KY NIEM 1000 NAM THANG LONG HA NOL CONGLANG HANOI XUA VA NAYKY NIEM 1000 NAM THANG LONG HA NOI CONG LANG HA NOI XUA VA NAY VU KIEM NINH Situ tim va gist tien NHA XUAT BAN VAN HOA THONG TINLOLTAC GIA Kinh thua quy doc git Tit lau, 16i da chit ¥ dén Cong Lang va c6 bai viet vé dé tai may tren chi xuat bin (1996 - 2005). Nhiing bai bio dé tuy co ging noi vé céng lang nhung dung mao cia lang chua duge 16. D6 1a diéu toi day dit, Cuoi nam 2005, difoe su khuyén khich cia Hoi Van nghe Dan gian Ha Noi va sue gitip dé cla Hoi Lién higp Van hoc Nghé thuat Ha No toi nhan dé tai “Céng lang Ha Noi sua va y Dén nay, dé ti co ban hodn thanh va ra mat ban doc. Tuy rat 6 ging. nhung téc gia khong trinh khoi nhing khiém khuyét: con chya di hel cdc noi c6 céng hi chura ghi chép du 6 noi minh da dén, nen xin duge cic co sé bo khuyet va thit Loi Rat mong rang tap diéu tra dién da va chup anh eéng lang nay sé déng g6p vao Ky nigm 1000 nam Thang Long - Ha Noi nhitng tai liéu quy, Tin ring cic thé he sau sé tim thay 6 day hinh dng céng lang ctta Ha Noi dé ma tu hao, dé ma gitt mai nét qué hutong, hén dan te trong long moi nguds. Nhan dip nay, toi xin tran trong cm an cae vi Linh dao co sé, cae cu cao tuoi & dia phuong di gidp toi chup anh, ghi chép, thu thap we ligu vé cng lang. xim on Cong ty C6 phan Truyén thong Dan Tri cing Quy phat trign ® Van hoa Vier Nam - Thuy Dién da cong tic hd tro xuat ban. Xin cam on! Va Kiem Ninh Hoi Van nghé Dan gian Ha NecONG LANG HA NOI XUA vA NAY PHA LE Neuwi Viet Nam ching ta ai cing biét Quée gia ¢6 cit Khiu (Cita Hitu Nghi). thanh pho c6 cia 6 va lang thon c6 céng king. Dé la diéu di di yao tam kham mdi ngudi. D6 ciing 14 ndi nhé vé qué huong bin quan thong qua Cong lang ~ Cay da ~ Giéng nude Ha Noi ctia chiing ta xua thude 2 huyen Tho Xuong, Vinh Thuan (noi thanh) va 5 huyén ngoai thinh véi co ché lang xa chat che. noi dau cling c6 céng lang luy tre bao boc. nhung ti sau khi vua Déng Khanh ra dao du nhwrong han cho Phap quyén sé hiu hoan toan thanh pho Ha Noi (1/10/1888) ngudi Phaip di tien hinh cong cudc mé rong va xAy dung 6 ni ngoai vi Ha Noi. DO la cude do thi hoa dau tien. Va sau 6 La nhimg cuge do thi hod tien tuc noi nhau, den nay “Lang thon” da thu hep. Buc sang thé ky XX1, Ha Noi con bao nhieu cong ling va thye trang ra sao d6 La diéu ma ching ti thudng mang trong ¥ nghi. Vile d6, ma Lap sich “Cong lang Ha Noi Xua va Nay” ca dvi ‘Trong Lap nay c6 tw ligu tai 109 Lang thude cae quan, huyen noi ngoai thanh Ha Noi trong thoi diém tir thang 11/2005 ~ 9/2006. Day 1a tai ligu diéu tra dién da ma tac gid da dén tan noi dé chup anh, gap timg ngudi dé hoi chit, hoi vige. Téc gid ton trong su that, theo con mat cla ngudi fam van nghé dn gian di tim di san van hod dan tc. Tae gid khong ur y them cau ca, cau doi ma da chép ding nhu ngudi Ling J doe cho Nhiing ban bé déng nghigp gitip tw ligu, nhiing cu ong, cu ba di vui long cung cap cau chuyén thon qué, tac gid xin phép gitt diing ten that va saich di din, Tae gid chan thinh cam on vé su gitip dé nay. Do diéu kign ky thuat han ché nén ¢6 mot so bite dinh bd cue khong dep nhu dink nghé thuat. Tae gid xin 16i quy ddec gid vé viee nay va xin phép gidi thich: Day 1a ning anh chup thue té sinh hoat tai noi d6 dang 6PS oe CONG LANG HA NOT XUA VA NAY 4 a 6, khong b6 tri ma tnd “ed sao Ndi v Lang hien nay. y",diing nghia vGi nhimg cng Hinh dinh cia eng lang Ha Noi con lai dén nay rat it, tée gid suu tim due trong 12 quan huyén, eu thé li: Quan Hoin Kiém (2 céng lang), quan Ba Dinh (4 céng King). quan Cau Giay (9 céng ling), huyén Dong Anh (22 céng lang). quan Déng Da (1 céng ling). huyén Gia Lam céng lang), quan Hoang Mai (7 cong lang), quan Long Bien (6 cong, Lang), huyén S6c Son (2 c6ng lang), quan Tay Hé (10 céng Lang), huyén ‘Thanh Tri (17 céng lang), quan Thanh Xuan (2 céng lang), huyén Tir Liém (18 cong lang). C6 mot $6 noi thude huyén Thanh Tri, quan Hai Ba Trung, quan Hoan Kiém tuy chiing t6i c6 dé ¥ tim kiém nhung chua thay nén chia dura vio tap sch nay. Mong Quy doc gia thong cam va bé sung khuyét diém cho saich duge hoan thien grey m2.> "ee CONG LANG HA NOI XUA VA NAY TONG QUAN VE CONG LANG HA NOL Trong tam thie dan gian Viet Nam moi khi nhac dén qué huong, khong ca nhin nao Lai Khong nhé den hinh anh : Céng lang - Nguoi dan nhé dén hinh anh than thuong do boi mot ¥ nghia thiéng lieng : D6 1a quyén doc lap ty do cia cong déng. Sau cinh cong lang li mot cong dong xa hoi song c6 ho hang lang x6m, sinh hoat co huong ude quy cu. Thanh pho Ha noi cua ching ta vao the ky XV da 6 2 huyén 36 phudng sang dén thé ky XIX, sO phudng da tang len thinh phudng nghé, phudng buon va phugng Nong nghi¢p ~ Nhung cu dan 6 d theo nép “trau ta an e6 dong ta” Ling nao, phuding nio cing e6 cong vay ro luy phan cach véi nhau, Chi dén nam 1888, khi vua Dong Khanh ky hoa ue, chuyén Ha Noi thanh nhuong dia cua ngudi Php, cong cude is bién cai lang thanh pho da xiy ra 6 ca hai huyen Tho Xuong va Vinh ~% ‘Thuan + : ROi sau nim 1954, gidi phéng thi do chiing ta bude dau xay dung cong nghigp nang. cing da bien cai Ling xa 6 cae quan huyen trong vai ngoai thanh pho Ha Noi, soa bo nhiéu ang sua x6m et, su bien cai do la tat yeu cia x hoi trong bude duémg di len: Thai do eta nguisi dung thai doi voi di sin van hod cia cha Ong ra sao la mot digu can Luu ¥ Khi xua, ong