ADITZ SISTEMA

 Euskarazko adizkiak hitz bakar batean edo bi hitzetan ager daitezke:

o Aditz perifrastikoak: mota hauetakoek bi aditz forma behar dituzte->
 ADITZ NAGUSIA ETA ADITZ LAGUNTZAILEA: joan naiz, egin dut, irakurri duzu.
 Ikus daitekeenez, aditz laguntzaileak jokatu egin daitezke egoeraren edo
elkarrizketa batean parte hartzen duten erabiltzaileen arabera.
o Aditz trinkoak: aditza hitz bakar batekin adierazi (persona,denbora eta aditzaren
erroa): daukat (nik, orain eduki) / dago (hura, orain, egon)
 Aditz perifrastikoekin jarraiki, hauek 4 aditz sistemaren barnean jokatzen dira:
o NOR
o NOR-NORI
o NOR-NORK
o NOR-NORI-NORK
 Hortaz gain, euskal aditzek egoera bateko denbora (orainaldi eta lehenaldi) eta modua
(indikatiboa, baldintza-ondorio, ahalera eta subjuntiboa) ere adierazten dute.

INDIKATIBOA

NOR SISTEMA:

Perpaus intrantsitibo (iragangaitz) baten aurrean gaude, perpausean ez dugulako OBJEKTUrik.

Beraz, ageri zaigun ekintzaile bakarra SUBJEKTUA da eta honek ez du izango ERGATIBORIK:

 Ni etxera joan naiz.

 Ni menditik nabil.
 Ni eskolatik etorri naiz.
 Ni gaixoitu naiz

ADITZ IRAGANGAITZ BATZUK: joan, etorri, egon, ibili, izan, erori, eseri...

NOR-NORI SISTEMA

Honetan bi zati edo parte hartzaile ikus ditzakegu:

 NOR: beti-beti perpauseko subjektua izango da; NOR edo ZER.

o Subjektuak EZ du ergatiborik!
o “Niri hori gertatu ZAIT.”
o “Ni zuri gertatu NATZAIZU”
 NORI: ekintza NORI gertatu zaion adierazten duena.
 ADIBIDEAK:
 Zuei amona joan ZAIZUE.
 Zuei aiton-amonak joan ZAIZKIZUE
  Niri ongi iruditzen ZAIT zinemara joatea.
 Niri artista hori ez ZAIT batere gustatzen.
 Gu zuei gerturatu GATZAIZKIZUE
 NOIZ ERABILI “ZUEK-en -TE”?
o NOR zuek denean.
o Adibidez: zuek hari gerturatu zatzaizkioTE

NOR-NORK SISTEMA

Adizki hauek darabiltzagu ekintza sortu edo egiten duen eragile (egile-subjektua) eta OBJEKTUA
(OBJEKTU ZUZENA) perpausean daudenean. Subjektua derrigorrez NORK izan behar da, beraz,
SUBJEKTUAK ergatiboa izan behar du. NORren kasuan, aldiz, OBJEKTU ZUZENAK EZ du ergatiborik.

Halaber, perpausean NOR (OBJEKTU ZUZENA) dagoela identifikatzeko perpausari ZER? galdera egin
behar diogu:

 ADIBIDEAK:
o ZUK lana egin duzu.
 ZER egin duzu? LANA
 Beraz, LANA objektu zuzena da. (NOR)
o MIKEL ETA ANDONIK liburua apurtu dute.
 ZER apurutu dute? LIBURUA
 Beraz, LIBURUA objektu zuzena da.(NOR)
o ZUK NI kalean ikusi nauzu
 NOR ikusi duzu? NI
 Beraz, NI (NOR) objektu zuzena.
o GUK ZUEK harrapatu zaituztegu.
 NOR harrapatu dugu? ZUEK
 Kasu honetan, biek dute –K, halere, badakigu ZUEK (zue* EZ DA
ONARGARRIA) aldagaitza dela eta GU-GUK formak onartzen direla. Beraz,
derrigorrez GUK subjektua izan behar da eta ZUEK objektua.
 ADIBIDEA:
 ZUEK GU ikusi gaituzue
 GUK ZUEK ikusi zaituztegu
*NOIZ ERABILI TAULAKO (Z)? HAIEK NORK DENEAN!!

