SU KAYNAKLARI

SU KAYNAKLARININ GELTRLMES
Su kaynaklarnn gelitirilmesindeki ama;
toplumsal ihtiyacmz olan suyun gerektii miktarda ve
gerektii
yerde
toplumda
sunulmasdr.
Ana
hedefi
gerekletirirken, istenilen kalitede suyun zarar verecei
etkilerden korunmak gerekir.

Amalar;
stenilen kalitede suyun istenilen yerde
topluma sunulmas,(suyun ynetilmesi)
Suyun ykc etkilerinden korunma

ve

zamanda

Suyun Kalitesi
"Suda kalite" denildiinde suyun fiziksel, kimyasal ve
biyolojik zellikleri anlalmaldr.

Suyun kullanlaca yere uygun olup olmadna;

Suyun sertlik derecesine

PH derecesine
Bulanklna
Amonyak ve nitrat olup olmadna baklarak karar
verilmelidir.

Suyun hangi amata kullanlabileceini belirtmek;

iin nceki sayfada belirtilen zelliklerin bilinmesi gerekir.
Artma tesislerinde su kalitesi istenilen nitelie getirilebilir.
Fakat bunun bir maliyeti vardr. Kalitesi ok kt bir suyu
kaliteli hale getirmenin ekonomik maliyeti ok yksek olabilir.
(tuzlu suyun tatl suya dntrlmesi)

Ekonomik Deerlendirme
Talep ile mevcut kaynaklarn karlatrlmas yolu ile
seeneklerin belirlenmesi.

Miktar ve Zamanlama
Talebin zamansal ve miktar olarak dalm
Su Kaynaklarnn zamansal ve miktar olarak analizi

Proje Kapsam
ok amal
Tek amal

Tek Amal : Sulama amal bir barajn yaplmasdr. Elektrik

retimi, tarlann sulanmas tek amaldr.

ok Amal : Barajn elektrik ve su retmesi vs.

ok Amal Projelerde Gz nne Alnan Amalar

Enerji retimi, tarmsal sulama, ime-kullanma, takn kontrol,
akarsu ulam, kirlilik kontrol(belli bir su ykseklii gerekir) ,
regresyon ve turizm amal, tatl su balkl, endstriyel su
temini ve uluslar aras antlamalar.

 Su Kaynaklar Projelerinin lgi

Alanlar
Bilimsel ve teknolojik , tarm-enerji, ekonomi, ekoloji,
kamulatrma, finans, su rnleri.

Su Kaynaklar Planlama Kademeleri

n Planlama
Olabilirlik Fizibilite (Fayda ve Maliyet )
Uygulama Projesi
Son (Kati) Projeler

n Planlama : Baraj yerinin uygulama koullar asndan

incelenmesidir.

ay

Akarsu

Dere

Kkten
bye doru
sralan

Nehir
(rmak)

Dere: En kk akarsudur. aylarn birlemesiyle dereler

oluur.

Ak Havza denir.
Akarsu Denize Ulamyorsa buna Kapal Havza Denir.

Akarsu Denize Ulayorsa buna

Burada S hidrolik eimi gstermektedir.

Akarsular 2 ekilde beslenirler.

Yzey Sular
Yeralt Sular

Akarsular kendi aralarnda da 3e ayrlrlar.

Sulak Blge Akarsular
Bozkr Akarsular
Karstik Akarsular

Sulak Blge Akarsular : Yl boyunca srekli olarak beslenen

ve su miktarndaki deiimi fazla olmayan akarsulardr.

Bozkr Akarsular : Taban sularnn yeterli olmad, zaman

zaman kuruyan akarsulardr. Anadolu Blgesinde ki akarsular vs.

Karstik Akarsular : Daha ok karstik blgeden beslenen

akarsulardr. Yani zemin yapsnn kire ta ve karbonatl kayalardan
olutuu, bunlar iindeki byk boluklarda biriken yer alt suyunun
akarsuyu besledii durumlardr. Akdeniz Blgesi, Konya vs.

Akm rejimine gre akarsular

Yamur rejimli (Pluvial)

Kar rejimli (Nival)
Bozul Rejimli Akarsular (Clasiyal)
Karma Rejimli (Hem yamurdan hem kardan hem de buzul
erimesinden beslenen )

Akarsu Yatann Fiziksel zelliine Gre ;

Yatak geniliinin deiimine gre
Uniform dzensiz yataklar
Uniform olmayan yataklar

Adacklara ayrlma durumuna gre ;

Tek Adack
ok Adack

Dolanma Oranna Gre;

Dk dolanma oran (1-1.3)

Orta dolanma oran (1.3-2.0)
Yksek dolanma oran (<2)

 Takn Blgesinde Gk Oluumuna Gre ;

Gk Olumayan
Az Sayda Oluan
ok Sayda Oluan

Akarsuyun Ky Yksekliine Gre;

Alak Ky Ykseklii ( < 1,5m)
Orta Ky Ykseklii (1,5m< <3m)
Yksek Ky Ykseklii ( >3m)

Kydaki Doal Sedde Durumuna Gre;

Sedde Olmayan
Orta
Yksek

 Takn Yata Geniliine Gre ;

ok geni
Orta geni
Dar Genilik arttka takn olma ihtimali azalyor.

Bitki rtsne Gre

Birikmeler ve oyulmalar akarsu yatann dengesini oluturur.

Akarsu yatann dengesini etkileyen faktrler;

Akarsuyun doal artlar ; Eim, yatan zemin yaps, topografya

Akarsudaki su ve kat madde hareketi
Yatak iin gelecekte planlanan dzenlemeler ve tesisler
Jeolojik, Jeoteknik, hidrolik ve hidrodinamik etkiler.

Problemler
Problem 1:
Alan 247 km2 olan bir havzada yllk ortalama ya 38mm ise, ak
katsaysn 0.4 alarak akarsu debisi hesaplaynz.
Q=.P.A
Q: Debi,
: Ak katsays
P: Ortalama Ya
A: Havza Alan
Q= 0.4x38x10-3x247x10-6= 3.75x106 m3/yl

Problem
2:

Dikdrtgen kesitli bir akarsuyun B=30m
S= 0.004 n= 0.028
= 2.65 t/m3
olduuna gre kesitten geen debi Q=100 m3/sn olarak verilmitir.
Kritik kayma gerilmesini ve taban malzemesinin ortalama apn
bulunuz?

n: taban srtnme katsays

S: Hidrolik eim

h=1.26
m olarak bulunur. koulu salanmad, biz yine de

saland kabul ederek ilemimize geni kanal varsaym
yaparak devam edelim..
(:Kinematik Vizkozite =1*10-6)
h=R =1000*1,26*0,004=5.04kg/m2

Problem
3:

Bir akarsuyun debisi Q= 782 m3/sn S= 0.0008, trapez kesitin
en kesitinin ev eimi m=1/2 olup yatak malzemesinin %50 sini
geiren ap 32 mm, malzemenin zgl arl
olduuna

gre

kritik

kayma

gerilmesini

2.65t/m3 n=0.024

t=

esas

alarak

yatak

boyutlarn belirleyiniz.
(tabanda hareket olacak ekilde, geni kanal varsaym yapmaya
gerek yoktur.)


