Αποικιοκρατία - μεταπτυχιακό

Πορτογάλοι
 Οι Πορτογάλοι συγκρούστηκαν κατά κύριο λόγο με τους Άραβες και
κατέλαβαν τους εμπορικούς σταθμούς τους ως την Ινδία

 Ως το 1511 είχαν καταλάβει τους εμπορικούς σταθμούς του Άντεν (Ερυθρά

Θάλασσα), Ορμούζ (Περσικό κόλπο), Καλκούτα (Ινδία), Γκόα (δυτικά
παράλια Ινδιών-πρωτεύουσα πορτογαλικών αποικιών) και Μάλακα
(Μαλαισία)> στόχος ο έλεγχος των εμπορικών δρόμων και όχι η
εγκατάσταση μεγάλων αποικιών

 Το κράτος τους βασιζόταν σε ένα ιεραρχημένο σύστημα συνθηκών με τους

τοπικούς ηγεμόνες

 Τις αποικίες διοικούσε ένας αντιβασιλιάς με τη βοήθεια 5 κυβερνητών

 Μαζί με τη στρατιωτική υπήρχε έντονη εκκλησιαστική παρουσία με τους

καθολικούς μοναχούς να επιδιώκουν τον εκχριστιανισμό των κατοίκων

 Το 1515 το 40% των κρατικών εσόδων προερχόταν από τα κοιτάσματα

χρυσού στον ποταμό Ζαμβέζη (Αν.Αφρική) και το 68% των κρατικών εσόδων
προερχόταν από το σύνολο του αποικιακού εμπορίου

 Στα τέλη του 16ου αί. τα υψηλά έξοδα συντήρησης των αποικιών ανάγκασαν
το κράτος στην εκχώρηση του μονοπωλίου του αποικιακού εμπορίου σε
ομάδες εμπόρων

 Η Βραζιλία απέκτησε ενδιαφέρον μετά το 1530 όταν η πτώση στην

παραγωγή ζάχαρης στην Ινδία υπήρξε μεγάλη. Έκτοτε η Βραζιλία εξελίσσεται
σε παγκόσμιο κέντρο παραγωγής ζάχαρης. Οι ανάγκες για εργατικά χέρια
ενίσχυσε το δουλεμπόριο από την Αφρική, όπου μεταξύ των φυλών γίνονταν
εμφύλιοι πόλεμοι για να πουλήσουν τους αιχμαλώτους ως δούλους.

 Από το 1580 ως το 1640 Πορτογαλία και Ισπανία αποτέλεσαν έναν κοινό

βασιλικό οίκο εξαιτίας της αδυναμίας του βασιλικού οίκου των Αβίδ στην
Πορτογαλία να βρει διάδοχο.

 Ισπανία και Πορτογαλία ως τα τέλη του 17ου αι. θα συνεργαστούν αρμονικά

ειδικά για να αντιμετωπίσουν τους Ολλανδούς, Άγγλους και Γάλλους που
από τον 17ο και κύρια τον 18ο αιώνα ενθαρρύνουν το λαθρεμπόριο και
παραβιάζουν την πολιτική «κλειστής θάλασσας» μέσω της πειρατείας

 Το αποικιακό δίκτυο της Πορτογαλίας περιλάμβανε τη Βραζιλία (ανεξάρτητη

από το 1822), τις Αζόρες, το Πράσινο Ακρωτήρι, την Αγκόλα και τη
 Μοζαμβίκη (τελευταίες ανεξάρτητες το 1974) και τις μικρές εμπορικές
κτήσεις στη Γκόα, το Μακάο και το Τιμόρ

Ισπανοί
 Η ισπανική αυτοκρατορία ξεκίνησε αρχικά από την Εσπανιόλα (Αϊτή και Αγ.
Δομίνικος) και τα υπόλοιπα νησιά της Καραϊβικής αλλά επεκτάθηκε στην
αμερικανική ενδοχώρα

 Βασικά χαρακτηριστικά της πρώτης φάσης της κατάκτησης είναι ο έλεγχος

και ο αφανισμός των ιθαγενών, η προσπάθεια άμεσου ελέγχου των
αποικιών από τη μητρόπολη και η δράση των καθολικών μοναχών.

 Από τις αρχές του 16ου αι. οι ιθαγενείς των νησιών της Καραϊβικής έχουν
αφανιστεί πλήρως και έχουν αντικατασταθεί από αφρικανούς δούλους.

 Στην ηπειρωτική χώρα και ως το 1720 ίσχυσε ο θεσμός της encomienda δηλ.
κάθε σε κάθε Ισπανό αντιστοιχούσε ένας αριθμός Ινδιάνων, οι οποίοι
εργάζονταν για εκείνον και ο αφέντης με τη σειρά όφειλε να τους
εκχριστιανίσει και να τους μάθει ισπανικά. Στο Περού ακολούθησαν την
πολιτική των Ινκας τη mita και υποχρέωναν τους Ινδιάνους σε μετανάστευση
και υποχρεωτική εργασία προς όφελος του δημοσίου. Παρόμοιο σύστημα –
αν και όχι τόσο απάνθρωπο- χρησιμοποιούσαν και στο Μεξικό το
repartimiento

 Ο δομινικανός ιεραπόστολος Μπαρτολομέο Λας Κάσας στα μέσα του 17ου αι.
με επιστολές και κείμενά του καταδίκασε τις συνθήκες διαβίωσης των
Ινδιάνων και προκάλεσε την σφοδρή αντίδραση της ισπανικής κυβέρνησης.
Τα κείμενά του τα χρησιμοποίησαν για προπαγανδιστικούς λόγους αργότερα
οι Άγγλοι και οι Γάλλοι

 Η Μαδρίτη ακολούθησε γενικά πολιτική ανεκτική απέναντι στους Ισπανούς

των αποικιών. Τους επέτρεπε να εκφραστούν σε γενικές γραμμές ελεύθερα
ενισχύοντας τη συγκρότηση τοπικών αριστοκρατιών για την από κοινού
διαχείριση της πολυέξοδης αυτοκρατορίας.

 Τον έλεγχο της αυτοκρατορίας είχε το Μέγα Συμβούλιο των Ινδιών στην
μητρόπολη το οποίο διόριζε με τη σύμφωνη γνώμη του βασιλιά τους
αντιβασιλείς του Μεξικό και του Περού, τους διοικητές της Γουατεμάλας και
του Πουέρτο Ρίκο αλλά και τους επισκόπους της εκκλησίας.

 Κατά το 16ο αι. μετανάστευσαν στη Ν.Αμερική περίπου 300.000 άνδρες και
ήταν μειοψηφία τόσο αναφορικά με τους ινδιάνους, όσο και από τους
Αφρικανούς.
 Η σημασία των Ανακαλύψεων για την Ευρώπη και τον Κόσμο

 Α) Η υπερπόντια επέκταση έδωσε την δυνατότητα στην οικονομία που

ασφυκτιούσε από τα πολιτικά προβλήματα της Γηραιάς Ηπείρου και από την
σύγκρουση με τον μουσουλμανικό κόσμο να ανανεωθεί και να αλλάξει την
μορφή. Τα πολύτιμα μέταλλα, τα νέα αγροτικά και κτηνοτροφικά προϊόντα
και οι υπόλοιπες άφθονες πρώτες ύλες που ανακαλύφθηκαν στην Αφρική,
την Ινδία και κυρίως στην Αμερική επέτρεψαν στην Ισπανία και την
Πορτογαλία να ισοσκελίσουν τον κρατικό προϋπολογισμό τους, να
διατηρήσουν αξιόμαχες στρατιωτικές δυνάμεις και να κυριαρχήσουν
πολιτικά, στρατιωτικά και οικονομικά στον ευρωπαϊκό χώρο από τα τέλη του
15ου ως τα μέσα του 16ου αι.

 Η οικονομική θεωρία του μερκαντιλισμού απέκτησε με τις Ανακαλύψεις μια

πρώτη πρακτική μορφή πριν την ολοκληρωτική πολιτική του επικράτηση στα
τέλη του 16ου αι. και κυρίως κατά τον 17ο αι. Η εμποριοκρατία κυριάρχησε
στην ευρωπαϊκή οικονομία και κατέστη εθνική πολιτική για τις μεγάλες
 χώρες, οι οποίες προσπαθούσαν να θωρακίσουν τα ντόπια κεφάλαια
βασιζόμενες στο δίπολο συσσώρευση κεφαλαίων (χρυσού και ασημιού) και
προστασία για το εθνικό εμπόριο.

 Μερκαντιλισμός: Η οικονομική φιλοσοφία που κυριάρχησε το 16ο και 17ο

αι. και στηριζόταν στην αντίληψη ότι ο πλούτος ενός έθνους βασίζεται κατά
κύριο λόγο στη συσσώρευση πολύτιμων μετάλλων (χρυσού-αργύρου). Για
την Ισπανία και την Πορτογαλία αυτό σήμαινε στήριξη κυρίως των
εισαγωγών από τη Νότια Αμερική, ενώ για άλλες χώρες όπως η Αγγλία και η
Γαλλία σήμαινε ότι έπρεπε να έχουν περισσότερες εξαγωγές από εισαγωγές
προϊόντων. Για το λόγο αυτό το κράτος όφειλε να εφαρμόζει εμπορικό
προστατευτισμό (δηλαδή υψηλή φορολογία στις εισαγωγές και ενίσχυση
των εξαγωγών).

 Ωστόσο, η υπερβολική συσσώρευση πολύτιμων μετάλλων στην Ευρώπη

δημιούργησε πληθωριστικές τάσεις και ένα πρωτοφανές κύμα ακρίβειας σε
ολόκληρη την Ευρώπη κατά τον 16ο αι.

Β) Η μορφή που έλαβε το εμπόριο μέσω των αποικιών στην Ευρώπη

δημιούργησε τις προϋποθέσεις, ώστε να μιλάμε για μια πρώτη
παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Η ανάπτυξη του τραπεζιτικού συστήματος
αρχικά στην Ιβηρική και αργότερα στη Γερμανία και τη Φλάνδρα έθεσαν τα
πλαίσια για τη διαμόρφωση των σύγχρονων οικονομικών συναλλαγών.
Όπως απέδειξαν και οι πληθωριστικές κρίσεις του 16ου αι. που έπληξαν
ολόκληρη τη δυτική Ευρώπη, οι εξελίξεις στις αποικίες και οι σχέσεις τους με
την μητρόπολη είχαν τη δύναμη να επηρεάσουν το σύνολο των οικονομιών
της ηπείρου, οι οποίες πλέον συνδέονταν. Οι αγορές των ευρωπαϊκών
χωρών κατανάλωναν και εξήγαγαν σχεδόν παρόμοια προϊόντα, σε κοινές
νομισματικές αξίες, ενώ η κινητικότητα μεταξύ των εμπόρων λαμβάνει πιο
μόνιμα χαρακτηριστικά παρά τον προστατευτισμό των κρατών.

 Γ) Το οικονομικό κέντρο της Ευρώπης μετατοπίζεται πλέον οριστικά από τον

μεσογειακό χώρο στην Δύση. Αρχικά η Ιβηρική και στη συνέχεια η
Βορειοδυτική Ευρώπη (Αγγλία, Κάτω Χώρες, Γαλλία) συγκροτούν τη βάση
του νέου οικονομικού συστήματος που πλέον ανοίγεται στους Ωκεανούς
εγκαταλείποντας την κλειστή θάλασσα. Η Σεβίλλη, η Λισσαβώνα, το
Μπρίστολ και κυρίως η Αμβέρσα αποτελούν τα νέα ναυτιλιακά, εμπορικά
και τραπεζιτικά κέντρα.

 Δ) Η ανακάλυψη των νέων χωρών στην Αμερική δίνει τη δυνατότητα σε

πλεονάζον εργατικό δυναμικό της Ευρώπης να αναζητήσει νέες ευκαιρίες
εργασίας. Μαζί με την διοχέτευση προς τις αποικίες του πλεονάζοντος –και
σε κάποιες περιπτώσεις επικίνδυνο για εξεγέρσεις- αγροτικού
 προλεταριάτου της Ισπανίας και της Πορτογαλίας, οι υπερπόντιες κτήσεις
θέλγουν χαμηλόβαθμους αριστοκράτες, φιλόδοξους εμπόρους και
τυχοδιώκτες κάθε είδους και από ολόκληρη την Ευρώπη. Η οικονομική κρίση
των ιταλικών πόλεων στον ύστερο 15ο αι. οδήγησε αρκετούς Γενοβέζους,
Βενετούς και Φλωρεντινούς όλων των τάξεων στην Ισπανία και από εκεί στα
πλοία για το Νέο Κόσμο. Κοντά τους προτεστάντες από την Γαλλία, τις Κάτω
Χώρες και τη Γερμανία αλλά και Εβραίοι της Ιβηρικής αντιμετώπισαν την
μετανάστευση ως την έσχατη λύση για την σωτηρία τους από τις διώξεις των
καθολικών. Μικρή αρχικά αλλά με συνεχή αυξανόμενη τάση, η ευρωπαϊκή
μετανάστευση άλλαξε την μορφή των αμερικανικών κοινωνιών με
αποτέλεσμα να μιλάμε για προκολομβιανή και κολομβιανή ή
μετακολομβιανή Αμερική. Η δημιουργία νέων κοινωνικών αλλά και
φυλετικών ομάδων στην Αμερική (κρεολοί) καθόρισε την μορφή και την
πορεία των αποικιακών κοινωνιών ως τις μέρες μας.

 Ε) Η επαφή των Ευρωπαίων με έναν πραγματικό νέο κόσμο δημιούργησε μια

αμφίδρομη πολιτιστική πλατφόρμα. Δεν ήταν μόνο η ανταλλαγή νέων
προϊόντων ή η αλλαγή των διατροφικών και άλλων συνηθειών αλλά και η
ανακάλυψη, προσέγγιση και αμφίδρομη επίδραση δύο διαφορετικών
πολυμορφικών πολιτισμών. Παρά το άνισο ισοζύγιο πολιτισμικών
ανταλλαγών, η Ευρώπη αλλάζει πολιτισμικά από την επαφή της με την
Αμερική. Οι γνώσεις για τον Νέο Κόσμο αναπτύσσονται παράλληλα με την
πρόοδο της τεχνολογίας, της ναυσιπλοΐας, της χαρτογραφίας και άλλων
επιστημών που υπηρετούν κατά βάση τον στόχο ανακάλυψης νέων
περιοχών και θεμελίωσης νέων μακρινών εγκαταστάσεων. Ο Ευρωπαίος
βρίσκεται σε μια συνεχή κίνηση, σε μια κατάσταση παρόμοιά της δεν υπήρξε
ποτέ ως τότε στην ανθρώπινη ιστορία. Η γεωγραφία αποκτά πλέον
παγκόσμιες διαστάσεις και ο Ευρωπαίος γίνεται ο πρωταγωνιστής της.

 ΣΤ) Σημαντικότερη ωστόσο υπήρξε η επίδραση στον πολιτισμό και τις

κοινωνίες της Αμερικής (αλλά και της Αφρικής και της Ασίας) από την βίαιη
εισβολή των Ευρωπαίων. Οι ιθαγενείς σε πολλές περιπτώσεις
εξολοθρεύθηκαν, οι σημαντικότατοι πολιτισμοί των Μάγιας, των Αζτέκων
και των Ίνκας καταστράφηκαν ολοκληρωτικά, μια σειρά μολυσματικών
ασθενειών που μεταφέρθηκαν από την Ευρώπη στην Αμερική ολοκλήρωσαν
το έργο των κονκισταδόρων. Η εκκλησία επιβλήθηκε δια της βίας και ο
καθολικισμός αντικατέστησε αρχέγονες θρησκείες επικρατώντας σχεδόν
ολοκληρωτικά. Το δουλεμπόριο αποτέλεσε για παραπάνω από 150 χρόνια
την επαχθέστερη αλλά και μία από τις επικερδέστερες οικονομικές
δραστηριότητες των Ευρωπαίων με συνέπειες και στην εθνολογική σύνθεση
των νέων κτήσεων. Η επαφή των Ευρωπαίων με τους εξωευρωπαϊκούς
πληθυσμούς οδήγησε και στην διατύπωση των πρώτων θεωριών
 ταξινομήσεων σε ανώτερες και κατώτερες φυλές, στην επικράτηση δηλαδή
διακρίσεων με βάση την φυλετική καταγωγή.

 Ζ) Στον τομέα των διεθνών σχέσεων τέλος η ανακάλυψη του Νέου Κόσμου
οδήγησε σε επαναπροσδιορισμό των διακρατικών επαφών και σε μια νέα
αναγκαστική ρύθμιση σε παγκόσμιο επίπεδο.

 Η παράκαμψη της ισλαμικής βόρειας Αφρικής και της Μέση Ανατολής,

οδήγησε σε σταδιακή αλλαγή της οπτικής των Ευρωπαίων απέναντι στους
Άραβες και τους Τούρκους. Η αντικατάσταση των αραβικών εμπορικών
σταθμών στον Περσικό Κόλπο και στην Ινδία από τους Πορτογάλους ήταν
μια σημαντική νίκη της Ευρώπης.

