15.

1 Şu cümlelerdeki fiil çekimlerini inceleyin:

1. ὁ Ὅμηρος ἐν τῇ Σμύρνῃ ἐδίδασκεν. δύο βιβλία ἔγραψεν ἀλλὰ

μονὸν ῥητορικὴν ἐδίδαξεν. Homeros Smyrne’de ders verirdi. İki

kitap yazdı ama sadece hitabet öğretti.

2. ἡ Ὑπατία ἐν τῇ Ἀλεξανδρείᾳ ἐπαίδευεν. ἑκατὸν μαθητὰς

ἐπαίδευσεν. Hypatia Aleksandreia’da eğitim verirdi. Yüz öğrenci

eğitti.

3. ὁ Nίκαρχoς ὁ στρατηγὸς τοὺς στρατιώτας παρὰ τῇ γεφύρᾳ

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 1/42

 ἔταττεν ἀλλὰ ὁ Δημήτριος ὁ στρατηγὸς ὁ νέος τοὺς

στρατιώτας ἐν ταῖς ὁδοῖς ἔταξεν. Komutan Nikarkhos askerleri

köprü yanına yerleştirirdi ama genç komutan Demetrios askerleri

yollara yerleştirdi.

4. οἱ μὲν φίλοι χθὲς ἄργυρον ἔπεμψαν. τήμερον δὲ χρυσὸν

πέμπουσιν. Dostlar dün gümüş gönderdiler ama bugün altın

gönderiyorlar.

5. «τί παύουσιν τήμερον οἱ Λακεδαιμόνιοι τοὺς τῶν Ἀθηναίων

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 2/42

 ἀγγέλους;»

«οἱ γὰρ Ἀθηναῖοι χθὲς τοὺς τῶν Λακεδαιμονίων ἀγγέλους

ἔπαυσαν.» Spartalılar neden bugün Atinalıların elçilerini

durduruyorlar? Çünkü dün Atinalılar Spartalıların elçilerini

durdurdular.

Bu örnek cümlelerdeki fiillerin bir karşılaştırmasını yapalım:

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 3/42

 1 ἐδίδασκεν ders verirdi = öğretirdi
ἐδίδαξεν öğretti
2 ἐπαίδευεν eğitirdi
ἐπαίδευσεν eğitti
3 ἔταττεν yerleştirirdi
ἔταξεν yerleştirdi
4 πέμπουσιν gönderiyorlar
ἔπεμψαν gönderdiler
5 παύουσιν durduruyorlar
ἔπαυσαν durdurdular

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 4/42

15.1 Bundan önce, Yunancanın geçmişte olan ama bir süreç içinde, uzun
sürede veya tekrarlanarak gerçekleşmiş eylemleri nasıl anlattığını gösterdik.
Yukarıdaki cümlelerde gördüğünüz üzere, geçmişte bir defa gerçekleşmiş veya
olayların örgüsü anlatılırken basitçe bir seferde olmuş gibi belirtilen eylemler
Basit Geçmiş Zamanda1 çekilir. Türkçede pratik olarak -di’li geçmiş zamana
çevrilirler.2 Bu zamandaki çekimin yapısında fiilin gövdesinin başında gene ἐ-
öneki bulunur, ancak fiil bu zamana has bir gövdeye sahiptir ve gene bu
zamana has şahıs sonekleri alır. Şimdilik bu derslerde kullandığımız fiillerde,
fiilin gelecek zaman ve basit geçmiş zaman gövdelerinin ikisinin de sonunda -
σ- harfi ve ancak ondan sonra şahıs sonekleri geldiğini göreceksiniz. Sonekler:
ἐ- … -α -ας -ε(ν) -αμεν -ατε -αν

1
Haber kipinde etken basit geçmiş zaman, İng. Aorist Indicative Active.
2
Elbette geçmişte tek bir sefer olan olaylar dışında da aoristos’un görüleceği başka durumlar var. Bunlardan birini “atasözü
aoristi” olarak göreceğiz. Yunancadaki zamanlar arasındaki temel farkları ortaya koymak için burada böyle özet verildi.

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 5/42

 1. Excursus: Yunanca Fiillerde “Tavır”3
Bundan önceki derste verilen devamlı-tekrarlı geçmiş zaman ile bu dersteki
basit geçmiş zaman arasındaki kullanım farkı Yunancada eylemlerin
gerçekleşme tavırlarına dair olan ayrımın güzel bir örneğidir. Yunancada üç
tavır vardır: devamlı-tekrarlı (=tamamlanmamış), anlık-basit (=bitmiş),
tamamlanmış (olgunlaşmış ama etkisi bugüne uzanan).
Bu derslerde takip edilen en sade anlatımla Yunancanın geçen derste
görülen geçmiş zamanı (adı üstünde “devamlı-tekrarlı geçmiş zaman”)
anlatılan olaylar örgüsü içinde geçmişte olan ya uzun sürede gerçekleştiği ya
da sık sık yinelendiği belirtilen eylemler için kullanılır. Şimdi verilen “basit
geçmiş zaman” ise anlatılan olayların bağlamı içinde geçmişte bir seferlik
olan, basitçe değinilen bir eylemden bahseder.
3
İng. aspect: (1) Simple aspect, (2) progressive/repeated aspect (=imperfective aspect), (3) completed aspect (perfective
aspect).