(geni kanal varsaym yok)

ise
ise

Kontrol

= 0.17m/sn
= = 5600 > 200 olduundan salanmtr.

ise 3.17=1000*R*0.0008 ise

R=3.96 m

A=A1+A2

A=2(=


= 3.96 (1. Denklem)

(2. Denklem)
b=45.4 m

h= 4.82 m bulunur.

Not: Ortalama dane apna gre ;

d (mm)

(kg/m2 )

0.1

0.08

0.16

0.44

10

1.00

40

4.00

100

10.0

Askdaki Malzemenin Hesab

Done zerine eti eden trblansn etkisiyle kelme hzna sahiptir.

Akarsu tabandaki ilk hareket olutuktan sonra eer , akm debisinin

dolaysyla akm hzlarnn kademeli olarak arttrld varsaylrsa,
tabandaki hareket daha younlaaca gibi baz taban paracklar
da trblans etkisiyle akm iine frlatlacaklardr.

Bu ekilde akm iinde bir ask malzemesi profili oluur. Yani,

deiik yksekliklerde deiik konsantrasyonda ask malzemesi
bulunacaktr. Akm iindeki trblans, tanecikleri askda tutmaya
alrken yerekimi kuvvetleri, ekilmeye ynelik hareket
salayacaktr. Mevcut konsantrasyon profili bu iki kuvvetin dengesi
sonucu oluacaktr.

Buna Gre ;
Akarsu yata

V: kelme hz
C: Tabandan z mesafedeki ask maddesi konsantrasyonu

Bunun altnda srnt maddesi sz konusudur.

K: Evrensel sabit olup 0.3-0.4 arasnda deiir.

K.Z: Trblans uzunluu (Vankarman Hipotezi)
h: Akarsudaki Su derinlii

Ca: Tabandan z=a uzaklnda llm olan ve dolaysyla bilinen bir

konsantrasyon deeridir.

a: Tabandan ask maddesinin llebilir en kk ykseklik deeridir.

olmaldr.
z=0 ise konsantrasyon deeri a gider.
Bu nedenle z=a dan balamaldr.
ise c= olur.

*z=0 ise c=

z=h ise c=0

qs: Askdaki madde miktar


Btn kanaldan geen debi gz nne alnrsa;
ise

B deiken ise

Problem
4:

Bir akarsuda askda tanan malzemenin ortalama dane ap 0.0002
m , su derinlii 5 mdir. lm yaplacaktr. Tabandan a kadar
yukarda llen konsantrasyon Ca=270m3/106 dr. Parack kelme
hz V=2.5 cm/sn, suyun scakl 20 co , bu scaklktaki K=0.3 ,
malzemenin zgl arl k= 2.65 t/m3, S=0.0006dr. =0.2
olduu seviyede lm yaplacaktr. (Geni kanal varsaym
yaplacaktr.)

A-Parack srklenme kuvveti katsaysn hesaplaynz. C D

B-Su alma seviyesini hesaplaynz (z) ve
bu seviyedeki ask maddesi konsantrasyonu (c) mg/lt ve kg/m 3

zm:

a)

ise z=3m bulunur.

ise c=0.2 ise

bulunur.

Problem 5:
Trapez kesitli bir kanaldan taban genilii 40m, m=1/3 ve su derinlii
2mdir. Tabann ortal u noktalarnda hz ve ask maddesi
konsantrasyonu ortalama (deerler olarak) taban u noktalarnda 0.9
m/s ve 0.4 kg/m3 taban ortasnda 1.2 m/sn ve 0.6 kg/m3 olduuna
gre kesitten geen ask maddesi miktarn bulunuz.

b)Kanaldan taban eimi 0,0018 , su derinlii 3m olan bir kesimde

tabandan 15cm yukarda llen konsantrasyon 2m ykseklikteki
konsantrasyonun 5 kat ise done kelme hzn bulunuz ? ( K = 0,3 )
S=0.0018 h=3m

zm:

bulunur.


1-

Srnt Maddesi Miktarnn Hesab

Du-boys Denklemi:

2- Schaklitsch
=

Denklemi:

Denklem snr artlar

0.3<d<7 mm
0.003<s<0.028 d: dane ap

s: eim

 3-Meyer- Peter ve Mller Denklemi

Qt: Taban geniliine karlk gelen debi ( Trapez kesit)

n: Manning katsays (taban przszlk) sz edilebilir.

d:0.4-30 mm arasnda deiir.

deiir.

s: 0.0004-0.02 arasnda

4- Einstein-Brown Denklemi

Problem
6:

Taban genilii 60m (B=60m), hidrolik eim 0.005 olan bir
akarsudan 65 m3/sn olan debi ylda

120 gn tekrarlanmaktadr.

Hidrolik yap ap 0.95 m ortalama dane apna gre bulunan Duboys katsays ( olduuna gre;
birim genilikten geen srnt debisini,
bir ylda sz konusu su debisinin geirecei srnt maddesi
miktarn bulunuz?
(dir.)

1 ylda sz konusu su debisinin geirecei srnt

maddesi miktar

Akarsularda Kat Madde Hareketinin

llmesi
Kat madde hareketinin llmesinde akarsu yatak malzemesinin
gronlmetresi

byk

nem

tamaktadr.

Bu

bakmdan

yatak

malzemesinden numune olarak incelenmesi iin gelitirilmi aletler

vardr. Bunlar genel olarak;

1- Yatak boyunca srklenerek doldurulan aletler (ask maddesi iin)

2-Yatak

malzemesini

toplayan aletler.

kazarak

kopararak

veya

pistonla

emerek

Akarsuda tanan kat madde hareketini lebilmek iin askdaki

malzemeyi veya tabandaki srnt maddesini toplamak zere
kullanlan ara gere balca gruba ayrlr.
1-Sepet tipi
2-Hava tipi
3-Delikli tipi

lmenin yaplaca yer yatak artlarnn kararl olduu ve derinlik

hz, eim, gibi akm parametrelerinin belirlenecei bir blgede
seilmeleridir. Bunlarn kullanm durumunda kalibre edilmesi ve daha
nceden yaplan kalibrasyonlara gre sonucun kontrol edilmesi
gerekir.(Mesela toplanan malzeme gerek srnt malzemenin %60
olmas gibi) Tabandaki malzemenin llmesi.

