CZĘŚĆ I

Urządzenia
Techniki
Komputerowej
ZASILACZE I UPS’y

Fabian Okrój
Treść niniejszej notatki oparta jest na prezentacji mgr.
Michała Krupanka.

SPIS TREŚCI

1. Zasilacze
 1 Zasilacze i UPS’y

WPROWADZENIE
 Zasilacz (ang. Power Supply) jest bardzo ważnym elementem od
jego jakości zależy wydajność i stabilność pracy całego PC
 Zasilacz dostarcza energię elektryczną do wszystkich
komponentów komputera PC
 Zasilacz dostosowuje poziom napięcia i prądu z sieci
energetycznej do wymagań zasilanego urządzenia (zamienia
napięcie przemienne sieci na stałe)
 W Europie sieć energetyczna dostarcza napięcie zmienne o
wartości 230V
 Większość urządzeń elektrycznych i elektronicznych jest zasilana
napięciem stałym rzędu kilku lub kilkunastu woltów
-------------------------------------------------------------------------------
Zadaniem zasilacza jest wytworzenie odpowiednich napięć i
zapewnienie utrzymania ich wartości przy określonym
poborze prądu przez urządzenia.

Najczęściej spotykane obecnie zasilacze komputerowe mają

parametry opisane standardem ATX. (wcześniej AT)

Urządzenia Techniki Komputerowej - Część I

3
PODZIAŁ ZASILACZY
Zasilacze, ze względu na zasadę działania mogą być:
 Liniowe (transformatorowe),
 Impulsowe (zasilacze o większej sprawności i mniejszych
wymiarach).
Zasilacze komputerów są z reguły impulsowe

DZIAŁANIE ZASILACZA LINIOWEGO

Zasilacze liniowe obniżają napięcie wejściowe prądu przemiennego.
Transformator (2), jak pokazano to na rys. 1.0, obniża napięcie prądu
przemiennego z 230V do 48V 58Hz prądu zmiennego. Napięcie jest
prostowane przez układ prostowniczy(3) – mostek Graetza. Za
transformatorem znajdują się kondensatory elektrolityczne (4),
których zadanie polega na filtracji napięcia stałego. Układ 5 to
stabilizator napięcia. Na rys. 1.0 przedstawiono uproszczony schemat
działania zasilacza liniowego.

Rys 1.0 Uproszczony schemat działania

zasilacza liniowego
1- Wejście prądu zmiennego,
2 – Transformator, 3 – Mostek Graetza,
4 – kondensatory, 5 – regulator napięcia
prądu stałego, 6 – wyjście prądu stałego

Głównym mankamentem zasilaczy liniowych jest ich mała sprawność.

Wynika ona nie tylko ze sposobu konwersji prądu, lecz także z
rozmiarów zasilaczy. Najpierw transformator musi obniżyć napięcie
dostarczone na wejściu a następnie tranzystor rozprasza pewną ilość
mocy, która jest tracona jako ciepło.

Urządzenia Techniki Komputerowej - Część I

4
DZIAŁANIE ZASILACZA IMPULSOWEGO
W nowoczesnych komputerach są stosowane zasilacze impulsowe
(ang. Switching Power Supply). Mimo bardziej skomplikowanej
budowy stanowią one znaczne ulepszenie w stosunku do swoich
poprzedników pod względem sprawności i mocy. Zasilacz impulsowy
działa na zasadzie kontroli średniego napięcia dostarczanego do
obciążenia. Odbywa się to poprzez otwieranie i zamykanie
przełącznika z dużą częstotliwością. Ten sposób regulacji jest lepiej
znany pod nazwą modulacji szerokości impulsu. czyli PWM (ang.
Pulse-Width Modulation). Układ PWM jest najważniejszym układem
wyróżniającym ten typ zasilaczy.

