T.C.

ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

Kullanılmış Su Tesis
Tasarım
DR. SEVDE ÜSTÜN ODABAŞI

BAHAR/2021
SAMSUN
Kullanılmış Su Tesis Tasarım

ÖN ÇÖKTÜRME
08.04.2021
5.HAFTA
Ön Çöktürme Havuzu

Ön Çöktürme Havuzu
• Ön çöktürme havuzları ile ilgili tüm bilgiler Samsunlu, 2006, bölüm
4.6’da, s.95’de verilmiştir.
• Ön çöktürme havuzları, ızgara ve kum tutuculardan sonra kullanılır.
Çökeltme havuzlarında amaç, çökebilen katı maddeleri sudan
uzaklaştırmak ve böylece biyolojik arıtma tesislerinde ise biyolojik
sistemin yükünü azaltmaktır. İyi bir şekilde projelendirilmiş ön
çökeltim havuzları çökebilen askıdaki katı maddelerin %95’ini
giderebilir.
Ön Çöktürme Havuzu

Izgara Kum tutucu Ön çöktürme havuzu

%50-65 TAKM
%25-40 BOI

• Atıksu arıtımında çökeltme havuzları daire veya dikdörtgen planlı

olarak yapılabilir. Dikdörtgen havuzlar çökelme verimi bakımından
daha elverişlidir ve daha az yer kaplar.
Ön Çöktürme Havuzu Hesabı

• İleri arıtmanın uygulandığı tesislerde bu kademede biyolojik azot ve

fosfor giderimi için yeteri kadar karbon bulunmaması durumunda ön
çöktürme havuzu yapılmasından vazgeçilir. Bunun için KOI/P oranı
belirlenir. Eğer bu değer 15’den küçük ve yaklaşık 10 – 12 ise ön
çöktürme havuzu yapılmaz. Buna örnek olarak Kayseri Atıksu Arıtma
tesisi, İstanbul Paşaköy Atıksu Arıtma tesisi örnek olarak verilebilir.
• Ön çöktürme havuzlarının hesabı, yüzey yükü, bekleme süresi ve derinlik
parametrelerine göre yapılır.
• S0 : Hidrolik yüzey yükü, (m3/m2.saat veya m3/m2.gün)
• t : Bekleme süresi, saat
• h : Su derinliği, m
Dikdörtgen Planlı Çöktürme Havuzu Boyutlandırma Kriterleri

Parametre Aralık Tipik değer

Derinlik, m 1,5 – 5
Uzunluk, m 15 -90 24 – 40
Genişlik, m 3 – 24 4,9 – 9,8
Bekleme Süresi, saat 1–2

Taban Eğimi 1:100 – 1:200

Sıyırıcı Hızı, m/dak 0,6 – 1,2
Yatay Su Hızı, mm /sn <10

Hidrolik Yüzey Yükü, 1,5 – 2(36-48m3/m2.gün)

m3/m2.saat
Savak Yükü, L/sn.mm <10
2056 yılı için hesaplamalar

• Qmax= 1388 lt/sn

• Dört paralel ön çöktürme havuzu yapılması planlanmıştır.
• Q = 1388/4 = 347 lt/sn = 0,347 m3/sn
• S0 =46 m3/m2.gün seçilirse;
• A = Q/S0 = (0,347 * 86400) /46 = 651,75 m2 A=BxL
• L/B = 4/1 seçtik
• 4B2 =651,75, B ͠= 13 m , L = 51 m alınır. yeni L x B =663
2056 yılı için hesaplamalar
• h = 3 m seçildiğinde;
(A x h )
• t = V / Q = (663 * 3) / (0,347 * 3600) = 1,59 (1-2 saat arasında)
(uygun)
• Seçilen hidrolik yüzey yükü değeri ( S0 ) kontrolü;
𝑄
• S0 =
𝐴 (𝐿𝑥𝐵)

• S0 = 0,347 * 86400 / 13*51= 45,22 m3/m2.gün (uygundur.)