cha ching ta xy dung cong ling déu gut gam loi nhan vi thé hé sau qua kigu dang, nét chit, ¥ wed méi dong cau doi, Tiée rang trong thoi gian qua, ching ta da voi ving “dé thy hod” phi bo nhieu cOng lang (boi ahiéu 1é) nhung e6 biel dau ring ching ta di gay nén sw mat mat bo vo khi thiéu vang mot hinh anh quen than di bao doi. Dén bay gid da 66 nhiéu ngudi dan nudi tice ve “Cong lang toi xwa to dep lam”. Ho c6 niu gid cai ranh gidi lang qua chiée cong sat lam voi hoae xay lai theo mot kiéu ching “tan c6 giao duyén”. Di lam G 8 quan 5 huyén cua Ha Noi, chiing ti di thu lygm duge hinh anh 109 cong lang va nhimg cau chuyén van hoa Ling qua chuyén ké dan gian, hoi ka cau chi noi cong lang.a ——_ 7 CONG LANG HA NOT XUA VA NAY Méi noi m6i vé nhimg hinh anh cia nét van hod lang, dac sac tinh dan tc da cho chiing ta mOt cai nhin quy trong doi véi cong Ling. Kinh nghiém nhiéu noi trong qué trinh hod nhap véi thé gidi, nude nao gid duge bin sac dan tc, nude d6 ding ving truée nhing phong ba bao tip. Ha Noi cua ching ta bude vao tudi 1000 cing 1a lic nude ta vao WTO ~ chiing ta khong nhing khoe v ban be cong trinh xay dung méi ma con tu hao vé nhing cong trinh ong cha dé lai. Chiing ta thudng tw hao Ha Noi c6 cae di tich lich sit, ¢6 pho ¢6, c6 ling nghé, nay ¢6 thé tur hao gidi thieu véi ban bé rang Ha Noi c6 nhiing cong lang quy gid dang con née trong eae thon lang. ‘Tap sich nay mong dutge dap tmg yéu cau néu cao long ton trong ban An hod dan toc. git ving dc lap ~ tu chi: trude moi su hod nhap 6 al ca nén van hod nude ngodi va cing ki mén qua mimg Thang Long Ha Noi 1000 nam tuoi. sac 4 7 5 ~< :BAN VE CONG LANG Trong am thie agudi dan Viet Nam thi céng Laing la mor noi e6 nhicu ky ni¢m. Céng lang cdng fi noi dén dau, dua dau khi e6 nguiti con gai hoac con trai trong Lang ket duyen cing ngudi lang khée, Hang nam. dén ngay hoi ling, nhiing King két cha cing nhau. thudng nhon nhip to chtie rude Thanh di tir Lang nay sang lang khae lam 1é giao bai Nhung cong lang con c6 nhieu ¥ nghia khae: tie thuc xa xua khi con new tie bo hang Jo Len ra Khai pha rung dong, ho lam mot tip nba nho, ding liep che dé trinh gid va tinh tha dit. Ong cha ta c6 cau: Mot city lam chang nén non, ba cay chum lai nén hon mii cao” nen 6 moi noi, da hin thanh nbing trang, ban, thon, tap hop nhicu nha voi nhau. O dong nhu vay, nhung le xua van khong quén, d6 la c6 mot cai cOng dé ra yao. dé ngan chan ké la xam pham den ling. Noi ahw thé, bude chiing ta phai suy nghi: cong lang 66 tude hay la ede dinh chia, dén micu trong ling c6 tude? Neu doe Viet dién u linh hay Linh Nam chich quai ching ta thudng gap cau chuyen c6 mot vi than vi e6 cong VGi vua, vai dan nen duge vua phong la phic than mot lang, cho Lap micu the dé tue thoi cing 1é. Nhung khi kluio sat vé kien trae. phiin lon cde ditich lich si déu 6 thoi gian xuat xe mugn hon thoi gian duce ghi trong Viet dién u linh hay Linh Nam chich quai Kiem tra cae than pha. gia phi, bia ky sae phong cla mot Ling, ching ta thuding gap nhung khung thoi gian, trong do cho biel nhing diéu cot Idi. d6 La: nhiéu dong ho dén mot nwi nao dé. tu tap vi hau, cing nhaw khaj pha san xuat Jap nén Ling x6m. Situ hoi do, di tao nen mot thietche lang x6m vei timg khu vue, c6 dude di loi lai va c6 cong, 6 hato luy dé ngan Ling wot ben ngoai, Nhtng cng Lang do con tum bo. chi la mot tam fiep tre. khung che c6 rio gai sing nang fen chicu ha Xuong. Vily thi hic mio ngudi ta sé xay cong king? Khao sat eae di tich lich st: nhudinh chia dén miéu, ngudi ta thay rd nét kien tric cua timg then dai h net kién tnic ay vi edng Lang thi c6 mot diéu khac bict: Vidu dinh An Thai c6 tim bia ghi 1 1a duge xay nam — 1822. nhimg cong lang lai eo nhigu dinh ding vi con duong ma ong Nguyen Van Thao da cong dite xay nén nam 1932, hoae di xu hon, o ling HO Khai, dén Ve Quoc xay nen tir thé ky XVI nhung céng lang duoc xay sire 22S theo nét kicn triic dau thé ky XIX. Theo str ct pho phuding Thang Long xu cling c6 céng bio ve, cde céng 6 cing vay, tit dé suy ra: Khi mot 10 dé lam an kham kha, cong vide diu tien 1a ho xay nbing dinh, tu on vi phiic than da phi ho cho dan fang. ri tiep sau. 1a say dung ngoi chia, dé tho man tam linh cla ngudi mo dao. Cong Kang fa mot cong trinh kien tric khong theo mot mau e6 dinh, ¢6 thé ¢6 hai lang G sat nhau, hoae G trong cng mot tng, MOL Xa hung cong Ling hoan toan khae nhau vé thoi gian. Dé la do tuy noi Lim an thinh swong, uy noi co nhting vinh du moi (c6 ngudi thi do, c6 ngUEi giaw len) ma cong duoc Lim ra, Nhung khi chu 6 cong say, cong King vin tn tat Mi lang xa thude cic huyén ngoai thanh trude day déu cé cong ling, bai cng Tang lit mot mat xich trong he thong bio ve lang XA. Tar xa Nita, cde cu da coi luy tre cng King noi bat kha Xam pham, Huong wdc Ling Pha Xa Doai & Sée Son quy dinh: “Cie céng lang: céng truGe cOng sau déu chia luot cho ngudi ling canh gidt tir sing dén toi. Neu thay quan, linh hay ngudi ka dang di vao cOng nio thi ngudi canh cong ay phai danh md bio hiew. Ly dich thu phien phai ra cng img tiep. Den toi, tho phién ra nhan khoa cong lang thi ngudi canh mdi due ve, bang tré nai, bat cain dé c6 su khong lanh xay ra thi phai phat” Nhu vay. ta ¢6 thé hinh dung céng King di tien tit cho chi fa taim lip tre siing nang len, 161 ha Aung da 6 cua. c6 khod, ¢6 tuan canh trong coi Voi mL