-Askdaki malzemenin llmesi iin genel olarak akma direnci

azaltlm fke eklinde bir d gvde iinde az akm ynne dnk
standart bir ie kullanlr.

-Kat madde hareketi lm iin kullanlan bir dier teknik izleyiciler

yntemidir. Bunlar radyoaktif , floresanl veya zel dalmlarn taban
daneleriyle

ayn

olmas

gerekir

edeer

kre

ap

arlk

gronlmetresi vs. braktklar noktadan itibaren zaman iinde akarsu

yatandaki dalmlar izlenerek kat madde tanm hesaplanabilir.

Takn Kontrol
Taknlar yzey sularnn en nemli unsurlarndan birisidir. Ksacas su
kaynaklar mhendislii yzey sularndan yararlanma sulama enerji retimi
gibi ve suyun zararlarndan koruma yani takndan koruma amal
gelitirilmitir. Taknlar genel olarak akarsu boyunca suyun akarsu yatann
tamas ile etrafa zarar vermesi ekline ve akarsu azlarnda deltann su
altnda kalmas eklinde oluabilir. Delta taknlar genel akmn yaval ,
gerekirse hayati riskleri asndan daha az kritik olup akarsu yata boyunca
oluan taknlar zerinde oluan stnde akmlar genelde her yl iinde
oluan olaylardr. Bir akarsu yatanda kademeli kesit dnlebilir.
1-Minimum debi kesiti
2- Ortalama debi kesiti
3- Maksimum debi kesiti

Akarsu maksimum debi kesitini aarak kontrolsz olarak evreye zarar

verecek ekilde akm oluturan olaylara takn denir. Takn olumadan nce
nlemlerin alnmas gerekir.

Taknlarn Olumas
Taknlar oluturan sebepler genel olarak ;
1-Yamur
2-Kar Erimesi
3-Buz Ylmas
4-Buzun krlmas
5-Toprak kaymas
6-Baraj yklmas
7-Deniz kabarmas
8-Dier yapay sebepler(insan faktr)

Taknlarn Snflandrlmas
Kk apta taknlar ok sk oluabilir. Yllk en byk debinin
oluturduu takna yllk takn, yaz yamurlarndan kaynaklanan ve yaz ile
birlikte dalk blgelerdeki kar erimesinden kaynaklanan taknlara yaz
taknlar, bitki rtsnn seyrek olduu klk blgelerde k yalarndan
kaynaklanan taknlara k taknlar denir. Bunlarda ok fazla zarar sz
konusu deildir.

Bir akarsu havzasnda gzlenmi akmlar ierisinde uzun yllar en byk

deerdeki

akma

gzlenmi

en

byk

takn,

akarsu

okum

istatistiklerinin ima ettii ama henz olumam, fakat olumas muhtemel

en byk akma muhtemel en byk takn denilir. Bu kavram pratikte
belirli bir tekerrr aral ile ele alnr .Aksi halde teorik olarak buna kesin bir
deer verilemez.

Takn Zararlar

Takn zararlar genel olarak;

Can kayb ve ekonomik zararlar olarak snflandrlr. Ekonomik
zararlarda dorudan zararlar (blgedeki ekonomik ve dier
faaliyetlerin durmas gibi) olarak ikiye ayrlr. Bunlar genellikle
birbirine yakn mertebededir.

Proje Riski
Herhangi bir su kaynaklar projesinde belli bir tekerrr aralna
bal bir takn olaynn projenin ekonomik mr boyunca meydana
gelme riski proje riski denir.
Tekerrr aral T olan bir takn iin ekonomik mr N
olan bir projede proje riski (r);

olur.

Dier bir yaklak ifade ise,

Problem
7:

Tekerrr aral 100 yl olan bir taknn ekonomik mr 25 yl olan

bir projede, proje riskini hesaplaynz?
T=100 yl
N=25 yl
r=?
=%22

 Bir Akm Serisinden Tekerrr Aralnn

Belirlenmesi
Taknlar genel olarak ve deer istatistii ile ele alnrlar. Mesela
bir yln en yksek akm deeri (bir veya birka gn srebilir) taknlar
asndan o yl temsil eder. te her yln en yksek akmlarndan
oluan ok sayda akm deerlerinin var olduu kabul edilerek bu
akm deerlerinin byklne gre sraya konulduklarnda n: akm
deerlerinin mevcut olduu yl says , m : akm deerlerinin
byklklerine gre sras olarak ifade edilip buradan tekerrr
aral : eklinde ifade edilir.
Mesela, n=50 yl iin her yl en byk akmlar sralandnda 1.
Srada (m=1) Q=148x106 m3/sn var ise, bu akm iin tekerrr aral

Problem

8:
Bir proje blgesi iin elde mevcut yllk en byk akm
deerleri 17 yl iin aadaki ekilde verilmitir.
106m3 34-38-29-30-32-28-26-25-27-19-24-31-35-37-40-36

Baz projeler iin gerekli olan ok byk tekerrr aralklar;

1- Mevcut gzlenmi yllk akmlarn istatiksel modeli yaplarak bu modelden ok
uzun sreli (binlerce yllk akmlar reterek bu yolla tekerrr aral hesab yapmak.
2- U deerler istatistii ile ilikili istatistiksel dalm fonksiyonlarn kullanarak
tekerrr aral hesaplamak mmkn olabilir.
Projelerde seilen takn tekerrr aralklar genel olarak can kayb risk olup
olmadna ve depodan su hacmine bal olarak deerlendirilir.

(Kk hacim

ve 100 500 yl tekerrr aral.

Byk hacimli (>106 m3) Can kayb riski olmayan

500-1000 yl tekerrr

aral

Byk Hacimli >> 106m3 Can kayb riski var

aral

1000-10000 yl tekerrr

Yap

Tekerrr Aral

Toprak barajlar

15000 yl

Kaya Dolgu Barajlar

10000 yl

Beton Barajlar

1000 yl

Balama (ehre yakn)

250 yl

Balama (ehre uzak)

100yl

Batardolar

25 yl

Takn Koruma nlemleri:

1-Akarsu dzenlenmesi yoluyla kanal eimini arttrarak kesit
hzlarnn, dolaysyla akarsu normal debisinin artrlmas (Q=V.A)
Eimi artrmakla mmkndr.
2-Takn sularn takn kanallar vastasyla blmek, zellikle akarsu
kenarlarndaki yerleim blgesini korumak amacyla belirli bir dzeyin
zerine kan akm takn kanalna alnarak zararsz bir ekilde
uzaklatrlr.
3- Akarsu kesitinde deiiklik yaparak yeni normal debinin zerindeki
debileri geirecek dutuma getirecek duruma getirmek. Belirli yerlerde
kaz yoluyla bir miktar kesit alan arttrlabilir. Fakat masrafl bir itir.
Daha ok tercih edilen yntem (yatak boyunca kanallar ykseltmek)
sedde veya takn duvarlar ina etmek yoluyla kesit alannn takn
debisini gemesini salamaktr.
Seddeler genelde sktrlm toprak duvarlar eklinde akarsu
kenarna paralel yaplardr. Bu seddelerin sev eimleri zemin takn
duvarlar ise ta veya beton yaplardr.

