ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6

Δραστηριότητα 1

Να εκθέσετε σε τρεις παραγράφους τις συνέπειες των συμφορών του 14ου αιώνα για τους αγρότες και
για την ύπαιθρο και για τις πόλεις και τους ευγενείς.

Οι συμφορές που γνωρίζει η Ευρώπη τον 14ο αιώνα είναι ο λιμός, η μαύρη πανώλη και ο Εκατονταετής
πόλεμος μετακύ Αγγλίας και Γαλλίας. Το ένα τρίτο του με ένα τέταρτο του πληθισμού πεθαίνει και
παρακάτω θα αναλυθούν οι συνέπειες των συμφορών για τους επιζώντες.

Η κρίση του αγροτικού χωροδεσποτικού συστήματος λόγω της εγκατάληψης της υπαίθρου. Η
επιδείνωση της κατάστασης των αγροτών τους οδήγησε να κάνουν μαζικές αιματρές εξεγέρσεις.
Ξεκληριστηκαν χωρια

Στις πόλεις ο πληθισμος αυξάνεται, αυξάνονται λοιπόν και οι υποχρεώσεις, ειδικά εκείνες που
οφείλονται στις ανάγκες της άμυνας. Επικρατούν κοινωνικές εντάσεις μεταξύ πρωτομαστόρων-
εργατών, ανωτέρων τεχνών με ελάσσονες τέχνες. Το φεουδαρχικό συστημα πεθαίνει και τα εργατικα
χέρια γίνονταν πιο ακριβα.

Παρά τις συνεχόμενες ταραχές οι πόλεις προσαρμόζονται γρηγορότερα στις νέες οικονομικές συνθήκες
απ’ ότι η ύπαιθρος. Οι άνθρωποι εγκαταλείπουν τις εργασίες στους αγρούς με αποτέλεσμα τη μείωση
της συγκομιδής με αποτέλεσμα να επηρεαστεί η διατροφή του κόσμου. Η τιμή του σιταριού αυξήθηκε
σε τέτοιο βαθμό που ήταν αδύνατο να ανταπεξέλθουν οι φτωχότεροι.

Οι μικροευγενείς έχασαν οι μεγαλοκτήμονες επιβίωσαν.

Οι ιππότες ξέπεσαν.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 2

Να περιγράψετε τις συνέπειες της μακρόχρονης κρίσης του παπισμού, μετά τη Σύνοδο της Κωνσταντίας
(1414-1417).

Η πρωτοκαθεδρία των Γάλλων στην εκκλησία κατά την εποχή της παποσύνης της Αβινιόν προκαλεί την
αντίσταση των κληρικών των άλλων εθνών της Ευρώπης, των Γερμανών ή των Άγγλων.

Το σχίσμα είναι αποτέλεσμα της αντιπαράθεσης Γάλλων και Ιταλών καρδιναλίων.

Επί χρόνια δεν υπάρχει κεντρική αρχή στην Εκκλησία αλλά δύο ή τρεις ανταγωνιζόμενες αρχές που
προσπαθούν να αντλήσουν πλεονεκτήματα από τη θεία εκλογή. Αυτό εχει ως αποτέλεσμα την
απαξίωση της ρωμαϊκής υπεροχής. Κάθε εκκλησία προσπαθεί να λύσει τα προβλήματά της στερημένη
από κάθε ηθική αρχή.

Με τη σύνοδο της Κωνσταντίας που καθαίρεσε τους δύο πάπες και εξέλεξε τον Μαρτίνο Ε’ με έδρα τη
Ρώμη, η παποσύνη αποδυναμώνεται και τα μοναρχικά κράτη αναλαμβάνει τον έλεγχο του κλήρου στην
επικράτειά τους.
Από εκεί γεννιέται στη Γαλλία η θεωρία της ελευθερίας της Εκκλησίας και ο γαλλικανισμός και
εξαπλώνεται στην Ευρώπη υποστηριζόμενη από τους κοσμικούς νομομαθείς και τους
πανεπιστημιακούς.

Ο πάπας συνάπτει κονκορδάτα (συμφωνίες) με ηγεμόνες Αγγλίας, Γαλλίας, Ισπανίας και Αγίας
Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας τα οποία αναγνωρίζουν την αυτονομία των τοπικών εκκλησιών και
παραχωρούν παπικες αρμοδιότητες στους κοσμικούς ηγεμόνες.

Η υποχώρηση της παπικής εξουσίας ανοίγει δρόμο στην αμφισβήτηση της υπεροχής και αυθεντίας του
πάπα.