che dO chat ché, Neay nay di vé mot s6 noi van con vet tich cai ban 1é ~ thot dé tren dé dé cainh cut xoay dude. Cong lang Yen Thai nay con hai con sau da, tae nam khoanh, gid lung duc hai 16 Won, dé lap cxinh cia Ching ta chua co stu tap vé “e6ng King Ha Noi xua va nay”, nhung qua hai cude trién Lim anh céng Ling ¢6 Ha Tay do kien tric sue Nguyén Dich Long thuc hién da cho biet mot khai niém tuong tu: Cong ang 6 Ha Noi con lai dén ngay nay rit it. Trong so nhiing céng king d6 viee sic dinh nien dai La rat Kho, boi vi ngudi xde dinh can phai co trinh do vé kien tric, Tai Ha tay, ong Nguyén Dich Long di chup ditge 150 anh Grai ric 1 huyen tren dat Ha Tay. va tong hop ching theo tieu chi kien tniie, nién dai, yat Higu va nghé thuat, Doi véi ngudti cin bo van hoa din gian, ching 101 khong c6 diéu kién phan loai nhu kign tric su Nguyén Dich Long. nén chi c6 thé dua vao tri nhs va ghi chép tren cng, cing 6 thé qua nhing hinh anh thu duoc, so sanh véi hinh anh ciia Nguyen Dich Long dé phan loai, vate suat ding 1a con chua che chin. Cang "CONG LANG HA NOI XUA VA NAY qua qua tinh di tim hinh anh céng ling 6 xua, ching 161 tim due nhiing van tu ghi tai céng Ling. Bay khong phai fa nig cau chit binh thuding, v1 tai mdi cng lang cau chit déu khiic nhau. Co noi moc mac chi dé ten cong lang (An Phi Mon, Trung Nha Mon...) nhung cing c6 noi khoe chi, viet tai cong lang nheng chit rit tir kinh sich, dé ngudsi doc phai cé tri méi biet (cong lang Tién Thuong khong dé Tien Thuong mon ma dé 3 ch THIEU CAO Dal rit tireau “Thigu cao dai kha dung tw cai” hoac lang Nguyen Xa khong dé Nguyén Xd mon ma fai dé *Neuyén giti rurdng” tir chit “Nguyen gia thién chi trading gia”. Noi dén dé chi viec » 5 cong lang, ngudi ta thudmg rit chi ¥ dén ahdng cau char Hain Nom ghi tai cong Lang. Ong cha co cau: “khon van té, dai van bia” nhimg cau chit lau lai di sau la khé kim. Chi can sai mot chit, tiéng sy * dé ddi. Bi vay tir xua 16i nay, tai cong lang thuémg Li noi pho dién ot hay chir dep ciia ngudi 66 hoc Khong c6 céng Ling nao la khong ¢6 ché cho viet dai tw: khi thi f tén King (Van Long mon, Trung Nha mon) khi la nhing char Han duge oe irich 1 kinh sach vi y nghia sau sac. Tai sao nhing cong lang ding of chit Han, boi 1 nude ta tir dau the ki 1, trong thoi Bac thude Lan thi nhat. * thai thd Si Nhiép va quan cai tri Khdée cua Trung Hoa dua chit Han giing day, nham déng hoa dan toc, nhung chinh nhis stic séng quat cudng cit dan toc ma chit Han khong d6ng hod duge ngudi bin xit. ai bi Viet hod mot cdich Khon khéo: ching ta da tao due chit Nomiren co so cht Hiin da Viet hoa, thanh ngd hoa nhimg cau cho Hain thanh tieng Viel. Ngoii ra. trong lich st ur tuéng Viet Nam Nho gido da c6 mot vi iri nhat dinh, dip ting dutoc nhimg yeu cau ca doi sGng xa hoi va teduy cia ngudi Viet, tao nen MOL truyen thong tot dep trong nép nghi va hanh dong cua nguii Viet Nam, do dé ma tai noi nao chiing ta cling gap cau chit Han, di hep ¥ hay rong y cing déu nga néi len mot nhan sinh quan cit ngudi lang. ‘Trude het, hay di xem nhimg dai twa ce céng lang: - Lang Dai Ti ta mot céng lang 6, céng lang moi xay nam 2003, nhung tren cong van ghi “DAL TUNGHIA DAN™ Iuu lai mot lai khen * cia nha yua khi dan lang lim ton viée nghia. ‘ ~ Lang Tién Thuong ¢6 cong lang tuong truyén do mot cu Ta (dup) van dong xay, cu da dé wen cGng mot cau: Thicu cao dai, ¥ rang kang ta be nho nhung stic ta 6 thé bao trim thien ha (lay te cau: Thieu cao dai kha dung ti cai), 5u” véi ce nghia: cd van phiic dén lang, va ai cau thi xin ett dén Ling wi. @ Nguyen Xa xd Minh Khai, Tir Liem tai cng lang lai dé ba n Gia Trudng, trich tie cau “Nguyen gia thin chi trudng gia” hoa ti cau “Can nguyen hanh Iai tin! - Lang Trung Kinh thuong lai ghi: “Cuong Tinh Thu” nhac voi moi 2 the he rang cay c6 thu ~ giéng nuée ~ la ci Ling ta dé, a mOt s6 cOng Hang nhu vay dé ching ta khi dig truce mot Jang nao d6, hay tran trong tim higu nhimg cau chit ghi IF dé biet ¥ nghia cha ngudd Ling muén nhén nis nhang el vik _c6 digu kign, tinh thong cha Hin Nom ban hay doc d Ngoai nhimg dai tu viét tren cOng bing voi ¥ nghia tham thus, tai ciie *Fcot chinh, cot phu cita cng King déu co cau déi. 6 ka mot kho tang Khue. nhimng céng ling cé cia Hé Khdu, Dong Xa, An Thai déu c6 cau doi C6 va C6 ec cau déi méi sing téc viet them. Cau doi 6 cong ang An Thai (nay bi xoa bo, chi con trong tri nhé) la Dong Va phon da hita dde thién khai thai van Mon lw cao dai kha dung tt ma an xa (Bac luong déng nhiéu, gitip troi mé mang van nude Céng King cao 1én, dé cho an siing du vé) Cau d6i 6 céng Hau (An Tho): TO thuy tudn hoan van phdi vién Ly thanh ta tri bit phong cao (Song T6 u6n quanh nhanh dua van xa tit ThanhLy bén trai nang ngon bit vuon cao) Cau doi 6 eéng Hé Khiu: C6 vang kim lai hank chink dao Nam du Bae ngoan hung danh lam (Xwa qua nay lai tren dudng chinh Xem Bic ngim Nam t6i danh lam) | ge 7 VegCau doi creong Dong Ho Khiu (mai sing tie nam 1994) MB tue thudn phong vinh chieu Tay HO minh kink Thién ngon hao su trudng luv mat toi danh huong (MY tuc thudn phony soi guong Tay H6 trong sing Noi hay fim tot sting dank thom ngat hung nhai) (Mai Lam Dao Huyén, 1994) Di ve phia huyén Thanh Tri cing gap cong lang xay méi. dé n6i tigp thi thu, ce cu cling viet chi Nom va cau doi quée nyt moi tat Dai Tit: dor cong Chink nghia ue ngan