Ann snrland alan ile Bnin snrland deer eit olmaldr.

Dolu savak barajn gvdesindedir. D savak ise barajn dibindedir.

Sel kapa akarsu yatann biraz aa baraj olarak dnlebilir.
Dolu savak yada dip savak yoluyla boaltm yaplabilir.
Dolusavakta;
(Savak etkisi ve yaklam hznn ihmal edildii formldr.)
H: Dolusavak zerindeki ykseklik (savak yk)
B: Dolu savak
genilii
c: Dolusavak kesiti
c: 1.95 2.05 arasnda deiir.
Dipsavakta;

f: srtnme faktr

l: dip savak uzunluu d: dip savak ap

rnek 9:
ekilde gsterilen trapez kanaln s=0.0016 (hidrolik eim)
n=0.0241 (manning katsays) olduuna gre; bu kanaldan geecek
maksimum debiyi hesaplaynz? Takn halinde kanaldan geecek
debi, maksimum debinin 2 kat olduuna gre; kanal kylarna
yaplmas gerekli olan dik sedde duvarlarnn yksekliini
hesaplaynz?

zm:

ise;

(Bu yeni kan takn debisine gre R,A ve P deerleri bulunur.)

Takn seddesi olma durumuna gre;

Deneme yanlma yntemiyle x=1.08 m 1.1 m bulunur.

TAKIN TELEMES

Gletlerde akm telemesi

Herhangi bir glet veya baraj haznesi gibi depolama tesisine giren bir
hidrograf bu depolama tesisinin boaltm sisteminden brakldnda
zaman iindeki dalm farkl bir ak debisi oluturacaktr. Bylece
depolama tesisine giren akm tesisten kan akm eklinde telemi
olmaktadr.

ekil-I (Q-t grafii)de hidrografn altndaki alan, akmn toplam hacmini

verdiinden ;
giren hidrograf ve kan hidrograf altndaki alanlarn ayn olmas
gerekir. [ Ama, pik debiyi azaltmaktr. Bir miktarda biriktirilebilir.
(hacmin). Takn durumunda barajlarda su biriktirilmelidir ve kurak
dnemlerde kullanlmaldr.]
*Genel olarak, akm telenirken pik deeri de bir miktar
azaltlm olur.

AV Dh LKS

Haznenin (depolama ksm ) hacim ykseklik ilikisiyle

belirlenir. Burada giren ve kan debiler genellikle seilen
zaman aralnn arasndaki ve sonundaki sonunda ki debilerin
ortalamas olarak alnr.

rnek
10:

Bir akarsuyun zerinde inaa edilen sel kapan, akarsu norma
debisinin zerinde gelen ve ekilde gsterilen takn hidrografn
teleyecektir. Sel kapannn hacim- ykseklik ilikisi;

Dip savak boyutlar;

olup takn balangcnda (t=0) dip savak zerindeki su ykseklii

h=2.4 metredir. telemeyi yapnz.

zm:
t

h(m)

2.4

0.996

2.2

0.88

2.55

1.088

3.17

1.492

12

3.62

1.808

15

3.785

1.929

18

3.727

1.886

21

3.51

1.729

24

3.16

1.485

)
(

24

60

64

48

30

18

22.36

21.41

23.05

25.70

27.46

28.08

27.87

27.04

25.66

-0.2

0.116

0.58

+0.36

0.208

0.59

+0.62

0.404

0.64

+0.45

0.316

0.703

0.165

0.121

0.734

-0.058

0.042

0.735

-0.22

-0.157

0.722

-0.35

-0.244

0.697

t=0
saat iin; h=2.4 m

t=3 saat iin; h= 2.2 m olduunu varsayalm.

(soruda verilen)

azalma oldu fakat iaretin bir nemi yok)

(hacimde

h=2.2myi kontrol edelim.

(hesaplanan deer)(60*60 arplmasnn sebebi zaman saniye

cinsinden yazmak istememizdir)

Bu eitlik salanmad takdirde tekrar baa dnlerek ayn ilemler

yaplr.

t=6
saat iin;
h=2.55m olduunu varsayalm.

h=2.55myi kontrol edelim.

yaklam salanm, t=9saat, t=12saat, t=15saat, t=18saat,

t=21saat ve
t=24saat iinde ayn ilemler yaplm ve tabloda belirtilmitir.

b)1 m artmas veya azalmas durumunda savak apn bulunuz?

t=3 saat iin; h=3.4m

=-119.656

rnek:

Yaklak gen kesit kabul edilen bir kanalda su derinlii 2m iken,
yzey genilii 120m olup akarsu debisi Q=105 dir. Takn
durumunda yzey genilii 600m olduuna gre yaklak takn
debisini hesaplaynz?

(kk alan iin)

=1
=5

AKARSU DZENLENMES
Takndan korunma kat maddeyi hareket ettirme takndan
korunmadr. Bir akarsu dzenlemesi btn havza gz nne alnarak
en yksek yarar salamak ve akarsu zararlarn en aza indirmek
amacyla yaplr. Dzenleme almalar ile havzadaki yerleim alanlar
emniyete alnr. Sudan enerji sulama vs. amalarla yararlanma imkan
arttrlr. Ve akarsu da kararl bir taban salanarak erozyon ve tanan
kat maddenin istenmeyen yere birikmesi engellenir.

 Soru
:

Tabanda akarsu madde tanmn engellemek istersek, oraya bir

kaplama yaparz, ve kaplamann hangi zelliine dikkat ederiz?

Soru :
lk hareketin balamas srtnmeyi yenmelidir. Du-boys formlne
bakarak;
Tabana yle bir malzeme sermelidir ki taban kayma gerilmesine (kritik
kayma gerilmesi byk olan malzeme sererek o malzemeye harekete
gemez ve tabandaki srnt malzemesi engel olur) formllere gre
yorum yap

*Proje riskinde;
Not:

Akarsu dzenlemesi akm bakmndan

1-Yksek akma gre dzenleme(takna gre
dzenleme)
Akarsu yatann maksimum takn debisine gre dzenlenmesini
esas alr. Bu durumda takn piklerini takn geciktirme havuzlarnda
veya baraj gletlerinde snmlemesi takn debisinin bir ksmnn
takn kanallarna aktarlmas ve akarsu yatann gereken yerlerde
takn debisine gre seddelenmesi sz konusu olacaktr. Btn bunlar
takn zararn en aza indirerek ekonomik planlama ile analizle
planlanr.