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 6/42

 Haber kipinde gördüğümüz zaman çekimleri özeti
1. Geniş-şimdiki zaman (praesens): Şimdiki bir eylem (anlık veya biraz süren)
2. Gelecek zaman (futurum): Gelecekte (anlık veya tekrarlı farkı yok)
3. Devamlı-tekrarlı geçmiş zaman (imperfectum): Adı üstünde, geçmişte olan
ama aynı bağlamdaki diğer eylemlerle karşılaştırınca uzun sürdüğü veya
tekrarlanarak yapıldığı belirtilen fiiller.
4. Basit geçmiş zaman (aoristos): Geçmişte olan ama aynı bağlamdaki diğer
eylemlere göre bir seferlik, basitçe değinilen, anlatı içinde sanki bir defalık
olmuş gibi aktarılan eylemler.
παύει (1) durdurur, durduruyor παύσει (2) durduracak,
durduruyor olacak
ἔπαυεν (3) durdururdu, ἔπαυσεν (4) durdurdu
durduruyordu

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 7/42

 2. Excursus: Yunanca Fiillerde “Gövde” ve “Çekim Anahtarları”
Sözlüklerde görebileceğiniz üzere, Yunanca fiillerin farklı zamanlardaki
çekimleri belirtmekte kullandıkları farklı gövdeleri vardır. Bu gövdelerden
bazıları birbirlerinin aynısı görülebilir, bazıları ise tamamen farklıdır. Mesela
bu derslerdeki cümlelerde gelecek zaman için kullanılan gövdeyle basit geçmiş
zaman için kullanılan gövde aynıymış gibi görünecek. Örnek:
Zaman Şimdiki z. Gelecek z. Imperfectum Aoristos
Örnek παύω παύσω ἔπαυον ἔπαυσα
Gövde παυ- παυσ- παυ- παυσ-
Karşı örnek:
Zaman Şimdiki z. Gelecek z. Imperfectum Aoristos
Örnek φέρω οἴσω ἔφερον ἤνεγκα/ἤνεγκον
Gövde φερ- οισ- φερ- ἐνεγκ-

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 8/42

 Başlangıç seviyesi dilbilgisi kitaplarında fiiller sayısı altı olan çekim
anahtarlarıyla4 beraber öğretilirler. Bunun nedeni fiillerin hangi zaman
çekiminde hangi gövdeyi kullandığının sistemleştirilmesidir. Bazı fiillerin
çekim anahtarı sayısı altı olmayabilir. Ama çekim anahtarlarının her biri
zamanlara göre çekimlerin “ben” şahsındaki özetini verir gibidir. Biz şimdilik
her fiil için üç çekim anahtarı verebiliriz ve bunların görevleri şöyledir:
(I) haber kipinde şimdiki zaman ve devamlı-tekrarlı geçmiş zaman,
devamlı-tekrarlı tavırdaki mastar, 1. dilek-şart kipi için,
(II) gelecek zaman için,
(III) basit geçmiş zaman için anahtar olurlar.
Ör. (I) παιδεύω, (II) παιδεύσω, (III) ἐπαίδευσα.
Zaman çekimlerinin kullandığı şahıs soneklerini iyi bilmenin bir önemi bu
4
İng. principal part terimini “çekim anahtarı” diye veriyoruz. Fiillerin çekim anahtarlarını İngilizcedeki düzensiz
(irregular) fiiller için verilen see-saw-seen, go-went-gone gibi çekim dizilerine benzetebilirsiniz.