xua voi chit vua ban cang ruc sing Dai Tie thoi doi moi theo loi Bac day mai yuan cao. doi Cong Ling Tit Ky €6 ha au d6i viel tren cot nhue saw I. Dong khach tham quan hé phai tim noi phong thu dep Ca lang ham mo chi vi chuong cia nghia nhan cao 2. Tu co on tren ling noi tieng Ngan thu dat mong dau con day Nhu the li cae thay dé di nay da ding dién ciia lang dé viet nén cau doi, Khe xa cae thay do ngay sua ding van chuong bong gid ma viet thanh cau doi dé khoe ti hoe ctia minh Tir nhimg van dé ma ching ti da neu, céng lang bude tir Tink vue don thuan Li mot “cdi céng Lang” cha yeu phong ve sang finh vue tinh cam vi finh vue van hod tam tinh, gan b6 vai ngu’i dan. Ta gap khong it noi trong net vé ca hoa si, nét nhac. cau tha dé da noi dén cong lang yGi MOL tinh cm triu men: ai cing goi dé 1a “eGng ling ta" dé phan bict véi cong Ling nguéi, Nhin ong lang la nbin thay qué huong, di dén céng lang la di dén su che cho am cting béi noi d6 1 qué cha dit 16, fi noi chon nhaw eat ron Chiing ta cfing biét trong dat nude Viet Nam ndi chung va tai Ha Noi noi riéng c6 nhicu lang la ling khow bing. Dé la nhimg ling e6 7 tien si tré Len nhu Dong Ngac, Tay M6 (Ti Ligm) Ta Thanh Oai, Nguyet 14 ¢ = Binge ee 3 é 4x i a § CONG LANG HA NOI XUA VA NAY A SF Ang (Thanh Tr) Pho Thi, Bit Trang Gia Lam), Van Diém, Ha Lé (Dong Anh) Thuong Yen Quyét, Ha Yen Quyet (quan Ciu Giay) : Ngoai nhing lang trén con 66 nhiéu King c6 ti 3-5 vi do tien si 6 rai rac ee > © khip cae huyén. quan thanh pho Ha Noi. Nhimg bic dai khow d6 da 6 ae “oF nao cling iH nhiGu e6 van Wee lai tren ning cong trinh Kien Inc trong king. Dit hon 60 nam nay, nhieu di tich lich sic bi tn phi, nhicu céng King khong trinh Khoi s6 phan bi phi bo, nhung néu di sau vé nhing not nay, c6 thé thu luom duwe khong nhdng hinh anh cong king ma con ghi chép duge van tw tren céng ling d6, Vi du khi ta nghien ctu vé nhing thon lang hop thanh xa Nghia Bo ngay xua, ¢6 thé biet dude tien si Tran Toan (1700) vira Ki mot vi tich si, vi 1 ong TS cla nghe nau keo mach nha, truyén fai dén ngay nay. Cang nhu ong tien si Vit Dinh Quyén (1736) da cing cae vi titm S76 Bai An, Xuan Dinh viet “An : ‘Thai Bai An phic than lict wuyen” hien con uw gid’ rong Linh Nam chich quai (41300) D6t voi nhting ngudi binh dan trong xa, cng Eng khong chi la phan vat thé ma con mang trong n6 mot phan rit én van hod phi vat the. Newoi ta quan nigm dé 1 noi ma thud sinh thoi cha ong da di qua, © chuyén vui budn cua ho hang lang x6m cing da dién ra trude va trong céng Lang. Tinh yeu doi lita cing tirday ma phat trign: “Rao ngan. dong. céng Lam chi? Yeu nhau sao biét diving di loi ve", Newai ta phan doi sur g0 ép ca Ie Lang trong viee gai lang lay trai noi khae, doc trong huong 4 ce cdc King. thay nop cheo ngoai bao gigs cing cao hon cheo noi. ho: la c6 chuyen “bé quan tod cing” khign nguoi yeu nhau khong dim den ng mii chi treo len Treo len cay gao cao cao e Hoi tham Trung Kinh cheo bao nhieu tién Nhiing khe khit cla é lang nher yay nen di qua duge edi cong lang dé rd thainh thanh vien cong déng thuc Li kh6 khan. Nhiéu cau trai di da het li ve van: ehhh . wr -. cét dy cao dau lang dé hoi Em oi doi non di dau ® Co ve An Phu lam daw thi vé An Pht co raong tt bé C6 song tam mat co nghé mach nha — ap thicon gai King khie van ari li % y Em voi anh cling tong khéc lang 4 Nao em co biet ng ngang anh dau ag « 45 »CONG LANG HA NOI XUA VA NAY Lam sao dam vé lam dau Ngay vui thi it, ngdy sau dai thay Trong tho ca dan gian, chiing ta it gap hinh anh céng ling, boi chung theo ly cla ngudi xua, lang [a mot pham tri thieng lieng, rong rai va bao him moi diéu co trong kang dé, Ngwisi ta chi can nhac dén ten Lang cling di dé ngwii nghe hicu va hinh dung lang dé la nh thé nao, Ca dao Ha Tay, Ha Noi va cde mién khi ké ve lang, nguéi ta thudng ke nét Khai quait qua nghé nghiép, ngudi nghe co thé hinh dung duge muén & den ling d6, rat phai di ti céng king dé, chiém ngudng céng king do va qua cdng vao Ling. Trong tho moi, cdc thi nhan lai cO mot goe nhin a khac vé céng lang. Ching ta nhs lai bai tho Cong lang cua Bang Ba Lan dé bict khi qué hucmg da di vao n6i nhé thi hinh anh nao cing i dep, fa than. os Chiéu hom don mat cong lang 2) Gio hiu hin day may vang em troi B Duong qué von lugn chan troi % Dong que quanh quat bao nguoi vé thon 4 * § Sang hong lo hing may son Mat troi thc gide véo von chimchao Cong lang mo rong 6n ao ‘ Nong phu ling thing di vao nang mai * Ngay nay dit 6 noi xa Moi khi nho den cay da dau lang Thi bao nhiéu cdnh mo mang Hien lén khi thodng cong lang trong tre (Suu tam) oa Voi nhimg cau tho nu tren thi di chi nhac dén ten Lang thoi. chting ta cling biet 6 noi dé La que huang. 