2-Ortalama akma gre dzenleme(Kat madde ve

taban ekilleri)
Bir akarsuda akarsu kesiti ve gzergah ortalama debi hesap alnarak
dzenlenir. Burada esas kriter, yataktaki taban ekilleri ve kat madde
ykdr. Dier amalar ise kylar kme kaymaya kar korumak,
yeralt su seviyesinin dzenlenmesi ve akarsu ulam ile ilgilenir.

3-Dk akma gre dzenleme (Tanan kat

maddelerin tkanmamas iin)
Burada en debilerde dahi, akarsu yatanda belli bir gzergah iinde
yeterli bir su derinliine salamak amalanr. Minimum debiler
yatan en derin ksmnda daha dar kesitten dzenli olarak geirilir.
(daha hzl geer ve birikme olmaz) Bylece amur ylmas nlenir
ve yatan dier ksmlarnn bozulmasnn nne geilir.

Dzenleme Gzergah
Akarsuyun getii yerlere gzergah denir. Dzenleme gzergah doal
gzergah esas alr. Fakat akarsuyun gemesi art olan baz noktalar
(meskun yerler, liman akarsu kava gibi) ve kat madde tanm,
kvrmlanma ve eim artlar gz nnde tutulur. Bunlara dikkat
edilmedii taktirde, akarsuda kum ynlar ortaya kmas gibi
istenmeyen durumlar oluur. Kvrmlarda dz ksmn uzunluu
geniliin en az 2 kat olmaldr.(2 kvrm arasnda dz ksm var.)

Dzenleme Eimi

Seilen akarsu gzergah ve en kesiti akarsudan geen debi ile birlikte

deiik akm durumlarna gre deerlendirilerek, akarsu yatann
kararl olmas iin uygun bir taban eimi belirlenir. Burada,

Q: Akarsudan geen debi

S: Hidrolik Eim
K: yatak durumuna gre seilecek katsaydr.
olduunda, akarsuda kollara ayrlma eilimi oluur.
olduunda ise, akarsuda mendereslenme (kvrmlanma) oluur.
olacandan akarsuda mendereslenme oluur.
0.004<K>0.002 Akarsuda yatak kararll iin olmas gereken
eimdir.

Dzenleme Enkesiti
Bir akarsuyun belirli bir kesiminin dzenlemesinde kullanlan en kesitle verilen isimdir.
En kesit akarsu debisiyle birlikte geirebilmenin kk orta ve yksek akmlara uygun
su derinlii olumal akarsu tabannda kabul edilebilir dzeyin altnda erozyon ve
birikme salanmal kvrmlarda anma ve ylma sz konusu olmamaldr.

Akarsu Yata Dzenlenmesinde Yap Elemanlar

Kullanlan malzemeler yerel olarak temin edilebilecek kolay tanabilir ve ucuz

olmaldr. Bu malzemelerin kullanlmasyla yatan erozyona kar korunmak zere
kaplamas veya yatak dzenlemesi iin gerekli yaplarn oluturulmas amacyla yap
elemanlar imali gerekletirilebilir.

Akarsu yata dzenlemesinde kullanlan yap

elemanlar ;
Anraman
Kaplama
Dal Demetleri
Batnma Demetleri
Batnma Sallar
Dal Paketleri
itler
Tel veya Ahap Sandklar

1- Anraman
Yatan erozyondan korunmas iin serilen talardan olumu bir
rtdr.

2-Kaplama
Akarsu kanaln erozyondan korumak zere dzenli bir ekilde yaplan
kaplama ilemidir. Tatan yani kagir beton asfalt ve ya im olabilir.
Geimli veya geimsizdir.

3- Dal Demetleri
Birka metre uzunluundaki dallar 10-20cm demetler halinde
balanr. Yatakta apraz kazklar arasna enine yerletirilir.

4-Batrma Demetleri
Dal demetlerinin ortasnda ar ta kaya paralar bulunur. Bunlar
kydan suya atlarak dibe kertilir.

5-Batrma Sallar
Dallar veya ahap malzeme ile yaplan muhtelif byklkteki sallar
zerine ylan ta akl malzemesi ile arlatrlarak batrlr.

6-Dal Paketleri
Paketler halinde 30-40 cm kalnlnda yatay dal tabakalar arasnda
ta akl moloz yerletirilerek yaplr. Tespit kazklar kullanlr.

7-itler
itler dzey kazklar arasnda dallarn it gibi rlmesiyle oluan ev
diplerinin emniyete alnmas amal kullanlr.

8-Tel veya Ahap Sandklar

Kafes tellerinden yaplm metal veya yuvarlak aa dallarndan
yaplm ahap iine ta doldurulan sandklardr. eitli yaplar iin
yap eleman olarak da kullanlrlar.
Kullanlan yap elemanlar akarsu yatandaki kayma gerilmesine
gerekli direnci gsterebilmelidir. Bunlarn maruz kalabilecekleri kayma
gerilmesi deerleri ;

Yap Eleman
im

1.5-3.0

Dal demetleri + iki kum

1.0

Dal demetleri + akl

1.5

Dal demetleri (Akma paralel)

5.0

Ta kaplama

16

ri Talarla Anraman

24

Beton duvar, ta duvar

60

Ta sandklar

150

Genel olarak dzenleme yaplar;

1-Koruma yaplar
Taban koruma yaplar
Ky koruma yaplar

2-Daraltma Yaplar
Sabit Daraltma Yaplar (mahmuz)
Hareketli Daraltma Yaplar

3-Dier Dzenleme yaplar

Yargnlar
Taban eikleri
Akarsu kavaklar
Akarsuyun kollara ayrlmas
Yataktaki kayalarn temizlenmesi
Yatak taramas gibi

Taban Koruma
Bir akarsuda taban korumas iin sz konusu kesimde akm zelliklerinin
bilinmesi gerekir. Taban anmas aadaki sebeplerle oluabilir;

1-Akarsu boyunun ksaltlmas: Eim artar ve anmasna neden

olur.

2- Akarsu yatann daraltlmas : Daralan ksmda anma olur.

3- Kat madde geiinin engellenmesi: Baraj yaparak
engellenebilir. Barajn mrn azaltr ve kullanm amacn deitirir. Elektrik
amacyla kullanlan barajn sulama da kullanlmas gibi Kpr ayaklarnn
nnde anma arkasnda birikme olur.