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 9/42

kelimelerden nelerin eksiltileceğine karar vermekte ortaya çıkar. Örneğin,
(I)’de kelime sonundaki Omega “ben” şahsı için kullanıldığına göre bu
düşürüldüğünde ortaya çıkan παιδευ- kelimesinin, şimdilik yukarıdaki listeye
göre, haber kipinde şimdiki zaman ve devamlı-tekrarlı geçmiş zaman,
devamlı-tekrarlı tavırdaki mastar, 1. dilek-şart kipi için gövde olarak
kullanılacağı kabul edilir.
Örneğin, (III)’de ἐπαίδευσα sonundaki -α “ben” şahsı için kullanıldığına
göre ve baştaki ἐ- geçmiş zaman sinyali olduğuna göre, bu ikisi
düşürüldüğünde ortaya çıkan παιδευσ- kelimesinin, şimdilik yukarıdaki
listeye göre, haber kipinde basit geçmiş zaman için gövde olarak kullanılacağı
kabul edilir.
Bu son iki konu hemen burada anlatıldığı üzere sindirilmese de bundan
sonraki cümle çevirilerinde sık sık hatırlatılacak nüansların temelini
oluşturacak. O yüzden, bundan sonra “tavır” ve “fiilin çekim anahtarı” veya
Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 10/42
“bilmem kaçıncı çekim anahtarı” gibi tabirler o sırada anlaşılmazsa bu dersteki
bu paragrafların tekrar ziyaret edilmesi hararetle tavsiye edilir.
(Excursus’ların sonu)
“Uygulamalı Yunanca”ya dönecek olursak fiillerde şimdiye kadar
öğrendiğimiz (haber kipindeki) zamanların çekiminde karşılaştırma yapalım:
1 λύω λύεις λύει λύομεν λύετε λύουσι(ν)
2 λύσω λύσεις λύσει λύσομεν λύσετε λύσουσι(ν)
3 ἔλυον ἔλυες ἔλυε(ν) ἐλύομεν ἐλύετε ἔλυον
4 ἔλυσα ἔλυσας ἔλυσε(ν) ἐλύσαμεν ἐλύσατε ἔλυσαν
Şimdilik ἐ ile başlayıp -σα- ile sonlanan yüklemlerin basit geçmiş zaman
çekimli olduklarını ve Türkçeye -di’li geçmiş zamanda çevrileceklerini
söylemek çok büyük bir hata olmaz.
Unutmayın: ξ = κ + σ ξ = γ + σ ψ = π + σ ψ = β + σ ψ = φ + σ
Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 11/42
Alıştırma 15.1: Aşağıdaki yüklemlerin bitişlerine göre şahıslarını örnekteki
gibi söyleyin:
1 ἐπαίδευσα ben 2 ἐδούλευσας 3 ἐπίστευσαν
4 ἐλύσατε 5 ἐπέμψατε 6 ἐβλάψαμεν
7 ἐκέλευσας 8 ἔθυσεν 9 ἐπαιδεύσατε
10 ἔπεμψε 11 ἐκλέψατε 12 ἔλυσε
13 ἐπαιδεύσαμεν 14 ἐκόψαμεν 15 ἔπεμψα
16 ἐφύλαξας 17 ἔπραξας 18 ἔπραξαν
19 ἐβλάψαν 20 ἐπολιτεύσατε 21 ἐδίδαξαν
22 ἐτάξα 23 ἐχόρευσα 24 ἔβλαψα
25 ἔσωσας 26 ἐκέλευσεν 27 ἔθυσας
28 ἐγράψαμεν 29 ἐδιδάξατε 30 ἐφύλαξα

Cümlelere devam:
Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 12/42
 ἐπππσα ἐπππσας ἐπππσε(ν) ἐπππσαμεν ἐπππσατε ἐπππσαν
-dim -din -di -dik -diniz -diler
6. καὶ ἐν τῇ Σμύρνῃ καὶ ἐν τῇ Ἐφέσῳ ἐπαιδεύσαμεν.

7. ἆρα ἐδιδάξατε τὴν φιλοσοφίαν ἢ τὴν ῥητορικήν;

8. τὰς καλὰς εἰς τὰς νήσους ἐπέμψαμεν.

9. πρὸ τῆς ἑορτῆς τοὺς πολέμους ἐπαύσατε.

10. τοὺς καλοὺς τὰ καλὰ ἐδίδαξα.

11. βιβλίον ἔγραψεν περὶ κακῶν.

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 13/42

 ἐπππσα ἐπππσας ἐπππσε(ν) ἐπππσαμεν ἐπππσατε ἐπππσαν
-dim -din -di -dik -diniz -diler
12. ὁ διδάσκαλος χθὲς οὐκ ἐδίδαξεν ἀλλὰ αὔριον διδάξει.

13. τοῖς πονηροῖς τὸν ἄργυρον ἀλλὰ ταῖς ἀγαθαῖς τὸν χρυσὸν

ἐπέμψατε.

14. καλοῖς καὶ δηλοῖς εὖ ἐδίδαξε τὴν ἱστορίαν.

15. τοῖς μὲν καλοῖς τὰ καλὰ ἐπέμψαμεν, τοῖς δὲ κακοῖς τὰ κακά.

16. τὰ καλὰ τοὺς πολίτας εὖ ἐπαίδευσεν, ἀλλὰ τὰ πονηρὰ οὐ.

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 14/42

 17. οἱ πολέμιοι τὴν χώραν οὐ διὰ τῶν μαχῶν ἔβλαψαν ἀλλὰ πρὸ

τῶν μαχῶν.

18. οἱ Βαβυλώνιοι τὴν ἀρετὴν οὐκ ἔφυλαξαν. οἱ θεοὶ οὖν τοὺς

Βαβυλωνίους ἐκ τῆς νόσου οὐκ ἔσωσαν.