 Ο χωρισμός του κόσμου σε ζώνες ισπανικής και πορτογαλικής επιρροής με

τη συνθήκη της Τορδεσίγιας φανέρωνε τη βούληση για μια ρύθμιση του
ανταγωνισμού προκειμένου να αποφευχθούν οι συγκρούσεις και με στόχο
την καλύτερη εκμετάλλευση των νέων περιοχών. Η συνθήκη αν και
παραβιάστηκε στην Ασία από τους Ισπανούς με την κατάληψη των
Φιλιππίνων και από τους Πορτογάλους στο εσωτερικό της Βραζιλίας,
αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα σημεία στην ιστορία των διεθνών
σχέσεων.

 Παράλληλα, η εμφάνιση των κουρσάρων δηλαδή των μισθωμένων πειρατών

που δρούσαν προς όφελος των Άγγλων, των Γάλλων και αργότερα των
Ολλανδών έκανε φανερό ότι η νέα παγκόσμια τάξη που εγκαθίδρυσαν οι
Ίβηρες υπό την παπική ευλογία δεν ήταν αποδεκτή από όλους. Οι αποικίες
και ο ανταγωνισμός για την παγκόσμια εμπορική κυριαρχία μετέτρεψαν το
ζήτημα των διακρατικών σχέσεων από ευρωπαϊκό σε παγκόσμιο
προσδίδοντας του νέα χαρακτηριστικά.
Οι νέες αποικιακές δυνάμεις 17ος-18ος αι.
Άλλες εξερευνήσεις ταυτόχρονα με τους Ίβηρες

η Πορτογαλία και η Ισπανία δημιούργησαν τις σημαντικότερες

αυτοκρατορίες.

Αντίθετα οι υπόλοιπες χώρες (Αγγλία, Γαλλία, Ολλανδία) κατά την περίοδο

αυτή οργάνωσαν μάλλον περισσότερο εξερευνητικές αποστολές παρά
μόνιμες εγκαταστάσεις όπως οι Ίβηρες.

Μετά το 1600 οι αποικιακές κτήσεις των χωρών αυτών κατόρθωσαν να

υπερκεράσουν σε οικονομική και πολιτική σπουδαιότητα τις ιβηρικές
αυτοκρατορίες.

Κατά τον 16ο αι. άγγλοι και γάλλοι θαλασσοπόροι έστρεψαν την προσοχή
τους στη Βόρεια Αμερική, μια περιοχή που ως τότε είχε απασχολήσει παρά
ελάχιστα τους Ισπανούς και καθόλου τους Πορτογάλους

Τζ.Κάμποτ

Πρωτοπόρος στις αγγλικές εξερευνητικές προσπάθειες υπήρξε ο γενοβέζος

Τζιοβάννι Καμπότο, ο οποίος έμεινε γνωστός με την αγγλική μορφή του
ονόματός του δηλ. Τζών Κάμποτ. Ο Κάμποτ, εμπνεόμενος από τα ταξίδια του
Κολόμου, προσπάθησε αρχικά να λάβει άδεια εξερεύνησης της Αμερικής
από τους Ισπανούς, οι οποίοι όμως αρνήθηκαν.

Στράφηκε στην Αγγλία, η οποία υπό τον βασιλιά Ερρίκο Ζ’ έκανε τα πρώτα
βήματα για να ακολουθήσει τους Ισπανούς στις Ανακαλύψεις.

Το 1497 ο Κάμποτ έφθασε στη σημερινή Νέα Γη του Καναδά και έγινε κατά
τον τρόπο αυτό ο πρώτος Ευρωπαίος που αποβιβάστηκε στην ηπειρωτική γη
της νέας ηπείρου, καθώς ως τότε ο Κολόμβος είχε περιοριστεί στα νησιά της
Καραϊβικής.

Ο θάνατος του Κάμποτ κατά τη διάρκεια ενός νέο ταξιδιού (1498) στα
ανοιχτά της Ιρλανδίας στέρησαν την Αγγλία από έναν εξαιρετικό
θαλασσοπόρο, ενώ παράλληλα εσωτερικά πολιτικά προβλήματα που
ενέσκηψαν τα επόμενα χρόνια δεν επέτρεψαν στην Αγγλία να
επαναδραστηριοποιηθεί στον συγκεκριμένο τομέα παρά στα τέλη του 16ου
αι.

Ζακ Καρτιέ

Τα ταξίδια του Κάμποτ στον Καναδά συνέχισε με μεγαλύτερη επιτυχία ο Ζακ

Καρτιέ, για λογαριασμό του βασιλιά της Γαλλίας Φραγκίσκο Α’.

Με βάση το Σαίν Μαλό στη Βρετάνη, τα γαλλικά πλοία πρωταγωνίστησαν

στην εξερεύνηση του Καναδά και έθεσαν τις βάσεις για τον κατοπινό
εποικισμό της περιοχής που ως σήμερα διατηρεί έντονο το γαλλικό
χαρακτήρα.

Το πρώτο ταξίδι του Καρτιέ πραγματοποιήθηκε το 1534 με δεδηλωμένο

αρχικό στόχο την ανακάλυψη ενός βορείου περάσματος που θα οδηγούσε
στην Ασία. Κατά το πρώτο ταξίδι εξερεύνησε την περιοχή γύρω από την
σημερινή Νέα Σκωτία και τον κόλπο του Αγίου Λαυρεντίου.

Οι κλιματολογικές συνθήκες που συνάντησε και η εχθρότητα των ιθαγενών

προκάλεσαν μάλλον την απέχθειά του για τη νέα ήπειρο.

Στο δεύτερο ταξίδι του το 1535-1536 διέσχισε τον ποταμό του Αγίου
Λαυρεντίου και καταβάλλοντας τους ιθαγενείς Ιροκέζους έφθασε στο
σημερινό Κεμπέκ και στο Μόντρεαλ.

Το τρίτο ταξίδι πραγματοποιήθηκε την περίοδο 1541-1542 και αφορούσε

εξερευνήσεις γύρω από τον ποταμό Άγιο Λαυρέντιο, καθώς και την ίδρυση
του πρώτου φρουρίου στην περιοχή που υποδέχθηκε τους πρώτους
διακόσιους γάλλους εποίκους. Οι δυσκολίες που προέκυπταν από τον βαρύ
χειμώνα και τα προβλήματα στην τροφοδοσία και στην αντιμετώπιση των
ιθαγενών, δεν επέτρεψαν στον Καρτιέ να παραμείνει στην περιοχή και το
1542 επέστρεψε στη Γαλλία αφήνοντας πλέον τις εξερευνήσεις στην
αρμοδιότητα απευθείας της γαλλικής αυλής.

Αγγλοισπανικός ανταγωνισμός

Στα τέλη του 16ου αι. , αναπτύχθηκε στην Ευρώπη έντονα ο ισπανοαγγλικός
ανταγωνισμός.

Από το 1576 ως το 1579 ο Μάρτιν Φρόμπισερ πραγματοποίησε ταξίδια

εξερεύνησης ανάμεσα στην Γροιλανδία και τις βόρειες ακτές του Καναδά,
αναζητώντας ένα ασφαλές βόρειο πέρασμα προς την Ασία.

Στην ίδια περιοχή νέα ταξίδια πραγματοποίησε ο Τζόν Ντέηβις από το 1585
ως το 1587, συμβάλλοντας αποφασιστικά στην εξερεύνηση και τη
χαρτογράφηση των αρκτικών περιοχών της περιοχής.

Πρωταγωνιστικό ρόλο στην εξερεύνηση της Βορείου Αμερικής είχε ο

θαλασσοπόρος και κουρσάρος Φράνσις Ντρέηκ. Έχοντας πλούσια εμπειρία
στο εμπόριο σκλάβων από την Αφρική προς το Νέο Κόσμο και στις
κουρσαρικές επιδρομές κατά ισπανικών πλοίων, ο Ντρέηκ πραγματοποίησε
ανάμεσα στα 1577 και 1580 τον πρώτο ολοκληρωμένο περίπλου του
κόσμου. Κατά τη διάρκεια του περίπλου λεηλάτησε ισπανικά πλοία, πέρασε
για πρώτη φορά τη Γη του Πυρός, προσέγγισε την δυτική ακτή του Καναδά,
διέσχισε τον ειρηνικό, τον Ινδικό και περνώντας από το Ακρωτήριο της Καλής
Ελπίδας επέστρεψε στην Αγγλία.

Η εμφάνιση και η συγκρότηση νέων αποικιακών δυνάμεων

Από τα τέλη του 16ου αι. οι Ιβηρικές χώρες αρχίζουν να χάνουν την
πρωτοκαθεδρία στην αποικιακή εξάπλωση και το διηπειρωτικό εμπόριο>
παρόλα αυτά θα διατηρήσουν αποικίες ως τον 20ο αι., ενώ τον 17ο αι. η
Ισπανία θα απλωθεί και στις ΝΔ περιοχές της Β.Αμερικής

Ο 17ος αι. ανήκει στις Κάτω Χώρες-Ολλανδία

18ος αι. ανήκει στην Αγγλία (από το 1707 που ενώθηκε με τη

Σκοτία=Μ.Βρετανία) και στη Γαλλία

Πλεονεκτήματα των νέων δυνάμεων: είχαν άμεση πρόσβαση στον Ατλαντικό

και καλύτερα λιμάνια από τους Ίβηρες, γνώριζαν το αποικιακό εμπόριο,
αφού οι Κάτω Χώρες ως το 1713 ανήκαν στην Ισπανία, δεν είχαν εξαρτήσεις
και έριδες με την κυρίως Ευρώπη (ειδικά η Αγγλία και η Ολλανδία)
Ανέθεσαν την οργάνωση εμπορικών σταθμών και τη διεξαγωγή του
αποικιακού εμπορίου σε εμπορικές εταιρίες. Οι εταιρίες αυτές λάμβαναν
την άδεια από το κράτος και συνεπάγονταν ικανοποιητικά μερίσματα στους
μετόχους τους στη μητρόπολη. Μέτοχος πολλές φορές ήταν και το κράτος.

Την ίδια περίοδο εκδηλώνεται η εδαφική επέκταση της Ρωσίας στην Σιβηρία
και στον Καύκασο: αποτελεί μιας άλλου είδους αποικιακή εξάπλωση με
διαφορετικές στοχεύσεις και αποτελέσματα= πρόκειται για εποικισμό
σχετικά άγονων περιοχών, αραιοκατοικημένων και αποτέλεσαν επέκταση
του εδάφους της νέας αυτοκρατορίας

Η Ευρώπη τον 16ο αι. Από την αυτοκρατορία του Φιλίππου Β’ στην
ισπανική υποχώρηση

Όταν το 1519 ο Κάρολος Ε’ της Ισπανίας αναδεικνυόταν ηγήτορας του οίκου

των Αψβούργων η επικράτειά του επεκτεινόταν πέρα από την Ιβηρική
αγκαλιάζοντας το μεγαλύτερο μέρος της Δυτικής και Κεντρικής Ευρώπης.

Η ήττα της περίφημης ισπανικής ναυτικής αρμάδας από τον αγγλικό στόλο
υπό τον παλιό κουρσάρο του στέμματος Φράνσις Ντρέηκ στη θάλασσα της
Μάγχης το 1588 σηματοδότησε την ναυτική υποχώρηση της Ισπανίας προς
όφελος της νέας θαλάσσιας δύναμης, της Αγγλίας, η οποία και θα
κυριαρχήσει πλέον στους θαλάσσιους δρόμους προς τη Βόρεια Αμερική, ενώ
θα επεκτείνει σταδιακά το δίκτυό της και νοτιότερα. Η οικονομική κρίση που
θα πλήξει την Ιβηρική ως απότοκο της αλόγιστης εισαγωγής χρυσού και
ασημιού θα οδηγήσει σε στρατιωτική και πολιτική αποδυνάμωση της
ιβηρικής αυτοκρατορίας. Θα ακολουθήσουν ως τα μέσα του 17ου αι. μια
σειρά από εξεγέρσεις στην ίδια την Ιβηρική (Χώρα των Βάσκων και
Καταλονία), στην Ολλανδία (με την οριστική απόσχισή της από τους
Αψβούργους), η εκ νέου ανεξαρτητοποίηση της Πορτογαλίας και ο
Τριακονταετής Πόλεμος (1618-1648)

Η οικονομική κρίση που έπληξε την Ιβηρική στα τέλη του 16ου αι. έφθασε
στο αποκορύφωμά της τις πρώτες δεκαετίες του επόμενου αιώνα.

Τις αιτίες τις κρίσης ίσως θα πρέπει να τις αναζητήσουμε στην ουσία του
οικονομικού συστήματος που επικρατούσε την εποχή αυτή σε ολόκληρη την
Δύση.

Είναι η περίοδος που στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες κυριαρχούσε η

οικονομική θεωρία του μερκαντιλισμού (εμποριοκρατίας) που βασίζεται
στην υπόθεση ότι ο παγκόσμιος διαθέσιμος πλούτος είναι σταθερός και ότι
τα έθνη πρέπει να εξάγουν περισσότερα αγαθά απ' όσα εισάγουν έτσι ώστε
να εξασφαλίζουν σταθερή προμήθεια από χρυσό και ασήμι στα κρατικά
 ταμεία. Η διαδικασία αυτή ήταν απαραίτητη για τη διατήρηση και την
ενίσχυση της κρατικής δύναμης και αυτάρκειας.

Η αποικιακή επέκταση θεωρήθηκε μείζονος σημασίας για την προμήθεια

πρώτων υλών, για την κατανάλωση προϊόντων που παρήγαγε η μητρόπολη
και κυρίως για την εισαγωγή πολύτιμων λίθων και μετάλλων.

Ωστόσο, οι Ισπανοί ιθύνοντες, επαναπαυμένοι στην απρόσκοπτη εισαγωγή

χρυσού από την Αμερική, δεν προχώρησαν σε λελογισμένη χρήση των
αμύθητων κρατικών αποθεμάτων. Η ανεξέλεγκτη εισροή χρυσού και
ασημιού από τις αποικίες οδήγησαν αναπόφευκτα σε υποτίμηση τις αξίας
των μεταλλευμάτων αυτών και σε αύξηση του πληθωρισμού σε ολόκληρη
την ήπειρο

Η λήξη του Τριακονταετούς Πολέμου θα βρει του Ίβηρες σε σαφή

υποχώρηση. Χάνοντας οριστικά τις ηπειρωτικές κτήσεις τους, θα
αναδιπλωθούν στη χερσόνησο και θα έχουν πλέον να αντιμετωπίσουν και
την καχυποψία της γειτονικής Πορτογαλίας που από το 1640 θα είναι εκ
νέου ανεξάρτητη και θα αναδειχθεί σε σημαντικό εταίρο της Αγγλίας.

ο ανταγωνισμός της Αγγλίας και μετά τα μέσα του 16ου αι. και της Γαλλίας
θα είναι έντονος εντός και εκτός της ηπείρου.

Η πτώση της Πορτογαλίας

οι Πορτογάλοι κατά την περίοδο της Ιβηρικής Ένωσης και εξαιτίας της εμπλοκής της
στον Τριακονταετή Πόλεμο έχασαν πολλούς από τους εμπορικούς τους σταθμούς
ειδικά στην Ασία και την Αφρική προς όφελος κυρίως των Ολλανδών αλλά και των
Άγγλων και Γάλλων. Ειδικά στην Ινδία, η απώλεια των σταθμών κατά μήκος των
δυτικών ακτών της χερσονήσου στέρησε την Πορτογαλία από την αποκλειστική
διακίνηση τσαγιού και μπαχαρικών στην Ευρώπη.

Η πορτογαλική οικονομία εμφανίστηκε πιο ευάλωτη εξαιτίας της μονοδιάστατης

δομής του εμπορίου της με τις αποικίες και κυρίως με τη Βραζιλία. Η σχεδόν
μονοπωλιακή παραγωγή και εμπορία ζάχαρης από την Βραζιλία προς την Ευρώπη
που αποτελούσε από τις αρχές του 15ου αι. το βασικότερο στήριγμα της
πορτογαλικής οικονομίας αποτελούσε ταυτόχρονα και τροχοπέδη για την
πορτογαλική οικονομία. Όταν τον 16ο και 17ο αι. οι ολλανδικές και αγγλικές κτήσεις
στην Καραϊβική προώθησαν την συστηματική καλλιέργεια του ζαχαροκάλαμου, η
πορτογαλική οικονομία δέχθηκε ένα ανεπανόρθωτο πλήγμα, καθώς έχασε την
αποκλειστικότητα στην παραγωγή και διάθεση του προϊόντος στον ευρωπαϊκό
χώρο.
Η τακτική των πορτογάλων εμπόρων να κάνουν τις αγοραπωλησίες τους σε χρυσό
και ασήμι για να προλάβουν τους ανταγωνιστές τους τελικά οδήγησε σε ελλείμματα
των κρατικών ταμείων, καθώς το κέρδος από τα εμπορευόμενα προϊόντα δεν
επαρκούσε για να καλύψει τις απώλειες.