NOR-NORI-NORK SISTEMA

Adizki forma hau ekintza batean 3 parte hartzailek (ekintzaile) parte harzten dutenean erabiltzen
da:

 NOR: ekintza jasotzen duen elementua (OBJEKTUA).

o NOR plurala denean, hau da, haiek denean pluragilea atxikitu behar zaio:
di- batetik dizki- batera bihurtuz.
 NORI: ez du ekintza egiten ezta pairatzen ere, baina perpausean erreferentzia egiten zaio.
 NORK: ekintza egiten duena (SUBJEKTUA).

ADIBIDEA: NIK ZURI LIBURUA eman dizut / NIK ZURI LIBURUAK eman diZKIzut

 ADIBIDE SORTA GEHIAGO:

o Nik hari atzo goizean otartekoa kendu nion

o Hark zuei gaur jolas-orduan otartekoak lapurtu zizkizuen

o Nik zuei hurrengo ostiralean opariak emango dizkizuet

o Zuk niri barkamena eskatuko didazu

o Haiek hari iaz egunero jolas-orduan otartekoak lapurtzen zizkioten

o Guk zuei atzo goizean azterketak kendu genizkizuen.

 *NOIZ JARRI IRAGANEKO TAULAN ZUEK ETA HAIEK IZENORDAINETAN AGERI DIREN –TE- HORIEK?
ZUEK ETA HAIEK NORK DENEAN.

AHALERA- NOIZ ERABILI?

1. Gauza gertagarriak adierazteko

a. Lore ontzia eror daiteke – Lore ondtzia erori ahal da.

2. Baimenak, eskaerak, proposamenak egiteko

a. Joan naiteke komunera? – Joan ahal naiz komunera?

3. Probabilitatea
a. Zu izan zaitezke lapurra – Zu ahal zara izan lapurra.

4. Aukera fisikoak
a. Leihotik ibaia ikus daiteke – Leihotik ibaia ikusi ahal da.

5. Ahalmena
a. Neuk ere egin dezaket - Neuk ere egin ahal dut.

AHALERAREN DENBORA KASUAK:

 ORAINALDIA: JOAN DAITEKE

o Hauek dira ahalera modurik errazenak eta erabilienak. Orain eta gertagarria den
egoera bat azaltzeko erabiltzen den denbora da.
o
 LEHENALDI IRREALA: JOAN ZITEKEEN
o ahalera irreala aditz-formek iraganeko aukera adierazten dute. Hau da: egin
zenezakeena, baina iada ezinezkoa da iraganeko gertaera baten aurrean gaudelako.

 HIPOTETIKOA EDO ALEGIAZKOA: JOAN LITEKE

o Ahalera hipotetikoaren formen bidez, enfasia etorkizunean markatzen da; hau da, ez
gerta daitekeenean (oraina), baizik eta gerta litekeenean (etorkizuna).
AHALERAREN ADITZ EGITURA:

 ADITZ NAGUSIA (ADITZOINA) + ADITZ LAGUNTZAILEA:

o PARTIZIPIO: HARTU, APAINDU, APURTU, EROSI, EMAN,
o ADITZOINA: HAR, APAIN, APUR, EROS, EMAN (EZ DA ALDATZEN)
o SALBUESPEN ALDAGAITZAK: IREKI (KI-z amaitutakoak), URTU, ITXI…
o ADIBIDEAK:
 HAR DEZAKET
 APAIN DEZAKEZU
 APUR DITZAKETE
 EROS DEZAKEGU
 EMAN DIEZAZUKET
o AHALERA ADIERAZTEKO ADIZKI FORMEZ GAIN BESTE LOKUZIO BAT ERE ONARTZEN
DU EUSKARAK: AHAL + ADITZA INDIKATIBOAN (POSITIBOAN) – EZIN+ ADITZA
INDIKATIBOAN.
 Eraman ahal gaituzu medikuarenera? GU-ZUK
 NOR-NORK: GAITZAKEZU
 Haiek ezin zituzten onartu berak emandako arrazoiak. BERAK EMANDAKO
ARRAZOIAK- HAIEK
 NOR-NORK: ZITZAKETEN
 Zuk niri boligrafoa eman ahal didazu. ZUK-NIRI-BOLIGRAFOA
 NOR-NORI-NORK: DIEZADAKEZU

AHALERA ORAINALDIAN

NOR

NI NAITEKE
ZU ZAITEZKE
HURA DAITEKE
GU GAITEZKE
ZUEK ZAITEZKETE
HAIEK DAITEZKE

ADIBIDEAK: NOR persona soilik

 Ni irakaslea izan ahal naiz – izan naiteke

  Gu futbolariak izan ahal gara- izan gaitezke
 Haiek mendira joan ahal dira- joan daitezke