19. ὁ πολίτης τοὺς πολεμίους κακὰ καὶ τοὺς φίλους καλὰ

ἔπραξεν.

20. οἱ Σμυρναῖοι τοὺς αγγέλους πρὸ τῆς ἑορτῆς ἔπεμψαν.

21. τότε ὁ στρατηγὸς τοὺς στρατιώτας παρὰ τῇ γεφύρᾳ ἔταξεν.

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 15/42

 22. οἱ Δαμασκηνοὶ καὶ τοῖς Συρίοις θεοῖς καὶ τοῖς Ἑλληνικοῖς

θεοῖς ἔθυσαν.

23. ὦ στρατιῶται, οὐκ ἐφυλάξατε τὴν χώραν. μετὰ τὴν μάχην

οὖν τοὺς πολίτας ἐθάψατε.

24. τὸν Ὅμηρον μὲν αἱ μοῦσαι ἐδίδαξαν, τοὺς μαθητὰς δὲ ἐδίδαξε

ὁ Ὅμηρος.

25. ὁ ἄγγελος τὸν δεσπότην τοῖς λόγοις σοφοῖς ἔπεισε τοὺς

στρατιώτας μὴ παρὰ τῇ γεφύρᾳ τάττειν.

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 16/42

 26. πρὸ τοῦ πολέμου οἱ Ἀθηναῖοι τοῖς φίλοις δῶρα οὐκ ἔπεμψαν,

ἀλλὰ μετὰ τὸν πόλεμον καὶ δῶρα καὶ ἵππους πέμψουσιν.

27. οἱ ξένοι μὲν τότε τὴν εἰρήνην τὴν μετὰ τῶν Ἀθηναίων οὐκ

ἔλυσαν. οἱ δὲ Ἀθηναῖοι τὴν εἰρήνην τὴν μετὰ τῶν ξένων ἀεὶ

ἔλυσαν.

28. τότε τοῖς φίλοις δῶρα πέμπειν οὐκ ἠθελήσαμεν*. νῦν καὶ

τοῖς φίλοις καὶ τοῖς φίλοις τῶν φίλων δῶρα πέμπειν

ἐθέλομεν. *ἐθέλω fiilinin aoristos çekim anahtarı ἠθέλησα şeklindedir.

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 17/42

 29. οἱ πολέμιοι τὰς ὁδοὺς καὶ τοὺς ἀγροὺς ἔβλαψαν. τὴν γὰρ

χώραν τότε οὐκ ἐφυλάξαμεν.

30. ὁ Κύριος τῇ νόσῳ καὶ τῷ λιμῷ τοὺς πολεμίους τοῦ Ἰσραὴλ

ἔλυσεν.

31. οἱ καλοὶ ἔργα καλὰ ἔπραξαν ἀλλὰ οἱ κακοὶ ἔργα κακά.

32. ἐκέλευσεν ὁ στρατηγὸς τοὺς ὁπλίτας τοὺς Ἀθηναίους τὴν

γέφυραν φυλάττειν.

33. ἐν τῇ Σμύρνῃ ἔσωσεν ὁ Ὅμηρος τὰς ψυχὰς τῶν κακῶν

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 18/42

 πολιτῶν λόγοις καὶ ἔργοις.

34. οἱ γὰρ πολῖται οἱ κακοὶ τὴν δημοκρατίαν λόγοις τοῖς αἰσχροῖς

καὶ πονηροῖς διαφθείρειν ἠθέλησαν.

35. ἡ Μοῦσα τὸν Ὅμηρον τὸν ἀγαθὸν τὴν δημοκρατίαν σῴζειν

ἐκέλευσεν.

36. ἡ Μοῦσα τὸν Ὅμηρον τὸν ἀγαθὸν τὴν δημοκρατίαν τὴν ἐν τῇ

Σμύρνῃ τῇ καλῇ σῴζειν ἐκέλευσεν.

37. ἡ Μοῦσα τὸν Ὅμηρον λόγους τοὺς καλοὺς, ἀγαθοὺς καὶ

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 19/42

 σοφοὺς ἐδίδαξεν.

38. τί ἠθέλησεν ὁ Ὅμηρος ἐν τῇ μικρᾷ ἀγορᾷ τῆς Σμύρνης

πράττειν;

39. ὁ Ὅμηρος τοὺς φίλους πείθειν ἠθέλησεν.

40. τοὺς φίλους τοὺς ἀγαθοὺς τοῖς λόγοις τῆς Μούσης ἔπεισεν.

41. τοὺς φίλους τοὺς ἀγαθοὺς τοῖς λόγοις τῆς Μούσης πείθειν

ἠθέλησεν.

42. ὁ Ὅμηρος τοὺς φίλους τοὺς Σμυρναίους τοῖς καλοῖς, ἀγαθοῖς

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 20/42

 καὶ σοφοῖς λόγοις τῆς Μούσης πείθειν ἠθέλησεν.