6 noi dé 1a cong Ling ly te, cay da 9 ben nude, 1A ning hinh anh da di vao tam thie ta Zi Cong lang cing tuan theo thim my cua dia phuong. Thang Long vi cde huyen ngoai thinh dir xa kinh do van fa dat cia do thinh van hien, ng €6 khiic so véi Ha ‘ai noi thanh bay gig khong “5 ing ang ¢6. nhung 6 Gia Lam ving Ninh Higp. Dinh Xuyén €6 ba 16 nén nel xay c1 ‘ayCONG LANG HA NOL XUA VA NAY Boe thai hau (me dé Le Ngoc Hin), Neudii ta say cong King bang gach Bit > Trang. khong trait va ma chi mict gach, cd ba cong déu eo mot ding 2 ging nhau, tuy vi tri hai xa. > Neu cong ling 6 Hit Tay ka mot kien tric c6 hai lép mai, (cong ‘Tran Rv dang - Cig Hda. cong Dong Xung - Thuong Tin, céng Dinh Thuong ~~ Hoi). chiu anh hudng cia kien ie dinh china, thi G Ha Noi, da sO cong 3p lang dit chia ra “thuong gia ha mon” cling chi c6 mot kip mai. Vay day # la diéu tig bo cia k¥ thuat kien tric hay la bude gidn don? ny, Tir sau khi Ha Noi tre thanh nhuong dia eta Phiip (1880) r6i C6 i su 16 chife lai chink quyen co sé, canh gid twin ta di thanh mot digu khoan Lin trong huong ude moi King, vi the sau cong fa mot diém canh (hoge ben cong li diém canh) voi day di ca tue va vO khi. CO 18 voi hinh thie canh gac nhu vay ma nguéi ta khong can b6 Ui tren nde cong = mot noi dé twin phien nghi ngoi, ma chi dé mot k6 chau mai kim, de BIPM oui irony coi ding irén 6 quan sit, Céng ling Dich Vong Sa xay ss nim Bao Dai 12 (1937) khong 6 vi tri vong lau ma chi dé & nde cong mot mbiem vu bat bude: thi: vong (coi gidt tir xa). G mot so cong Ling khae, cing chi dé tren ade c6 mai nha, e6 16 chau mai nhung thye ra 1a dé trang wi hon La dé phong ve (Trung Nha - An Phi) boi dé con 1a mot net thong thong, nhat nguyét, gid toi thay dot Vé trang tri, nhimg cong ving Thanh Ligt c6 mot ve eau ky, chua 15, la xuat hien nam ndo, nhung mo tip nay khong thay 6 Ha Tay. Cong ‘Thanh Lict 66 hai mai cong. giita 2 khoting cich li hai Khoang chit va fe, Siinh (e6 Khi La son thy, 6 Khi [i ede mai), mot cde choi tranh tuong tia dia phuong? Se Ching t6i da dé cap & phan tren, d6 la céng lang - lly tre con la mot khoi lien ket trong phong chong giae udp boc. Theo sich “Bae Ninh dic dia chi", wigu Nguyen, nha yua khong nhimg ban thuong lang nghé duve vinh dy ta lang cé “my tye" ma edn khen ea nhiing lang dit aii lang, chong cusp thang loi, Tiée ring do su pha hoai boi chien tranh ® © chong Phap va bot chinh ngudi dan, cong fing con it lam. He thong 2. céng ling vei suckin cong cao tuGng, canh gic nghiém ngat da khong, 4). CON nia hot SA HOL ching ta di déi mai, can su thong thong ve giao (oy f thong va thi tue hinb chinh. Nuity nuy, trude sur sie dinh ctia nha nue déi véi thon <3, thi King ‘ag NaN A MOL bio ela xa hot, Nh musde da €6 nbicu hint thie dé ton 7 ce,CONG LANG HA NOL XUA VA Nay vinh thon xd nw xét tang thon s@ Van héa, xét tang xa Anh hing trong Khang chign, anh hing trong lao dong sin xuat. Dé 6 duge vinh dir diy phaii la mot cude mit tinh, 1é hoi, nen mot $6 noi dA nghi 14i can C6 Mot cong trinh dé moi nguiii cing bict: dé 1a xdy nen mot -cai edng Kang v6i kigu ding ma Ong cha ta da c6, rieng vé kieh thude, thi fim to hon, rong vi cao hon, Cong cit thon Dai Tir mot xd noi tieng trong cong tie sin Xuat thoi khing chien chong My. di timg due Cha tich HO Chi Minh dén tham.Nhan ky niem kin thi 45 ngiy Bic H6 vé tham, 6 hai dau | da vay hai cai cong 16H ring. Chink nghia tw ngan xua voi chit vua ban cang ruc sing Dai Tic thoi doi moi theo loi Bac day mai vuon cao Cang ¢6 nhiéu fang chu ¢6 vinh dir nhur Dai Tu, nhung nhan dan da xay lai cong. da ke viel én cng nhing cau doi, dai tw vi ¥ Wong day. neu cao dao dic Tien to anh linh cam ti tinh hoa van hien dia Quoe gia hung thinh nhan tai vat phi thai binh thién (Cong Dong Bay 1 mOL-C6 gang Ién, gi duge va On vinh danh higu ay cing Khon; v6i cau doi chir Hain Nom vii phién dich 10 Voi nhimg van de da neu, r6 rang moi Ling khong the don thuan mo. La mot cai Cony lang Vi Cong vom. cot how bieu va cae hoanh phi cau doi tai cong Lang vi nhiny gi bicu hien tai cong Eng déu 1a ket tinh van hoa lang. Cho nen Khi tim den King. ngudi Khao sit khong thé chup voi cai inh eéng Ling roi di ngay ma phai bo thé gian dé tham hoi, ghi chep vé ba vice Lon trong king: dé la Tin ngudng, Lé hoi va Nehé nghiep (va quen goi fa nghé phu), Biet duoc ba diéu do, di fa it hay nhicu cing di cung cap cho ban doc nhiny hieu biet sau siic ve nai C6 cong lang. dé neudi ta tin ta ma tim den, khio sat sau hon, tim higu sau hon gp phan gitt gin van héa vin nghé din gian Vier Nam: Bay git nhigu Jang, xom di do thi ha. nhigu con duimg lien thon di tw King nay qua King khae vi ket cau vit be rong 1én hon con duding kat ch chay ngoan nghco qua nhdng ao ho ngan neat mili hung eo. Su mo rong ay da Lam hur hai nhigu cong King 66 sua, C6 noi. ngudyi lang can than lam duGny trinh qua céng, hoa mo rong, ton cao nhimg eng ci, c6 noi nyu 1a khong quan tim den nbing ky nigm nguoi. ctf the ma pha vG voi ly do don gian “vusng lam”. lu sae ca doi et aee CONG LANG HA NOL XUA VA NAY COng ci mat ri, ho ¢6 biet dau rang G moi ang qué c6 nhimg diéu tuéng nhu vo tinh nhung di ngdm su vao tim hén ngudsi lang. Khong biét Iu bao gids nhimg vat thé nhu cay da. cay gao dau lang, giéng nude bén cng lang va nhat la cai céng Ling di di vao ky the. Nuts di xa, khi Fé vao con duGng quen thudc, nbin xa xa thay hinh bong cong Ling La ho da yén tam lam. Chua can bude chan qua cong, cling chua dat bude den san dinh, chi can bude dén céng lang, thi rude cai cng quen thude ng loat chuyén vui budn cia lang da ao at tr vé tong tri Ge, Ngi nay. ¢6 nhiéu lang da pha céng, nhung ngudi di xa khi bude qua cai “ranh gidi” gitta trong lng vi ngoai céng vin cm nhan mot mai huong ciia ang, D6 1a mili cua m6 hoi me ngay ta cdn nh6, mii CO chdy khi chiéu roi, mili We cd gai ben hing x6m goi bang co man tau vit bo ket ctf ngan ngat bay vit mili cay hoa budi dang trang canh, nhiing dia we Hii hii nhat Lam dd choi. Khi tim hiéu vé nhimg cong ling xua va nay cita Ha Noi. ti bat mot dang hinh dan toc con lai 6 dau d6 ben vel tich cla cong Ling cing giat minh khi nghe nhing cau hoi: “Ong chup anh cai cong ct lam ai? N6 66 dep dé gi dauw?