساس او‬

‫‪40‬‬
‫‪40‬‬
 ‫بینیاد په شتون سره باید ټول په یو ډول وی په داسی ډول چی دتیتریشن ټول ازمایښتونه له دریو اصلی‬
‫برخو تشکیل شوی چی عبارت دی له ‪:‬‬
‫‪ .1‬دازمایښت وړ محلولونه (تیتر کیدونکي)‬
‫‪ .2‬استاندارد محلولونه (تیتر کونکی )‬
‫‪ .3‬رنګین کیمیاوی پیژندونکی (اندیکاتورونه )‬
‫تیتریشنونه دانالیتونو(تیتر کیدونکی ماده ) دتعامل په اساس او یودیو معلوم تعامل کونکی استاندارد (تیتر‬
‫کونکی ماده ) دتیترونو په عنوان صورت نیسی ‪ ،‬دغه تعامل باید جوړ شوی او داستوکیومری په لحاظ‬
‫تکرار منونکی وی دتیتر کیدونکی مادی حجم یا کتله دانالیت سره دبشپړ تعامل لپاره اندازه کیږی او‬
‫دانالیت دالس ته راوړلو په استفاده کیږی‪ ،‬په ټولو تیتریشنونو کی داکی واالن نقطه (معادل) چی‬
‫داندیکاتور درنګ په تغیر یا د دستګاه په ځواب کی دتغیر په واسطه مشخص کیږی دتجربی په لحاظ‬
‫وروستی یا اخیرنۍ نقطه بلل کیږی‬
‫په عمومی صورت تیتریشن دغلظتونو د تعین لپاره په کار وړل کیږی چی خپله تیزاب یا القلی دی او یا‬
‫داسی مواد دی چی دمناسب تعامل په واسطه تیزاب یا القلی ته تبدیلیږی اوبه هغه زیات کاریدونکی‬
‫محلول دی چی خنثی سازی په تیتریشن کی کارول کیږی او په اسانۍ سره د السرسی وړ ده هم ازرانه‬
‫ده او هم بی زهره ده‬
‫په البراتوار کی د تیتریشن د‪ PH‬داندازه کولو لپاره دوه وسیلی ‪ PH‬متر او دتیزاب –القلی اندیکاتور ده‬
‫دتیزاب القلی اندیکاتور یو ضعیف عضوی تیزاب دی چی (‪)HIn‬په واسطه ښودل کیږی چی رنګ یی‬
‫دخپلی جوړې ‪-In‬سره متفاوته ده او درنګ دغه تغیر د‪ PH‬په یوه مشخصه محدوده اونسبتا وړوکی شکل‬
‫صورت نیسی معموال یی یو ‪ ،‬یا دواړه په شدید ډول رنګی دی بناپردی دغه اندیکاتور صرف یو ناچیزه‬
‫اندازه په کار ده له هغه څخه ډير لږداسی ده چی داړتیا وړ محلول په ‪PH‬باندی تاثیر لرونکی وی ‪.‬‬

‫وړاندیزونه‬
‫‪ .1‬دتیتریشن دعملی تحقیقاتو دترسره کولو لپاره غوره ده چی دستګاه او وسایل یی شتون ولری ‪.‬‬
‫‪ .2‬غوره به وی چې په البراتوار کې دتیتریشن عملی دترسره کولو لپاره مواد موجود وی ‪.‬‬
‫‪ .3‬محصالنو لپاره باید مناسب سرعت لرونکی انټرنیټ شتون ولری ترڅو دنویو او مهمو‬
‫موضوعاتو په اړه دخپل درس پوری اړوند معلومات ترالسه کړی‪.‬‬
‫‪ .4‬غوره به وی چی په البراتوار کی دمناسبو تجربو دترسره کولو په موخه یو مناسب وخت وټاکل‬
‫شی‪.‬‬

‫‪41‬‬
‫‪41‬‬