Rys 1.1 Schemat zasilacza impulsowego

1 – Wejście prądu przemiennego, 2 – Diody prostownicze w układzie Graetza,
3 – Filtr dolnoprzepustowy, 4 – Kondensatory,
5 – Transformator impulsowy, 6 – Układ sprzężenia zwrotnego, 7 – Układ kontroli PWM,
8 – Wyjście prądu stałego

Systemy Operacyjne - Część I

5
PORÓWANIE ZASILACZY LINIOWYCH I IMPULSOWYCH
Zasilacze liniowe:
 wymagają dużych transformatorów (dla zasilacza z wyjściem
16V na każdy amper przypada 0,5 kg masy transformatora),
 wymagają dużych radiatorów, aby rozproszyć straty energii,
 mają sprawność konwersji na poziomie 50% dostarczonej mocy.
Zasilacze impulsowe:
 cechują się wysokim kosztem produkcji w porównaniu z
zasilaczami liniowymi,
 są lżejsze i mniejsze niż zasilacze liniowe,
 mają sprawność dochodzącą nawet do 90%

Większość zasilaczy z przeznaczeniem do komputerów klasy PC to

zasilacze impulsowe. Zadaniem zasilacza
komputerowego jest przetworzenie zmiennego prądu i napięcia z
sieci energetycznej do poziomu umożliwiającego funkcjonowanie
komponentom komputera. Zasilacz taki generuje trzy podstawowe
napięcia:
 3,3 V (pomarańczowe przewody) – zasila m.in. chipsety, moduy
pamięci operacyjnej oraz inne układy scalone;
 5 V (czerwone przewody) – zasila większość podstawowych
układów scalonych m.in. elektronika dysków i napędów;
 12 V (żółte przewody) – stosowane do zasilania silników dysków
i napędów optycznych procesora, kart graficznych, regulatorów
napięcia.

Systemy Operacyjne - Część I

6
Zasilacz komputerowy jest jednym z bardziej niedocenianych
komponentów komputera klasy PC. Większość niedoświadczonych
użytkowników szuka oszczędności, wybierając najtańsze modele,
jednak zasilacz o nieodpowiednich parametrach może znacznie
zmniejszyć stabilność i wydajność komputera, a nawet doprowadzić
do uszkodzenia innych podzespołów.

Podczas wyboru zasilacza warto zwrócić uwagę na następujące

parametry:
 Zgodność z normami ATX. Dobry zasilacz powinien być
wyprodukowany zgodnie z aktualną specyfikacją ATX.
 Zakres napięć wejściowych [V]. Określa, w jakim zakresie
napięć zasilacz jest w stanie generować sygnał wyjściowy.
 Całkowita moc wyjściowa (szczytowa) [W]. Chcąc obliczyć
dokładną całkowitą moc wyjściową, jaką może wygenerować
zasilacz sumujemy iloczyny dodatnich napięć i prądów
wyjściowych, np.

 Nominalna moc wyjściowa (ciągła) [W]. Moc, w przypadku

której bierze się pod uwagę ograniczenia obciążeniowe linii
3,3 V i 5 V wpływające na całą charakterystykę zasilacza. Nie
znając jej wartości, można przyjąć, że jest to ok. 80% całkowitej
mocy wyjściowej
 Sprawność energetyczna [%]. Ten parametr oblicza się jako
stosunek mocy prądu stałego na wyjściu do mocy pobranej na
wejściu. Im wyższa sprawność energetyczna zasilacza, tym
mniejsze straty energii oraz mniejsza emisja ciepła.
Sprawność zasilacza zmienia się w zależności od obciążenia
jednostki centralnej. Dlatego też przy specyfikacji zasilacza

Systemy Operacyjne - Część I

7
 stosuje się odpowiednie normy. Jedną z nich jest norma 80 Plus
określająca minimalną sprawność zasilacza dla zadanej wartości
obciążenia: 20%, 50% i 100% (z podstawowej wersji certyfikatu
obecnie praktycznie się nie korzysta). Norma ta jest rozwijana,
wprowadzono pięć nowych rodzajów; Bronze, Silver, Gold,
Platinum, Titanium. Na ich podstawie można analizować klasę
zasilacza.
 Poziom hałasu [dB]. Zasilacze najczęściej są wyposażone w
wentylatory, które stają się źródłem hałasu. Droższe urządzenia
mogą mieć bardziej wyrafinowane systemy chłodzenia
zmniejszające jego emisję, Na rynku dostępne są także zasilacze
pasywne (pozbawione są one wentylatorów) lecz z uwagi na
konieczność odprowadzania znacznych ilości ciepła ich radiatory
są wykonywane z bardzo dobrych materiałów, co przekłada się
na ich cenę.
 Wahania napięć wyjściowych. Dobre zasilacze powinny się
charakteryzować stosunkowo dużą odpornością na wahania
napięć wejściowych. Fluktuacje prądu zasilającego nie powinny
wyraźnie wpływać na poziom napięć na wyjściu.
ZABEZPIECZENIA ZASILACZY
 UVP (ang. Under Voltage Protection) – zabezpieczenie przed
zbyt niskim napięciem na liniach wyjściowych
 OCP (ang. Over Current Protection) – zabezpieczenie przed
zbyt wysokim prądem na linii.
 OLP (ang. Over Load Protection) – zabezpieczenie przed
przeciążeniem.
 OVP (ang. Over Voltage Protection) – zabezpiecza przed zbyt
wysokim prądem na linii wyjściowej 12 V.
 OTP (ang. Over Temperature Protection) – zabezpieczenie
przed przegraniem się zasilacza.