4- Takn gibi nedenlerle su seviyesinin ykselmesi : Takn

sebebiyle su seviyesinde ykselme ve anmann artmasna neden olur.

5- Akarsu yaplar nedeniyle yksek su seviyesinin

olumas: Birikme ve anmaya sebep olur.
6- Yapay sebepler: Yataktan alnan malzemeler naat malzemesi olarak
kullanlr. Alnan yerden akarsuyun dengesi bozulur ve geride kat madde
tanmas olur.
Taban anmasn nlemek iin alnan nlemler tabann ta veya kaya rt ile
kaplanmas veya ta kaplama yaplmasdr. Taban eimini azaltmak iin taban
d oluturulabilir.

Taban kaplamas :

Taban kaplamasnda seilecek malzeme ap genel

olarak kritik kayma gerilmesinin 2 kat seilerek
belirlenebilir.

Taban
D:

Taban eiminin dik olmas taban anmas andrc nemli bir

etkendir. Akarsuyun belirli kesimlerinde taban drs oluturmak
suretiyle eimin azaltlmas mmkndr. Taban drs yaps temel ,
savak duvar dm yata ve kanal duvarlarndan oluur.

n=-1+

Ky Koruma Yaplar
Ky koruma nlemleri;
Ky ev yzeyini daha yatk yapmak
Su yzeyinin eimini azaltmak
Akm kesini byterek akm hzn drmek
Kvrmlarda erilik yar apn bytmek
Ky yzeylerini korumak
Kydaki zemin zelliklerine gre ev eimleri belirlenir. Yksek su
seviyesi zerinde kalan blge genellikle im eklenerek korunur. Su
seviyesi altnda kalan blge anraman, ta kaplama ve ta sandklar
ile oluturulan zellikle de ev dibini emniyete alacak ekilde korunur.
Su altnda ev yzeylerinde koruyucu tabakalarn ta boyutlar taban
kayma gerilmesi ev eimine bal bir katsay ile arplarak;

Daraltma Yaplar
Daralma yaplar akarsu gzergahnn ve en kesitinin belirlenmesinde
nemli rol oynar. Akarsu en kesit zellikleri;
Daraltma yaplar mahmuzlarla paralel yaplar olarak 2 eittir.
mahmuzlar da;
Dik mahmuzlar
Mansapa eimli mahmuzlar
Membaya eimli mahmuzlar

Paralel yaplar

Paralel yaplar akarsu gzergahn oluturmakta kullanlr. Mahmuzlara

nazaran ge dolarlar. nk, sadece askdaki malzemeyi toparlar.
Dzenlemeden sonra yatak geniliini deitirmek mahmuzlara
nazaran daha zordur.

Su yl balangc ekim aydr. Yeralt su seviyesinin en zengin olduu

ay ekimdir.

Balanma
Akarsu zerinde genel olarak vadiyi kapatan ve nemli bir depolama
hacmi oluturan barajlar, sadece akarsu yatan kapatan ve amac
akm kontrol ile birlikte memba tarafnda bir kabarma elde etmek
olan balamalar ve tabanda srekli olarak su altnda kalan taban
eikleri ina edilerek akm deiik llerde irdelenir.

*Balamalarn amalar;
1- Memba blgesinde suyu kabartarak istenilen seviyeden su almak
2-Su yzeyi deiimlerini dzenlemek
3-D ykseklii elde etmek
4-letim kanal ksaltmak
5-Akarsu kesitindeki hz azaltacak ky ve taban anmasn nlemek
6-Ulam iin gerekli su derinlii salamak
7-Yeralt su seviyesini ykseltmek
8-Srnt maddesi ve askdaki kat maddeleri tutmak
9-Akarsuyun havalandrma yoluyla kendini temizlemesini salamak
10-Snrl bir depolama yoluyla akmlar bir miktar dzenlemek

Balamalarn Snflandrlmas
1-Byklklerine gre

Byk balamalar: 100 yllk tekerrr aralna sahip debi >500

m3/sn ise
Orta byklkteki balamalar (100 m3/sn Q100 500m3/sn)
Kk balamalar (Q100 100m3/sn)

2-Yapsal olarak

Dolu gvdeli
Hareketli balamalar

3-Su geirme bakmndan

Geirimsiz (ta, betondan yaplr)

Geirimli (ta, toprak, dolgu)
Yar geirimli (svlatrlm toprak dolgu)

Balamalarn Snflandrlmas
Balamalar iin uygun yer seimi, yapl amacna uygun olarak
belirtilen blgenin topografik yapsna, akarsu yata zellikleri ve
zemin zelliklerine bal olarak kararlatrlr.

Balamann kabarma kotu, kabarma ile salanacak fayda ve

kabarmadan doacak mahsurlar gz nne alnarak belirlenir.

Balamann temel inasnda zemin zellikleri byk nem tar. Kaya

zemin en uygun ve ekonomik temelin yaplmasn
Salar. Kum-akl arlkl zemin, geirgenlik problemi oluturur. Bu
durumda tabanda perde gibi baz nlemler gerekebilir. Kil ve amur
gibi zeminlerde tama kapasitesi sorunu ortaya kabilir. Bazen zayf
zemin kazlp yerine salam dolgu yaplmas gerekir.

Tasarm Esaslar
Balama zerindeki statik ve dinamik kuvvetler dikkate alnarak;

Kaymaya kar,

Devrilmeye kar,

tahkik yaplr

Statik kuvvetler, hidrostatik itme ve kaldrma kuvveti,

balamann gvde arl ve tabandaki srtnme kuvvetidir.
Dinamik kuvvetler ise momentum denklemi kullanlarak
hesaplanan kuvvetlerdir.

Balama Tipinin Seimi

Balama tipinin seimine balama yerinin topografyas nem tar. Dz
arazideki balamalarn takn sularnn istenilen lde geirilebilmesi iin
hareketli balama daha uygundur. Dar ve dik yamal vadilerde sabit
balama daha ekonomiktir. Dier nemli bir kriter, kat madde debisi olup,
kat madde hareketi fazla olan akarsularda bunlarn dearj imkan salamas
asndan hareketli balama tercih edilir. Aksi halde, sabit balama ksa
srede dolar. Ayrca zemin durumu asndan sabit balamalar daha yaygn
bir temele oturduundan kum-akl zeminlere uygundur. Maksimum ve
minimum debiler arasndaki farkn fazla olduu durumlarda hareketli balama
tercih edilir.