43. ἆρα ἔπεισεν ὁ Ὅμηρος τοὺς φίλους τὴν δημοκρατίαν

διαφθείρεν ἢ σῴζειν;

44. ὁ Ὅμηρος καὶ οἱ ἀγαθοὶ φίλοι τοῦ Ὁμήρου τὴν ἐν τῇ Σμύρνῃ

δημοκρατίαν ἔσωσαν.

45. ἡ γὰρ Μοῦσα ἡ ἱερὰ καὶ σοφὴ τὸν Ὅμηρον τὸν ἀγαθὸν τὴν

Σμυρναϊκὴν δημοκρατίαν σῴζειν ἐκέλευσεν.

46. ὁ Ὅμηρος καλὸν βιβλίον περὶ τῆς δημοκρατίας καὶ τοῖς

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 21/42

 ἀγαθοῖς καὶ τοῖς πονηροῖς ἔγραψεν.

47. καὶ τοὺς ἀγαθοὺς καὶ τοὺς πονηροὺς τὸ μικρὸν βιβλίον τοῦ

Ὁμήρου τὴν δημοκρατίαν σῴζειν ἔπεισεν.

15.2 Fiillerde Yeni Bir Çekim

Şu cümlelere ve çevirilerine bakın:

1. ἡ στρατιὰ τὴν εἰρήνην φυλάττει.

Ordu barışı korur.

2. ὁ δῆμος τὴν στρατιὰν ἐν ταῖς νήσοις καὶ ἐν τῇ χώρᾳ τάττει.

Halk orduyu adalara ve kıra yerleştirir.

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 22/42

 3. ὁ δῆμος γὰρ τὴν εἰρήνην φυλάξαι ἐθέλει.
Çünkü halk barışı ve halk idaresini korumak ister.

φυλάττει : korur/koruyor φυλάξαι : korumak

4. ὁ Πτολεμαῖος ὁ δεσπότης τῆς Αἰγύπτου τὸν Συνέσιον εἰς τὴν

ἐν τῇ Ἀλεξανδρείᾳ βιβλιοθήκην πέμπει.
Mısır’ın efendisi Ptolemaios Synesios’u Aleksandreia’daki kütüphaneye
gönderir.
5. τί ἐθέλει ὁ Πτολεμαῖος ὁ δεσπότης ἢ τί κελεύει;
Efendi Ptolemaios ne ister veya ne emreder?

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 23/42

 6. ὁ Πτολεμαῖος τὸν Συνέσιον ἐν τῇ βιβλιοθήκῃ τὴν ῥητορικὴν
διδάξαι κελεύει.
Ptolemaios Synesios’a kütüphanede hitabet öğretmesini emreder.
Taslak: Ptolemaios Synesios’a/Synesios’u kütüphanede hitabet
öğretmek emreder.
διδάξαι : öğretmek

7. ὁ Προκόπιος οὐκ ἐθέλει γράψαι περὶ τῶν μαχῶν τοῦ

Βελισαρίου τῶν ἐν τῇ Ἀφρίκῃ.
Prokopios Belisarios’un Afrika’daki savaşları hakkında yazmak istemez.

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 24/42

 8. ὁ Βελισάριος τῷ Προκοπίῳ καὶ ἐπιστολὰς καὶ δῶρα πέμπει.
Belisarios Prokopios’a hem mektuplar hem de hediyeler gönderir.
9. αἱ ἐπιστολαὶ καὶ τὰ δῶρα τὸν Προκόπιον πείθουσι τὴν
ἱστορίαν τῶν τοῦ Βελισαρίου μαχῶν γράψαι.
Mektuplar ve hediyeler Prokopios’u Belisarios’un savaşlarının tarihini
yazmaya ikna eder.
Taslak: Mektuplar ve hediyeler Prokopios’u ikna ederler Belisarios’un
savaşlarının tarihini yazmak.
γράψαι : yazmak

Burada yeni bir mastar çekimi söz konusu. Yukarıdaki cümlelerdeki mastarları
daha önceki mastar örnekleriyle karşılaştıralım:
Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 25/42
Önceden:
ὁ Πτολεμαῖος τὸν Συνέσιον ἐν τῇ βιβλιοθήκῃ τὴν ῥητορικὴν
διδάσκειν κελεύει.
Ptolemaios Synesios’a kütüphanede hitabet öğretmesini emreder.
Taslak: Ptolemaios ... öğretmek emreder.
Burada:
ὁ Πτολεμαῖος τὸν Συνέσιον ἐν τῇ βιβλιοθήκῃ τὴν ῥητορικὴν
διδάξαι κελεύει.
Ptolemaios Synesios’a kütüphanede hitabet öğretmesini emreder.
Taslak: Ptolemaios ... öğretmek emreder.
διδάσκειν : öğretmek διδάξαι : öğretmek

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 26/42

Önceden:
ὁ δῆμος γὰρ τὴν εἰρήνην καὶ τὴν δημοκρατίαν φυλάττειν ἐθέλει.
Çünkü halk barışı ve halk idaresini korumak ister.
Burada: ὁ δῆμος γὰρ τὴν εἰρήνην φυλάξαι ἐθέλει.
Çünkü halk barışı ve halk idaresini korumak ister.
φυλάττειν : korumak φυλάξαι : korumak

Önceden:
αἱ ἐπιστολαὶ καὶ τὰ δῶρα τὸν Προκόπιον πείθουσι τὴν ἱστορίαν
τῶν τοῦ Βελισαρίου μαχῶν γράφειν.
… yazmaya ikna ederler.

