4.
ÜNİTE EVRENSEL AHLAK
www.sosyalciniz.net
AHLAKIN EVRENSEL YÖNÜ
 Ahlak; bir değerler ve kurallar sistemidir.
Toplumdaki kişilerin birbirleriyle olan
ilişkilerini ve toplumsal düzeni sağlamaya
yarar.
 Değer yargıları toplumdan topluma ve aynı
toplum içinde zamandan zamana
farklılıklar gösterir.
 Ahlak kuralları, hukuk kuralları gibi yazılı
değil, yazısız kurallardır.
 Ahlakı konu alan felsefe dalına ahlak
felsefesi ya da etik adı verilir. Ahlak ile Etik
(ahlak felsefesi) arasında farklılıklar vardır.
 Ahlak; değerler sisteminden oluşan kurallar
bütünü iken, Etik; ahlakı felsefi açıdan
inceleyen ve açıklayan felsefe dalıdır.
Ahlakın ne olduğunu, ahlaki davranışın
nasıl oluştuğunu, iyi ve kötü davranışların
nedenini inceler. Yani etik, insan
davranışlarının ahlaki özünü ve yapısını
inceler.
 Ahlak iyi ve kötü davranışların, eylemlerin
pratikteki değeri, etik ise iyi ve kötü
davranışın teorisi şeklinde tanımlanır.
 Etik için iyi, ahlaki açıdan değer
verilendir. Örneğin, Epikuros’a göre “İyilik
mutluluk demektir”. Bazıları, ödevi yerine
getirmekle, bazıları sevgiyle, bazıları da
toplumu, dünyayı eşitçe yaşanabilir bir
duruma getirmek için eylemde bulunmakla
iyiye ulaşılabileceğini savunmuşlardır.
 Ahlak felsefesinin diğer önemli kavramları
ise; erdem, sorumluluk, özgürlük ve
vicdan’dır.
 Erdem; ahlaki olarak iyiye yönelmedir.
Bir başka deyişle erdem, bireyin iyi ve
doğru eylemlerde bulunmaya karakter,
eğitim ve moral olgunluk açısından
yatkın olma durumunu tanımlar.
 Erdem, insan varlığına gerçek anlamını
veren ahlaki niteliklerin bir toplamına
karşılık gelir. Ahlakın övdüğü, yapılması
bireyden beklenen iyilik, dürüstlük,
doğruluk, alçakgönüllülük, yiğitlik, adalet,
Zeki DOĞAN – Sosyal Bilgiler Öğretmeni
AHLAK VE YURTTAŞLIK EĞİTİMİ
cesaret vb. ahlaki nitelik taşıyan değerlere
erdem adı verilir.
 Sorumluluk; kişinin kendi davranış ve
eylemlerinin hesabını verebilmesi anlamına
gelir. Bir başka değişle, bireyin
eylemlerinin doğuracağı sonuçları
üstlenmesi durumudur ve irade
özgürlüğünü gerektirir. İrade özgürlüğü
bulunmayan, kendi istenciyle karar
veremeyen bir kimsenin eylemlerinin
sonuçlarını üstlenmesinden söz edilemez.
Örneğin; Çocukların ve akıl hastası olan
bireylerin sorumluluğu yoktur.
 Özgürlük; bireyin iyi ve kötü ya da değerli
ve değersiz olan karşısında bir seçim
yapabilmesidir. İyi ile kötü arasında
özgürce seçim yapamayan birey
eylemlerinden ahlaken sorumlu değildir.
Buradan da anlaşılacağı üzere; özgürlük
olmadan sorumluluk da ahlaklılık da
mümkün değildir.
 Vicdan; sorumlulukla yakından ilgili olan
bir kavramdır. Vicdan, bireyi kendi
eylemleri hakkında ahlaki bir yargıda
bulunmaya zorlayan duygu olarak
tanımlanır. Bir başka anlatımla, bireyin
kendi iyileri ve değerleri üzerine doğrudan
doğruya ve kendiliğinden yargılama
yapmasını sağlayan güce vicdan denir. Bir
anlamda vicdan, insanın eylemlerinin
ahlaki bakımdan iyi ve değerli olup
olmadığına karar veren mahkemedir.
 Vicdanın kaynağı konusunda iki temel
görüşten söz edebiliriz. Bunlardan
birincisine göre; bireyin eylemlerini
yargılayan yatkınlık doğuştan gelmektedir.
Yani doğa ya da Tanrı insanı yaratırken
başka yatkınlıkların yanında bir de vicdanla
donatmıştır. İkinci görüşe göre; vicdan
doğuştan getirilen bir yatkınlık değil
sonradan kazanılan bir özelliktir.