Systemy Operacyjne - Część I

8
  SCP (ang. Short Circuit Protection) – zabezpieczenie
przeciwzwarciowe. Po wykryciu zwarcia zasilacz jest
wyłączany.

PODŁĄCZENIE DO PŁYTY GŁÓWNEJ

Do połączenia zasilacza z płytą główną komputera służy wtyczka ATX
24-pin określana często jako MPC (Main Power Connector) albo P1.
Starsze modele zasilaczy są wyposażone w złącze 20-pinowe. Nowe
zasilacze są wyposażone w złącze 24-pinowe. Niektóre zasilacze ATX
posiadają dwie wtyczki: 20- pinową i 4-pinową, które można
podłączyć jednocześnie do gniazda 24 pinowego.

20 pin 24 pin (20+4)

fixed 24 pin

Systemy Operacyjne - Część I

9
RODZAJE ZŁĄCZY W ZASILACZACH ATX
Złącze zasilania ATX 24-pin składa się z dwóch części. Pierwsza z nich
to standardowa wtyczka 20-stykowa, znana ze starszych zasilaczy.
Druga t 4-stykowa kostka połączona z przewodami:
pomarańczowym (3,3 V), czerwonym (5 V), żółtym (12 V) i czarnym
(masą).

Rys. 1.5 Schemat złącza Rys. 1.6 24-stykowe złącze

zasilacza ATX 24-pin (20+4) zasilania ATX 24-pin (20+4)

ATX 12V 4-pin jest pomocniczym złączem zasilającym służącym do

zapewnienia niezależnego źródła zasilania dla procesora. Ma dwa
przewody 12 V i dwa przewody masy.

Rys. 1.7 Uniwersalne złącze Rys. 1.8 Złącze 4- stykowe ATX 12V
4- stykowe zasilania firmy 4-pin do zasilania procesora
Molex napięciem 12 V

Systemy Operacyjne - Część I

10
Zasilanie procesora +12V
Poniżej druga wtyczka podłączana do płyty głównej (poza 24- pinową
P1), dostarczająca napięcia zasilające dla procesora (+12V). Pojawiła
się w zasilaczach z powodu rosnących wymagań prądowych nowych
procesorów. Czasem można spotkać się z wersją 6-pinową tej
wtyczki.

Rys. 1.9

Istnieje także rozszerzona wersja 4-pinowego złącza pomocniczego –

jest to złącze ATX12V / EPS12V zawierające 8 pinów zasilania.
Stosowane w płytach serwerowych i komputerach profesjonalnych,
których procesory pobierają większą moc.

Rys. 1.10

Systemy Operacyjne - Część I

11
Floppy 4-pin jest obecnie coraz rzadziej używanym złączem – służy do
zasilania stacji dyskietek, kart graficznych i niektórych paneli
sterujących. Jest to mniejsza odmiana złącza typu Molex.

Rys. 1.11 Złącze 4-stykowe zasilania

stacji dyskietek Floppy 4-pin

Złącze Molex
Złącze 4-pinowe o nazwie Molex to standardowy sposób podłączania
zasilania do wielu różnorakich urządzeń wewnętrznych: dysków
twardych i napędów optycznych typu ATA, kart graficznych i wielu
innych urządzeń (np. interfejsów FireWire w postaci kart PCI).
Dostarcza napięć +5V i +12V. Złącze to w tej chwili jest coraz rzadziej
wykorzystywane, wypierają je wtyki SATA i PCI-E.

