EP-II ELEKTROPNÖMATİK DEVRE ELEMANLARI

II. ELEKTROPNÖMATİK DEVRE ELEMANLARI

A. ANAHTARLAR
1. ANAHTARLARIN GÖREVLERİ
Anahtarların görevi; elektrik akımı ile herhangi bir kullanıcıyı (örneğin selenoid valf) açmak veya
kapamaktır. Anahtarlar iki ana grupta toplanabilirler:

a) Butonlar
b) Kalıcı anahtarlar (anahtarlar)

a) BUTONLAR
Uyarıldığı sürece işlevini yerine getiren, uyarı kaldırıldığında yay kuvveti ile sakin konuma geçen
anahtarlardır. Yani anahtarlama konumları kilitlenmezler. Butonlar; kapayan buton, açan buton ve çift kutuplu
buton olarak kullanılırlar.

(1) Kapayan Buton

Sakin konumda (buton uyarılı değil) elektrik devresi açıktır (akım geçmez). Butona basılması
durumunda elektrik devresi kapanır (akım geçer). Buton tekrar bırakıldığında yay kuvveti sayesinde sakin
konumu alır ve elektrik devresi açılır. Örneğin evlerdeki zil düğmesi kapayan butondur.

3
DIN 40713’e göre elle uyarılan kapayan
butonun sembolü:
3 4
4

Şekil EP II-1 Kapayan buton

(2) Açan Buton

Sakin konumda elektrik devresi kapalıdır. Butona basılmasıyla hareketli parça sayesinde elektrik
devresi açılır. Butonun tekrar bırakılmasıyla, yay kuvveti hareketli parçayı eski konumuna getirir ve devre
kapanır. Açan buton; örneğin otomobil ve buzdolabı kaplarında mevcuttur.
Kapalı olan kapı butonu uyarır. Böylece elektrik devresi açıktır. Kapının açılmasıyla buton sakin
konumuna gelir ve lamba yanar.

1 DIN 40713’e göre elle uyarılan açan

1 2
butonun sembolü:

Şekil EP II-2 Açan buton

II-1
EP-II ELEKTROPNÖMATİK DEVRE ELEMANLARI

(3) İki Kutuplu Buton:

İki kutuplu buton, bir kapayan bir de açan butondan oluşur. İki kutuplu buton bir elektrik devresini
açar, bir diğerini kapatır.
Butonun konum değiştirmesi esnasında her iki elektrik devresinde de kısa süreli bir kesilme oluşur.
Gerilimin bulunduğu iletken (24 V) 1 numaralı girişine bağlanır.

2
2 4
DIN 40713’e göre elle uyarılan iki
1 4 kutuplu butonun sembolü:

Şekil EP II-3 İki kutuplu buton

b) KALICI ANAHTARLAR (ANAHTARLAR)

Anahtarlar bir elektrik devresini açar ve kapatırlar. Kumanda edildiğinde anahtarlama konumu
mekanik olarak kilitlenir. Yani elimizi çeksek bile durumunu korumaya devam ederler. En iyi tanıdığımız
anahtar evlerimizdeki lamba anahtarlarıdır. Anahtarlar çeşitli konstrüksüyonlarda mevcuttur. (Aşağı yukarı
basmalı anahtar, çevirmeli anahtar)

Tek kutuplu anahtar

3

3 3
4

Anahtar
4 4

Şekil EP II-4 Tek kutuplu anahtar

İki kutuplu anahtar

2 4
4

İki kutuplu anahtar

1

Şekil EP II-5 İki kutuplu anahtar

II-2
EP-II ELEKTROPNÖMATİK DEVRE ELEMANLARI

2. ANAHTARLARIN UYARI DURUMLARI

a) UYARI ŞEKLİ
Anahtar çizimlerde çeşitli uyarı şekilleri aşağıda görüldüğü gibi gösterilirler.