Savak Kapasitesi

*Savak genilik etkisi ve yaklam hz etkisi ihmal edilmemi

durum

c: Savak katsays


1-Q

2
3-

Tasarm Esaslar

Devrilmeye Kar
Kaymaya Kar

Momentum
Denklemi Gerei;

Kaymaya Kar;

Burada;
V: dey kuvvetleri, H: yatay kuvvetleri ve k: srtnme
katsaysn gsterir.
*Depremden dolay gelen etkinin paydada yer almas daha
uygundur. Paya koymak daha byk olur ve o kadar uygun olmaz.
* Don etkisi yzeysel ve izgisel yk olarak gelir. Birim genilik
t/mdir.

2-Hareketli Balama

q: Birim genilikten geen debi

*Debiler ayn, hz ve ykseklikler farkldr.

*Eer, kapak altndan geen akm hidrolik srama yapmazsa, batm

veya boulmu kapak tarznda akm sz konusudur. Bu takdirde debi;

Bu durumda, x ve nn bir fonksiyonu olup, 0 ile 1.0

arasnda bir deer olmaktadr.

*Sabit balama iin gerekli olan tasarm esas, hareketli balama

iinde geerlidir.
*Hidrodinamik Kuvvet: Momentum al
*Zemin geirimsiz Fu=0 olumaz.

Problem
11:

Debisi , genilii 12m olan dikdrtgen kesitli bir kanalda dden

sonraki su ykseklii 1.4 metre olmas istendiine gre, gerekli taban
ds yksekliini bulunuz?

zm:
B=12m

Not:Taban genilii 30-40 ykseklii 1-2 m ise ihmal edilebilir. Trapez

kesitler iin.

Problem
12:

Debisi olan bir akarsuda yaplan sabit balama kret kotu 372m, savak
genilii 30 m dir. Balamada su alma kanalna aktarlmakta ve
savak katsays c=2 olduuna gre, memba tarafndaki kabarma
kotunu bulunuz.? (savak genilik etkisi ve yaklam hz etkisi kontrol
edilecektir. Savak yk ve akarsuyun genilii 3m ve 50 m alnabilir.)
Savaktan inen suyun savak nndeki yksekliini ve sramadan
sonraki yksekliini hesaplaynz.?

1-Kabarma
Kotunu Bulalm:

ise ise h=1.625m bulunur.

Kabarma kotu; H+h=372+1.625=373.625m bulunur.

2 h1 iin

Enerji denklemi;

h2 iin;
Momentum denklemi;

(Hidrolik srama olduundan enerji kaybnn ne kadar olduunu

bilmiyoruz. Bu nedenle momentum denklemi yazarz.)

*Enerjinin minimum olmas iin eik yksekliini bulunuz?

**
Momentum denklemi;
Dikdrtgen Kesit ise

Dikdrtgen Kesit deilse

Problem
13:

Beton gvdeli sabit balama kesiti ekildeki gibi kabul edilerek, bir
nceki problemdeki akm durumu iin, tabanda kayma tahkiki yapnz.
k: Tabanda ortalama srtnme katsays
m: Boluk suyu basn kuvveti hesaplanrken kullanlan
kltme katsays
fu: Boluk suyu basn kuvveti
k=0.85

olduundan yap kesiti bytlmelidir. Gvenli deildir.

Kaymaya kar tahkik salanmamtr.

Problem
14:

Bir hareketli balamada, balama yaknnda biriken su ykseklii

6.80m, dey hareketli kap genilii 3m ve tabanda kap akl su
yksekliinin %20si olduundan, iin daralma katsays () 0.61
alarak kapak altndan geen debiyi hesaplaynz? Kap zerindeki
hidrodinamik kuvveti bulunuz? Kap kapalyken, zerindeki hidrostatik
kuvveti hesaplaynz?

Momentum denklemi gerei;

(Bu deerleri Bulun)

AIK KANAL AKIMI

Serbest yzeyli akmlar kanal bandaki ve sonundaki artlara, taban
eimine ve kanal cidarnn izgisine bal olarak;
a- Uniform akmlar
b- Uniform olmayan akmlar
Uniform kanalda, kanal ierisindeki su derinlii kanal boyunca sabittir.
Uniform olmayan akmda ise su derinlii kanal uzunluunun bir
fonksiyonudur

Uniform olmayan akmlar iki grupta toplamak uygundur.

a- Tedrici (yava) deien akmlar
b- Ani deien akmlar
Tedrici deien bir akmda akm izgilerinin yaklak olarak
dzgn ve birbirine paralel olduu kabul edilebilir.

zgl
Enerji, Kritik akm, nehir ve sel rejimi
Bir kesitten birim zamanda geen birim arlktaki
akkan enerjisi olarak ifade edilir. Karlatrma dzlemi
kanal tabanna alndnda;

v=Q/A
+y

zgl enerjinin kanal

derinliiyle grafii
incelendiinde ekildeki
eriler elde edilir. Burada
herhangi bir E enerjisine
karlk 2 adet su derinlii
bulunmaktadr. Enerjinin
minimum olduu yerdeki
su derinlii, kritik
derinliktir.

=1

 spat 1: Dikdrtgen kesit iin Yc tayin

edilmesi.

A=By
B=T

E=
=1.5

Derinliin kritik derinlikten byk olduu

akmlar; nehir rejiminde akmlar, derinliin
kritik derinlikten kk olduu akmlar diye
adlandrlr. Literatrde nehir rejimi kritik
alt, sel rejimi ise kritik st olarak
adlandrlr.

Kritik

ykseklik dndaki btn ykseklikler

iin ayn enerji seviyesini veren ikinci bir
akm mevcuttur.
Kritik Hz
Burada;

Aslnda

Vcnin bu deeri ak kanalda

meydana gelen herhangi bir rahatszlk
sonucu oluan, ilerleyen dalgalarn yaylma
hzdr. Yani; eer kanalda, kritik st hzla
akan bir akm varsa memba tarafnda bir
olay, mansaptaki akm etkilemez.
(nehir rejimi durumunda dalga yaynm)
O halde Froude says;
Fr==1 ise
V=Vc
Fr> 1
ise
V>Vc hzl akm
(kritik st)
Fr<1
ise
V<Vc yava
akm (kritik alt)

Hidrolik Srama
Kritik st hzlarda akm enerji denklemi gerei, dzgn bir
geile yava akma dnemez. Kritik st hzdaki bir akmn yava
akma dnmesi ancak hidrolik srama ile olur. Fakat, yava
akmdan hzl akma dnme srasnda hidrolik srama olmaz. O
halde hidrolik srama olmas iin gerekli art V>Vc yani; Fr>1
olmaldr. Hidrolik srama srasnda srama kademesindeki
karmadan dolay enerji kayb oluur. Olayn analizi enerji denklemi
ile yaplamaz, momentum denklemi kullanlr.