Κατά τη διάρκεια του μεγάλου σχίσματος δημιουργούνται αιρέσεις για την καθολική εκκλησία από δύο
πετυχημένους πνευματικούς ηγέτες ο Τζον Ουίκλιφ στην Αγγλία και ο Γιαν Χους στη Βοημία τα οποία
κατεστάλησαν άγρια, εξαπλώθηκαν όμως σε όλη την Ευρώπη με αποτέλεσμα να κλονιστεί το αλάθητο
του πάπα και ολόκληρο το εκκλησιαστικό οικοδόμημα την εποχή της Μεταρρύθμισης.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 3

Να περιγράψετε τις κυριότερες πολιτικές εξελίξεις και την εικόνα του πολιτικού χάρτη της Ευρώπης
κατά τον ύστερο Μεσαίωνα.

 Οθωμανική κατάκτηση νοτιοανατολικής Ευρώπης

 Ανάδειξη του δουκάτου της Μόσχας (Ρωσίας) και του Ηνωμένου Βασιλείου, της Λιθουανίας και
Πολωνίας στις κυρίαρχες δυνάμεις της Ανατολικής Ευρώπης

 Σταθεροποίηση των βασιλείων Ουγγαρίας και Βοημίας στην Κεντρική Ευρώπη.

 Σκιώδης εξουσία της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και κατακερματισμός και εξασθένηση της
Γερμανίας.

 Διαμάχες για την εύθραυστη και πολιτικά κατακερματισμένη ιταλική χερσόνησο.

 Ενίσχυση της μοναρχίας σε Αγγλία- Γαλλία παρά τον πόλεμο μεταξύ τους

 Σημαντικές πολιτικες διεργασίες στην ιβηρική χερσόνησο μετά την ανάκτισή της από τους
Άραβες με κατάληξη ενός ισχυρού μοναρχικού κράτους της Ισπανίας.

Πολιτικά στην Ευρώπη κατά τον ύστερο Μεσαίωνα επικρατούν αλλαγές.

-Στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, έχουμε την Οθωμανική κατάκτηση Σερβίας-Βουλγαρίας-Βοσνίας στον 14ο
αιώνα. Οι Βούλγαροι έγιναν υποτελείς του Σουλτάνου το 1366. Οι Σέρβοι παρά το ‘οτι είχαν αποκτίσει
δύναμη στα μέσα του 14ου αιώνα, υποτάχθηκαν το 1389 στη μάχη του Κοσσυφοπεδίου. Το 1453 έχουμε
και την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς και ολόκληρη η βαλκανική
χερσόνησος (πρώην Βυζαντινή Αυτοκρατορία) παραδίδεται σε αυτούς.

-Οι λατινόφωνοι Βλάχοι βόρεια του Δούναβη ιδρύουν Μολδαβία και Βλαχία και διατηρούν την
ανεξαρτησία τους και μεταβάλλονται σε φυκλακιο του χριστιανισμού στα Βαλκάνια.

-Στην Ανατολική Ευρώπη δύο νέες μεγάλες δυνάμεις αναδύονται : τα μεγάλα Δουκάτα της Λιθουανίας
και της Μόσχας.
Ρωσία

Το 14ο αιώνα το κράτος της Μόσχας ενισχύεται σημαντικά όχι όμως τόσο ωστε να ανεξαρτητοποιηθεί
από την επικυριαρχία των Μογγόλων. Οι Μοσχοβίτες τότε αρχισαν να αποκαλούν το κράτος τους
Ρωσία.

το Μεγάλο Δουκάτο της Λιθουανίας (με επίσημη γλώσσα τα ρουθηνικά μεχρι το 1700)

Δυτικά του ποταμού Δνείπερου, οι Λιθουανοι, τελευταίοι παγανιστές της Ευρώπης εκμεταλλεύτηκαν
την εξασθένηση του Δουκάτου του Κιέβου και εξαπλώθηκαν σε παράλια Βαλτικής μέχρι τη Μαύρη
Θάλασσα καταλαμβάνοντας περιοχές της σημερινής Ουκρανίας, Λευκορωσίας και μέρος της Γαλικίας
δημιουργώντας ένα κράτος. Λιθουανοί και πολωνοί ενώνουν τα βασίλειά τους το 1386 και δημιουργούν
ένα τεράστιο σε έκταση κράτος στην Ανατολική Ευρώπη. Επειτα οι ευγενείς Λιθουανοι
εκχριστιανίζονται και εκπολωνίζονται.