ELLE KUMANDA ŞEKİLLERİ DİĞER KUMANDA ŞEKİLLERİ

Genel olarak elle kumanda Ayakla kumanda

Basarak oluşan el kumandası Ayrılabilir kumanda

Çekerek oluşan el kumandası Genel olarak makaralı kumand

Döndürerek oluşan el kumandası Mavsal makaralı kumanda

Bükerek oluşan el kumandası

Şekil EP II-6 Anahtarların uyarı şekilleri

b) KAPAYAN VE AÇAN ANAHTARLARIN GÖSTERİMİ

Elektroteknik semboller de, devre çizimlerinde pnömatik semboller gibi sakin konumlarında çizilirler.
Kapayan bir anahtar, sakin konumda açıktır. Böylece elektrik devresi de açıktır. Açan anahtar ise, sakin
konumda kapalı olarak çizilecektir. Çünkü açan anahtar elektrik devresini kapalı tutar. Bazı durumlarda açan
ve kapayan anahtarlar basılı (uyarılmış) durumda çizilirler. Yani bu elemanlar, kumanda sakin konumda iken
zaten uyarılmış durumdadırlar.
Örneğin; kapayan bir anahtar makara ile uyarılmış ise, elektrik devresi kapalıdır. Bu durumda
kapayan anahtar, elektrik devresini kapamış olan, açan bir anahtar gibi çizilir. Bu karışıklığın engellenmesi
için kapayan anahtarlarımız, açan bir anahtar gibi çizilmekle beraber, yanına yukarıya doğru iki çizgili bir ok
konur. Bu ok bize anahtarın aslında kapayan anahtar olduğunu, fakat kumanda sakin konumda iken uyarılı
olduğunu gösterir.

AÇAN KAPAYAN

Uyarılmamış Uyarılmış Uyarılmamış Uyarılmış

Şekil EP II-7 Kapayan ve açan anahtarlar

II-3
EP-II ELEKTROPNÖMATİK DEVRE ELEMANLARI

B. SELONOİD UYARILI VALFLER

Selenoid prensip olarak, bir bobinin enerjilenmesi sonucu oluşan manyetik çekim kuvveti ile bir pimi
hareket ettirir. Selenoid olarak kumanda edilen valfler, hareket eden pimin, bir valfin yolunu açıp kapaması
şeklinde görev yaparlar.

1. SELONOİD UYARILI NORMALDE KAPALI 3/2 YÖN DENETİM VALFİ

Kullanım amacı: 3/2 normalde kapalı yön denetim valfi sakin konumda, basınçlı havanın geçişine izin
vermez. Yani “P” kapalıdır. Silindir için ise “A” dan “R” ye bir boşaltım vardır. Selenoid uyarı, elektrik hattı ile
pnömatik hat arasında bağlayıcı eleman görevi yapar.

5 3 2

R R

A A
P P

6 7 Y
SAKİN KONUM
P R UYARILMIŞ KONUM

(1) Gövde (4) Nüve (Valf pimi) (6) Sızdırmazlık elemanı

(2) Bobin (5) Sızdırmazlık elemanı (7) Baskı yayı
(3) Nüve yatağı

Şekil EP II-8 Selenoid uyarılı 3/2 normalde kapalı yön denetim valfi

Çalışma şekli: 3/2 yön denetim valfi sakin konumda, yay kuvveti (7) sayesinde “P” basınç hattını kapatır.
Ancak ”A” dan “R” ye serbest hava geçişine izin verir. Bobine (2) akım verilmesi ile nüve (4) bobin içerisine
doğru çekilerek, yay (7) sıkıştırılır. Böylece “P” ve “A” hatları biri birlerine bağlanmış olurlar. Nüve (4) arka
yüzeyindeki sızdırmazlık elemanı (5), “R” boşaltım hattını kapatır. Bobine gelen akımın kesilmesi durumunda
yay kuvveti (7), nüveyi (4) eski konumuna getirir. Nüve üzerindeki diğer sızdırmazlık elemanı (6) ile “P”
basınç hattı tekrar kapatılmış olur. “A” dan “R” ye akış vardır.