Η γεωγραφική θέση της Πορτογαλίας είναι τέτοια που της απαγόρευε στην
ουσία το εμπόριο με την ευρωπαϊκή ενδοχώρα, την ώρα που τα ολλανδικά
και αγγλικά λιμάνια βρίσκονταν πλησίον των μεγάλων εμπορικών χερσαίων
δρόμων της ηπείρου

Ολλανδία
Για ένα αιώνα από το 1566 ως το 1648 οι Κάτω Χώρες βρίσκονταν σε πόλεμο
με την Ισπανία που κατείχε της νότιες Κάτω Χώρες (δηλ. το Βέλγιο) και
εποφθαλμιούσε τις βόρειες δηλ. τις Ηνωμένες Επαρχίες. Ο ασφυκτικός
ισπανικός θαλάσσιος αποκλεισμός οδήγησε στην αναζήτηση νέων
θαλάσσιων δρόμων βορειότερα

Στην ανάπτυξη του αποικιακού εμπορίου συντελούσε η τάση της αστικής

εμπορικής τάξης στις ανταλλαγές. Ήδη είχαν αναπτύξει εμπορικές
ανταλλαγές με τη Σκανδιναβία και τη Βαλτική. Επίσης είχαν τεχνολογική
πρόοδο> το μικρό κινητό ιστίο βοηθούσε τα πλοία τους να κινούνται
γρηγορότερα.

Οι πρώτες αποικίες ήταν στην ΝΑ Ασία από ιδιωτική εταιρία το 1595. Ως τα

μισά του 17ου αι. εκτοπίζουν με τη βία τους Πορτογάλους από τις
περισσότερες κτήσεις τους στις περιοχές αυτές. Διατηρούν τον έλεγχο των
μπαχαρικών σε ολόκληρη τη θάλασσα από τη Μαλαισία, στην Ινδονησία, τις
Φιλιππίνες, τη Νότια Κίνα.

Από το 1641 ως το 1859 είναι οι μόνοι Ευρωπαίοι που έχουν το δικαίωμα

εμπορικών συναλλαγών με τους Ιάπωνες και έχουν σταθμό κοντά στο
Ναγκασάκι.

Εμπορικούς σταθμούς διατήρησαν και στην ινδική χερσόνησο και στην

Κεϋλάνη

Δεν εγκαταστάθηκαν άποικοι. Ήταν κύρια εμπορικοί σταθμοί. Η μόνη μαζική

εγκατάσταση έγινε στο Κέιπ Τάουν στη Ν.Αφρική όπου εκτόπισαν τους
Πορτογάλους. Στην αποικία αυτή εγκαταστάθηκαν αργότερα και Γερμανοί
και Γάλλοι προτεστάντες.

Η πολιτική των εταιρειών

1602: Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών= η σημαντικότερη εταιρεία αποικιακού
εμπορίου. Λειτουργούσε υπό τον έλεγχο του εμπορικού επιμελητηρίου του
Άμστερνταμ και είχε μετοχικό χαρακτήρα

Προσπαθούσαν να έρχονται σε συναλλαγή με τους τοπικούς ηγεμόνες για να

μη χρειάζεται να εγκατασταθούν μαζικά

Κέντρο η Μπατάβια στην Ιάβα

Στο Νέο Κόσμο: εταιρία Δυτικών Ινδιών (1621); Είχαν μικρές αποικίες που
τελικά δεν είχαν μεγάλη διάρκεια ζωής; Νέο Άμστερνταμ (Ν.Υόρκη), Λόνγκ
Άιλαντ, Αντίλλες, Τρινιντάντ, Σουρινάμ.

Οι περισσότερες χάθηκαν καθώς οι Ολλανδοί απασχολούνταν κυρίως ως

λαθρέμποροι στην υπηρεσία Γάλλων ή Άγγλων και αδιαφορούσαν για πιο
μόνιμες κτήσεις.

Στο Σουρινάμ οι Ολλανδοί ενθάρρυναν την εξαγωγή του πολιτικού μοντέλου

της μητρόπολης με την δημιουργία αντιπροσωπευτικού συστήματος για
όλους ακόμα και για τους γηγενείς

Ίδρυση το 1602 της Εταιρίας Ανατολικών Ινδιών , μιας πολυμετοχικής

εταιρίας με τη συμμετοχή στο αρχικό κεφάλαιο και του ίδιου του δήμου του
Άμστερνταμ.

Η ιδέα για την λειτουργία μιας τέτοιας εταιρείας προήλθε από την
αντίστοιχη αγγλική εταιρία που είχε ιδρυθεί δύο χρόνια νωρίτερα στο
Λονδίνο.

Ο έλεγχος του μετοχικού κεφαλαίου της εταιρίας γινόταν από το εμπορικό

επιμελητήριο του Άμστερνταμ με τη συμμετοχή και άλλων πέντε ολλανδικών
επιμελητηρίων, ενώ γίνονταν δεκτά κεφάλαια και από αλλοεθνείς
πρόσφυγες που είχαν βρει καταφύγιο στην Ολλανδία καθιστώντας της την
πρώτη πολυεθνική εταιρία στην ιστορία.

Την προκήρυξη εγγραφής μετόχων στην εταιρία την ακολούθησε μια

διαφημιστική καμπάνια μέσω του τύπου προσέλκυσης ενδιαφερομένων,
γεγονός που αποτέλεσε μια ακόμη πρωτοτυπία στην ιστορία των
χρηματιστηριακών συναλλαγών.

Το κέρδος από το εμπόριο μοιραζόταν εν μέρει στους μετόχους, ενώ ένα

άλλο ποσό επενδυόταν εκ νέου είτε άμεσα με την οργάνωση νέων
αποστολών είτε έμμεσα με την διαπραγμάτευση μετοχών της εταιρίας στο
χρηματιστήριο.
 Η Εταιρία σε συνεργασία με την ολλανδική κυβέρνηση διαμόρφωνε το
πλαίσιο οργάνωσης των εμπορικών σταθμών δημιουργώντας επί της ουσίας
ένα δίπολο εξουσίας: ένα οικονομικό υπό την ευθύνη των εμπορικών
αντιπροσώπων κι ένα στρατιωτικό υπό την ευθύνη των πολιτικών και
στρατιωτικών αντιπροσώπων της Ολλανδίας οι οποίοι ήταν επιφορτισμένοι
με την οργάνωση της ασφάλειας των σταθμών.

Η Εταιρία υπήρξε η πλέον επιτυχημένη του είδους στο εμπόριο ειδικά στην
Ασία. Ανάμεσα στα 1602 και ως τα τέλη του 18ου αι. οπότε και διαλύθηκε
μετακίνησε ένα εκατομμύριο Ευρωπαίων για επαγγελματικούς λόγους στην
Ασία με 4785 πλοία και μετέφερε στην Ευρώπη πάνω από 2,5 εκ. τόνους
αγαθών από τις ασιατικές αγορές.

Γαλλία
Η πρώτη γαλλική αποικιακή αυτοκρατορία συγκροτήθηκε στο δεύτερο μισό
του 17ου αι.

Στις αρχές του 17ου η λήξη των ισπανογαλλικών συγκρούσεων και των
θρησκευτικών πολέμων επιτρέπει στη Γαλλία να ακολουθήσει αποικιακή
πολιτική

Στόχοι: το οικονομικό κέρδος αλλά και η αύξηση της ισχύος της απόλυτης
μοναρχίας.

Βασικό ρόλο παίζει η ατομική πρωτοβουλία προνομιούχων εμπορικών

εταιριών. Το κράτος έπαιζε ουσιαστικό ρόλο στη συγκρότησή τους και
παραχωρούσε το μονοπώλιο αποικιακού εμπορίου. Το στέμμα διατηρούσε
μια ψιλή κυριότητα. Οι εταιρείες ήταν βραχύβιες

Στα τέλη του 17ου αι. οι περισσότερες αποικίες στην Αμερική διαλύθηκαν και
πέρασαν υπό τον πλήρη έλεγχο του στέμματος

Στην Αμερική η Γαλλία είχε απλωθεί σε σημαντικό μέρος του Βορρά (Νέα
Γαλλία-Καναδάς: Μόντρεαλ, Κεμπέκ), στην Ορλεάνη και τη Λουϊζιάνα, στη
Γουαδελούπη, Μαρτινίκα, Αϊτή, Γρενάδα, Τομπάγκο και μέρος της Γουϊάνας.
Τα νησιά εξελίχθηκαν σε αποικίες φυτειών και αρκετές από αυτές
παρέμειναν γαλλικές ως σήμερα.

Στη Β.Αμερική εκμεταλλευτήκαν συμμαχίες με Ινδιάνους και παραχώρησαν

οικονομικά ανταλλάγματα για να διατηρήσουν τον έλεγχο

Το διοικητικό σύστημα ήταν συγκεντρωτικό και μικρογραφία του

μητροπολιτικού συστήματος. Κάθε αλλαγή στη Γαλλία περνούσε στις
αποικίες. Αρχικά η διοίκηση οριζόταν από το Παρίσι, με την επανάσταση
εξισώθηκαν αποικίες και επαρχίες και άρχισε η προσπάθεια αφομοίωσης.
Διακόπηκε με τον Ναπολέοντα.

Στην Ασία η γαλλική Εταιρεία Ινδιών είχε οργανώσει εμπορικούς σταθμούς

στην Ινδία. Όχι αποικιακή εγκατάσταση. Η ήττα από τους Βρετανούς στον
επταετή πόλεμο 1763 οδήγησε αποχώρηση των Γάλλων από τα περισσότερα
μέρη στην Ινδία.

Η κατάρρευση της πρώτης γαλλικής αυτοκρατορίας συνδέεται με την ήττα

αυτή, την ισχνή παρουσία αποίκων στη Β.Αμερική όπου το κλίμα δεν
ευνοούσε (Καναδάς) και υπήρχαν πολλές διαψεύσεις για την ανεύρεση
πολύτιμων μετάλλων, στην ασφυκτική μεταναστευτική πολιτική του
κράτους, στην απαγόρευση της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας στους Γάλλους
προτεστάντες να μεταναστεύσουν και στον αυστηρό έλεγχο που ασκούσε
στους αποίκους και στο γεγονός ότι η Γαλλία υπήρξε πάντα ηπειρωτική και
όχι ναυτική δύναμη.

Αγγλία
Κατά τον 17ο αι. η Αγγλία καταλαμβάνει και οργανώνει φυτείες των
Ισπανών, Ολλανδών και των Γάλλων στη Β.Αμερική

Απέκτησε αποικιακά ερείσματα στην Ινδία και στη Δυτική Αφρική οπότε
ήλεγχε τη ροή του δουλεμπορίου, ενώ επεδίωκε να καταλάβει και το
Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας

Η εδαφική θέση της Βρετανίας ευνοούσε τη ναυτική ανάπτυξη, την μη

εμπλοκή σε ηπειρωτικούς πολέμους και την ηρεμία στην οικονομική ζωή. Η
συσσώρευση εμπορικής και ναυτικής εμπειρίας, καθώς και πειρατικού
κεφαλαίου δημιούργησαν τις πολιτικές, στρατιωτικές και ψυχολογικές
συνθήκες για την ανάπτυξη της αποικιοκρατίας.

Νέους τόπους εγκατάστασης αναζητούσαν και οι νέες θρησκευτικές ομάδες

που κινούνταν εκτός Αγγλικανικής εκκλησίας, καθώς και η κρίση στο
εμπόριο στα τέλη του 16ου αι. με την Ολλανδία και τη Ρωσία.

Β.ΑΜΕΡΙΚΗ

: από το 1607 ως το 1732 δημιουργήθηκαν αποικίες εγκατάστασης που

έμελλε να γίνουν οι πρώτες 13 ανεξάρτητες ΗΠΑ. Οι Ινδιάνοι απωθήθηκαν
στο εσωτερικό και δεν αφανίστηκαν κατά το ισπανικό παράδειγμα> οι
Ινδιάνοι ήταν λιγότεροι από τη Ν.Αμερική και πιο διχασμένοι. Το κράτος
παραχωρούσε τις αποικίες είτε σε αριστοκράτες που γίνονταν ιδιοκτήτες
αποικιών είτε σε εμπορικές εταιρείες. Με τη διάλυση αργότερα των
εταιρειών οι αποικίες πέρασαν στο στέμμα. Κατά τον 18ο αι. οι αποικίες ήταν
αυτόνομες με δικά τους κοινοβούλια και νομοθεσία, ενώ το στέμμα
διατηρούσε μόνο φορολογικές υποχρεώσεις.

Επικράτησαν σύντομα θρησκευτικές ελευθερίες και ανοχή απέναντι σε ξένα

δόγματα γι’αυτό και έγιναν καταφύγιο για πολλούς Γερμανούς και
Ολλανδούς . Ο αυστηρός οικονομικός έλεγχος του εμπορίου των αποικών
προς τη μητρόπολη και αλλού, οι βιομηχανικοί περιορισμοί για να μη πληγεί
το μητροπολιτικό κεφάλαιο και η απαξίωση των αποίκων από τη μητρόπολη
οδήγησαν στον πόλεμο της Ανεξαρτησίας. Τα χρέη που σώρευσε ο επταετής
πόλεμος στην Αγγλία έγινε προσπάθεια να μετριαστούν με άμεση και
έμμεση φορολογία και με την απαίτηση να μην επεκταθούν οι άποικοι προς
τα δυτικά για να μην εμπλακούν σε δαπανηρούς πολέμους με τους
Ινδιάνους. Αρχικά οι άποικοι δεν ήθελαν την ανεξαρτησία αλλά λόγω της
στάσης του Λονδίνου έγινε τελικά ο βασικός στόχος. Στην Ανεξαρτησία
ενεπλάκησαν και οι Γάλλοι στα πλαίσια του αποικιακού ανταγωνισμού.

Το 1815 η Βρετανία είχε ελάχιστες αποικίες εγκατάστασης Μετά τη συνθήκη

των Παρισίων (1783) και την ίδρυση των ΗΠΑ, οι Βρετανοί εξακολουθούν να
ελέγχουν τον Καναδά και τις παλιές γαλλικές αποικίες του Κεμπέκ (που
χάθηκαν κατά τον 7ετή). Είναι αραιοκατοικημένες περιοχές. Αποικίες
φυτειών έχουν στην Καραϊβική (Βερμούδες, Αντίλλες, Τζαμάικα (ζάχαρη και
κακάο)> ελάχιστοι λευκοί και περισσότεροι μαύροι δούλοι.

Στη Δ.Αφρική> αποικίες εγκατάστασης στη Γκάμπια και Σιέρρα Λεόνε και
εμπορικούς σταθμούς από εταιρίες με στόχο τον έλεγχο του δουλεμπορίου.
Η Σιέρρα Λεόνε ιδρύθηκε ως χώρα υποδοχής απελεύθερων δούλων από την
Αγγλία. Από αυτές τις περιοχές θα επεκταθούν αργότερα στο εσωτερικό της
χώρας (19ος αι.)

Στη Ν.Αφρική> εκτοπίζουν τους Ολλανδούς από το 1795 ως το 1806

Ωκεανία> ανακαλύπτεται τελευταία και εποικίζουν αρχικά με βαρυποινίτες

στην ΝΑ Αυστραλία

Ινδονησία> προσπάθησαν να εκτοπίσουν Ολλανδούς και Πορτογάλους χωρίς

μεγάλη επιτυχία. Μόνο το 1824 θα αποκτήσουν τον έλεγχο της Μαλαισίας
και της Σιγκαπούρης

ΙΝΔΙΑ> εκεί θα στραφεί επειδή δεν μπορεί να εκτοπίσει την Ολλανδία. Θα

αποκτήσει σταδιακό έλεγχο των παλιών εμπορικών σταθμών των
Πορτογάλων (Βομβάη, Μαδράς, Καλκούτα) μέσω της εταιρίας Αν.Ινδιών. Ως
τις αρχές του 19ου αι. οι Βρετανοί θα αποκτήσουν τον έλεγχο όλης της
Β.Ινδίας μέσα από συνθήκες με τοπικούς ηγεμόνες, εκτοπίζουν σταδιακά και
τους Γάλλους από τους σταθμούς τους και η εταιρία θα καταφέρει να
αποκτήσει τον έλεγχο μιας τεράστιας περιοχής

ΓΙΑΤΙ; Η πολιτική αστάθεια λόγω της σύγκρουσης τοπικών δυναστειών

μουσουλμάνων και ινδουιστών και η αδυναμία των Γάλλων να
διασφαλίσουν την ηρεμία οδήγησε στην ανάληψη δράσης από την Εταιρεία.
Σταδιακά η κυβέρνηση έθεσε υπό τον έλεγχο την Εταιρεία και ως το 1858
ουσιαστικά συγκυβερνούν. Έκτοτε και για πρώτη φορά στην ιστορία η
Βρετανία οργανώνει ειδικό σώμα στρατιωτικών, αστυνομικών και
διοικητικών για την διοίκηση της Ινδίας με επαγγελματικό τρόπο, σεβασμό
στις τοπικές συνήθειες και χρήση ντόπιων στις χαμηλές βαθμίδες. Δεν
υπήρξε αποικία εγκατάστασης, ούτε σταθμός αλλά η πρώτη ουσιαστικά
αποικία ιμπεριαλιστικού τύπου. Το παράδειγμα θα το εφαρμόσουν έκτοτε
και αλλού αλλά και άλλες δυνάμεις.

Ρωσία
Η συγκρότηση σε ενιαίο βασίλειο και η ανάγκη για νέες πλουτοπαραγωγικές
πηγές οδηγεί από τα τέλη του 16ου αι. στην εξερεύνηση της Σιβηρίας.