™, Cau hoi cua lp we hien nay cit nhee mot cai vet dau, den khi hoi ky thi ra ho déu la nguéi khong co qué huong. Me ho bo qué lén Ha Thanh kiém sng, sinh con dé cai 6 dat Ha Thanh, Gi VGi qué MAI, ho La KT2, KTS nhung c6 tién, eiing xe miiy do do chay vao King, chay qua cai cong King ma khong hé biét noi ta tic cla ho C6 truyén thong, co van hién ra sao. Hai muci nam xao tron trong nén kinh te thi truong da cho phép ngu6i tu quen di nhitng net goc trong mai lang Huong uée, Le King chi 4 nhing edi rang bude can phai x6a bo, trong, khi chinh vi lank dao cao cap nhat cia Dang va din we Viet Nam la Chi tich Ho Chi Minh lai nhac nhé “Huong use ki nhiing khodn ude trong king. Naud ta quy dinh véi nha khong duoe dé tau bo pha lia, ga qué an ma an rau, khong duoc trom cap ctit nhau, diy 1a nhiing phong tuc hay eta nong thon ta truce day. Tir sau cach mang, ede chi dem x6a bo ca the la khong dung. Cach > mang chi x6a bo cai sau, cdi do va giit lai cdi tot edi hay” (Trich sich “Thai Binh nam lan dén Bic” Ban NCLS Dang tinh Thai Binh- XB 1970) Rat ming tren co sé Nghi quyét 5 Ban chap hanh TW Dang = Cong sin Vict Nam khoa VII da c6 nhiéu noi gid lai cong lang. va da c6 nhieu noi coi vide ong Ling ¢6 céng Lang 1a mot tieu chi vanCONG LANG HA NOL XUA VA NAY hoa khi xét tang danh hieu Lang van fda. Di vé Thanh Tri qua Dai Ang. Nguyet Ang. Vinh Trung, Ich Vinh, Luc Thi... deu thay cong King Lam mdi hoae tu sifa lai cong eit, Di vé Tir Ligm qua Phage Ly, Lien Mac, Dong Ba cing gap nhing cong Ling méi Nay, du ca dai ww va cau doi c6 Nua Ray gid, nhieu noi di xay moi cng lang Uren ev y6 Et van hoa C6 Nhimg cong moi bay gig thudmg tw theo mau rieng ciia ting noi ging gilt lab nhimg net co: dé 1a dai tr ghi ten cong, 1 moi chen nhau pho dign. Khi ngudi ta di dén noi do, thay bong cong, Jang 1 cam thay aim long, cam thay e6 su hoa hop lan toa gidta anh 1d vu doi ca va cong lang. fa tim vé noi da gi gam biet hao ude nguyen mit ong cha da Iu truyen den ching ta, tim vé cong King, phuc hot va gitt lai cong lang eng 1a tim ve hon lang, bai neu ai da quen di cai thus ban dau, eat hon qué minh thi ho sé con quen nhieu dieu ki ic3) CONG LANG HA NOI XUA VA NAY CONG LANG: Gita O Quan Chuéng Phé Hang Chiéu - Quan Hoan Kiem MO TA KHAI QUAT: Cita O Quan Chung co ten chit Hin 1a Dong Ha Mon, hién c6 tai pho Hang Chiu Cra © Quan Chicing van cdn nguyen ven mot doan thanh va cua ten C6 Vo ic. chi c6 mot ctfa vom dé Xe Va nyu qua lai Hai cita ben dinh cho xe tho so va ngudi di b6. Theo tai ligu vé Thang Long thi san y 20/11/1873, quan Phap nd sting dnh Ha Noi Tai cita 6 Thanh Ha (c6 ten 1a Dong Ha) mot doi quan triéu dinh do vien Chudng co chi huy da chign dau rat ding c sinh, moi chien si déu 6 nén vo danh vi khong ai kip nho ten ho. Dé ky niem va nhac nho dén biéu tuong mm, Ca doi quan da hy chién dau qua cam, quyét utr d6, nhan dan goi ctia 0 nay la Cua O Quan Chuéng. aCONG LANG HA NOI XUA VA NAY Tai cia O Quan Chung, ben wong phia Bac co gan mot tim bia khac nam 1882 ghi lénh cua Tong de Hoang Dicu cam linh sch nhicu nhan dan. Theo cu Nguyén Vinh Phuc thi 06 161 3 gid thuyet khae nhau vé ten goi 1. C6 quan Chudng an kip din gan ctta 6 2. Co quan Chuéng eo déng 6 gan cit 0. 3. C6 quan Chudng co hy sinh khi chong Phap nam 1873. Nay cua O Quan Chudng [a di tich lich sir van hoa, duce du khaich nhigu noi dén chiém ngudng * TIN NGUONG ~ LE HOI HANG NAM: Dan trong khu vuc thutmg dén chia Ciu Dong (Dong Mon tu) 6 pho Hang Duong dé 1é trong ngay sée vong. * NHUNG TU LIEU VAN HOA DAN GIAN (ca dao, cau doi, en thuyet). Chia Trinh nam 1749 cho dip mot to’ thanh dat bao bye kinh do, goi [0 thinh Dai Bo. Thanh ay c6 me 8 eita 6 dé qua lai. Tai mdi cita 6, 6 linh canh gic. Nhung s6 eita 6 nay dén nay chi biét duge c6 hinh dang 6 Quan Chudng, con thi di bi pha. 22O QUAN CHUONG ; A O CON SOT LAL CUA HA NOI CO ‘Trong sich “Ha Noi giai doan 1873 - 1888" ca André Masson — uw Wir vien cla Sé Luu trir va thu vien Dong Duong dai viet “Piém Lam Ha Noi 1873 khie vai Ha Noi hign nay tude het la 6 nhimy cong tinh bio ve cla nd. Dé La hig wong vay hoac cae cong chia cat nhé cde pho ra... Khu pho buon bin duoc bao vé bing nhiéu cong trong d6 hien nay chi con cong Jean Dupuis... Theo ghi chép. cong duve xay dung nam 1749 dé phong thi kinh thanh trude su néi day cla Nguyen Hiu Cu. Cong c6 mot ctta chinh tren c6 thiip canh va hai ca phu 6 hai ben, phia tren dé wong nhumg c6 lan can wang tri. Tren tung cia chinh gin mot tam bia dé nim Tu Die - thi 34 (1881) cam linh gic doi ign ngudi qua lai” (Sdd trang 104). Nhin lai lich str ta duve biet thoi ky yua Le nién hicu Canh Hung thi: 10, chia Trinh da cho dip thianh dai dd bao quanh Thing Long dé phong chong nghia quan. Tai tung thanh c6 tré cia ngich dé dan ra yao, goi [a cita 6, Nam Canh Hung thi 46 (1785) sta lai ct 6 6 diem Thanh Ha va dén nam Gia Long thit 3 (1804) xay lai theo quy cach con dén ngay nay Ciia 6 d6, “nam Minh Ménh mé cia Dong Ha con duémg cai quan chay thang ra, tir day déi La ho, la pho, cn xua kia cding quay quan xim xft hur mot xém que” (xem van bia Van chi Thanh Ha - wyén