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 27/42

Burada: αἱ ἐπιστολαὶ καὶ τὰ δῶρα τὸν Προκόπιον πείθουσι τὴν
ἱστορίαν τῶν τοῦ Βελισαρίου μαχῶν γράψαι.
… yazmaya ikna ederler.
γράφειν : yazmak γράψαι : yazmak

Mastar çekimli görünen iki kelimenin morfolojik farkını gördünüz mü? Şimdi
burada karşılaşılan yeni mastar çekiminin sonundaki -σ-, -ξ- (ξ=κ+σ) ve -ψ-
(ψ=π+σ) fiilin hangi gövdesini hatırlatıyor?

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 28/42

 15.2 Fiillerde Anlık/Basit Mastar
Yunancada fiillerin I. çekim anahtarındaki (diğer bir deyişle praesens anahtarı)
gövdesinin sonundaki -ειν soneki o fiilin devamlı tekrarlı mastar çekimidir.5
III. çekim anahtarı (yani, aoristos anahtarı) gövdesi sonunda -αι soneki ile ve
başında geçmiş zaman sinyali Epsilon ἐ- olmadan görülüyorsa bu o fiilin
anlık/basit tavırlı mastar çekimidir.6
Bu alıştırmalarda διδάσκειν için de διδάξαι için de kısaca “öğretmek”
dedik. Fakat fiilin hangi mastar çekimini kullandığına bağlı olarak o eylem
teoride şöyle anlaşılmalıdır: İÇİNDE BULUNDUĞU OLAY ÖRGÜSÜNE, OLAYLARIN
AKIŞINA, YAZARIN YAPMAK İSTEDİĞİ VURGUYA BAĞLI OLARAK διδάσκειν “öğretmek,
öğretiyor olmak, devamlı veya sık sık öğretmek” ama διδάξαι “öğretmek,
basitçe öğretmek, bir defalık öğretmek”
5
Devamlı/Tekrarlı Tavırda Etken Mastar (İng. Present Infinitive Active).
6
Anlık/Basit Tavırda Etken Mastar (İng. Aorist Infinitive Active).

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 29/42

Yunancayı İngilizce yazılmış kitaplardan öğrenenlere not: İngilizce Present Infinitive ve Aorist
Infinitive terimleriyle bu mastarı tanıtırken, “present” kelimesi ile “şimdiki zaman mastarı”
anlaşılsa da o “present” kelimesi zaman mefhumunu değil, tavır mefhumunu gösterir. Aorist
Infinitive’de de zaman mefhumu değil, tavır mefhumu belirtilir.

İki mastarı da basitçe “-mek/-mak” ile çevirebiliriz, ancak Yunancada tavır

farkı olduğunu unutmamalıyız.

Alıştırma 15.2: Aşağıdaki tabloda fiilleri mastarda çekilmiş bulacaksınız. Her

mastarın hangi tavırda olduğunu belirtin, ve şayet aorist gövde çekimlerini
hatırlıyorsanız her fiili öbür tavırdaki mastara çevirin. Anlık/basit tavır
yerine aorist, devamlı/tekrarlı tavır yerine praesens diyebilirsiniz, yeter ki
bunların zaman değil tavır olduğunu hatırlayalım.

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 30/42

 diğer tavırda diğer tavırda
tavrı ne? tavrı ne?
nasıl? nasıl?
1 παιδεῦσαι Anlık/basit παιδεύειν 2 γράφειν Deva./tekr. γράψαι
3 φυλάξαι 4 πιστεῦσαι
5 πέμπειν 6 τρέπειν
7 πράττειν 8 παιδεύειν
9 πολιτεῦσαι 10 σῶσαι
11 δουλεῦσαι 12 λῦσαι
13 κελεύειν 14 χορεύειν
15 πέμψαι 16 θῦσαι
17 διδάξαι 18 κλέψαι
19 πείθειν 20 διδάσκειν
21 κλέπτειν 22 βλάψαι
23 διδάξαι 24 τάττειν