Η κατάκτηση ανατέθηκε στην οικογένεια Στρογγανώφ που θα

εκμεταλλεύονταν την περιοχή για μια 20ετία> στηρίχθηκαν στους Κοζάκους
δηλ. σε μια περιθωριακή ομάδα

Ως τα μέσα του 17ου αι. είχαν φτάσει στο ανατολικό σημείο της Σιβηρίας και
ήρθαν σε σύγκρουση με τους Κινέζους.

1689: συνθήκη του Νερτσίνσκι= η Ρωσία αφήνει τη Μαντζουρία αλλά οι

έμποροι της μπορούν να δραστηριοποιούνται ελευθέρα στην Κίνα

Ως τα μέσα του 18ου αι. είχαν φτάσει στη Σαχαλίνη και στα ιαπωνικά στενά
και πέρασαν τον Βερίγγειο πορθμό (από το Δανό εξερευνητή Μπέριγκ που
εργαζόταν για τον τσάρο) και κατέλαβαν την Αλάσκα

Επρόκειτο για χερσαίο και όχι υπερπόντιο αποικιακό κράτος αφού δεν
αποίκησαν συστηματικά την Αλάσκα

H Αποαποικιοποίηση της Αμερικής

Η αποαποικιοποίηση της Αμερικής: γενικά αίτια και χαρακτηριστικά

Η κρίση της Ευρώπης αρχικά με τον 7ετή πόλεμο, με τη Γαλλική Επανάσταση

και τους Ναπολεόντειους πολέμους
Διαρκεί από το 1763 ως το 1821
Πλήττει τόσο τους ηττημένους των πολέμων Γάλλους όσο και τους νικητές
Άγγλους

Κυρίως πλήττει τους Ισπανούς και τους Πορτογάλους

Στη Βόρεια Αμερική

Η λήξη του 7ετούς πολέμου ενταφιάζει οριστικά τον γαλλικό Καναδά και
εδραιώνει τη βρετανική κυριαρχία

Από τη λήξη του πολέμου το 1763 η Βρετανία είναι χρεωμένη και προσπαθεί
να αντιμετωπίσει την κατάσταση με φορολογία προς τις βορειοαμερικανικές
επαρχίες> ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ= πόλεμος της Ανεξαρτησίας και

το 1783= τέλος της α’ βρετανικής αυτοκρατορίας

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ: ο 7ετής πόλεμος είχε βραχυπρόθεσμα αρνητικές

επιπτώσεις για τη Γαλλία και μακροπρόθεσμα για την ίδια τη Βρετανία

Η δημιουργία των ΗΠΑ

Οι Άγγλοι φορολογούσαν βαριά τις αποικίες τους, γεγονός που προκαλούσε

τη δυσφορία των κατοίκων, ιδιαίτερα των πλουσιότερων

Η δυσφορία για τα φορολογικά μέτρα και κυρίως για τον φόρο του τσαγιού,
οδήγησε τους Αμερικανούς όχι μόνο να σταματήσουν να αγοράζουν τσάι
αλλά να καταστρέψουν και μεγάλα φορτία τσαγιού το 1773.

Οι Άγγλοι αντέδρασαν στέλνοντας στρατό να καταλάβουν την Βοστόνη. Οι

Αμερικανικές δυνάμεις περικύκλωσαν την Βοστόνη από Βορρά, Νότο και
Δύση, όμως άφησαν το λιμάνι υπό αγγλικό έλεγχο, με αποτέλεσμα να
έρθουν ενισχύσεις και πολεμοφόδια. Ακολούθησαν πολλές μάχες μεταξύ
του Ηπειρωτικού στρατού των επαναστατημένων αποικιών, του οποίου
αρχιστράτηγος ορίστηκε ο Τζωρτζ Ουάσινγκτον, και των Αγγλικών δυνάμεων.
Η πολιορκία έληξε στις 17 Μαρτίου 1776 με νίκη των αποικιακών δυνάμεων
και εκκένωση της πόλης από τους Άγγλους.

Στις 4 Ιουλίου 1776 συγκαλείται συνέλευση των Αμερικανών στη

Φιλαδέλφεια, όπου ψηφίζεται η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, η οποία
στηρίζεται στις πολιτικές ιδέες του Διαφωτισμού. Πρωταγωνιστές στη
σύνταξη της Διακήρυξης υπήρξαν ο Βενιαμίν Φραγκλίνος και ο Τόμας
Τζέφερσον.

Στα χρόνια που ακολούθησαν ο πόλεμος γενικεύθηκε. Οι Άγγλοι έστελναν

συνεχώς ενισχύσεις και οι Αμερικανοί με οικονομική και στρατιωτική
βοήθεια της Γαλλίας επικράτησαν. Ο πόλεμος έληξε επίσημα με την συνθήκη
του Παρισιού στις 3 Σεπτεμβρίου 1783, με την οποία η Αγγλία παραχωρούσε
τα εδάφη της στις ΗΠΑ.

Οι κατηγορίες κατά των Άγγλων με βάση τη διακήρυξη της Ανεξαρτησίας 4

Ιουλίου 1776

Έχει αρνηθεί [ο Βασιλιάς] την επικύρωση των πιο ευεργετικών και

αναγκαίων για το κοινό καλό νόμων.

Έχει απαγορεύσει στους Κυβερνήτες του να θεσπίζουν Νόμους άμεσης και

επείγουσας σημασίας, εκτός και αν αυτοί τελούν υπό αίρεση μέχρι την
συγκατάθεσή του. Και όσο τελούν υπό αίρεση έχει εντελώς περιφρονήσει να
ασχοληθεί με αυτούς.

Έχει αρνηθεί να θεσπίσει άλλους Νόμους για την εξυπηρέτηση κατοίκων

μεγάλων περιφερειών, εκτός κι αν οι κάτοικοι αυτοί θα απεμπολούσαν το
δικαίωμα της Αντιπροσώπευσης στην Νομοθετική Εξουσία· ένα δικαίωμα
ανεκτίμητο για αυτούς και δεινό μόνο για τυράννους.

Έχει συγκαλέσει νομοθετικά σώματα σε τόπους ασυνήθιστους,

ακατάλληλους και απομακρυσμένους από τους χώρους φύλαξης των
Δημόσιων Αρχείων τους, με μόνο σκοπό να εξαντλήσει τα μέλη τους μέχρις
να συμμορφωθούν με τα μέτρα του.

Έχει επανειλημμένα διαλύσει Βουλές Αντιπροσώπων, επειδή αντιτάχθηκαν

γενναία στις δικές του επιβουλές κατά των δικαιωμάτων του λαού.

Έχει αρνηθεί για πολύ καιρό, κατόπιν τέτοιων διαλύσεων, να διεξάγει νέες
εκλογές, κατά συνέπεια η νομοθετική εξουσία, ακατάλυτη καθεαυτή,
περιήλθε σε ολόκληρο τον λαό ώστε να ασκείται από αυτόν· η Πολιτεία
παρέμενε εν το μεταξύ εκτεθειμένη σε όλους τους κινδύνους επιδρομής από
έξω, και αναταραχής από μέσα.

Έχει πασχίσει να εμποδίσει την αύξηση του πληθυσμού των πολιτειών· για
το σκοπό αυτό έφερε προσκόμματα στην εφαρμογή των νόμων για την
πολιτογράφηση των ξένων· αρνήθηκε να εγκρίνει άλλους για να ενθαρρύνει
τη μετανάστευση και επέβαλλε επιπλέον προϋποθέσεις για την
παραχώρηση εκτάσεων γης.

Έχει παρεμποδίσει την απονομή δικαιοσύνης αρνούμενος την κύρωση

νόμων για τη σύσταση δικαστικών αρχών.

Έχει καταστήσει τους Δικαστές εξαρτώμενους μόνο από τη Βούλησή του για
τη θητεία τους, και του ποσού και της καταβολής του μισθού τους.
 Έχει θεσμοθετήσει πολυάριθμες νέες θέσεις και έστειλε εδώ ορδές
υπαλλήλων που καταπιέζουν το λαό μας και απομυζούν τα υπάρχοντά του.

Έχει διατηρήσει ανάμεσά μας, σε καιρούς ειρήνης, Μόνιμο Στρατό χωρίς τη

συγκατάθεση των νομοθετών μας.

Επιχείρησε να καταστήσει τη στρατιωτική εξουσία ανεξάρτητη και ανώτερη

της πολιτικής εξουσίας.

Έχει συνεργήσει με άλλους με σκοπό να μας υποβάλουν σε μια δικαιοδοσία ξένη

προς το σύνταγμά μας, και μη αποδεκτή από τους νόμους μας· κυρώνοντας τις
υποτιθέμενες νομοθετικές τους πράξεις:

 Για να σταθμεύει μεγάλα σώματα ενόπλων στρατιωτών ανάμεσά μας·

 Για να τα προστατεύει, με εικονικές Δίκες, από την τιμωρία για τους φόνους
που διαπράττουν κατά των κατοίκων αυτών των Πολιτειών·

 Για να αποκόβει όλες μας τις Συναλλαγές με τον υπόλοιπο κόσμο·

 Για να μας επιβάλλει Φόρους δίχως τη συγκατάθεσή μας·

 Για να μας στερεί, σε πολλές περιπτώσεις, το ευεργέτημα της Δίκης από

Ενόρκους·

 Για να μας στέλνει πέρα από τους Ωκεανούς για να δικαστούμε για
ανυπόστατα αδικήματα·

 Για να καταργεί το ελεύθερο Σύστημα των Αγγλικών Νόμων σε μια όμορη

Επαρχία, ιδρύει σε αυτήν μια Αυθαίρετη κυβέρνηση, και επεκτείνει τα Όριά
της ώστε να την καταστήσει αμέσως ένα υπόδειγμα και ένα κατάλληλο
εργαλείο για να εισαγάγει την ίδια απόλυτη εξουσία σε αυτές τις Αποικίες·

 Για να καταλύει τους Καταστατικούς Χάρτες μας, να καταργεί τους πιο

πολύτιμους νόμους μας και να μεταβάλει ριζικά τον τρόπο διακυβέρνησής
μας.

Η ανεξαρτητοποίηση της Νότιας Αμερικής

 Ο αγώνας για την ανεξαρτησία της Ν.Αμερικής κράτησε από το 1814 ως το
1824

 Οι απαρχές σε τοπικές ή περιφερειακές εξεγέρσεις που εκδηλώθηκαν

νωρίτερα ως αποτέλεσμα της δυσαρέσκειας των Κρεολών δηλ. των
Ισπανοαμερικάνων απέναντι στη στάση της μητρόπολης
 Στα τέλη το 18ου αι. η Ισπανία και η Πορτογαλία δεν ήταν σε θέση να
ελέγξουν την κατάσταση στις αποικίες

 Οι άποικοι επιδίδονταν σε επικερδές λαθρεμπόριο με τους Βρετανούς έτσι

ώστε να μην καταβάλουν την υψηλή φορολογία στην μητρόπολη

 Ισπανία και Πορτογαλία από την πλευρά τους δεν είχαν βιομηχανική
ανάπτυξη ώστε να μπορούν να στείλουν στις αποικίες σημαντικά προϊόντα

 Δημογραφικά ο χαρακτήρας των αποικιών είχε αλλάξει: αύξηση του

πληθυσμού αλλά και των επιμειξιών με αποτέλεσμα την αλλαγή των
συνηθειών και των αντιλήψεων

 Ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός, η Γαλλική Επανάσταση αλλά κυρίως η

Αμερικανική Επανάσταση επηρέασε τις απόψεις των αστικών φιλελεύθερων
κύκλων των αποικιών> βρίσκονταν στον αντίποδα από τα αυταρχικά
καθεστώτα των μητροπόλεων

 Έλλειψη εμπνευσμένης ηγεσίας στις μητροπόλεις που προσπάθησαν να

επαναφέρουν τα αποικίες υπό τον πλήρη έλεγχο τους στα τέλη του 18ου
αι.με πολιτικά, στρατιωτικά και οικονομικά μέτρα αλλά μόνο με προσωρινά
αποτελέσματα

 Όταν το 1808 ο Ναπολέων κατέλαβε την Ισπανία, οι αποικίες αρνήθηκαν να

υποταγούν στο νέο μονάρχη τον αδερφό του Ιωσήφ

 Η περίοδος 1808-1814 οπότε και επανήλθαν οι Βουρβόνοι στην Μαδρίτη

αποτέλεσε για τις αποικίες μια εμπειρία «εθνικισμού των αποικιών»:
δημιουργήθηκαν δύο ομάδες Κρεολών οι δημοκρατικοί που απέβλεπαν στην
εγκαθίδρυση δημοκρατίας και οι μοναρχικοί

 Ο αγώνας κράτησε από το 1814 ως το 1824

 Ήταν στην ουσία εμφύλιος καθώς εκτυλίχθηκε κύρια μεταξύ δημοκρατικών

και μοναρχικών και όχι μεταξύ αποίκων και Ισπανών. Οι Ισπανοί δεν είχαν
δυνατότητα να αντιπαρατεθούν με τους αποίκους.

 Κέντρο του αγώνα η Αργεντινή με τον Χοσέ Σαν Μαρτίν, δημοκρατικό

στρατιωτικό, που απελευθέρωσε Αργεντινή και Χιλή.

 Στο Βορρά ο Σιμόν Μπολιβάρ, ευγενής γόνος ιδιοκτήτη φυτειών, με

φιλελεύθερες ιδέες, απελευθέρωσε τη Βενεζουέλα και ανέτρεψε τους
φιλομοναρχικούς του Περού το 1824. Ένωσε σε ένα δημοκρατικό κράτος
προσωρινά (ως το 1830) την Βενεζουέλα, Κολομβία, Περού, Βολιβία,
Ισημερινό (Εκουαδόρ) οπότε και διασπάστηκαν εξαιτίας εσωτερικών
αντιθέσεων
  Οι μοναρχικοί κυριάρχησαν στην Κεντρική Αμερική με πρωτεργάτη τον
μοναρχικό αξιωματικό και γιο γαιοκτήμονα Αγκουστιν ντε Ιτούρμπιντε.
Αποτέλεσμα η ανεξαρτησία του Μεξικό και μιας σειράς επαρχιών
εξαρτώμενων από το Μεξικό Ονδούρα, Σαλβαδόρ, Νικαράγουα, Κόστα Ρίκα).
Η ήττα των μοναρχικών στη Νότια Αμερική παρέσυρε τελικά σε ήττα και
τους μοναρχικούς της Κεντρικής

Σιμόν Μπολιβάρ
- Ο ΣΙΜΟΝ ΜΠΟΛΙΒΑΡ γεννήθηκε στο ΚΑΡΑΚΑΣ της ΒΕΝΕΖΟΥΕΛΑΣ, το 1783.

- Σπούδασε στην ΕΥΡΩΠΗ σε ΙΣΠΑΝΙΑ, ΓΑΛΛΙΑ, ΙΤΑΛΙΑ,

- Όταν Γύρισε στην Βενεζουέλα, μπήκε στο ΚΙΝΗΜΑ της ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ κατά των
ΙΣΠΑΝΩΝ στη χώρα το 1810 σε ηλικία 27 χρόνων.

- Το 1811, η ΒΕΝΕΖΟΥΕΛΑ, ανακηρύσσει την ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ της. Αναπτύσσει το

ΚΙΝΗΜΑ για την ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ των ΛΑΩΝ της ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ και το 1813
εγκαθίσταται στην ΚΟΛΟΜΒΙΑ (Νέα Γρενάδα). Συγκροτεί πλέον οργανωμένα το
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ με στρατιωτική και πολιτική εκπροσώπηση.

- Το 1813 πολιορκεί το ΚΑΡΑΚΑΣ και σχηματίζεται ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ με ΠΡΟΕΔΡΟ τον

ίδιο. Ο πόλεμος συνεχίζεται και το 1814 ηττάται και εγκαταλείπει την χώρα.
Επανέρχεται το 1816 με τις δυνάμεις του να ανακτούν την εξουσία στη χώρα.

- Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΜΠΟΛΙΒΑΡ από τα πρώτα μέτρα που πήρε ήταν η α) ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ της
ΔΟΥΛΕΙΑΣ και β) ΔΙΑΝΟΜΗ ΓΗΣ στους ΕΞΕΓΕΡΜΕΝΟΥΣ ΠΑΤΡΙΩΤΕΣ, γεγονός Που τον
κατέστησε δημοφιλή

- Το 1819, ο Στρατός του ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΕ την ΚΟΛΟΜΒΙΑ (ΝΕΑ ΓΡΕΝΑΔΑ) και ο

ΜΠΟΛΙΒΑΡ εκλέχτηκε Πρόεδρος της μεγάλης αυτής ενιαίας χώρας (Ένωση
ΒΕΝΕΖΟΥΕΛΑΣ και ΚΟΛΟΜΒΙΑΣ).

- το 1822 ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΘΗΚΕ ο ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ που ενώθηκε στην Ενιαία

ΚΟΛΟΜΒΙΑ. Ο Πόλεμος μεταφέρθηκε στο ΠΕΡΟΥ και το 1824 ο ΜΠΟΛΙΒΑΡ
Συνέτριψε τους Ισπανούς εκεί ενώ το 1825 τέθηκε επικεφαλής της
Δημοκρατίας της Κολομβίας που σχηματίστηκε στο Άνω Περού.