NOR-NORI

NOR ERROA PLURAGILEA NORI AHALERA

MARKA
NI NA KI DA KE
ZU ZA KI ZKI ZU KE
HURA DA KI O KE
GU GA KI ZKI GU KE
ZUEK ZA KI ZKI ZUE KE te
HAIEK DA KI ZKI E KE
*NOIZ ERABILI ZUEK FORMAKO –TE? ZUEK NOR DENEAN

*NOIZ ERABILI PLURAGILEAK –ZKI-? ZU, GU, ZUEK ETA HAIEK NOR DENEAN

ADIBIDEAK: NOR (BETI SUBJEKTUA) + NORI (-(r)i DATIBOA)

 Ni tabernako mutilari (HARI) hurrera NAKIOKE bakarrik geratzean.- AHAL

NATZAIO
Gu irakasleari nekez erruki GAKIZKIOKE. - AHAL GATZAIZKIOKE
Miren eta Xabat (HAIEK) bizilagunei (HAIEI) erraz hurbil DAKIZKIEKE.- AHAL
ZATZAIZKIE
5. Perretxiko saltzailea (HURA) Anttoni (HARI) hurbil DAKIOKE salneurria
negoziatzeko xedez.- AHAL ZAIO
6. Zu amonari bisitan joan ZAKIZKIOKE.- AHAL ZATZAIZKIO
7. Oinatz eta Iraitz (HAIEK) aitonari (HARI) gertura DAKIZKIOKE diru apur bat
eskatzeko asmoz. – AHAL ZAIZKIO
NOR-NORK

NOR PLURAGILEA ERROA + NORK

AHALERA MARKA
NI NA ZAKE T
ZU ZA IT ZAKE ZU
HURA DE ZAKE -
GU GA IT ZAKE GU
ZUEK ZA IT ZAKE te ZUE
HAIEK D IT ZAKE TE
*NOIZ ERABILI ZUEK FORMAKO –TE? ZUEK NOR DENEAN.

*NOIZ ERABILI –IT- PLURAGILEA? ZU,GU,HAIEK eta ZUEK NOR DENEAN.

ADIBIDEAK: NOR (JASAILEA) + NORK (SUBJEKTUA –K: NIK,MIKELEK, ZUK , ENARAK)

Lagunek lan egin DEZAKETE. – AHAL DUTE

Hark ni erraz jipoi NAZAKE . – AHAL DUTE
Aitak zu erraz zigor ZAITZAKE .- AHAL ZAITU
Xabierrek ezin lor DEZAKE erlojua.- EZIN DU
Zuk ezin irabaz DEZAKEZU txapelketa.- EZIN DUZU
Nork (hura) salba NAZAKE ni ?- AHAL NAU
Amak Jon jasan DEZAKE- AHAL DU
Zuek ni jo NAZAKEZUE.- AHAL NAUZUE

ZER? GALDERDA GARRANTZITSUA:

o ZER egin/irabazi? Lan / txapelketa

o NOR zigor/ jipoi/ salba/ jasan / jo? ZU/ NI / NI / JON / NI

NOR-NORI-NORK

NOR NORI AHALERA MARKA NORK

NI DA KE T
ZU ZU KE ZU
HURA DIEZA (ZKI) iO KE -
GU GU KE GU
ZUEK ZUE KE ZUE
 HAIEK iE KE TE
*-ZKI-: NOR PLURALA DENEAN ERABILI

ADIBIDEAK: NOR (BETI OBJEKTU ZUZENA)- NORI ( -(R)I DATIBO) - NORK (SUBJEKTUA BETI –K)

1- Zuk ume horri dirua eman DIEZAIOKET . – AHAL DIOZU

2- Irakasleek haiei erlojuak opari DIEZAZKIEKETE. - AHAL DIZKIETE
3- Anttonek niri eskutitz bat idatz DIEZADAKE. – AHAL DIT
4- Iñakik zuri sagarra eman DIEZAZUKE. – AHAL DIZU
5- Nik hari berehala baloia itzul DIEZAIOKET . – AHAL DIOT
6- Zuek ezin DIEZAIOKEZUE hura Enekori eman. – AHAL DIOZUE
7- Xabierrek Iñakiri ostikoa eman DIEZAIOKE. - AHAL DIO
8- Haiek niri liburuak itzul DIEZAZKIDAKETE . – AHAL DIZKIDATE