 Ahlak felsefesinin en temel problemi: kişi
vicdanı karşısında evrensel bir ahlak
yasasının olup olmadığıdır. Bu soruya
sosyalciniz.net
4. ÜNİTE EVRENSEL AHLAK
www.sosyalciniz.net
verilen yanıtları iki başlık altında
toplayabiliriz. Bunlar, kişi vicdanı karşısında
evrensel ahlak yasasının varlığını
reddedenler ve kabul edenler.
 Evrensel ahlak yasasını reddedenler
şunlardır: Hazcılık (hedonizm), faydacılık
(utilitarizm), bencillik (egoizm) ve anarşizm,
bireysel görüş olarak da Nietzsche ve
Sartre’dir.
 Hazcılığa göre, insan acıdan kaçar hazza
yönelir, mutluluk hazla mümkündür. Haz
da kişiden kişiye değiştiği için evrensel bir
ahlak yasasından bahsetmek mümkün
değildir.
 Faydacılığa göre, herhangi bir eylemin iyi
ve doğru olduğunu belirten ölçüt, o
eylemin sonucunda kişiye sağladığı
faydadır. Yalnız buradaki fayda en çok
sayıda insana en yüksek fayda sağlayan
şeydir. Herkese aynı anda fayda sağlayan
şey olamayacağı için evrensel ahlak yasası
yoktur. İnsanlar, rasyonel bir biçimde kendi
çıkarlarını izleyen ve faydalarını en yüksek
noktaya getirmeye çalışan canlılardır.
 Bencillik anlayışına göre; bencillik insanın
doğasında vardır. İnsanın tüm eylemlerine
yön veren ilke bencilliktir. Bu anlayışta, her
şeyden önce gelen ve en değerli olan
insanın kendi başarısı ve mutluluğu olduğu
için, evrensel ahlak yasasından söz
edilemez.
 Bencillik öğretisini savunan İngiliz filozof
Thomas Hobbes’a göre insan doğası
gereği bencildir. Her şeyde olduğu gibi
ahlakta da egemen olan şey çıkardır. Ona
göre; evrensel ahlak yasası yoktur, bu
kavram uydurulmuş boş sözden ibarettir.
 Anarşizm anlayışına göre, bireyin
haklarını ve özgürlüğünü sınırlayan ve
denetim altına alan, kötüdür ve ortadan
kaldırılmalıdır. Yasalar ve devlet, bireyin
mutluluğunu engelleyen kurumlardır. Bu
anlamıyla hem devlete hem de ahlaki
Zeki DOĞAN – Sosyal Bilgiler Öğretmeni
AHLAK VE YURTTAŞLIK EĞİTİMİ
değerlere karşı çıkar, gereksiz olduğunu
savunur.
 Ünlü alman filozofu Nietzsche de Hristiyan
ahlakına karşı çıkmış, bu ahlakın, zayıfı
koruyarak insanı güçsüzleştirdiğini,
yaratıcılıktan uzaklaştırdığını, aldatmaca ve
sahtekârlıktan başka bir şey olmadığını
savunmuştur. Hristiyan ahlakının tümünü
reddederek, evrensel ahlak yasasını
reddetmiştir.
 Evrensel ahlak yasasını kabul edenler: İki
gruba ayrılırlar, birine göre ahlak yasasını
öznel özellikler belirler, diğerine göre ise,
ahlak yasası, insandan bağımsız, tamamen
nesnel özellikler tarafından belirlenir.
 Evrensel ahlak yasasını öznel özelliklerin
belirlediğini savunan filozoflara göre,
insanın ahlaki eylemlerine yol gösteren
bir yasa vardır, ancak bu yasa insanın
dışında, Tanrı gibi doğaüstü bir güçten
kaynaklanmaz. Bu yasa insanın doğasıyla
ve koşullarıyla belirlenir. “Faydacılık”
düşüncesini savunanlar da bu görüştedir.
 Evrensel ahlak yasasını nesnel özelliklerin
belirlediğini savunan filozoflara göre ise,
evrensel ahlak yasasının kaynağı insanın
dışındadır ve kendisini insanlara zorla
kabul ettirir. Bu görüşü savunan filozoflar;
Sokrates, Platon, Farabi, Spinoza ve
Kant’tır.
 Sokrates ahlaki değerlerin ve doğruların
insanın ruhunda doğuştan var olduğunu
savunur. Filozofun görevi bu doğruların
ortaya çıkmasına yardım etmektir. Bilgi bizi
doğru eyleme, bilgisizlik ise yanlış eyleme
yöneltir. Erdemin kaynağında bilgi vardır.
 Evrensel dinler tüm insanlar için geçerli
olan evrensel bir ahlak yasasının
varlığını kabul ederler. Bu dinlere göre,
ahlak yasasının temelinde Tanrı vardır.