- το 1826 συγκάλεσε ο Μπολιβάρ στον Παναμά σε Συνέδριο αλλά τα σχέδιά

του δεν έφτασαν στο κορύφωμα καθώς αυτονομιστικές τάσεις έκαναν την
εμφάνισή τους πρώτα στο Περού, μετά στη Βολιβία με σοβαρό κίνδυνο για
την υφή της Ομοσπονδίας.

- Ο ΜΠΟΛΙΒΑΡ παραιτήθηκε από το ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΚΟ του εγχείρημα στην

αρχή του 1830 όποτε προσβλήθηκε από Φυματίωση και πέθανε
 - Η επικράτηση των επαναστατών οφειλόταν:

- Α) αδυναμία της Ισπανίας να επιβληθεί λόγω απόστασης και αδύναμου

στρατού

- Β) την ανεξαρτησία ευνοούσαν οι Άγγλοι και Γάλλοι που ως τότε ασκούσαν

λαθρεμπόριο με τις επαρχίες αυτές αλλά και οι ΗΠΑ. Τα νέα κράτη θα
αποτελούσαν νέες αγορές και αξιόπιστους εμπορικούς εταίρους μετά την
απομάκρυνση των Ισπανών

- Η επανάσταση ανέδειξε και τις ΗΠΑ ως τον βασικό παράγοντα των εξελίξεων
στην ήπειρο

- Το 1824 ο πρόεδρος Μονρόε διατύπωσε το ομώνυμο δόγμα σύμφωνα με το

οποίο αναγνωριζόταν η ανεξαρτησία των παλιών αποικιών της Ισπανίας και
θεωρούσε ότι κάθε επέμβαση οποιασδήποτε ευρωπαϊκής δύναμης που θα
είχε ως σκοπό να καταστρέψει τα Νέα Κράτη θα θεωρείτο πράξη εχθρική
προς τις ΗΠΑ> αν και στόχος ήταν κυρίως η γαλλική πιθανότητα επέμβασης
και το διάγγελμα είχε και τη σύμφωνη βρετανική γνώμη στην ουσία
αποτελεί και την πρώτη πράξη ιμπεριαλιστικής πατρωνίας της ηπείρου από
τις ΗΠΑ

- Στα Νέα Κράτη κατά την περίοδο που η Ισπανία ήταν υπό τον γαλλικό έλεγχο
σχηματίσθηκαν κυβερνήσεις στρατιωτικών και πολιτικών οι λεγόμενες
χούντες. Αργότερα τα περισσότερα κράτη απέκτησαν ολιγαρχικές ή
αυταρχικές διακυβερνήσεις, ασταθείς δημοκρατίες με αποτέλεσμα την
καθυστερημένη βιομηχανική τους εξέλιξη και την μακροχρόνια οικονομική,
πολιτική και στρατιωτική εξάρτησή τους από τη Βρετανία και τις ΗΠΑ

Πορτογαλική Αμερική
 Η κατάκτηση της Πορτογαλίας από το Ναπολέοντα έπαιξε καθοριστικό ρόλο

 Το 1807 κατέφυγε στη Βραζιλία εξόριστη η βασιλική οικογένεια της

Πορτογαλίας οπότε και ανακηρύχθηκε αυτόνομο κράτος αδελφό της
κατεχόμενης μητρόπολης

 Το 1811 η Πορτογαλία απελευθερώθηκε αλλά η αριστοκρατία της χώρας δεν

επιθυμούσε να γίνει πλέον επαρχία της Βραζιλίας, ενώ και η βασιλική
οικογένεια ήταν διχασμένη για το τι θα πράξει. Εν τέλει το 1821 ο βασιλιάς
γύρισε στην Πορτογαλία αφήνοντας στη Βραζιλία το γιο του Πέτρο ως
αντιβασιλιά

 Η δημιουργία μέσα στο διάστημα 1807-1821 ενός εθνικού αισθήματος

οδήγησε τελικά στην ανεξαρτησία της χώρας υπό τον Πέτρο το 1822
  Η Βραζιλία υπήρξε η μόνη μοναρχία της Ν.Αμερικής ως το 1889 οπότε και
έγινε δημοκρατία

 Υπήρξε μια αναίμακτη μετάβαση στην ανεξαρτησία καθώς και η σημασία

των φυτειών για το παγκόσμιο εμπόριο δεν επέτρεπε την βίαιη ανατροπή

Καραϊβική
 Η ύπαρξη φυτειών στα νησιά οδήγησε την κυρίαρχη λευκή ηγεσία σε
συντηρητικές και προσεκτικές επιλογές:

 Η Ισπανία διατήρησε την Κούβα και το Πουέρτο Ρίκο ως το τέλος του 19ου
αι. οπότε και οι δύο χώρες πέρασαν υπό τον έμμεσο και άμεσο αντίστοιχα
έλεγχο των ΗΠΑ

 Η μόνη ανεξάρτητη χώρα έγινε η Αϊτή από τη Γαλλία χάρη στον επίμονο
αγώνα των πολυάριθμων μαύρων δούλων. Ήδη η κατάργηση της δουλείας
από την Επανάσταση και η κατάργηση του δουλεμπορίου στη Βρετανική
Αυτοκρατορία το 1807 είχαν προετοιμάσει το έδαφος

Η.Π.Α
 Εμφανίζονται στο προσκήνιο ως η νέα ιμπεριαλιστική δύναμη της Ηπείρου

 Από το 1840 ως το 1903 καταφέρνουν σε εφαρμογή και του δόγματος

Μονρόε να καταλάβουν το Τέξας, το Νέο Μεξικό και την Καλιφόρνια από
τους Ισπανούς και το Μεξικό, να αγοράσουν την Αλάσκα το 1867 από τη
Ρωσία και μετά τον πόλεμο με την Ισπανία το 1897 να καταλάβουν τη
Φλόριντα, το Πουέρτο Ρίκο και την Κούβα.

 Το Δόγμα Μονρόε

Στις 2 Δεκεμβρίου του 1823 ο αμερικανός πρόεδρος Τζέιμς Μονρόε διακήρυξε

απευθυνόμενος στο Κογκρέσο ότι οι ΗΠΑ δεν θα επιτρέψουν στις ευρωπαϊκές
δυνάμεις να αναμιχθούν στις υποθέσεις του δυτικού ημισφαιρίου και
συγκεκριμένα στη βόρεια και νότια Αμερική.Προειδοποίησε, επίσης, τους
ευρωπαίους να μην προσπαθήσουν να εγκαταστήσουν μοναρχικά καθεστώτα
στα νέα κράτη της αμερικανικής ηπείρου, τα οποία είχαν αποκτήσει την
ανεξαρτησία τους κυρίως από την Ισπανία. Η διακήρυξη αυτή του αμερικανού
προέδρου έμεινε γνωστή στη διπλωματική ιστορία ως «Δόγμα Μονρόε» και
αποτελεί έκτοτε έναν από τους πυλώνες της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ.
Ήταν η πρώτη μεγάλη προειδοποίηση προς τη διεθνή κοινότητα ότι οι ΗΠΑ δεν
πρόκειται να αποτελέσουν «ουρά» των ευρωπαϊκών δυνάμεων, αλλά θα
ασκήσουν τη δική τους αυτόνομη εξωτερική πολιτική που θα εξυπηρετεί τα
εθνικά τους συμφέροντα. Από την εποχή που διατυπώθηκε ως τις μέρες μας, το
Δόγμα Μονρόε προσαρμόστηκε κατά καιρούς στα εκάστοτε συμφέροντα των
ΗΠΑ. Το 1840 οι ΗΠΑ δια των προέδρων Τάιλερ και Πολκ χρησιμοποίησαν το
δόγμα για να δικαιολογήσουν την επέκτασή τους προς δυσμάς και προς νότο.

Η Ευρώπη μετά τις επαναστάσεις του 1848 και ως το 1880

Η κατάσταση στη Γαλλία, Βρετανία. Η ενοποίηση της Ιταλίας και της Γερμανίας

Οι επαναστάσεις του 1848-σύντομη επισκόπηση

• Το διάστημα από το Συνέδριο της Βιέννης (1814-15) ως τον Γαλλο-πρωσικό
πόλεμο και την Παρισινή Κομμούνα του 1870-71 η Ευρώπη αλλάζει
πρόσωπο. Αν και σε επίπεδο διακρατικών σχέσεων αναγνωρίζεται ως μια
περίοδος σχετικής ηρεμίας, σε επίπεδο εθνικών και κοινωνικών
διεκδικήσεων υπήρξε πλούσια σε γεγονότα.

• Σύμφωνα με τον ιστορικό Ε. J. Hobsbawm, το σημαντικότερο κληροδότημα

της Γαλλικής Επανάστασης στις μάζες ήταν η απόκτηση πολιτικής
συνείδησης, η ενθάρρυνση της μόνιμης πολιτικής δραστηριότητας και η
πεποίθηση για τον βασικό ρόλο που θα έπαιζαν, αργά ή γρήγορα, στις
πολιτικές διεργασίες.

• Η παρισινή επανάσταση που ξέσπασε τον Φεβρουάριο του 1848 έγινε το

σύμβολο των επαναστάσεων που εκδηλώθηκαν την ίδια χρονιά σε όλη την
Ευρώπη.

• Η αμφισβήτηση του συντηρητισμού, που είχε επαναφέρει το Συνέδριο της

Βιέννης, αποτελούσε το κοινό τους χαρακτηριστικό.

• Στη Γαλλία και στην Ιταλία ωστόσο πέραν του φιλελευθερισμού και του
εθνικισμού που ήταν κοινή επιδίωξη άρχισαν να διαφαίνονται νέες
διεκδικήσεις, κοινωνικού κυρίως περιεχομένου, που προβλήθηκαν και από
τους εργάτες, το νέο στρώμα της κοινωνίας που προέκυψε μετά τη
βιομηχανική επανάσταση.

• Μια εξέλιξη που συνδέεται με τα επαναστατικά γεγονότα του 1848 και

πρέπει να επισημανθεί είναι η οικονομική κρίση που έπληξε την Ευρώπη το
1846. Η κρίση αυτή συνδεόταν αφενός με την καταστροφή της
πατατοπαραγωγής στην Ιρλανδία και σε άλλες βορειοευρωπαϊκές χώρες το
1845, το 1846 και το 1848, και αφετέρου με τις ανεπαρκείς σοδειές
δημητριακών την ίδια περίοδο.

• Έτσι, οι τιμές αυτών των βασικών ειδών διατροφής εκτοξεύθηκαν στα ύψη
με αποτέλεσμα σε πολλές περιοχές οι κατώτερες οικονομικά τάξεις να
μαστίζονται από πείνα. Στην Καν για παράδειγμα, μια πόλη βορειοδυτικά
του Παρισιού, η τιμή εκατό λίτρων σιταριού ανέβηκε από τα 22 φράγκα τον
 Μάιο του 1846 στα 46 φράγκα τον Μάιο του 1847. Ακόμα, κατά τη διάρκεια
του 1847 στο Παρίσι σχεδόν 400.000 κάτοικοί του σε σύνολο 945.000
κατοίκων συντηρούνταν από το ψωμί που μοίραζε η κυβέρνηση.

• Επίσης, η Ευρώπη επλήγη και από μια οικονομική και πιστωτική κρίση, η
οποία συνδεόταν με την ύφεση στη Βρετανία του τομέα κατασκευής
σιδηροδρομικών γραμμών. Η βρετανική κρίση έπληξε πολλά λιμάνια της
Βόρειας Ευρώπης και προκάλεσε στην βορειοευρωπαϊκή ενδοχώρα
συρρίκνωση του εμπορίου και πολλών μεταποιητικών δραστηριοτήτων,
καθώς και αυξανόμενη ανεργία.

• ΓΑΛΛΙΑ

• Ο έντονα συντηρητικός χαρακτήρας του καθεστώτος του Λουδοβίκου

Φιλίππου άρχισε να προκαλεί δυσαρέσκεια στην γαλλική κοινωνία, η οποία
μεταξύ άλλων επιζητούσε και μεταρρυθμίσεις στο πολιτικό σύστημα.

• Ένα από τα βασικά αιτήματα των αντιπάλων του καθεστώτος ήταν η

επέκταση του δικαιώματος της ψήφου.

• Οι παραπάνω εξελίξεις, σε συνδυασμό με την διάχυση στη γαλλική κοινωνία

των σοσιαλιστικών ιδεών, δημιουργούσαν ένα εκρηκτικό μείγμα το οποίο
δεν άργησε να εκδηλωθεί.

• Η πολιτική της ιουλιανής μοναρχίας (1830) ανταποκρινόταν πλήρως στα

συμφέροντα της επιχειρηματικής αστικής τάξης, η οποία αποτελούσε και την
πιο σίγουρη εγγύηση για τη σταθερότητα του θρόνου. Οι αστοί μοιράζονται
πλέον το δικαίωμα ψήφου με την παλιά αριστοκρατία, αφού για την
απόκτηση πολιτικών δικαιωμάτων ήταν απαραίτητη η καταβολή υψηλού
φόρου.

• Την κρίση που ακολούθησε ευνόησε η οικονομική καταστροφή· η μεγάλη

ύφεση που έπληττε την Ευρώπη από τα μέσα της δεκαετίας του 1840.
Επηρέασε σύντομα και τους νέους πόλους ανάπτυξης, τη μεταλλουργία και
τα ορυχεία. Αυτό σήμαινε ότι η κοινωνική δυσαρέσκεια των εργατών που
είχαν πληγεί από την οικονομική κρίση συνδυαζόταν, για πρώτη φορά, με
την πολιτική δυσαρέσκεια των ευκατάστατων στρωμάτων.

• Οι αστοί απαιτούσαν την απομάκρυνση της κυβέρνησης διεκδικώντας,

μεταξύ άλλων, τη μείωση του φόρου για το εκλογικό δικαίωμα.

• Η αφορμή δόθηκε τον Φεβρουάριο του 1848. Η απαγόρευση μιας

εκδήλωσης της αντιπολίτευσης στο Παρίσι προκάλεσε έντονες διαδηλώσεις
και ανάγκασε τον Λουδοβίκο Φίλιππο να αποπέμψει τον Guizot,
φοβούμενος τη σύγκρουση με τους πιο σίγουρους οπαδούς του. Η
 υποχώρηση αυτή ικανοποίησε την παρισινή αστική τάξη. Ενώ το πλήθος
πανηγύριζε στους δρόμους του Παρισιού, ο στρατός άνοιξε πυρ εναντίον
του. Οι λαϊκές αντιδράσεις οδήγησαν τον βασιλιά σε παραίτηση. Οι
δημοκρατικοί, με αρχηγό τον Λαμαρτίνο, εξέλεξαν προσωρινή κυβέρνηση, η
οποία υιοθέτησε την καθολική ψηφοφορία, διακήρυξε το δικαίωμα στην
εργασία, τη μείωση των ωρών εργασίας. Παράλληλα ο σοσιαλιστής Louis
Blanc, του οποίου η συμμετοχή στην κυβέρνηση κρίθηκε αναπόφευκτη,
ίδρυσε τα Εθνικά Εργαστήρια που έδωσαν αμειβόμενη απασχόληση στους
ανέργους.

• Οι αλλαγές αυτές προκάλεσαν πανικό στους μετριοπαθείς αστούς, που

άρχισαν να ανασυντάσσονται εναντίον της «κόκκινης δημοκρατίας», η οποία
άλλωστε, κατά την κρίση τους, θα επηρέαζε εύκολα την εργατική τάξη.
Κατάφεραν να επιτύχουν τη διεξαγωγή πρόωρων εκλογών και οι εκλογές
εξασφάλισαν στη βουλή ισχυρή πλειοψηφία στους μετριοπαθείς
δημοκράτες, οι οποίοι ανέλαβαν να εξαφανίσουν ό,τι απέμεινε από την
«κόκκινη δημοκρατία».

• Η επανάσταση στην Γαλλία τον Φεβρουάριο του 1848 έδωσε το έναυσμα για
μια σειρά από ανάλογες εξεγέρσεις σε πολλές άλλες χώρες της Ευρώπης, οι
οποίες προέβαλλαν φιλελεύθερα αιτήματα για μεταρρυθμίσεις ή/και
αξιώσεις για εθνική ανεξαρτησία.

• Στο Βερολίνο, στο ανατολικό μέρος της πρωσικής Βεστφαλίας, καθώς και
στις περιοχές της Σαξονίας, της Σιλεσίας και της Θουρινγκίας σημειώθηκαν
επίσης εξεγέρσεις με φιλελεύθερα αιτήματα, στις οποίες μάλιστα πολλές
φορές ολόκληρα κάστρα παραδίδονταν στις φλόγες.

• Λόγω της εθνικής αφύπνισης των Πολωνών, οι οποίοι βρίσκονταν κάτω από
πρωσική και ρωσική κυριαρχία, έντονη αναταραχή επικρατούσε σε διάφορες
πολωνικές πόλεις

• Όσο αφορά την Αυστροουγγαρία, τα σημαντικότερα προβλήματα για την

κυβέρνηση των Αψβούργων εμφανίστηκαν στη Βουδαπέστη, όπου οι
Ούγγροι εθνικιστές ζητούσαν σύνταγμα σύνταγμα για την Ουγγαρία Οι
θέσεις των Ούγγρων εξαπλώθηκαν γρήγορα στην αυτοκρατορία με
αποτέλεσμα ευρύτατα κοινωνικά στρώματα να πιέζουν την Αψβουργική
κυβέρνηση για διοικητικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις.