tap van bia Ha Noi). Nhu vay ta 66 thé biet duge, tude khi 66 edi ten “Cong Jean Dupuis” do ngudi Phip dat ra, tai céng nay da ¢6 ten 1a cita Dong Ha, Hign nay ba chit “Dong Hi Mon” con trén tin clta céng. La mot céng 6 duge r6 ra tir bic thanh bio vé kinh do nén edu to cia cong Khie véi nhimg céng thong thuding. Tir cifa 1 vo ben phéa Thanh Ha. chui vao hdm va di nguge Jen (1 dae, ta e6 thé nhan biet do day va do rong etia bie thanh aam xua- BS Li nhitng lat eat t4o nen cia Dong Ha V6i 3 khiic ri nhau. Hai khiic ben c6 dg day rong bon khiie gitta. DiemCONG LANG HA NOL XUA VA NAY noi cde Khiie VOI nhau 1a thip canh 6 git va tung hoa ben tren vom cong. Day la cong Nay thai Le hay thoi Newyén - e6 nha nghién citucho 5 Ia cong di xay kai nam 1817 (Nguyén Vinh Phiie trong Dung pho Ha Noi) boi can ctf vao gach dng 56, va ding cong tuong lw ede cong trong thanh noi, Hay dé lich sit va thoi gian tim ra su that, ching hieu them vé nét khie: Cong 6 66 1én la Dong Ha Mon, ngudi Php lat dat ten méi L& Porte Jean Dupuis, nhumg véi dan pho Thanh Ha thi day 1a ctta O Quan Chung, Tai sao nhu vay? Theo truyén thuyet nam 1873, 4 khi Jean Dupuis din quan Phiip ddnh Ha Noi lin thi nhat, tai ca a niy 66 Vien Chuang co va mot doi Linh duéi quyén da chien dau dén nguan cudi cing dé bao ve thanh Ha Noi. Nguoi dan thuong tige Ong vit cic nghia si, da goi day 1a eta O Quan Chung. Tran tong surhy sinh cia ® tign nhan, ching ta van ding ten ct O Quan Chudng va xép hang di 3 lich lich sit edip quéc gia dé bao ve truong tén noi nay. % a Bay gity pho Thanh Ha con d6, pho Hang Chieu con do, chi hie la ben song da li ra ngoai bai Phuc Tan, Neuai dan pho Hang Chicu inh doanh nhicu mat hang. xe my, 0 10 qua lai num nugp. Moi khi qua cotta chin ta lai thay tain ben phai téim bia “Than cam Khu te" do tong doe Hoang Dieu lenh cho huyen kai. ly dich huygn Tho Xuong, pho Thanh Hi phai nghiem ti bon phu digi vi ly dich thong dong véi nhau nhding nhicu dan qua lai eta 0, Tam bia nay kip nam Ty Date thi 34 (1881), tude khi Hoing Dieu tuan tiet theo than Thang Long trong dot Php dkinh Ha Noi Lin thi hai. Ca hai sur vige dé kai cho dei mor tam guong trung ligt ~ thanh ligm. Bay gity moi ngudi buon ban qua lai do, may ba 6 pho Thanh Hit vin thudng Ie ngiy s6e vong di qua dudng ham len vong Ku thap huong. cting vong linh nhiing ngudi di hy sinh vi Ha Noi Cong O Quan Chuding con mai nhw mot ching tich eda thiinh ly phia ngoai, bao vé kink thinh Thang Long. Nhiéu ngudi di chup anh O Quan Chucng lu lai cho ngiy nay, néu ching t suu vim anh d6, cting thay duge mot bute di dai cua lich ste. 24* MO TA KHAI QUAT: - Cong pho Hang Ngang c6 ten chit Han fa Viet Dong, hign khong con, - Day la hin anh tu liu hoi dau thé ky XX. Laie d6, day la noi cw in cla nhiing ngudi Hoa Kiéu g6c Quing Dong. nén cdc sich goi gm la Viet Dong. * TIN NGUONG LE HO! HANG NAM Theo sich “Budng pho Ha Noi” cba Nguyén Vinh Phuc, Tran Huy Ba thi pho Hang Ngang dai 152 m. di tir phé Hang Dudng dén pho Hang Dao. Pay la dat phudmg Dien Hung, tong Hau Tic, huyén Tho Xuong cil So nha 48 pho Hang Ngang, fi di tich lich sir cdch mang. béi noi dé nam 1945 gia dinh ong Trinh Van Bo nhudng lai cho Trung Uong Ding lam noi hoi hop. va ngay 25/8/1945 Bac H6 dén 6. Tai day, Bile da chit toa nhiéu cud hop quan trong. suy nghi dé viet nén ban Tuyén ngon die lap cita nuée Vigt Nam dan chii cong hoa 25 Ae ol _ iCONG LANG HA NOL XUA VA NAY f) CONG LAN! : “ Phuéng Béi Can - Quan Ba Dinh * MO TA KHAI QUAT - COng lang ¢6 tén chit Han 1a Dai An Mén, hign cé tai dau giao tigp véi Ngoc Ha - Cita Dai An Mon dan quen (1924) de ang. noi oi A Dai . nam Khai Dinh ay da xuOng ciip, dan da lin ché dé 6 va buon bi * TIN NGUONG LE HOI HANG NAM: Lang th Ngoc Hoa cong chita 1a Duong ciinh Thanh hoang. Truyé rang 1 héi 9 tui co gai Ngoc Tuong da xudng thuyén theo cha di dénh Chiem Thanh, lap duge chién cong, vua Ly phong la Ngoc Hoa cong chtia, sae cho Dai Yen phung tho. Dinh Ling c6 doi eau déi (dich): Mot tran thang hoi quan, khién dat Yen tung bing va tru Chin tuoi tho dep gidc, pho wha Ly bén viing non song 26CHIN TUOL DA LA THANH HOANG LANG DALY Di qua King Ngoc Ha, ching ta vé t6i céng King Dai Yen. mot cong lang xay tirnam Khai Dinh (1924), Tuy la céng xay da qua 80 tuoi tho. nhimg do dan sinh phat trién, ding trude va sau cong, nhiéu nha dan di chen chtic 6, Ho bay hang quan kin hét moi I6i ra vao. Bay gid cong Dai Yen chi cOn cita vom chinh gidta. tren née c6ng ¢6 ba chit Dai An (Yen) Mon, Hai bén trang tri chit tho kiéu chit trign, khong ¢6 lan phugng nbur ci c céng 6 xata Dai Yen xu ki mot lang thude nam ndi tigng, nhdng gia dinh trong Jang déu c6 vuim thude nam va bai thude nam rieng. Diu dac bigt etka Dai Yen la vi Thanh hoang Ling 1a mot co gai mdi 9 tui, cing deo Ui thude theo cha tong chinh di danh Chiém Thanh... Truyen ké r nam 1104 vua Cham la Ché Ma dinh nha Ly ctr lao tuéng Ly ng: vo Na din quan sang ddinh nude ta, triéu Thuong Kiet mang quan vao dinh dep. Nhan dan Dai Viet khap noi no nde tong quan, trong so d6 c6 ong thay 6 Tran Huan 1a ré lang Dai Yen. Ong ba hiém con, nhiéu lan cau mong. cho dén mot dem tr ngoc va ni: ng Mu, ba thay mot tien Ong trao cho vien Vuong miu cho nguoi ngoc tinh nd lam con" Ba thu thai sau chin thing sinh ra mot co bé xinh xan, dat ten La Ngoc Tung, Khi cha tong