AHALERA LEHENALDIAN:

NOR

NI NINTEKEEN
ZU ZINTEZKEEN
HURA ZITEKEEN
GU GINTEZKEEN
ZUEK ZINTEZKETEN
HAIEK ZITEZKEEN

ADIBIDEAK: NOR (SUBJEKTUA)

Haurrak etxetik etor ZITEZKEEN atzo

Gu itsasoan beldurrik gabe sar GINTEZKEEN iazko udan

Zu etxean geldi ZINTEZKEEN gaixorik zeundenean

Ni lagunekin ibil NINTEKEEN tarte bat libre nuenean

NOR-NORI

NOR ERROA PLURAGILEA NORI AHALERA IRAGANEKO

MARKA MARKA
NI NEN KI DA KE eN
ZU ZEN KI ZKI ZU KE eN
HURA ZE KI O KE eN
GU GEN KI ZKI GU KE eN
ZUEK ZEN KI ZKI ZUE KE (te) N
HAIEK ZE KI ZKI E KE eN
*NOIZ ERABILI ZUEK FORMAKO –TE? ZUEK NOR DENEAN

*NOIZ ERABILI –ZKI- ? ZU,GU,ZUEK eta HAIEK NOR DENEAN

ADIBIDEAK: NOR (SUBJEKTUA) – NORI (-RI DATIBOA)

Handinahia erraz igo ZEKIDAKEEN niri ere burura hainbeste diru izan banu.

IZAN BANU: baldintza IRREALA, beraz, jada pasa den egoera batez ari da .

Euria egin izan ez balu, gu zuri gerturatu GENKIZKIZUKEEN

Mikel amonari egunero joan ZEKIOKEEN bisitan, etxe ondoan bizi zuen-eta.

Duela zenbait urte umeak berandu arte egon ZEKIZKIZUEKEEN zuei kalean

Gu nekez erruki GENKIZKIOKEEN gizon horri aztoratzen zenean

NOR-NORK

NOR ERROA AHALERA MARKA NORK IRAGANEKO

MARKA
NI NIN TZA KE DA N
ZU ZIN TZA KE ZU N
HURA - - - - N
GU GIN TZA KE GU N
ZUEK ZIN TZA KE te ZUE N
HAIEK - - - TE N
NOIZ ERABILI ZUEK PERTSONAN AGERI DEN –TE-? ZUEK NOR DENEAN

IZENORDAIN PERTSONALAK HURA HAIEK

NIK NEZAKEEN NITZAKEEN
ZUK ZENEZAKEEN ZENITZAKEEN
HARK ZEZAKEEN ZITZAKEEN
GUK GENEZAKEEN GENITZAKEEN
ZUEK ZENEZAKETEN ZENITZAKETEN
HAIEK ZEZAKETEN ZITZAKETEN

ADIBIDEAK: NOR (OBJEKTUA JASAILEA) – NORK (SUBJEKTUA –K)

Gerra amaitu arte inork gutxik sinets ZEZAKEEN naziek zer egin zuten (hura). – AHAL ZUTEN

Haiek txikitan bihurriak ziren, irakasleek ezin utz ZITZAKETEN bakarrik. (haiek- NOR). – AHAL ZITUZTEN

Hark gu inuzenteak ginela uste zuen, eta berak nahi zuen bezala erabil GINTZAKEELA.- AHAL GAITUELA

NOR-NORI-NORK

NORK NOR NORI AHALERA IRAGANEKO

MARKA MARKA
NI NIEZA ZKI DA KE eN
ZU ZENIEZA ZKI ZU KE eN
HURA ZIEZA ZKI (i)O KE eN
GU GENIEZA ZKI GU KE eN
ZUEK ZENIEZA ZKI ZUE KEte N
HAIEK ZIEZA ZKI (i)E KEte N
NOIZ ERABILI –TE-? ZUEK ETA HAIEK NORK DENEAN

-ZKI-? NOR PLURALA DENEAN. Nik zuri baloia eman niezazukeen / Nik zuri BALOIAK eman
niezazkizukeen

ADIBIDEAK: NOR-NORI-NORK

Nik zuei egin NIEZAZUEKEEN galdera hura une hartan?- AHAL NIZUEN

Nik ikasleei ezin NIEZAIEKEEN hori esan etorri zirenean- EZIN (AHAL) NIEN
Gizon horrek nire aitari kalte handia egin ZIEZAIOKEEN atzo- AHAL ZIZKION