• Τέλος, ανάλογες εξελίξεις σημειώθηκαν και στην περιοχή της Ιταλίας, όπου
οι ενοποιητικές τάσεις όσο αφορά τα βασίλεια και τα κρατίδια είχαν πια
ωριμάσει και το αντιαυστριακό κλίμα άρχισε να γίνεται πλέον έκδηλο.
• Με τις εξεγέρσεις του 1848 ανά την Ευρώπη (αλλά και παλαιότερα, όπως το
1830 στη Γαλλία με την Ιουλιανή Επανάσταση) τέθηκαν υπό αμφισβήτηση
κάποιες από τις αρχές του συνεδρίου της Βιέννης (1815). Συγκεκριμένα, τα
φιλελεύθερα αιτήματα, η πίεση για διοικητικές, οικονομικές και κοινωνικές
μεταρρυθμίσεις, οι αγώνες για εθνική ανεξαρτησία, έρχονταν σε αντίθεση
με τις υποχρεώσεις που είχαν αναλάβει οι μεγάλες δυνάμεις το 1815 περί
διατήρησης του status quo στην Ευρώπη, διατήρησης της τάξης και της
νομιμότητας και κατάπνιξης κάθε επαναστατικού ανατρεπτικού κινήματος.

• Παρ’ όλ’ αυτά, οι μεγάλες δυνάμεις έδειξαν αυτοσυγκράτηση και απέφυγαν

έναν μεγάλο πόλεμο μεταξύ τους που θα μπορούσε να ανατρέψει τις
ισορροπίες στην Ευρώπη. Η διατήρηση της ειρήνης οφείλεται πρώτιστα στις
διπλωματικές προσπάθειες της Αγγλίας και κατά δεύτερο λόγο της Ρωσίας.
Και οι δύο δυνάμεις με τον ρυθμιστικό ρόλο που έπαιξαν στις ταραχές της
Ευρώπης κατάφεραν να αποσοβήσουν τον κίνδυνο ενός πολέμου, που θα
διατάρασσε ανεπανόρθωτα την ισορροπία δυνάμεων.

Γαλλία
• Η κατάπνιξη της Επανάστασης του 1848 έφερε τη Δημοκρατία αλλά όχι την
ηρεμία.

• 1849: εκλογές θριάμβου για το Λουδοβίκο-Ναπολέοντα που ορίζεται

Πρόεδρος πρίγκιπας της μεταβατικής εθνοσυνέλευσης. Προσπάθεια
συγκέντρωσης των εξουσιών και δημιουργίας ομάδων υποστήριξης (νόμος
για την χορήγηση της εκπαίδευσης στον κλήρο, νόμος περί Τύπου, εκλογικός
νόμος που προέβλεπε να έχει δικαίωμα ψήφου όποιος κατοικούσε στο ίδιο
μέρος επί τριετία άρα έπληττε τους εργάτες που μετακινούνταν συχνά).
Αντιδράσεις δημοκρατικών και βασιλικών

• 1851: πραξικόπημα Ναπολέοντα

• 1852: Δεύτερη αυτοκρατορία υπό τον Ναπολέοντα Γ’

• 1852-1860: περίοδος αυταρχικής διακυβέρνησης

• 1862-1867: περίοδος φιλελευθερισμού χάρη και στη στάση του Ναπολέοντα

στο ιταλικό ζήτημα και την προσέγγιση με την Αγγλία. Δυσαρέσκεια των
συντηρητικών

• 1867-1870: επιτάχυνση φιλελευθερισμού

• Στην εσωτερική πολιτική: μέτρα οργάνωσης τραπεζιτικού συστήματος, μέτρα

υπέρ γεωργίας-ναυτιλίας, μέτρα ελευθέρων εμπορικών συναλλαγών με τη
Βρετανία και άλλες χώρες, τακτική συνεργασίας με τους εργάτες
 (αναγνώρισε το δικαίωμα απεργίας όχι όμως και τα συνδικάτα). Οι καλές
σχέσεις αρχίζουν να ταράσσονται μετά το 1868 και την άνοδο των
σοσιαλιστικών ιδεών

• Στην εξωτερική πολιτική: ήθελε να έχει το ρόλο του ρυθμιστή της Ευρώπης,
υποστήριξε τα φιλελεύθερα κινήματα σε Γερμανία και Ιταλία με στόχο την
αποδυνάμωση της Αυστρίας και με στόχο την επέκταση της Γαλλίας στο
Βέλγιο και στα σύνορα με την Ιταλία. Εκτός Ευρώπης μάλλον απέτυχε: η
επέμβαση στην Κίνα μαζί με την Αγγλία ήταν η μόνη επιτυχία, κανάλι του
Σουέζ προκάλεσε την εμπλοκή της Βρετανίας. Αποτυχία της εκστρατείας στο
Μεξικό (Μαξιμιλιανός Αυστρίας) και αντίθεση με ΗΠΑ. Εμπλοκή ως
προστάτης των καθολικών σε Ρώμη, Συρία, Λίβανο

• Αποικιακή πολιτική: Αλγερία> από το 1830 τώρα οργανώνεται σαν γαλλική

επαρχία και ενισχύεται ο εποικισμός> η αντίδραση των ντόπιων άλλαξε την
πολιτική του: σταμάτησε ο αποικισμός, αναγνωρίστηκαν δικαιώματα στους
ντόπιους. Επέκταση στη Σενεγάλη και στην Ινδοκίνα

• 1870: παγιδεύτηκε σε πόλεμο με την Πρωσία με την υπόθεση της

υποψηφιότητας του Λεοπόλδου της Γερμανίας για τον ισπανικό θρόνο>ήττα
και αποχώρηση

• δεύτερη αυτοκρατορία καταλύθηκε με το τέλος του γερμανογαλλικού

πολέμου και με την προσάρτηση του μεγαλύτερου τμήματος της Αλσατίας
και της Λωραίνης στο πρωσικό βασίλειο. Μετά τη συνθήκη του 1871, οι
Γάλλοι επαναστάτησαν και ανακήρυξαν ξανά τη Γαλλία δημοκρατία. Οι
εργάτες και φιλελεύθεροι του Παρισιού, εγκαθίδρυσαν δική τους εξουσία,
τη γνωστή Παρισινή Κομμούνα. Ο στρατός των Βερσαλλιών κατέλυσε την
Κομμούνα και με την Τρίτη Δημοκρατία η Γαλλία μπήκε σε νέα περίοδο
ανάπτυξης.

Ιταλία: Το κίνημα του Risorgimento και ο Κάβουρ

• Ο Καβούρ γεννήθηκε στο Τορίνο, πρωτεύουσα του βασιλείου Σαρδηνίας-

Πεδεμοντίου. Γόνος αριστοκρατικής οικογενείας. Φοίτησε στη Στρατιωτική
Ακαδημία του Τορίνο, όπου ήλθε σε επαφή με τις φιλελεύθερες πολιτικές
ιδέες της εποχής.

• Ο Καβούρ παραιτήθηκε από τον στρατό το 1831 και για ένα διάστημα
ασχολήθηκε με τη διαχείριση των οικογενειακών κτημάτων.

• έγραψε και δημοσίευσε πραγματείες για το πρόβλημα της φτώχειας. Την

εποχή εκείνη επισκέφθηκε το Παρίσι και το Λονδίνο. Εκεί ο Καβούρ είχε την
ευκαιρία να ερευνήσει τα κοινοβουλευτικά συστήματα των δύο χωρών,
 παρακολούθησε μαθήματα στα πανεπιστήμια, επισκέφθηκε χώρους
εργασίας, νοσοκομεία, σχολεία και φυλακές.

• Μετά την επιστροφή του στην Ιταλία το 1835, χάρη στις επιχειρηματικές του
δραστηριότητες, συγκέντρωσε αξιόλογη περιουσία, ενώ παράλληλα άρχισε
με τα γραπτά του να γίνεται γνωστός στους πολιτικούς κύκλους.

• Το 1847 εξέδωσε την εφημερίδα Risorgimento. Με τον όρο αυτόν, που

σημαίνει «ανάσταση», χαρακτηρίζεται το κίνημα το οποίο εκδηλώθηκε στην
Ιταλία ως λογοτεχνικό τον 18ο αι. και ως πολιτικό τον 19ο αι., και που
επεδίωκε την ανάκτηση της δόξας που είχε γνωρίσει η Ιταλία κατά την
αρχαιότητα και την Αναγέννηση.

• Το κίνημα του Risorgimento υπήρξε η κινητήρια δύναμη των προσπαθειών

για την ένωση της Ιταλίας.

Την εποχή του Καβούρ ο όρος «Ιταλία» δεν είχε παρά μόνο γεωγραφική
σημασία. Υπό την κυριαρχία της Γαλλίας κατά τους επαναστατικούς και τους
ναπολεόντειους πολέμους (1796-1815) το παλαιό καθεστώς της χερσονήσου
είχε καταλυθεί, και στη θέση των διαφόρων ανεξάρτητων κρατών της με τους
ξένους ηγεμόνες είχαν δημιουργηθεί νέα κράτη, δημοκρατίες στην αρχή και
εξαρτήματα της Γαλλικής Αυτοκρατορίας αργότερα, όπου η ιταλική αστική τάξη
είχε γνωρίσει ανάπτυξη και συμμετείχε στη διακυβέρνηση.

Μετά την πτώση του Ναπολέοντα το 1815, το Συνέδριο της Βιέννης είχε
προσπαθήσει να αποκαταστήσει την παλαιά τάξη πραγμάτων αποδίδοντας στον
πάπα τα εδάφη του, στους Βουρβόνους το βασίλειο της Νεαπολέως και στον
οίκο της Σαβοΐας το Πεδεμόντιο. Το συνέδριο είχε επίσης εδραιώσει την
κυρίαρχη επιρροή της Αυστρίας στην Ιταλία επιτρέποντας στους Αψβούργους να
προσαρτήσουν τη Λομβαρδία και την περιοχή της Βενετίας και στα παρακλάδια
τους να κυβερνούν τα δουκάτα της Τοσκάνης, της Πάρμας και της Μόδενας.

• Ο Καβούρ δεν πήρε ενεργό μέρος στην Επανάσταση του 1848. Αμέσως μετά
την καταστολή της όμως η ανάμειξή του στην πολιτική άρχισε να γίνεται όλο
και πιο έντονη και ο ρόλος του όλο και πιο σημαντικός. Τον Ιούνιο του 1848
εξελέγη μέλος του κοινοβουλίου του Πεδεμοντίου και σύντομα άρχισε να
καταλαμβάνει τη μία μετά την άλλη τις υπουργικές θέσεις στην κυβέρνηση
του βασιλείου: Γεωργίας, Ναυτικών, Εμπορίου, Οικονομικών. Το 1852 έγινε
πρωθυπουργός.

Η ενοποίηση της Ιταλίας

• Η αποτυχία της Επανάστασης του 1848 ανακόπτει προσωρινά την πορεία
προς την Ένωση

• Παράγοντες που αντιτίθενται στην Ένωση: το Παπικό Κράτος, οι Αψβούργοι

• Το Πεδεμόντιο παρά τις ήττες του 1848-49 επιμένει στην ενοποιητική

πορεία. Υποστήριξη στο στόχο των διανοούμενων, των φιλελεύθερων αστών
και των βιομηχάνων του Βορρά.

• Ο Βίκτωρ-Εμμανουήλ Β’ και ο πρωθυπουργός Κάβουρ διαθέτουν υψηλό

κύρος λόγω της στάσης τους, του φιλελευθερισμού τους και αναζητούν
συμμάχους στη Γαλλία του Ναπολέοντα Γ’

• 1858: συμμαχία Ναπολέοντα και Πεδεμοντίου

• Για τον Ναπολέοντα: μια ιταλική συνομοσπονδία (όχι ενιαίο

κράτος)=αντιστάθμισμα στην Αυστρία> αποδυνάμωση
Αυστρίας=πιθανότητα ένταξης Βελγίου-Λουξεμβούργου στη Γαλλία και
συμμαχία με Γερμανική Συνομοσπονδία

• Η Ρωσία κρατά μια ουδέτερη στάση. Η Βρετανία δεν επιθυμεί αναταραχή

• 1859: πόλεμος Πεδεμοντίου-Αυστρίας. Συμμετοχή των Γάλλων. Δημιουργία

βασιλείου Βορείου Ιταλίας (Πεδεμόντιο-Σαρδηνία, Λομβαρδία). Οι Γάλλοι
κερδίζουν Σαβοϊα-Νίκαια. Ειρήνη της Βιλαφράνκα. Οι Αυστριακοί διατηρούν
τη Βενετία και θα μετέχουν και στην Ιταλική Συνομοσπονδία.

• 1860: Ο Ναπολέων σταματά τη βοήθεια. Επιθυμεί την Ένωση της Κεντρικής

Ιταλίας σε άλλο κράτος. Ο Κάβουρ όμως προκαλεί «Εθνικά κινήματα» σε
Τοσκάνη, Πάρμα, Μοντένα και Ρομάνια>εκστρατεία Γαριβάλδη (των Χιλίων)
στο Βασίλειο των Δύο Σικελιών> ο Ναπολέων αντιδρά και προτείνει τη
διατήρηση της αυτονομίας της Νάπολης αλλά αποτυγχάνει μπροστά στην
αντίδραση της Βρετανίας που ξαναμπαίνει στο ιταλικό ζήτημα για να μην
αφήσει το πεδίο ελεύθερο στην Γαλλία

• 1861: ανακήρυξη του ιταλικού βασιλείου υπό τον Βίκτωρα-Εμμανουήλ.

Εκτός μένουν μόνο η Βενετία και το Λάτιο (Παπικό κράτος)

• 1866: προσάρτηση Βενετίας μετά τη συμμαχία Ιταλίας-Πρωσίας στον

Αυστρο-πρωσικό πόλεμο

• Το «Ρωμαϊκό ζήτημα» λύθηκε πιο δύσκολα. Από το 1849 στάθμευε στη

Ρώμη γαλλική φρουρά. Ο Γαριβάλδης προσπάθησε το 1862 να καταλάβει τη
Ρώμη. Αντίδραση Γάλλων. «Σύμβαση Σεπτεμβρίου» (1864)>η Φλωρεντία
προσωρινή πρωτεύουσα, αποχώρηση Γάλλων εντός διετίας, η Ιταλία θα
εγγυόταν την ασφάλεια του παπικού κράτους
• 1867: νέα προσπάθεια κατάληψης από τον Γαριβάλδη> αντίδραση Γάλλων,
αποστολή στρατού

• 1870: η πτώση του Ναπολέοντα έδωσε την ευκαιρία στην Ιταλία να

καταλάβει τη΄Ρώμη και να την ανακηρύξει πρωτεύουσα

• Περιορισμός Πάπα στο Βατικανό που δεν αναγνώρισε το νέο καθεστώς ως

την υπογραφή του Κονκορδάτου του Λατερανού με το Μουσλοίνι το 1829.