2041 yılı için hesaplamalar
• 2041 yılına göre kontrolleri yaparsak;
• Q2041 = 285 lt / sn = 0,285 m3/sn

• 1 adet havuz düşünüldüğünde;

• S0 = Q / A

• S0 = (0,285 * 86400) / ( 663) = 37,14 m3/m2.gün ( kabul edilebilir) (36-

48 m3/m2.gün)
• t = V / Q = [(663) * 3] / [(0,285 * 3600] = 1,94 saat (uygun) (1-2 sa)
Giriş Yapısının Boyutlandırılması

• Çökeltme havuzlarına su mümkün olduğu kadar türbülanssız

gelmelidir. Bu maksatla; özel giriş tertibatları yapılır. Kum tutucudan
gelen su her bir çökeltme havuzu için öngörülen basınçlı bir boru
vasıtasıyla çökeltme havuzu dağıtım kanalına ( giriş yapısı ) gelir. Bu
bağlantı borusu ters sifon gibi oluşturulmuştur. Dağıtım kanalı
dikdörtgen en kesitlidir.
Giriş Borusu Hesabı

•Q=V*A V = 1m/sn seçilmiştir.

• 1,388/4 = 1 * π D2/4 D = 0,66m 700 mm’lik boru kullanılacaktır.

• 1,388/4 = V * π D2/4 V = 0,9 m/sn olur. ( 700 mm lik boru
uygundur.)
Orifis Tipi Giriş Tertibatı ve Giriş Kanalında Hız Kontrolü

• Giriş kanalında h = 1m, B = 1,5 m seçildiğinde;

• V = ( 1,388/4) / ( 1,15 * 1) = 0,3m/sn (uygun)
• Giriş borusunda hız minimum debide 0,3 m/sn den büyük ve
maksimim debide 1,2 m/sn den küçük olmalıdır!!!
• Çöktürme havuzuna girişte suyun türbülanslı olmasını istemiyoruz.
Eğer türbülanslı olursa suyun içindeki katılar çökmez ve çöktürme
ünitesi düzgün çalışmaz. Bu nedenle dalgıç perde ile suyu
sakinleştiriyoruz.
Orifis Tipi Giriş Tertibatı ve Giriş Kanalında Hız Kontrolü

13 m

13 m

13 m

60*60cm
13m
Orifis Tipi Giriş Tertibatı ve Giriş Kanalında Hız Kontrolü

• Her havuzda 4 tane orifis vardır. 4 adet çöktürme havuzu olduğuna göre
toplam orifis sayısı = 4*4 = 16 adet’tir. Her bir orifisten geçen debi
• Qorifis = Q / orifis sayısı
• Qorifis = 1,388/16 = 0,08675 m3/sn
• Qorifis = Cd * A(2g * Δz)1/2
•
• Cd = Kare şeklindeki orifislerde debi katsayısı 0,61 alınabilir.
• Batmış orifis formülü kullanıldığında; Cd = 0,61 ve kare şeklindeki orifis
alanı 0,6 x 0,6 (m2) olduğunda giriş tertibatında meydana gelen yük kaybı
Δz hesaplanır.
• 0,08675 = (0,6 * 0,6) * 0,61 ( 2 * 9,81 * Δz)1/2
Orifis Tipi Giriş Tertibatı ve Giriş Kanalında Hız Kontrolü

• Δz = 0,008m
• Bu orifisdeki su hızı aşağıdaki formülle hesaplanır.
• V = (2g * Δz)1/2 = (2 * 9,81 * 0,008)1/2 = 0,4 m/sn
< 2 m/sn (uygun)
• Bu konuda Muslu, 1994’de daha geniş bilgi verilmiştir.
Savak Yapısının Boyutlandırılması