Tanrı, insanların toplumsal yaşam içinde
uymaları gereken ahlaki kuralları da
belirlemiştir.
sosyalciniz.net
4. ÜNİTE EVRENSEL AHLAK
www.sosyalciniz.net
DÜNYANIN HER YERİNDE GEÇERLİ OLAN
SORUMLULUKLAR
Sorumluluk Nedir ve Neden Gereklidir?
 Sorumluluk, kişinin kendine ve
başkalarına karşı görevlerini zamanında
yerine getirmesi ve davranışlarının kendisi
ve çevresi üzerindeki etkilerini üstlenmesi
durumudur.
 Sorumluluk duygusu, görevlerimizde
sorumlu olduğumuza dair bilincimizdir.
Sorumluluk duygusunun gelişmesi, bireyin
kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmesi ve
kendini ilgilendiren konularda karar
verebilmesi bakımından önemlidir. Kendi
kararlarını verebilmek özgüven gelişimini
de oldukça etkileyen bir durumdur.
 Özgüven ve sorumluluk, birbiriyle doğru
orantılıdır. Özgüven, kişinin kendine dair
olumlu duygular geliştirmesi, kendisinden
memnun olması ve çevresiyle barışık
olmasıdır. Dolayısıyla özgüvenli kişi neyi
yapıp neyi yapamayacağını ayırabilir.
Kendisine hiç sorumluluk verilmemiş ve
her işi başkaları tarafından yapılmış
kişilerde kendi kararlarını alabilecek bir
özgüven gelişmemiştir. Bu nedenle de
sorumluluk duygusu oluşmamıştır.
Sorumluluk duygusunun gelişimi özgüveni
de beraberinde getirir.
 Dünya genelinde en yaygın ortak ahlaki
kurallar; aileye destek çıkmak, dahil
olunan gruba yardım etmek, iyiliklere
karşılık vermek, cesur olmak, üstlere saygı
göstermek, kaynakları adil dağıtmak ve
başkalarının mahremiyetine saygı
göstermek.
BİLİM, SANAT VE SPOR ALANLARINDA
GEÇERLİ OLAN AHLAKİ KURALLARI
 Toplumsal değerleri besleyen gelenek,
görenek, adet ve töre gibi geçmişten
günümüze kadar gelen kaynaklar
bulunmaktadır.
Zeki DOĞAN – Sosyal Bilgiler Öğretmeni
AHLAK VE YURTTAŞLIK EĞİTİMİ
 Sportif faaliyetler fiziksel, zihinsel ve aynı
zamanda karakter ve kişiliği geliştirdiği
gibi görsel olarak da büyük bir kitle
tarafından izlenmektedir. Bütün dünyada
olduğu gibi sportif faaliyetler görsel, yazılı
ve sosyal medyada milyonlarca insan
tarafından takip edilmektedir.
 Bununla birlikte sportif arenada yıldız
sporcular bulunmaktadır. Birçok sporcu ve
kişinin idolü haline gelen yıldız sporcular,
takipçileri tarafından dikkatle
izlenmektedir.
 Yıldız sporcuların yaptıkları örnek
davranışlar milyonlarca takipçisine de etki
etmektedir. Sportif faaliyetler birlik
beraberlik yani toplum olma bilincini
oluşturmaktadır. Türkiye
 Spor camiasında rakip oyuncuya gösterilen
saygı saha dışında da devam etmektedir.
Sporcuların müsabakadan önce ve sonra
birbirleri ile tokalaşmaları benden sana
zarar gelmez anlamına gelen evrensel bir
dilin parçasıdır. Yine aynı şekilde
sporcuların birbirlerine başarılar dilemeleri
ise bunun bir oyun olduğu hak eden
kazansın anlamına gelmektedir.
 Toplumsal karakterin kendiliğinden
gelişmesini beklemek doğru değildir.
İnsanlar aile, okul, mahalle ve diğer insanı
etkileyen iç ve dış etkilerden beslenerek
karakterini oluşturmaktadır. Karakterli,
kaliteli insanlar da güzel toplumların
oluşmasını sağlayan en önemli
unsurlardan bir tanesidir.
 Toplumsal karakterin gelişmesini sağlayan
en önemli etkenlerden bir tanesi sportif
faaliyetlerdir. Sporda yaşanan etik
davranışlar toplumsal karakterin
gelişmesine olumlu katkılar sağlayacaktır.
 Sportif camiada yaşanan kazanma hırsı,
sadece sonuç odaklı düşünme, hile yapma,
rakibine zarar verme gibi olumsuz
davranışların bütün toplum tarafından
şiddetle kınanması gerekmektedir. Yine
spor camiasında bulunan sporcu, antrenör,
hakem ve diğer paydaşların daha dikkatli
sosyalciniz.net
4. ÜNİTE EVRENSEL AHLAK
www.sosyalciniz.net
davranması beklenmektedir.