Η ενοποίηση της Γερμανίας

• 1815: το συνέδριο της Βιέννης οργάνωσε τα πολλά κρατίδια της Κεντρικής
Ευρώπης σε μια Γερμανική Συνομοσπονδία που αντικατέστησε την Αγία
Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους. Στόχος η προάσπιση των
συμφερόντων των Αψβούργων της Αυστρίας και η διατήρηση των
προνομίων των τοπικών μοναρχών. Ισχυρότερο κράτος της Ένωσης ήταν η
Αυστρία

• 1834: πρώτη προσπάθεια ενοποίησης με την τελωνειακή ένωση (Zollverein);

Ημιτελής η διαδικασία ενοποίησης

• 1848: η άνοιξη των λαών προκαλεί αφύπνιση του γερμανικού εθνικισμού

• Η ένωση είναι βασικός και σταθερός στόχος όχι μόνο των φιλελεύθερων
αστών αλλά κυρίως των ανθρώπων του χρήματος και της αγοράς
(τραπεζίτες, βιομήχανοι, έμποροι)

• Πρωσία: το ισχυρότερο κράτος της Συνομοσπονδίας. Κεντρική φιγούρα ο

πρωθυπουργός Βίσμαρκ που αντλεί τη δύναμή του τόσο από τους εθνικιστές
όσο και από τους φιλελεύθερους

• 1863: πόλεμος Δανίας-Συνομοσπονδίας για το ζήτημα προσάρτησης των

δουκάτων Σλέσβιγκ-Χολστάϊν

• Ο Βίσμαρκ προσεγγίζει τη Ρωσία και η Αυστρία τη Γαλλία

• 1866: πόλεμος Πρωσίας-Αυστρίας> ήττα Αυστριακών> δημιουργία

Συνομοσπονδίας Βόρειας Γερμανίας χωρίς τη συμμετοχή της Αυστρίας με
πρωτοκαθεδρία της Πρωσίας. Μένουν εκτός ένωσης τα γερμανικά κράτη του
Νότου (Βαυαρία, Παλατινάτο, Βάδη, Βυρτεμβέργη)

• 1870: Γαλλο-Πρωσικός πόλεμος>ήττα Γαλλίας>δημιουργία Γερμανικής

Αυτοκρατορίας

Οι άλλες χώρες
• Βρετανία: πολιτική ισορροπία και οικονομική ανάπτυξη από το 1850 και
εξής. Κυριαρχούν οι φυσιογνωμίες του Γλάδστον και του Ντισραέλι.
Δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις με αποτέλεσμα αύξηση του αριθμού
ψηφοφόρων, αναβάθμιση τοπικών συμβουλίων. Περιορισμός της δύναμης
της Βουλής των Λόρδων. Ανάπτυξη της Βιομηχανίας. Ιδιαίτερο σε σχέση με
τις άλλες χώρες το συνδικαλιστικό κίνημα> οργάνωση του Εργατικού
Κόμματος το 1906. Αποικιακή εξάπλωση σε όλο τον κόσμο> Αφρική και
κυρίως Ινδία> έλεγχος ολόκληρου του κόσμου. Σταδιακή έξαρση του
ιρλανδικού ζητήματος

• Αυστρία: 1859-1866 εδαφικός περιορισμός με την ιταλική ενοποίηση και

μείωση του γοήτρου με την ίδρυση της Γερμανίας. «Συμβιβασμός 1867» με
τους Ούγγρους. Δυαδικό βασίλειο Αυστρουγγαρίας> 1878: κατάληψη
Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και λίγο αργότερα του Σαντζακίου Νόβι-Παζάρ> σε
γενικές γραμμές δεν κρύβεται η φθορά του κράτους

• Ρωσία: σχετικά καθυστερημένο οικονομικά κράτος. 1861: κατάργηση

δουλείας από τον Αλέξανδρο ΄Β’> επέκταση προς την Άπω Ανατολή> σλαβικό
ενδιαφέρον για Βαλκάνια>μικρά βήματα εκδημοκρατισμού> εμφάνιση
αστικής τάξης με την αύξηση των οικονομικών δεικτών. Ήττα στον πόλεμο
της Κριμαίας και ανασυγκρότηση της εξωτερικής πολιτικής της.

• Βαλκάνια: ανάμεσα στα 1848-1881 έξαρση εθνικιστικών ανταγωνισμών,

ενεργότερη ανάμειξη της Αυστρίας, έξαρση του Ανατολικού Ζητήματος,
αναγνώριση της Ανεξαρτησίας της Βουλγαρίας, Σερβίας, Ρουμανίας μετά τον
Ρώσο-τουρκικό πόλεμο του 1877

• Άπω Ανατολή: Το άνοιγμα της κινέζικης αγοράς λαμβάνει οριστική μορφή

και μετά το νέο αγγλογαλλικό βομβαρδισμό του 1860> η Ιαπωνία
αναπτύσσεται βιομηχανικά και στρατιωτικά

Αμερικανικός Εμφύλιος Πόλεμος (1861-1865)

• Ο Αμερικανικός Εμφύλιος Πόλεμος (1861-1865) ήταν ο πλέον

καταστροφικός πόλεμος που έζησαν ποτέ οι ΗΠΑ και ταυτόχρονα γεγονός με
σημαντικό αντίκτυπο στην αμερικανική κοινωνία και οικονομία. Οι
απώλειες στις μάχες ξεπέρασαν τις 600.000, οι θάνατοι στον πληθυσμό τις
500.000, ενώ καταστράφηκε περίπου το 40% της εθνικής οικονομίας.

• Ο πόλεμος αυτός ήταν αποτέλεσμα κυρίως των πολύ σοβαρών οικονομικών

διαφορών μεταξύ των πολιτειών αλλά και του πολιτειακού συστήματος των
τότε ΗΠΑ, κατά το οποίο η θέση του προέδρου είχε μικρή επίδραση στην
καθοδήγηση του συνόλου της οικονομίας των πολιτειών. Το ξέσπασμα
προκλήθηκε λίγο πριν την εκλογή του ρεπουμπλικανικού προέδρου Αβραάμ
 Λίνκολν ο οποίος αντιμετώπισε την απόσχιση των πολιτειών του νότου την
ώρα που αναλάμβανε καθήκοντα.

• Ο πόλεμος για τον Λίνκολν και τις υπόλοιπες πολιτείες του Βορρά είχε σαν
νόημα την επαναφορά των αποσχισθέντων στις ΗΠΑ και τη διατήρηση του
κράτους. Για τον Νότο το αντικείμενο ήταν να διατηρηθεί σαν χωριστό
κράτος του οποίου οι τύχες δεν θα κρίνονταν από τις πολιτικές
ανακατατάξεις στην Ουάσιγκτον. Η τελική επικράτηση του Βορρά, διατήρησε
το κράτος των ΗΠΑ με την μορφή που γνωρίζουμε σήμερα.

• Με τη Διακήρυξη Χειραφέτησης που υπογράφτηκε το 1862/63 και κυρίως τη

13η τροπολογία του Συντάγματος το 1865, περίπου 3,5 εκατομμύρια
Αφροαμερικανοί— 40% του πληθυσμού των βόρειων πολιτειών
προπολεμικά — απέκτησαν την ελευθερία τους

• Η δουλεία αποτέλεσε κύρια αιτία του εμφυλίου πολέμου, στενά

συνδεδεμένη με τις ευρύτερες αντιθέσεις μεταξύ του Βορά και του Νότου
της Αμερικής σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο.

• . Εκ του αποτελέσματος, θεωρείται ο πρόεδρος που διατήρησε τις ΗΠΑ και

επέβαλε μια ισχυρότερη προεδρική θέση απ όσο το θέλησαν οι ιδρυτές του,
το 1776.

H εδαφική επέκταση των ευρωπαϊκών χωρών κατά τον 19ο αι.

Οι νέες αποικιακές αυτοκρατορίες

Χαρακτηριστικά της περιόδου

• η προσπάθεια εφαρμογής του οικονομικού καπιταλιστικού μοντέλου σε

παγκόσμια κλίμακα για την διασφάλιση των πλουτοπαραγωγικών πηγών και
την τροφοδοσία του εξαγωγικού εμπορίου κατέστησαν την αναζήτηση
αποικιών επιτακτική. Οι αποικίες πλέον είναι και πηγές πρώτων υλών αλλά
και εν δυνάμει αγορές για τα ευρωπαϊκά βιομηχανικά προϊόντα, ειδικά μετά
την κρίση στην οποία περιήλθε η βρετανική κυρίως βιομηχανία μετά το
1880. Όπως υποστήριζαν οι θιασώτες της αποικιακής πολιτικής η μητρόπολη
και οι αποικίες λειτουργούσαν συμπληρωματικά στην διαμόρφωση της κάθε
εθνικής οικονομίας. Ωστόσο, όπως αποδείχθηκε ειδικά με την περίπτωση
της γαλλικής Αλγερίας ή των βρετανικών Ινδιών, ύστερα από κάποια στιγμή
μητρόπολη και αποικία έφτασαν σε βαθμό αλληλεξάρτησης που ήταν πλέον
δυσδιάκριτα τα όρια της συμβολής του κάθε μέρους στο γενικό σύνολο που
ονομάστηκε αποικιακές αυτοκρατορίες.
• Η αποικιοκρατία της περιόδου συνδυάστηκε αναπόφευκτα με την έξαρση
των εθνικισμών και προσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας διαδικασίας
ενίσχυσης του εθνικού γοήτρου.

• Ο χρωματισμός της υδρογείου με τα εθνικά χρώματα κάθε αποικιακής

δύναμης εκτός από τους πρακτικούς λόγους (οικονομικούς και
στρατιωτικούς) λειτουργούσε θετικά στα πλαίσια των διεθνών σχέσεων.

• Υπό αυτή την έννοια οι αποικίες χρησιμοποιήθηκαν συχνά ως μέσο

απόδειξης της παγκόσμιας κυριαρχίας, άλλες φορές ως ένας τρόπος
επιβεβαίωσης της εθνικής ταυτότητας (π.χ. Βέλγιο ή Ολλανδία), άλλες φορές
ως την αναγκαία εκείνη προϋπόθεση για την συμμετοχή στο κοντσέρτο των
ισχυρών (π.χ. Ιταλία ή Γερμανία) και άλλες φορές υπήρξαν απλώς τα
απομεινάρια ενός ένδοξου μεγαλείου όπως η ισπανική ή η πορτογαλική
περίπτωση.

• Η αποικίες χρησιμοποιήθηκαν εξάλλου στην διπλωματική κονίστρα ως το

αντάλλαγμα σε περιπτώσεις διεθνών συνδιασκέψεων για την αλλαγή των
κρατικών συνόρων. Με τον τρόπο αυτό ζητήματα καθαρά ευρωπαϊκών
συνοριακών διαφορών διευθετήθηκαν με τις ανταλλαγές αποικιών όπως λ.χ.
έγινε στο περιθώριο του πολέμου των Μπόερς ή άλλων διεθνών κρίσεων
που θα εξετασθούν πιο κάτω.

• Τέλος, όλες οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις χρησιμοποίησαν την αποικιακή

πολιτική ως ένα ακόμα θέμα εσωτερικής πολιτικής μετατρέποντας το ζήτημα
απόκτησης και διατήρησης αποικιών σε εθνική υπόθεση με σαφή διάθεση
χειραγώγησης της κοινής γνώμης και αδρανοποίησης των λαϊκών
αντιδράσεων σε ασκούμενες κρατικές πολιτικές με την εφαρμογή μιας
πολιτικής μεγαλείου. Δεν είναι τυχαίο ότι η έξαρση της αποικιοκρατίας
ακολουθεί παράλληλα την ανάπτυξη του εργατικού και υπαλληλικού
συνδικαλισμού και την οργάνωση των πρώτων εργατικών και σοσιαλιστικών
κομμάτων και ενώσεων σχεδόν σε ολόκληρη την Ευρώπη.

• Η αποικιακή εξάπλωση εμπεριείχε και όλα εκείνα τα σπέρματα που

ανέκαθεν χαρακτήριζαν την ευρωπαϊκή εξάπλωση όπως την έννοια της
μεσσιανικής αποστολής της Ευρώπης για την διάδοση είτε του χριστιανικού
δόγματος είτε των ιδεωδών του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Σε συνδυασμό με
τις διαδεδομένες απόψεις περί ανωτερότητας του λευκού ανθρώπου, η
αποικιακή εξάπλωση της περιόδου θεωρήθηκε αναπόφευκτη και σύννομη
με την πορεία της ανθρώπινης εξέλιξης.

Οι οπαδοί της αποικιοκρατίας

• Η αποικιακή πολιτική των δυνάμεων διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό και την
εσωτερική πολιτική ζωή των ευρωπαϊκών χωρών, καθώς οι κομματικοί
σχηματισμοί και οι πολιτικοί παράγοντες διακρίνονταν σε εκείνους που
υποστήριζαν και σε εκείνους που μάχονταν την συγκεκριμένη πολιτική.

• Σε όλες τις χώρες υπήρξαν οπαδοί του λεγόμενου «αποικιακού κόμματος»

(Πολιτικοί όλων των παρατάξεων, παράγοντες του εμπορίου και της
βιομηχανίας, τραπεζιτικοί και επενδυτικοί κύκλοι, εφοπλιστές, διανοούμενοι
και δημοσιογράφοι, επιστήμονες )

• Η ύπαρξη ενός αποικιακού lobby ενισχυόταν από την παράδοση των

επιστημονικών εταιριών (γεωγραφικών, εθνολογικών, γλωσσολογικών,
ανθρωπολογικών, ιατρικών, βιολογικών) που ενδιαφέρονταν για την μελέτη
του εξωτικού «άλλου» και πίεζαν με τον τρόπο τους για την άσκηση από τις
κυβερνήσεις μια τέτοιου είδους εξωτερικής πολιτικής. Δημόσιες διαλέξεις,
εκδόσεις και με την πρόοδο της τεχνολογίας φωτογραφικές εκθέσεις και
εκδόσεις έφερναν κοντά το κοινό με τις εσχατιές της γης προσθέτοντας στην
αποικιακή αναζήτηση το αναγκαίο επιστημονικό υπόβαθρο.

Ο Τύπος και η λαϊκή λογοτεχνία

• ο Τύπος, ο οποίος γνωρίζει την εποχή της ακμής του, είτε στην σοβαρή
μορφή του είτε στη μορφή των λαϊκών εφημερίδων, προβάλει με κάθε
ευκαιρία τις εξωτικές άγνωστες κοινωνίες και περιοχές, δεν διστάζει να
περιγράψει με κάθε λεπτομέρεια την διαφορετικότητα (και την
«βαρβαρότητα») άλλων κοινωνιών

• διάδοση σε ολόκληρο τον κόσμο λογοτεχνημάτων που αντλούν την υπόθεση

ή τοποθετούν το πλαίσιο των ιστοριών σε ένα αποικιακό φόντο. Συγγραφείς
όπως ο Ρ.Κινπλιγκ, ο Τζ.Κόνραντ, ο Ι.Βέρν, ο Β.Ουγκό, ο Π.Λοτί, ο Ερνέστ
Ψυχάρης κ.α. σημείωσαν παγκόσμια επιτυχία με τα έργα τους

• Η εμφάνιση και η διάδοση της εικόνας του λευκού εξερευνητή. Οι

ανταποκρίσεις, τα ημερολόγια, οι αφηγήσεις για τα μυστηριώδη και
επικίνδυνα ταξίδια Ευρωπαίων στις αφρικανικές και ασιατικές ζούγκλες
γνωρίζουν τεράστια επιτυχία

Οι αποικιακές εκθέσεις
• Βασισμένες στο ενδιαφέρον των κατοίκων της Ευρώπης για τις αποικίες και
το εξωτικό φορτίο που εκείνες είχαν, οι Ευρωπαίοι οργανώνουν μια σειρά
εκθέσεων στις οποίες παρουσιάζονταν όχι μόνο τα προϊόντα των αποικιών
αλλά και οι ίδιοι οι ιθαγενείς κάτοικοι που κατά τον τρόπο αυτό
μετατρέπονται σε εκθέματα μαζικής κατανάλωσης.
• Από τα τέλη του 19ου αι. η έκθεση ανθρώπων και προϊόντων των αποικιών
μετατράπηκε χωρίς αιδώ σε ένα εμπορικό προϊόν απευθυνόμενο στο ευρύ
κοινό.

• Το θέαμα που πρόσφεραν βασιζόταν ακριβώς στην διαδεδομένη άποψη για

την εκπολιτιστική αποστολή του λευκού ανθρώπου και στην πίστη για την
ύπαρξη ανώτερων και κατώτερων φυλών.

• Η πρώτη έκθεση του είδους πραγματοποιήθηκε το 1866 στη Μελβούρνη της

Αυστραλίας. Ως το 1876 πραγματοποιήθηκαν διάφορες εκθέσεις στη νέα
αυτή ήπειρο (Μελβούρνη, Σίδνεϋ, Μπρίσμεπην) με στόχο την ανακάλυψη
των ανθρώπων και του τόπου.

• Η πρώτη διεθνής αποικιακή έκθεση στην Ευρώπη πραγματοποιήθηκε στο

Άμστερνταμ το 1883, ενώ στο Παρίσι έγινε το 1889 στα πλαίσια της Διεθνούς
Έκθεσης της πόλης επ’ευκαιρίας της εκατονταετηρίδας της Γαλλικής
Επανάστασης των δικαιωμάτων του ανθρώπου.

• Εκτός από τις εκθέσεις στην εξοικείωση του ευρωπαϊκού κοινού με το

εξωτικό των αποικιών αλλά και με την ρατσιστική αντιμετώπιση των
αποίκων έπαιξαν και οι περίφημοι δημόσιοι ανθρώπινοι ζωολογικοί κήποι
(Human’s zoo) που είχαν εμφανισθεί από το 1800 για να γνωρίσουν
πραγματικοί έξαρση τις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ου αι.

Η νέα επέκταση των Ευρωπαίων ιμπεριαλιστών

• Αν και παραμένουν υπολείμματα των πρώτων αποικιακών αυτοκρατοριών
της Ισπανίας, της Πορτογαλίας, της Ολλανδίας, της Βρετανίας και της Γαλλίας
κυρίως στην Αμερική> κατά τον 19ο αι. η επέκταση των αποικιακών
δυνάμεων γίνεται προς την Αφρική, την Ασία και τον Ειρηνικό

• Η Βρετανία και η Γαλλία ενισχύουν τις αυτοκρατορίες τους

• Η Ολλανδία επεκτείνεται μόνο στην Ινδονησία και προσπαθεί να διατηρήσει

τις ναυτικές βάσεις της

• Η Ισπανία και η Πορτογαλία παρουσιάζουν στασιμότητα

• Στο τέλος του 19ου αι. εμφανίζονται νέες αποικιακές δυνάμεις το Βέλγιο, η
Γερμανία, η Ιταλία αλλά και οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία με παρόμοια αιτήματα

• Ως τον Α’ Π.Π. οι ευρωπαϊκές κτήσεις μαζί με τις πρώην αποικίες της

Αμερικής κάλυπταν το 84,4% της επιφάνειας της Γης

Το διπλωματικό πλαίσιο
• Καμπή στην εξέλιξη του αποικιακού ανταγωνισμού θεωρείται η εμφάνιση
της ενιαίας Γερμανίας στο διπλωματικό πεδίο με αποικιακά αιτήματα

• Η Γερμανία επί Βίσμαρκ δηλ. ως το 1880 δεν ενδιαφερόταν για αποικιακή

εξάπλωση> ΕΤΣΙ δόθηκε χώρος στη Γαλλία να κερδίσει το χαμένο έδαφος
μετά την ήττα στο Γαλλοπρωσικό πόλεμο μέσω των αποικιών

• Το 1879 η Γερμανία υπέγραψε συνθήκη αμυντική με την μη αποικιοκρατική

Αυστρουγγαρία αλλά και με την Ιταλία που ήθελε τα γαλλικά εδάφη της
Β.Αφρικής. Η «Τριπλή Συμμαχία» αποτέλεσε τη βάση για την συγκρότηση
των συνασπισμών κατά τον Α’Π.Π.