quan thi Ngoc Tuimg méi chin tuoi, nhung nang da cai dang nam trang deo tii thude nhap vio hang quan di chinh chién mién xa Tai noi, quan ta giao tranh may Lin ma khong thang béi 1 chua rd noi tinh quan giae. Ngo Tuing gid lam co gai ban trau eau lan la trong ca d6n gide, bin hang va nghe ngéng, Nho dé moi diga bien cua doanh trai nang déu nam duoe vat bio cho chi buy, Quan ta ¢6 tin tinh bio Wt, da tién danh khien cho Ché Ma Na thua chay, nha LY thu héi lai ahiing dat bi mat. Khai hoan vé tiéu, Ly Thudng Kiet tau vua cong trang cite Ngoc Tudng, nha vua hai long ban khen, nang xin ve Dai Yen tigp tuc Jam nghé thude. Khi ning mat, nha vua tray phong ki Ngoc Hoa cong chita, lenh cho dan Bai Yen thé am Thanh hong, Ngay nay. dinh Dai Yen van con bée tong thy Ngoe Hoa cong chita awCONG LANG HA NOI XUA VA NAY ngdi xép bang. tay phii gio cao. dat trén dau goi, ban tay dé ngiia, ban tay tnii dé gan trong lng. bin tay cdng dé ngta. Ba ngoi. dang hién ti nhe ohang nbu chan hoa cing din Lang. Phia sau dink eG mo phan cia cong chtia say thinh hinh yuong. Trong nhiing van tu edn ton tai, 66 doi cau dois Mot tran thang hoi quan khien dat Yen ung bing via tru Chin (uoi tho dep giac, pho nha Ly ben ving non songCONG LANG HA NOL XUA VA NAY ee - In (Obi . ) é Phuéng Vinh Phic-Quan Ba Binh : »e 4 - MO TA KHAI QUAT: Céng lang ¢6 tén chit Hain 1 Céng An, thudng goi fa Kho Than 2 bi kip dutmg vao ti nam 1955. nay chi cdn la mot dng nho, cae nha ben xay ép lai. Tren néc c6 3 chit Hain - trong dé c6 chit Vang. hai chit con lai déu més khong doe r6. TIN NGUONG ~ LE HO! HANG NAM: y 13 thing Gieng ke ngay sinh dic thinh Quang Héng dai vung, Ngiy hod [i ngay 12/10 am lich. Ngai la tuéng doi Triin, da gitip yua pha quan Nguyen. Khi vinh hién Ngai vé tham Cong Yen (noi cu tnt) va hod tai day Trai Cong Yen Li mot trong 13 trai do Hoang Phic Trung xin phép vua Ly lap nén. Cho nen, ngay nay di thé thanh hoang 1a Quing Hong dai vitong hang nam dén ngay hoi King Le Mat, Ling Céng Yen van «© cing cae King khie trong 13 trai vé Le Mat fam le Lang kiéng chit Hong. Ten Kho Than [a ten truyén tir déi Ly (chua xae dinh) 29TRAIL CONG YEN TRONG HA THANH THAP TAM TRAL ‘Theo Ong Vin Hau viet “Hoi Cong Yen” in trong “Le hoi Thang Long” thi xua c6 eau ea dao vé Tong Noi “Tong Noi chin ngai cho nham Lieu Giai, Gidng Vo, lai gan Bai An Thi Le, Cong Vi la nam Hitu Tiep, Van Bao, Cong An, Ngoc Ha” ‘Tuy cing [i trai trong Thap tam trai do ong Hoang Phic Trung, nguii con trai ling Lé Mat e6 cong danh nhau véi Thuy quai tren song Thien Bric, mang due thi hai cong chia con vua LY vé, di khong cain danh yong ma chi xin véi vua cho phép dua dan Le Mat sang cdi dat phia Tay Thang Long dé khai khan, Nha vua da ung thaan va dan Le Mat sang tay thanh Thang Long lap nén 13 trai, dé la: Cong Vi, Ging Vo. Liéu Giai. Van Phtic. Ngoc Ha, Hau Tiep. Vinh Phiic, Thi Le. Dai An, Cong An, Kim Ma, Ngoc Khanh, Van Bao. Nhiing trai nay, hic ditu chi do mot vai dong ho Khai khiin, sau dong len lap thanh Lang xa. Tuy vay gitta noi & moi (Kink Quin) va qué cit (Cuu Quan) van 6 mot soi day huyet thong lien he Hang nam dén ngay hoi ang Lé Mat, eae trai déu cir ngudi va Ie vat vé cting 1. Ngay d6 c6 cau ca: Den ngay ham ba thing Ba Dan trai ta vuot Nhi Ha tham que Kinh quan, Cun quén dé hue é trong may ‘Tuy cing chung thi ngudi khai sing ra dat trai, nhumg tai mdi Ling lai c6 tho phung thanh hoang rieng. Tai tai Cong Yen tir nam Trin Hung dis Tran da duoc vua Trin chuain tau, sae phong vi tudng c6 cong dinh train Bach Dang La Quing Hong linh img dai vwong Kim Thuong dang phic thin Thanh hodng fing. Hing nam, vao ngay 13 thing Gieng 30 e . Rane zeTi eS CONG LANG HA NOI XUA VA NAY (1g sinh nat) va ngay 12 thing Mudi (huy ky) lang Cong Yen lam Ie, 6 rude hom sic thé tir chita Cong An qua dén r6i quay lai noi thé. Theo cu Thuyet, trudng ban di tich dinh Cong An cho biet thi dudng yao lang trude nam 1954 di qua loi ma hign nay Lien hiep g6m sit dimg xay nh’ cao ting. Ngay d6, dinh lang. gigng Ling, cic cay c6 thu déu quay tu thanh mot quan thé dep. Sau nam 1955, cai each ruong dat chia dat tong lang, r6i lay bai ruong tude lang faim nhd may xi mang, nén cOng Ling chi cdn ki céng ciia mot ng nho. Ngudi ta xé mot dudng di qua nach King, thanh Ii vao ling hien nay, Nhiing céng ci déu khong con duge cht y gitt gin. Trude kia, Cong An ¢6 hai ho goe 1a ho Neuyén, ho Truong dan s6 chi duéi 50 ho, nay thi Cong An da la Vinh Phiic | cita phudng Vinh Phic quan Ba Dinh, ngudi noi khac dén mang theo nhiéu ho méi, dan so len téi hing tram ho. Tai céng lang tude day, chi lo mé nét voi quét dé lén cau doi vi dai tw tren cng. Mot bén vé cau déi da bj ngudi ta xay nha kin mat. Caing con mot cong khac, nhung vor khong cong, ma phang, dai tw bi mai, cau doi cOn doc due may chit (dia pho thang tich), cu trudng ban giai thich dé la céng riéng ctia ho Nguyen. Neay Tet nam Binh Tuat, toi dén dinh Cong An dé tly tai Hew Nhiing vi trong Ban Di tich lich sir Cong An cho toi bie: Thang Gieng lang vao dim nhung dén thing Ba lang vin cing cdc trai khic di sang Le Mat, ho cling née ci bai vi Quang Héng linh ting dai vuong sang hoi ngo ciing ngai Hoang Phuc Trung, nhwt cic cu ni “dé hoi nyo tam linh™. That li mot tue lé hay. khdée han cau ca wude day: Trong lang nao lang nay danh Thanh lang nao lang nay the. 31