• Ön çökeltme havuzlarında süspansiyon halindeki maddeler tabana

çöker. Çıkış yapısının (savağının) boyutlandırılmasında savak yükü (
m3/m.gün) tabana çöken maddelerin tabandan yukarıya doğru tekrar
sürüklenmesini engelleyecek şekilde seçilmelidir.
• Maksimum debide birim uzunluktan savaklanmasına izin verilen
debi (QL) yani savak yükü 186 m3/m.gün ((125-500 m3/m.gün) ort
değer 250 m3/m.gün) olarak müsaade edildiğinden yapılan aşağıdaki
hesapla savak uzunluğu bulunur.
Savak Yapısının Boyutlandırılması
havuz sayısı
• L = Q/QL = (1,388/4) * 86400 /186 = 161m
• Dikdörtgen savak kullanıldığında savağın hidrolik yükü çok küçük
çıktığından çoğunlukla üçgen savak kullanılmaktadır.
• Bundan dolayı toplama kanallarının her iki tarafında üçgen savaklar
öngörülmüştür. 0,6m (seçtik) genişliğindeki toplama kanallarının her
iki kenarında merkezden merkeze 15cm aralıklarla yerleştirilmiş 90°
lik üçgen savaklar konulmuştur.
• Buna göre mevcut savak uzunluğu;
• (Lx2 + 12,8 x 2) + [(L - 1,2)*2 + ( 11,6 x 2)] =161m
• B = 13m + 1m’lik dalgıç perde
• L = 28,65m
Savak Yapısının Boyutlandırılması
Savak Yapısının Boyutlandırılması
• Her bir savak genişliği = 15 cm( seçtik) = 0,15 m olduğuna göre; üçgen
savak sayısı:
• 161m/0,15m = 1074 adet olmalıdır.
• Her bir dişten geçen debi : q = (1388/4)/1074 = 0,323 ~ 0,35
lt/sn
• q = 8/15 . Cd . (2*g)^1/2.tan (Ø/2) . H5/2
• Cd = 0,6
• θ = Savağın tepe açısı = 90°
• H = Savak yükü
• 0,35lt/sn =8/15 .0,6.(2*9,81)^(1/2). tg45° . H5/2 ( 103 )
• H = 7,9*10-3 cm
• Ayrıca bekleme süresi kontrol edilmelidir.
• Havuzun ort hacmi = h * B * L = 3 m * 14m * 51 m = 2142 m3
• t = (1-2 sa uygundur.) t=2142/(0,347*3600)=1.71 sa uygun
Ön çöktürme havuzundan çıkan çamurun katı madde muhtevası

• Ön çöktürme havuzundan çıkan çamurun katı madde muhtevası % 2,5-5

arasında alınabilir. Katı madde muhtevası %4 seçilirse, katı madde
miktarı ve çamur debisi;

• Giren TAKM = Evsel AKM + Endüstriyel AKM + Mezbahane AKM

• = 9258 + 2600 + 46,25
• Giren TAKM = 11904,2 kg/gün
• Giderilen TAKM = 11904,2 * 0,6 ( giderim verimini %60 aldık ) =
7142,5 kg/gün
• Kalan TAKM = 4761,7 kg/gün
• Çamurun özgül ağırlığı 1,03 ve katı madde muhtevası %4 olduğunda
göre
• Qç = [(7142.5 kg/gün) / ( 1,03 * 0,04)] x 10-3 = 173,4 m3/gün
• Bir koniye gelecek çamur debisi : 173,4/4 (havuz sayısı) = 43,3 m3/gün
= 1,8 m3/sa
• Çamurun koni içindeki düşey çökelme hızı
• Sç = 2 m3 / m2 saat seçilirse;
• Buradan minimum koni taban alanı hesaplanır.
• A = (1,8) / 2 = 0,9 m2
• h = 1m seçilirse;
• t = V/Q = (0,9 * 1) / 1,8 m3/sa = 0,5 saat’te bir boşaltılması
gerekmektedir.
• Çamurun 2 dakikada boşalacağı kabul edilirse;
• Qç = 1,8 / 60x2 = 0,015 m3/sn
• Çamur tahliye borusu çap tayininde hız 0,5 – 1,0 m/sn olmalıdır.
Çamur tahliye boru çapını 150 mm seçip hız kontrolü yapılırsa;
0,015 m3/sn
• V = Q/A V= 2 = 0,84 m/sn (uygun.)(uygun çıkmasaydı
((𝛱∗0,15 )/4)
çamur boşalması için seçilen süre veya boru çapı değişecekti.)
 3m

1m
1,5m
 0.2 m

13 m 3 m

L=51m

0.2 m
13 m

13 m

13 m

13 m
L=51m
 3m
L=51 m

0.2 m