Şekil EP II-9 DIN 40713’e göre selenoid uyarılı valf sembolü

Kullanım yerleri:
-Bir elektrik sinyalinin pnömatik sinyale çevrilmesi. (EP - Çevirici)
-Tek etkili bir silindirin kumandası. Selenoid uyarı, pnömatik bir fonksiyonun elektrik sinyali ile
gerçekleştirilmesini mümkün hale getirir.
-Pnömatik bir motorun tek yönde dönme kumandası.
-Yön denetim valflerinin kumandası (İndirekt kumanda)

II-4
EP-II ELEKTROPNÖMATİK DEVRE ELEMANLARI

2. İNDİREKT (PİLOT) SELONOİD UYARILI 5/2 YÖN DENETİM VALFİ

Kullanım amacı: İndirekt selenoid uyarılı 5/2 yön denetim valfi, az bir elektrik enerjisi ile büyük bir valfin
uyarılmasını mümkün kılar.

B A

(4) (2)
A B
(14)
Y

S P R R S
(5) P (3)
Bobin uyarılmamış (1)

( DIN - ISO 1219 ) Basitleştirilmiş sembol

(4) (2)
A B
B A

(14)
Y

R S
S P R
(5) P (3)
(1)
Bobin uyarılmış Açık sembol

Şekil EP II-10 İndirekt selenoid uyarılı 5/2 yön denetim valfi

Yapım şekli: İndirekt uyarılı valfler; bir pilot uyarı valfi, bir de esas valften oluşurlar. Pilot uyarı valfi elektrik
sinyali ile uyarılır. Buradan geçen basınçlı hava esas valfi uyarır. Esas valfin konstrüksiyonu oturmalı tip veya
sürgülü valf olabilir.

II-5
EP-II ELEKTROPNÖMATİK DEVRE ELEMANLARI

3. YARDIMCI EL VE İNDİREKT SELONOİD UYARILI 5/2 YÖN DENETİM VALFİ

Pilot valf birçok durumda, yardımcı el uyarıya sahiptir. Yardımcı el uyarısı (manuel uyarı) elektrik
enerjisi olmaksızın valflerin uyarılmasını mümkün kılar. Bu uyarı doğrudan elle veya tornavida yardımıyla
yapılır. Yardımcı el uyarısı işletime almada veya valf fonksiyonunun kontrolünde de kullanılır.

Manuel uyarı pimi

(4) (2)
A B

(14)
Y

R S
(5) P (3)
(1)

( DIN - ISO 1219 ) Basitleştirilmiş sembol

(4) (2)
A B
Valf sakin konumda (bobin el ile uyarılmamış)

(14)
Y

R S
(5) P (3)
(1)
Açık sembol

Bobin el ile uyarılmış

Şekil EP II-11 Valflerde yardımcı el (manuel) uyarısı

Dikkat: Yardımcı el uyarısı ile, tehlikeli makine hareketleri gerçekleştirilebilir. Yardımcı el uyarısı
valfin eski konumuna gelmesini de engelleyebilir. Bu nedenle yardımcı el uyarısını sadece makineyi işletime
alanlar veya gerekli izne sahip kişiler kullanabilir.

II-6
EP-II ELEKTROPNÖMATİK DEVRE ELEMANLARI

DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Elektropnömatik kavramını açıklayınız.

2. Elektropnömatik kumandanın, pnömatik kumandaya göre avantajlarını yazınız.
3. Butonu tanımlayarak, çeşitlerini yazın ve sembollerini çizin.
4. Anahtarları tanımlayarak, çeşitlerini yazın ve sembollerini çizin.
5. Elektrik devre şemasında uyarılı ve uyarısız anahtarların gösteriliş şekillerini açıklayınız.
6. Selenoid kavramını açıklayarak, selenoid valf sembolünü çiziniz.
7. Yardımcı el (pilot) uyarının görevini, çalışma şeklini ve valf sembolü üzerine nasıl eklendiğini
açıklayınız.

II-7