Rys. 1.12

Systemy Operacyjne - Część I

12
Mini-Molex (Berg)

Jeden z najmniejszych wtyków, zasila stacje dyskietek FDD. W

niektórych przypadkach dostarcza też dodatkową moc do kart wideo
AGP. Złącze to określa się najczęściej nazwą Mini-Molex albo Berg.
Wtyczkę tą do dziś znajdziemy nawet w najnowszych zasilaczach,
mimo iż stacje dyskietek powoli odchodzą do lamusa. Złącze
dostarcza napięć +5V i +12V.

Rys. 1.13

SATA to złącze zasilaczy ATX. Jest ono używane do zasilania urządzeń

wyposażonych w pełny interfejs SATA. W skład wiązki złącza SATA
wchodzi pięć przewodów: żółty (12 V), czarny (masa), czerwony (5V),
czarny (masa), pomarańczowy (3,3 V).

Rys. 1.14 Złącze 5-stykowe zasilania SATA

Systemy Operacyjne - Część I

13
PCIe 6-pin to najmłodsze złącze. Służy do zasilania kart graficznych w
gnieździe PCI Express. Karty te wymagają mocy do 150 W. Ze względu
na duże zapotrzebowanie na energię wiązka zasilania PCIe składa się
z trzech żółtych (12 V) i trzech czarnych przewodów (masa).

Rys. 1.15

Starszy standard AT

Do podłączenia zasilacza w standardzie AT używało się dwóch

identycznych złącz oznaczanych P8 i P9 (rzadziej P1 i P2). Nie istniało
jednak fizyczne zabezpieczenie przed niepoprawnym podłączeniem, a
mogło ono spowodować trwałe uszkodzenie płyty głównej. Podczas
montażu należało pamiętać, że czarne przewody masy obu wtyczek
powinny znajdować się obok siebie.

Rys 1.16 i 1.17

Systemy Operacyjne - Część I

14
Pobór mocy podstawowych elementów komputera
Każdy z elementów komputera pobiera określoną moc, którą należy
obliczyć, zanim wybierze się zasilacz. Poniżej przedstawiono średnią
moc pobieraną przez przykładowe urządzenia jednostki
komputerowej.

Podstawowe urządzenia jednostki komputerowej

 płyta główna: 35 W,
 pamięć RAM: 15 W,
 dysk twardy: 25 W,
 napęd optyczny: 30 W
 procesor: 65-125 W (w zależności od typu),
 karta graficzna: 70-300 W (w zależności od typu).

Pozostałe urządzenia komputerowe

 monitor CRT: ok. 400 W,

 monitor LCD: ok. 60 W,
 drukarka atramentowa: ok. 25 W,
 drukarka laserowa: ok. 500 W,
 urządzenia wielofunkcyjne atramentowe: ok. 35 W (bez użycia
skanera),
 urządzenie wielofunkcyjne laserowe: ok. 600 W (bez użycia
skanera),
 skaner: ok. 200 W (podczas skanowania),
 router: ok. 10 W.

Systemy Operacyjne - Część I

15
Jak widać, największa rozbieżność pobieranej mocy występuje w
przypadku procesorów i kart graficznych. Wynika to z różnic między
modelami. Modele podstawowe pobierają moc z przedziału niższego,
a modele wyższe – z przedziału maksymalnego, np.
 procesory energooszczędne i modele niższe: ok. 65 W,
 procesory średniego szczebla: 90-100 W,
 procesory najbardziej wydajne: ok. 125 W,
 podstawowe karty graficzne: 70 W,
 standardowe karty graficzne: 120 W.
 najwydajniejsze karty graficzne: 300 W.

DOBÓR ZASILACZY DO KOMPUTERA

Zsumuj moc pobieraną przez wszystkie 330 W
urządzenia w komputerze

Uwzględnij straty mocy w zasilaczu

(dodaj około 20%) 330+66= 396 W

Dodaj pewien zapas, by zasilacz nie

pracował na granicy swych 396+104=500W
możliwości

Uwzględnij możliwości rozbudowy

lub podkręcenia 600 W
elementów

Systemy Operacyjne - Część I

16
Systemy Operacyjne - Część I
17
Systemy Operacyjne - Część I
18
Systemy Operacyjne - Część I
19
Systemy Operacyjne - Część I
20
Systemy Operacyjne - Część I
21
Systemy Operacyjne - Część I
22
Systemy Operacyjne - Część I
23
Systemy Operacyjne - Część I
24
Systemy Operacyjne - Część I
25