Momentum Prensibi
Seilen bir kontrol hacminde herhangi bir yndeki
momentum deiimi o yndeki bileke kuvvete eittir.

mpuls-Momentum Denklemi

Geni Dikdrtgen Kanal iin Hidrolik

Srama

Enerji Kayb

Problem
15:

ekilde gsterilen ve akm parametreli verilen trapez kesitli kanalda;

A- kritik derinlik ve kritik eimi hesaplaynz.
B- normal derinli ve ortalama hz hesaplaynz.
C- Bu kesitin alan sabit ve trapez ekli ayn kalmas artyla
geirebilecei maksimum debiyi hesaplaynz.
Q=11.3
n=0.025
s= 0.0016

A-
T(y)=b+2my=b+4y A(y)=by+my=by+2y

b)
11.3=

Q=V*A ise

11.3=V*8.30 ise V=1.36m/sn

C-
y=2.19m

Problem
16:

Genilii 5 m olan dikdrtgen kesitli bir kanaldan debi 26m/sn, akm

ykseklii Yn=2Yc,manning katsays n=0.0023 olup, boyuna kesit
ekilde gsterildii gibidir.
A- Kritik ykseklii bulunuz.
B- Yn=2Yc olduuna gre taban eimini bulunuz.
C- Dden sonraki yksekliini bulunuz.
D- Sramadan sonraki yksekliini bulunuz ve enerji kaybn
hesaplaynz.

zm:

AB-

R=1.321688m

C-

m/sn

m/sn

Basit newton-raphson iterasyon ynteyimle sonu;

En iyi hidrolik kesit

Normal akm tayan bir kanalda verilen

geometride kesit alan sabit olan akm iin
en byk debinin geirilmesi veya verilen
bir debiyi geirmek iin gerekli en kk
kesit alannn bulunmasnda sz konusu
geometri iin en iyi hidrolik kesit
tanmlamas yaplr.

Dikdrtgen
Kesit:

by=2

b=2y

gen kesit

rnek 17:
Trapez kesitli bir kanaln taban eimi s=0.001, manning kat says
n=0.025 kanal kesitinin taban genilii b=6m, normal akm ykseklii
3m , yan kenarlarn eimi olduuna gre bu kanaldan geecek
zamanla deimeyen dzenli akm debisini hesaplaynz.

A- Yukarda verilen kanal kesitinde kesit

geometrisi trapez kalmak artyla
Q=12m/snlik debiyi geirecek en iyi kesiti
bulunuz, kesit alann ve boyutlarn
belirleyiniz.

B- Yukardaki kanaln eimi ve srtnme

zellikleri ayn fakat kesit alan yarm daire
olan bir kanaln Q=12m/snlik bir debi
geirilmesi iin akm yksekliini bulunuz
ve kesit alann hesaplaynz.


P=2x+6=19.42 m
R=1.85m
A-

R=y/2

=853.815

y=2.334m A=8.558m

1- Standart Adm Yntemi

1-1 kesitindeki akm parametreleri biliniyorsa 2-2

kesitinin, akm parametrelerini hesaplamak iin;
1- tahmin edilir, Buradan, , ve tahmin
hesaplanabilir. Dolaysyla;

Elde edilir.

2-
3Kesi
t

Bu deer istenen ile ayn ise

Aksi halde tahmini yenilenir. Ve ilemler
tekrarlanr..

Dorudan Adm Metodu

Bu yntemin, standart adm ynteminden tek

fark hidrolik eim hesabdr. Burada hidrolik eim
her kesit iin ayr hesaplandktan sonra
ortalamas alnarak ortalama hidrolik eim
belirlenir.
ise

rnek
18:

Trapez kesitli bir kanalda verilen kesitte kanal taban; 1. kesite gre
0.08 m yukarda olup, Bu kanalda

n=0.035 ise mansaptaki kesitte

standart adm yntemiyle yksekliini hesaplaynz.

rnek
19:

Trapez kesitli kanaln taban eimi 0.00175 olduunda kanal

balangcndan 300m mansaptaki su derinliini dorudan adm
yntemiyle bulunuz.

rnek20:

Bu kesitten ne kadar uzakta ve nerede su

ykseklii 1.5 m olur?

S=0.0024

S-=-0.004

rnek21:
ekilde gsterilen alann taban eimi s=0.0025 n=0.023 olduuna
gre normal akm artlarnda kesitten geecek maksimum debiyi
hesaplaynz.
-Bu debi iin kritik derinlii ve kritik eimi bulun
- Normal akmda kanaldan geecek debinin1.5 katna kmas iin
kanal tabannda yaplacak h derinlii ne kadardr?

Q=
ise

=3.35m


S=0.00174 bulunur.
c)
=19.31+2h
A=8h+48
R=
191.18*3/2= ise h=2.34m bulunur.

20.10.2009/CUMA

(I.RETM)

Soru 1:
Bir takn geciktirme havzasnda dip savak 200m, f=0.015, havuza
giren ortalama debi , su yksekliinin olmas iin dip savak ap ne
olmaldr?

zm:

alnr.

ise

Suyu boaltabilmek amacyla ve taknn olumas sz konusu

olduundan


(A1 koymadan arp)
(A2koymadan arp)

d=6.1m

Soru
2:

Debisi olan yaklak gen kesitli bir kanalda yzeyde genilii

50m, ortadaki su derinlii 2.5mdir. Takn durumunda zarar
olmadan kanaln yzey genilii 2 katna kabilir. Kanaln
tayabilecei maksimum takn debisini hesaplaynz?

zm:

R yerine A/Pyi koyarsak denklemimiz aadaki hali alr.

Soru

3:
Genilii 48m ve su derinlii 2.5m olan dikdrtgen kesitli bir
kanalda taban eimi 0.0012, tabandan 0.05mden llen
konsantrasyon Dane kelme hz 3.8cm/sn, tabandan 1.8m
ykseklikte alnan 1600 m3 su iindeki
A- kat madde miktarn hesaplaynz.?
(k=0.4

zm:

Kat madde miktar; 1600*14.7=0.024

0.024*=64kg

b)Kanal geniliinde akm hz ve konsantrasyonun parabolik olarak

deitii (ortada maksimum, kenarda sfr) ve kanaln ortasndaki
ortalama konsantrasyon
ortalama hz 2.8 m/sn kabul edilirse, kanaldan geen kat madde
debisini hesaplaynz?

b/2
b/2

Soru 4:
Bir proje iin mevcut 80 yllk gzlenmi veriden onar yllk sreler
iinde en byk yllk akmlar 15-20-24-21.5-19.5-25-25-26.5
olduuna gre tekerrr aral 100 yl olan debiyi bulunuz?(ekonomik
mr 25 yl olan bir projedir.)