Unutulmamalıdır ki sporun bütün
paydaşları toplumun büyük bir kısmı
tarafından izlenmektedir.
ETİK KURALLAR NEDİR?
 Etik kurallar ilk olarak dürüstlük ve
doğruluk ile başlar. Bizler bir birey olarak
doğruluktan ve dürüstlükten hiç bir
zaman taviz vermeyeceğiz.
 Bize verilen veya teslim edilen emanete
sahip çıkacağız. Bu bir para yada eşya
olabilir. Önemli olan emanet edilen
nesneyi korumaktır.
 Etik kurallarının vazgeçilmezi yalan
söylememek. Her ne durumda olursa
olsun yalana başvurulmayacak.
 İnsanlar tarafından güvenilir bir birey
olmak. Hem devlete karşı hem topluma
hem de çalıştığın iş yerine karşı tam bir
güven abidesi haline gelmek.
 Eşitlik ilkesine dikkat edilmesi. Herkese
aynı ölçüde eşit davranılacak. Biri, başka
bir diğer kişiden üstün tutulmayacak.
 Saygılı ve hoşgörülü bir birey olmak.
Toplum içinde hoş olmayan
davranışlaradan kaçınmak.
 İnsanlara ve yaşayan tüm canlılara yardım
etmek. İyi ya da kötü zaman farketmeksizin
yardımda bulunmak.
 İnsanların hakkını gasp etmemek.
İnsanların iyi niyetinde faydalanıp haklarını
yememek gerek.
 Her şeye ve her duruma karşı sadakatli
olmak.
KAYNAKLARIN TÜKETİMİNDE AHLAK
 Reklamlar, borçlanma imkanları, mobil
uygulamalar ve sosyal medyanın etkileriyle
genişleyen tüketim kültürü ekonomik ve
ekolojik çevrenin olumsuz etkilenmesine
sebep olmaktadır.
 Tüketim kültürünün bir sonucu olan
aşırı tüketim anlayışı ise türlerin yok
olmasına, çevresel felaketlere ve
kaynakların hızlı bir şekilde tüketilerek
israf edilmesine yol açmaktadır.
Zeki DOĞAN – Sosyal Bilgiler Öğretmeni
AHLAK VE YURTTAŞLIK EĞİTİMİ
 Bu sorunların çözülebilmesi için kaybolan
ahlaki değerlerin yeniden kazanılması yeni
neslin tüketim ile ilgili bilinçlendirilmesi,
daha toplumsal fayda esaslı olmaya
yönlendirilmelidir. İhtiyacın zihinlerdeki
tanımını yeniden yapılanması sağlanarak
en azından bir gayesi oldu hatırlatılmalıdır.
 Bencillik, maddecilik, çıkarcılık ve her
şeyin daha fazlasını isteme arzusu,
insanların israfın dikkate almadığı bir
yaşam tarzına yönelmelerine neden
olduğu söylenebilir. Fakat İslam
ekonomisinin temelleri olan diğergamlık,
toplum önceliği, itidalli olma, orta yollu
yaşama, bereket, şükür ve infak anlayışları,
insanların daha sade ve israfı dikkate alan
bir yaşam tarzı benimsemelerine imkan
tanımaktadır.
 İslam ekonomisinin ahlaki değerlerden
bazıları şunlardır;
 Menfaatçilik yerine diğergamlık davranışın
olması
 İhtiyaçları İslam’ın kabul ettiği meşru ve
makul şartlar altında giderilmesi
 Aşırılık ve cimriliğin sonucu olan israftan
uzak durarak orta yollu bir yaşam
benimsenmesi
 İstek, arzu ve doyumsuzluk peşinde
koşmak yerine itidalli ve kanaatkar
olunması
 İhtiyaçların giderilmesi haricindeki
durumlara borçtan kaçınılması
 İsrafın önlenebilmesi için sadece bireysel
olarak değil toplumsal olarak görevler
düşmektedir. Kaynakları savurgan ve
tutarsız kullanmak yerine, kaynakları
verimli bir şekilde kullanarak gelecek
nesillere aktarılması sağlanmalıdır.
 Bunun için toplumlar, güven, doğruluk,
orta yollu yaşam tarzı, kanaatkar, şükür,
bereket ve infak gibi değerleri
hayatlarının merkezine almaları
gerekmektedir. Ayrıca cimrilik, aşırılık,
yalan, rüşvet gibi ahlaki olmayan
davranışlardan da uzak durmaları
gerekmektedir.
sosyalciniz.net