-Στη Βόρεια Ευρώπη οι Σκανδιναβοί τον 14ο αιώνα βρέθηκαν κάτω από οικονομική και πολιτική
επικυριαρχία των γερμανικών πόλεων της Χανσεατικής Ένωσης. Όμως το 1397 τα τρία στρέμματα
Δανίας-Νορβηγίας-Σουηδίας συγκροτούν συνομοσπονδία με την Ένωση του Κάλμαρ, η οποία σεβόταν
τις ιδιαιτερότητες και των τριών βασιλείων, εξυπηρετούσε όμως περισσότερο τη Δανία ως πιο
πυκνοκατοικημένη (ήταν και το πρώτο σκανδιναβικό βασίλειο). Η Δανία λοιπόν επικυριαρχεί σε
Νορβηγία, Εβρίδες, Φερόες Νήσους, σε Ισλανδία και Γροιλανδία και εδραιώνει την κυριαρχία της σε
Βόρειο Ατλαντικό και Βορεια θάλασσα. Η Σουηδία, η δεύτερη ισχυρότερη χώρα μετά τη Δανία από το
14ο αιώνα κατείχε τη Φινλανδία. Η ‘Ενωση του Κάλμαρ ενίσχυε την αλλυλεγγύη ανάμεσα στα
σκανδιναβικά κράτη έως το 1523 όταν αποσχίσθηκε η Σουηδία.

-Στη Γερμανική Αγία Ρωμαική Αυτοκρατορία αποδυναμωμένη ήδη από τα μέσα του 13ου αιώνα,
επικρατούσε πολιτική αστάθεια λόγω αντιπαραθέσεων μεταξύ ανεξάρτητων πριγκήπων εναντίον
αποδυναμωμένων αυτοκρατόρων και εναντιον των υποτελών τους (ιππότες και μικροευγενείς). Το 14ο
αιωνα στο χώρο των Άλπεων διάφορα ελβετικά καντόνια συγκροτούν μια χαλαρή συνομοσπονδία η
οποία ανεξαρτητοποιείται από την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία το 1389.

-Τα Βασίλεια Ουγγαρίας-Βοημίας (και Πολωνίας) που βρίσκονταν στην κεντρική Ευρώπη, έρχονταν
αντιμέτωπα με τέσσερις μεγάλες κεντροευρωπαικές δυναστείες που εναλλάχθηκαν στους θρόνους των
τριών Βασιλείων ( Λουξεμβουργιων, Ανδεγαβών, Γιαγγελώνων, Αψβούργων).

-Στην ιταλική χερσόνησο τον 14ο και το πρώτο μισό του 15ου αιώνα υπάρχουν συγκρούσεις για εδαφικές
διαφορές μεταξύ του Κράτους της Νάπολης (έριδα ξένων ηγεμόνων που έπασχε από κακοδιοικηση και
πολεμικές συγκρούσεις), τα παπικά κράτη στο Νότο (οι παπες εδραίωναν την ηγεμονία τους στο
μεγαλύτερο μέρος της χερσονήσου μετά το μεγάλο Σχίσμα το 1417) και των κρατών πόλεων στο Βορρά
( 1400-1454 Λομβαρδία και Τοσκάνη με εξαίρεση τη Γένουα βρέθηκαν κατω από τον έλεγχο Μιλάνου-
Φλωρεντίας-Βενετίας οι οποίες έλυσαν τα εσωτερικά τους προβλήματα και επεκτάθηκαν στους
γείτονες. Η συνθήκη του 1454 εγαινίασε περίοδο ειρήνης έως τη γαλλική εισβολή το 1494.

-Στις αρχές του 14ου αιώνα η Γαλλία είχε γίνει μια συγκεντρωτική κρατική οντότητα στην οποία η έννοια
του κράτους, προερχόμενη από το ρωμαικό δίκαιο καθορίζει την οργάνωση των θεσμών. Η Αγγλία
(Εδουάρδος Α΄ Μακρόποδας) έχει γνωρίσει παρόμοια εξέλιξη και το Κοινοβούλιο ως εκπρόσωπος των
κυρίαρχων τάξεων της κοινωνίας νομιμοποιούσε και ενίσχυε τη βασιλική εξουσία. Μεταξύ 1337 με
1453 Γαλλία και Αγγλία αναμετρώνται στον εκατονταετή πόλεμο, μια μακρά σειρά μαχών με πολλαπλές
αναζοπυρώσεις που εξαντλούν τις δύο χώρες.

- Η Ισπανία αναδείχθηκε ως ισχυρότερη δύναμη της Ευρώπης. Το 1248 με τον εκτοπισμό των Αράβων
στο νότιο άκρο της ιβηρικής χερσονήσου,τη Γρανάδα σταματούν οι πόλεμοι ανάκτησης. Τα βασίλεια
Λεόν και Καστίλλης ωφελήθηκαν περισσότερο και κατέκτησαν το μεγαλύτερο τμήμα της κεντρικής και
νότιας ιβηρικής χερσονήσου και η πρώτη γεννιά κονκισταδόρες κέρδισε μεγάλες εκτάσεις γης στο νότο.