Guk haiei lapur GENIEZAIEKEEN automobila nahi izan bagenu- AHAL GENIEN

AHALERA HIPOTETIKOA EDO ALEGIAZKOA

 Mota hauetako adizkiak LEHENALDIKO AHALERAren oso antzekoak dira, ZENBAIT

ALDAKETEKIN:
o IRAGANEKO MARKA GALTZEN DUTE: (e)N
o NOR –NORI KASUAN: 3pertsona sg/pl (hura/haiek) NOR denean zeki- izatetik, leki-
izatera pasako da.

o NOR-NORK: 3pertsona sg/pl (hura/haiek) NOR denean ZEZA- izatetik, LEZA- izatera
pasako da.
 o NOR-NORI-NOR: 3pertsona sg/pl (hura/haiek) NOR denean ZIEZA- izatetik, LIEZA-
izatera pasako da.

SUBJUNTIBOA

SUBJENTIBOAREN ERABILERA

1. HELBURUZKO PERPAUSAK:

Helburua adierazten duten perpausak egiteko erabiltzen da subjuntiboa. Kasu hauetan, adizkiek
-N atzizkia hartzen dute:

a. Zertarako deitu du Aitorrek? Berarekin joan nadiN – Berarekin joateko

b. Ez diot ezer esan, kezka ez dadiN- Ez kezkatzeko
c. Zer egin behar dut isil zaitezeN? – Zu isiltzeko?
d. Zertarako ekarri zenuen? Ikus zenezaN- Zuk ikusteko
2. GURARIA EDO NAHIA ADIERAZTEN DUTEN PERPAUSAK:

Guraria edo nahia adierazten duten perpausetan ere maiz erabiltzen da subjuntiboa. Hauek ere
–N atzizkiarekin amaitzen dira eta nahia adierazten duten aditzekin lotzen dira:

1. Nahi izan: Josuk gera nadiN nahi du, baina ezin dut. Josuk ni GERATZEA nahi du
2. Espero izan: Mikel laster itzul dadiN espero dut. Mikel laster ITZULTZEA espero
dut
3. Komeni izan: Berarekin egon zaitezeN komeni da. Berarekin EGOTEA komeni da.

3. AGINTE-PERPAUSAK:

Aginteran 1. Pertsonan (ni-gu) ez dago adizkirik. Hauen ordez, subjuntiboko orainaldiko adizkiak
erabiltzen dira.

ADIBIDEAK:

a. Has GAITEZEN, berandu da eta!

b. Isil NADIN, badaezpada ere.
c. Eman DEZAGUN egia dela.
d. Ikus DEZAGUN zer gertatzen den.
 Antzeko zerbait gertatzen da 3. pertsonan (hura/haiek):

a. Etor DADILA medikuren bat! (ETOR BEDI) agintera “zaharra”

b. Joan DAITEZELA pikutara! (JOAN BITEZ)
c. Atea itxi DEZATELA irteten direnean. (ITXI BAZATE)
d. Nahi duen bezala egin DITZALA etxekolanak. (EGIN BITZA)

Ikus dezakezuenez, 1.pertsonan –N da nagusi; 3.pertsonan, aldiz, -LA.

4. PERPAUS OSAGARRIAK:

Azpian aginte-perpausa daukaten perpaus osagarrietan ere subjuntiboa erabil daiteke. Kasu
honetan, aditz laguntzaileak –LA atzizkia hartzen du.

a. Etor zaitez! – Etor ZAITEZ-eLA esan dizut. / ETORTZEKO esan dizut.

b. Kontuz ibili! - Kontuz ibil dadiLA esan diot. / Kontuz IBILTZEKO esan diot.
c. Gaur joan gintezeLA esan zigun. / Gaur JOATEKO esan zigun.
d. Beraz egin zezaLA gomendatu zioten. / Gaur EGITEKO gomendatu zioten.

5. ESKEMA

-N  Helburuzko perpausak Irakur dezaN utzi diot.

(Zertarako?)
 Nahia adierazteko Etor dadiN nahi dut.
 Aginte-perpausak
(1.pertsona) Has gaitezeN lanean!
-LA  Aginte-perpausak Joan daitezeLA etxera!
(3.pertsona)
 Perpaus osagarriak Joan zaitezeLA esan du.
(Zer?) Kontuz ibil gaitezeLA esan du.

NOR