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 31/42

 25 κόψαι 26 θύειν
27 σῴζειν 28 φυλάττειν

Bu alıştırmada da görüleceği üzere fiillerin çekim anahtarlarının bilinmesi,

zamanla öğrenilmesi veya her yeni fiille beraber bilinçli olarak ezberlenmesi
aslında önemlidir. Yoksa mesela πράττειν fiilinin aorist mastarı için πραξ-
gövdesini kullanacağını düşünememek çok normaldir. Ama şimdilik temelde
-σαι diye biten çekimleri aorist mastar olarak almak çok büyük bir hata olmaz.
Fakat mümkün mertebe fiillerin bu çekim anahtarları ve dolayısıyla gövdeleri
meselesine gayet aşina olmalısınız. O zaman ders dışında bu alıştırmayı
tamamlamak isteyenler için yukarıdaki fiillerin çekim anahtarlarını şöyle
verelim:
βλάπτω, βλάψω, ἔβλαψα διδάσκω, διδάξω, ἐδίδαξα
γράφω, γράψω, ἔγραψα δουλεύω, δουλεύσω, ἐδούλευσα

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 32/42

θύω, θύσω, ἔθυσα πιστεύω, πιστεύσω, ἐπίστευσα
κελεύω, κελεύσω, ἐκέλευσα πολιτεύω, πολιτεύσω, ἐπολίτευσα
κλέπτω, κλέψω, ἔκλεψα πράττω, πράξω, ἔπραξα
κόπτω, κόψω, ἔκοψα σῴζω, σώσω, ἔσωσα
λύω, λύσω, ἔλυσα τάττω, τάξω, ἔταξα
παιδεύω, παιδεύσω, ἐπαίδευσα τρέπω, τρέψω, ἔτρεψα
πείθω, πείσω, ἔπεισα φυλάττω, φυλάξω, ἐφύλαξα
πέμπω, πεμψω, ἔπεμψα χορεύω, χορεύσω, ἐχόρευσα

Cümlelere devam:
1. ὦ δέσποτα, τοὺς διδασκάλους κελεύσεις τοὺς μαθητὰς τοῖς

βιβλίοις εὖ παιδεύσαι.

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 33/42

 2. ὦ φίλε, τὸν ἀδελφὸν τὰ δῶρα τοῖς διδασκάλοις πέμψαι

κελεύεις.

3. τοὺς ποιητὰς τὰ βιβλὶα τὰ περὶ τῆς εἰρήνης γράψαι

κελεύομεν.

4. τὸν Εὔδοξον καὶ τὴν Ὑπατίαν τοὺς μαθητὰς ἐν τῇ

βιβλιοθήκῃ διδάξαι κελεύετε.

5. κελεύει ὁ δῆμος τὸν στρατηγὸν τοὺς ὁπλίτας παρὰ τῇ

γεφύρᾳ τάξαι.

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 34/42

 6. τὸν Ὅμηρον τοὺς Σμυρναίους τοῖς βιβλίοις καὶ τοῖς ἔργοις

παιδεῦσαι κελεύω.

7. οὐ τήμερον ἀλλὰ αὔριον κελεύσει ὁ δεσπότης τοὺς φίλους

τὰ δῶρα εἰς τὰς νήσους πέμψαι.

8. ἆρα ὁ Ἰουστινιανὸς τὸν Προκόπιον τὴν Ἀπόκρυφην Ἱστορίαν

γράψαι ἐκέλευσεν;

9. ὁ Κύριλλος τοὺς ἐπισκόπους τὰς ἐπιστολὰς εἰς τὴν Ῥώμην

πέμψαι ἐκέλευσεν.

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 35/42

 10. ὁ Ζεὺς τοὺς ἀνθρώπους τοῖς θεοῖς θῦσαι ἐκέλευεν.

11. ὁ Ἐρατοσθένης καὶ ὁ Εὔδοξος τοὺς τῶν φίλων τοὺς

ἀδελφοὺς παιδεῦσαι οὐκ ἠθέλησαν.

12. ὁ Ἐρατοσθένης καὶ ἡ Ὑπατία τοὺς μαθητὰς ἐν τῇ

βιβλιοθήκῃ διδάξαι ἠθέλησαν.

13. ὁ δῆμος τὴν δημοκρατίαν φυλάξαι ἐθέλει.

14. ἆρα οἱ διδάσκαλοι τοὺς μαθητὰς διδάξαι ἐθέλουσιν, ἢ οὔ;

15. ὁ Ἀθανάσιος ὁ ἐπίσκοπος τῆς Ἀλεξανδρείας ἐν τῇ ἐπιστολῇ

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 36/42

 λέγει, «ὦ Ἄρειε, ἆρα ἐθέλεις τὴν ἐκκλησίαν λῦσαι;»

16. οἱ πολῖται τοὺς ἀγγέλους τοῖς ὅπλοις καὶ τοῖς δώροις ἀπὸ

τοῦ δεσπότου σῶσαι ἐθέλουσιν.

17. ὁ ἄγγελος τοῖς λόγοις τοὺς φίλους τὴν χώραν φυλάξαι

πείσει.