Πυρηναια-Καταλονία και Βαλένθια ενώνονται και σχηματίζουν το Βασίλειο της Αραγονίας και μέσα σε
δύο αιώνες οι βασιλείς τους κατακτούν Μαγιόρκα, Μινόρκα και Σικελία ( μετά την εκδίωξη των Γάλλων
1282), Σαρδηνία (από τους Γενουάτες 1326) και τη νότια Ιταλία από τους Ανδεγαβούς. Έτσι
δημιουργήθηκε μια μεγαλη ναυτική κοινότητα με την καταλανικη γλώσσα να κυριαρχεί και το καθεστώς
για τους ευγενείς αρκετά φιλελεύθερο. Η Αραγονία ελεγχε τη μεγαλύτερη πολη της Ιβηρικής
( Βαρκελωνη) και της ιταλικης (Ναπολη)

Αραγονία και Καστίλλη πολεμούσαν συχνά, όμως το 1496με το γάμο του Φερδινάρδου (διαδοχος
θρόνου Αραγονίας) με την Ισαβέλλα (διάδοχο του θρόνου της Καστίλλης έγιναν ένα διατηρώντας όμως
ξεχωριστους θεσμούς έως το 1716.

Οι Εβραίοι ήταν διασκορπισμένοι στη χώρα και έπαιξαν ρόλο στη διοίκηση την υγεία, την εκπαίδευση
και το εμπόριο, υπέστησαν όμως δύο πογκρόμ και μετα την κατάληψη της Γρανάδας από χριστιανούς
το 1492 20.00 οικογένειες μετανάστευσαν στις μεγάλες πόλεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 4

CHAT GPT

Η Αναγέννηση και ο Ουμανισμός είναι στενά συνδεδεμένα και μοιράζονται πολλά κοινά
χαρακτηριστικά, καθώς ο Ουμανισμός αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της πνευματικής και
φιλοσοφικής κίνησης της Αναγέννησης. Τα βασικά χαρακτηριστικά της Αναγέννησης και του
Ουμανισμού περιλαμβάνουν:

Αναβίωση της Αρχαίας Ελληνικής και Ρωμαϊκής Πολιτιστικής Κληρονομιάς: Και η Αναγέννηση και ο
Ουμανισμός επέκτειναν το ενδιαφέρον τους στην αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή πολιτιστική
κληρονομιά, θεωρώντας την πηγή έμπνευσης και πνευματικής ανανέωσης.

Ανθρωποκεντρικότητα (Ανθρωπισμός): Και η Αναγέννηση και ο Ουμανισμός τονίζουν την αξία και τη
σημασία του ανθρώπου. Επικεντρώνουν την προσοχή στην ανθρώπινη εμπειρία, την εκπαίδευση και
την ανάπτυξη του ατομικού δυναμικού.
Επιστημονική Πρόοδος: Και η Αναγέννηση και ο Ουμανισμός ενίσχυσαν το ενδιαφέρον για την
επιστήμη και την παρατήρηση του φυσικού κόσμου. Πραγματοποίησαν σημαντικές εξερευνήσεις στον
τομέα της αστρονομίας, της βιολογίας, της χημείας και της φυσικής.

Τέχνη και Αρχιτεκτονική: Οι καλλιτέχνες της Αναγέννησης και οι Ουμανιστές προσπάθησαν να

αναπαράγουν την φυσική πραγματικότητα με μεγαλύτερη ακρίβεια. Χρησιμοποίησαν την προοπτική
και την χρήση του φωτός και των σκιών. Στην αρχιτεκτονική, εμπνεύστηκαν από την αρχαία ρωμαϊκή και
ελληνική αρχιτεκτονική.

Εκπαίδευση και Λογοτεχνία: Η εκπαίδευση ήταν σημαντική στοιχείο της Αναγέννησης και του
Ουμανισμού. Οι πανεπιστημίες ανανεώθηκαν, και διδασκαλίες εστιάστηκαν στη μελέτη της κλασικής
λογοτεχνίας και φιλοσοφίας.

Κριτική της Εκκλησίας: Οι Ουμανιστές εκφράστηκαν κριτικά έναντι της Καθολικής Εκκλησίας και της
θρησκευτικής διδασκαλίας. Προώθησαν τη μελέτη των αρχαίων κειμένων και την ανεξάρτητη
πνευματική σκέψη.

Τα παραπάνω χαρακτηριστικά αποτελούν γενικές τάσεις και ιδέες που διαπνέουν την Αναγέννηση και
τον Ουμανισμό, αν και οι λεπτομέρειες μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με την περιοχή και τον χρόνο.

Τα αίτια ευδοκίμησης της Αναγέννησης ήταν η ισχυρή παράδοση, τα οικονομικά και τεχνικά
επιτεύγματα και ο πλούτος που είχε συγκεντρωθεί από μεγάλες οικογένειες στη Βόρεια Ιταλία.