18. ἆρα τοὺς Λακεδαιμονίους εἰς τὰς Ἀθήνας ἀργύριον πέμψαι

ἐπείσατε, ὦ ἄγγελοι;

19. αἱ μαθητρίαι τὸν διδάσκαλον τὸν ἐν τῇ βιβλιοθήκῃ τὴν

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 37/42

 γεωμετρίαν διδάξαι πείθουσιν.

20. πῶς ἐπείσατε τὸν δεσπότην τὴν δημοκρατίαν φυλάξαι, ὦ

πολῖται;

21. ἡ Μυρρίνη καὶ ὁ Πῶλος τὴν Βερενίκην τὴν ῥητορικὴν τῷ

τοῦ Λυσίου βιβλίῳ μανθάνειν πείθουσιν. ἱκανὸς γὰρ ὁ Λυσίας

τὴν ῥητορικὴν εὖ διδάξαι.

22. οἱ Ἀθηναῖοι καὶ τοῖς στεφάνοις καὶ τῷ χρυσῷ τὸν Ἡρόδοτον

τὸ βιβλίον περὶ τὴς ἱστορίας τῆς Αἰγύπτου γράψαι ἐπείθησαν.

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 38/42

 23. τὴν Θεοδώραν ταῖς ἐπιστολαῖς πείθουσιν δύο ἐπισκόπους

εἰς τὴν Συρίαν πέμψαι.

24. τὸν ἄγγελον παρὰ τοὺς πολεμίους πρὸ τὴς μάχης πέμπειν

οὐκ ἐπείσαμεν.

25. ὁ ποιητὴς τοὺς ἐν τῇ νήσῳ πολίτας τοῖς λόγοις ἔπεισε ζῷα

παρὰ τοὺς Ἀθηναίους πέμψαι.

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 39/42

 15. Ders Ev Ödevi

1. Fiillerde zaman ve şahıs tespit

Farklı zamanlarda çekilmiş aşağıdaki fiillerin hem zamanını hem şahsını bulun:
Zamanları belirtirken isimlerinin şu kısa versiyonlarını kullanabilirsiniz:
Geniş/Şimdiki Zaman = Praesens, Devamlı/Tekrarlı Geçmiş Zaman = Imperfectum,
Basit Geçmiş Zaman = Aoristos
zaman şahıs zaman şahıs

1 ἔσωσαν Aoristos onlar 2 λείψετε Gelecek siz

3 ἔγραφες Imperfectum sen 4 ἐφύλαξα

5 πιστεύσεις 6 ἔπεμπε
7 τρέπετε 8 πράττομεν
9 ἐπαίδευσας 10 ἐπολίτευεν

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 40/42

 11 λύσεις 12 δουλεύσω
13 ἐπαιδεύομεν 14 ἔφευγον
15 φεύγομεν 16 ἐκελεύσατε
17 θύσουσι 18 πέμπουσιν
19 ἔκλεπτε 20 διδάξομεν
21 ἐχορεύετε 22 πείσεις
23 ἐβλάψατε 24 πείθεις
25 τάξεις 26 διδάσκουσι
27 θύομεν 28 ἐκόψατε
29 ἐφύλαττες 30 ἐσῴζομεν

2. Ders Alıştırmalarından Ödevler: Bu dersin alıştırmalarının üzerinden bir

Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 41/42

defa daha geçin. 20. sayfadaki 42. cümle ve sonrası ile 37. sayfada 16. cümle ve
sonrası derste yapılmadı, ama bir sonraki ders bunlarla başlayacak.
3. 32 ve 33. sayfalarda “çekim anahtarı” adı altında, fiillerin çeşitli zaman
ve kiplerde kullanılan gövdelerinin listelemesi bulunuyor (her bir fiil için
şimdilik üç anahtar). Bundan sonra fiilleri çekim anahtarlarıyla beraber
öğrenmelisiniz ve bu sayede devamlı-tekrarlı tavır ve anlık-basit tavır
kullanan gövdelerin ayrımını rahat yapabilmelisiniz, örneğin.
4. Şimdi haber kipinden dört, dilek-şart kipinden bir ve iki de mastar
olmak üzere bir fiilin beş farklı çekim türünü gördünüz. Ayrıca 32 ve 33.
sayfalardaki “çekim anahtarı” dizisinin faydasını da biliyorsunuz. Bu
anahtarları kullanarak bu fiilleri dört haber kipi, bir dilek-şart kipi ve iki
mastar çekiminde sıralayabilmeniz lazım. Her gün alıştırmalardan en az iki
fiili alarak bu dört zamanda ve bir mastarda çekmelisiniz, örneğin.
EΓΧΕΙΡΙΔΙΟΝ bu dersteki konulara uygun olarak güncellendi.
Bizantolog Yunanca20 Ders 15 (2023-12-17) 42/42