• Η απομάκρυνση του Βίσμαρκ από την εξουσία και η απροθυμία των

Βρετανών να συμπράξουν με τη Γερμανία κατά της Γαλλίας, οδήγησαν τον
γερμανό αυτοκράτορα στην επιλογή της αποικιακής εξάπλωσης ως μέσω για
την ενίσχυση του κράτους του (Weltpolitik) αντί της Realpolitik του Βίσμαρκ

• Το 1904 υπογράφτηκε η Εγκάρδια Συνεννόηση μεταξύ Γαλλίας και Βρετανίας

και αργότερα το 1907 συνέπραξε και η Ρωσία

• Ο αποικιακός ανταγωνισμός υπήρξε το αποτέλεσμα των ανταγωνισμών των

παλαιών δυνάμεων με την αναδυόμενη Γερμανία

• Σταδιακά ο αποικιακός ανταγωνισμός έπαιξε κεντρικό ρόλο από

περιφερειακό που είχε ως τότε στη διεθνή διπλωματία

Ο ανταγωνισμός για την Αφρική

• Τα προηγούμενα χρόνια οι Ευρωπαίοι είχαν κάποιες κτήσεις στη δυτική
Αφρική κυρίως (στα μέρη του δουλεμπορίου)

• Στις αρχές του 19ου αι. οι Βρετανοί θα επεκταθούν κύρια στη Δ.Αφρική και
στη Ν.Αφρική και οι Γάλλοι στην Β.Αφρική. Οι οθωμανικές κτήσεις της
Β.Αφρικής περιήλθαν λόγω της παρακμής της Οθ.Αυτοκρατορίας κύρια σε
Βρετανούς και Γάλλους.

• Το 1830 ξεκινά η κατάκτηση της Αλγερίας από τη Γαλλία και προτεκτοράτο

στην Τυνησία το 1881. Η Τυνησία πέρασε υπό την προστασία της Γαλλίας
εξαιτίας των πολλών οικονομικών χρεών που είχε προς γαλλικές και ιταλικές
τράπεζες.

• Η Αίγυπτός πέρασε υπό τη βρετανική προστασία μετά την χρεοκοπία της το

1879 και με βασικό στόχο των Βρετανών την προστασία της ελεύθερης
ναυσιπλοΐας στη διώρυγα του Σουέζ (δεκαετία του 1860 με γαλλοβρετανικά
κεφάλαια)
• Στη Δ.Αφρική οι Βρετανοί και οι Γάλλοι εγκαθίδρυσαν ζώνες οικονομικής
επιρροής κα εμπορίου φοινικέλαιου και φιστικιών. ¨Όχι πια δουλεμπόριο.

• Η Γαλλία κυριαρχούσε στη Σενεγάλη και στη γειτονική εσωτερική σαχάρια

περιοχή (Μαυριτανία κ.α.) ενώ η Βρετανία στη Χρυσή Ακτή (Γκάνα) και στη
Νιγηρία

• Το 1878 ο βασιλιάς του Βελγίου Λεοπόλδος συγκρότησε εταιρεία που

κατέλαβε την περιοχή του Κογκό (Ζαϊρ) δημιουργώντας έτσι την πρώτη
προσωπική αποικία που μόλις το 1908 αναγνωρίστηκε ως βελγική αποικία

• Στη Ν.Αφρική οι Βρετανοί κατείχαν το Ακρωτήρι και την επαρχία του Νατάλ
και είχαν αναγνωρίσει τηνα αυτονομία των δημοκρατιών των παλιών
Ολλανδών αποίκων (Μπόερς) στο Τρανσβααλ και την Οράγγη (1852-1854). Η
ανακάλυψη όμως διαμαντιών και χρυσού στην περιοχή των Μπόερς
οδήγησε στον πόλεμο των Μπόερς και την βρετανική επέκταση προς Βορρα

• Μέσα σε 25 χρόνια από το 1876 ως το 1900 οι ευρωπαϊκές κτήσεις στην

Αφρική θα περάσουν από το 11% στο 90%

Το Συνέδριο του Βερολίνου (1884/5)

• Η εμφάνιση της Γερμανίας και της Ιταλίας ανάγκασαν τις ευρωπαϊκές
αποικιακές δυνάμεις να ξαναμοιράσουν τις αποικίες

• Σχηματικά το συνέδριο κατέληξε:

• Δ.Αφρική: Η Βρετανία εγκαθίδρυσαν προτεκτοράτο στο Νίγηρα, το

Καμερούν πέρασε στους Γάλλους και Γερμανούς

• Α.Αφρική: Για τη Γερμανία ο έλεγχος του Σουδάν, της Κένυα,της Ουγκάντα,

της Τανζανίας ήταν ζωτικός για τον έλεγχο της εξόδου από το Σουέζ. Οι
Γερμανοί πήραν ανταλλάγματα στο νησάκι Ελιγολάνδη στη Β.Θάλασσα και
αναγνωρίστηκε γερμανικό προτεκτοράτο γύρω από τη λίμνη Ταγκανίκα. Η
Μαδαγασκάρη πέρασε υπό γαλλικό έλεγχο

• Ν.Αφρική: Ο πόλεμος των Μπόερς έθεσε ολόκληρη την περιοχή υπό

βρετανικό έλεγχο, ενώ η Βρ. Εταιρεία Ν.Αφρικής υπό τον επιχειρηματία
Σέουλ Ρόουντς κατέλεαβε την περιοχή που ονομάστηκε Ροδεσία
(Ζιμπάμπουε). Οι Γερμανοί κατέλαβαν και την Ναμίμπια την περιοχή
βόρειοδυτικά της Ν.Αφρικής

Αποικιακές κρίσεις
• Επεισόδιο Φασόντα (1898):
• Πόλεμος Μπόερς:

• Κρίσεις Μαρόκου:

• Η Ιταλία προσπάθησε να καταλάβει το ανεξάρτητο βασίλειο της Αιθιοπίας το

1896 αλλά η ταπεινωτική ήττα στην Αντόβα σταμάτησε το όνειρο. Κατάφερε
να καταλάβει μόνο την Ερυθραία (ανάμεσα στην Αιθιοπία και Σουδάν) και τη
Λιβύη μετά τον ιταλοτουρκικό πόλεμο του 1911

• Οι κτήσεις των Ισπανών (Δ.Σαχάρα, Ισπανική Γουϊάνα), Πορτογάλων

(Πράσινο Ακρωτήρι, Αγκόλα, Μοζαμβίκη) και των Ιταλών χρησίμευαν ως
ουδέτερες ζώνες ανάμεσα στα μεγάλα αποικιακά κράτη.

Κρίση Φασόντα (Ν.Σουδάν) -1898

• Η προσπάθεια της Γαλλίας να δημιουργήσει μια συνεχόμενη αυτοκρατορία
από την Αλγερία-Τυνησία ως το Καμερούν την έφερε σε αντιπαράθεση με τη
Βρετανία για το Β.Σουδάν. Οι δύο χώρες έφτασαν το 1898 κοντά σε πόλεμο
αλλά τελικά η Γαλλία παραιτήθηκε από κάθε διεκδίκηση στο Σουδάν

Η κρίση του Μαρόκο

• 1902 η Γαλλία είχε ειδικές οικονομικές σχέσεις με το Μαρόκο, οι Βρετανοί
αναγνώριζαν τα ειδικά οικονομικά ενδιαφέροντα σε αντίθεση με τη
Γερμανία που έπαιζε το χαρτί του μαροκινού εθνικισμού κατά των Γάλλων. 2
κρίσεις (1905/1906 και 1911) με τη δεύτερη να φέρνει κοντά σε πόλεμο
Γερμανία και Γαλλία. Τελικά το 1912 το Μαρόκο έγινε γαλλικό προτεκτοράτο
και ελάχιστα εδάφη δόθηκαν στην Ισπανία.

Οι πόλεμοι των Μπόερς

• Ο πόλεμος των «λευκών ανδρών», όπως ονομάστηκε από τους Αφρικανούς,
που κήρυξε η βρετανική κυβέρνηση στη Δημοκρατία του Τρανσβάαλ το 1899
με αφορμή τον έλεγχο των χρυσωρυχείων και αιτία την αναδυόμενη
νοτιοαφρικανική ενότητα, συνέχισε να επηρεάζει τις νοτιοαφρικανικές
πολιτικές εξελίξεις ως τα μέσα του 20ού αιώνα

• Στα τέλη του 19ου αιώνα άρχισε να αμφισβητείται έντονα η ισχυρή

βρετανική κυριαρχία και να αναπτύσσεται η διαμάχη ανάμεσα σε
αγγλόφωνους πληθυσμούς, που μεγάλωνε όσο νέα κοιτάσματα χρυσού και
διαμαντιών ανακαλύπτονταν στη Νότια ιδίως Αφρική.

• Οι Νοτιοαφρικανοί ή Μπόερς, όπως ονομάστηκαν στη δική τους γλώσσα, τα

«ντάτσικα», παραγκωνίστηκαν ως κτηνοτρόφοι και μεγαλοκτηματίες.
Εκμεταλλευόμενοι τις ρίζες που είχαν πλέον αποκτήσει, μετά από γενιές δύο
 αιώνων, στη Νότιο Αφρική, είχαν τους έγχρωμους γηγενείς ως
απασχολούμενους στις φάρμες που διατηρούσαν. Το ίδιο επιδίωξαν και οι
Βρετανοί. Το 1899 οι Αφρικανοί που εργάζονταν στα ορυχεία ανέρχονταν σε
97.000 ενώ οι Νοτιοαφρικανοί άρχισαν να τους θεωρούν ως υπολογίσιμο
μέγεθος, απειλούμενοι από αυτούς στη σκληρή και ανταγωνιστική αγορά
εργασίας.

• Με αφορμή το ανεξάρτητο και πλούσιο Τρανσβάαλ, οι Βρετανοί το 1899

κηρύσσουν πόλεμο κατά αυτής της Δημοκρατίας, κίνηση που σύντομα
συσπείρωσε όλο τον νοτιοφρικανικό πληθυσμό αλλά και τους γηγενείς κατά
της βρετανικής κυριαρχίας. Οι Βρετανοί ωστόσο δεν ήταν απροετοίμαστοι.

• Ηταν τα δύο τελευταία χρόνια του πολέμου όταν οι Μπόερς πολεμούσαν

χωρίς μεγάλες ελπίδες αλλά με πολύ κουράγιο όταν οι Βρετανοί επινόησαν
τη θεωρούμενη ως καινοτομία του αιώνα, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Προκειμένου να προλάβουν τους νοτιοφρικανούς αντάρτες από το να
επιστρέψουν στις φάρμες τους για τροφή και προστασία, τους
περικύκλωσαν μαζί με τις οικογένειές τους και τους συγκέντρωσαν σε
στρατόπεδα. Είκοσι πέντε χιλιάδες γυναικόπαιδα των Μπόερς πέθαναν μέσα
στα ασφυκτικά γεμάτα κόσμο και ασθένειες στρατόπεδα ενώ οι άνδρες των
οικογενειών οδηγούνταν κάτω από ταπεινωτικές συνθήκες σε συμβιβασμό.

• Οι αφρικανικές δημοκρατίες, ρημαγμένες τελικά από τη βρετανική τακτική

της ερήμωσης της υπαίθρου και του εγκλεισμού του αστικού πληθυσμού,
υπέγραψαν τους όρους της παράδοσης, το 1902, όπου μεταξύ άλλων
δέχονταν ότι οι μη λευκοί θα έμεναν χωρίς πολιτικά δικαιώματα ωσότου
αποκατασταθεί η αυτοκυβέρνηση. Εφόσον η πολιτική χειραφέτηση των μη
λευκών εξαρτιόταν από ένα εκλογικό σώμα λευκών, η συνθηκολόγηση
καθιέρωνε για πάντα τον συνεχή αποκλεισμό τους από την πολιτική εξουσία.

Ασία
• Η Ρωσία ολοκληρώνει τον αποικισμό της Σιβηρίας και το 1860 ίδρυσε το
λιμάνι του Βλαδιβοστόκ στα σύνορα με την Ματζουρία. Εκμεταλλεύτηκε την
αδυναμία της Κίνας και κατέλαβε τη Σαχαλίνη. Ο ρωσοιαπωνικός
ανταγωνισμός για την Κορέα οδήγησε σε πόλεμο το 1904-1905 με ήττα
ταπεινωτική της Ρωσίας και αναγνώριση της σφαίρας επιρροής της
Ιαπωνίας.

• Ρωσία και Βρετανία έβλεπαν τα συμφέροντά τους να έρχονται σε

αντιπαράθεση στην περιοχή Περσίας και Αφγανιστάν. Τελικά οι δύο χώρες
παρέμειναν αυτόνομες ως ουδέτερες ζώνες για να μη συγκρουστούν οι δύο
δυνάμεις.
• Η Βρετανία επέκτεινε τον έλεγχό της σε ολόκληρη την ινδική χερσόνησο και
αντιμετώπισε με διαδοχικούς πολέμους την βούληση της Βιρμανίας να
δημιουργήσει τη δική της Αυτοκρατορία. Από το 1824 ως το 1885 πόλεμοι με
τελική νικήτρια τη Βρετανία που αποίκησε τη Βιρμανία

• Ταυτόχρονα άνοιξε ο δρόμος για την γαλλική κατάκτηση της Ινδοκίνας

(Βιετνάμ, Καμπότζη και Λάος). Η Ταϊλάνδη (Σιάμ) λειτούργησε ως
ανεξάρτητο ανάχωμα ανάμεσα σε βρετανική και γαλλική ζώνη επιρροής.

• Στην περιοχή της Μαλαισίας και Σιγκαπούρης οι Βρετανοί αφού κατάφεραν

να αποτρέψουν τις επεκτατικές βλέψεις του Σιάμ κατάφεραν να θέσουν την
περιοχή υπό τον έμμεσο πολιτικό έλεγχό τους όπως στην Ινδία

• Στην Ινδονησία οι τοπικές συγκρούσεις στα διάφορα νησιά οδήγησαν τους

Ολλανδούς να θέσουν την περιοχή υπό τον άμεσο στρατιωτικό έλεγχό τους
προκειμένου να διασφαλίσουν την κανονική παραγωγή κασσίτερου, καφέ
και καουτσούκ. Σταδιακά στο Βόρνεο συγκρούστηκαν τα ολλανδικά με τα
βρετανικά συμφέροντα με ήπιο όμως τρόπο που οδήγησαν στην τελική
επικράτηση της Βρετανίας

• Αποικία : έδαφος υπό τον πλήρη έλεγχο της μητρόπολης

• Προτεκτορατο: Κράτος υπό τον έλεγχο μιας «προστάτιδας» δύναμης έπειτα

από μια συνθήκη ανάμεσα σε δύο κυβερνήσεις> Αυτό το σύστημα επέτρεψε
τον έλεγχο περιοχών χωρίς να αλλάξουν οι δομές των προηγούμενων
καθεστώτων (π.χ. Τυνησία, Καμπότζη)

• Εντολή: Αυτό το εδαφικό status εμφανίστηκε μετά τον Α’ Παγκόσμιο

Πόλεμο< Αφορούσε τις πρώην γερμανικές αποικίες και εδάφη της
Οθωμανικής αυτοκρατορίας που πέρασαν υπό τον προσωρινό έλεγχο άλλων
δυνάμεων με σκοπό αργότερα την ανεξαρτητοποίησή τους (Συρία, Λίβανος,
Παλαιστίνη, Καμερούν)

• Κοινοπολιτεία: Οργανισμός που αφορούσε όλες τις πρώην βρετανικές

αποικίες που διατήρησαν δεσμούς με το στέμμα αλλά είχαν πλέον
ανεξαρτησία (Καναδάς, Αυστραλία, Ν. Ζηλανδία)

H Κίνα και οι αποικιακές δυνάμεις

Το παρελθόν των σχέσεων Κίνας –Δύσης

• Το τελευταίο τέταρτο του 13ου αι. φθάνει στην Κίνα ο Μάρκο Πόλο και
συναντά τον Κουμπλάι Χαν, τον Μογγόλο κυρίαρχο της χώρας
• Από το 1521 Πορτογάλοι έμποροι και ιεραπόστολοι στο Μακάο-
περιορισμένοι

• Μόνο στο Μακάο και την Καντόνα μπορούν να εμπορεύονται οι Δυτικοί

• Το 1689 υπογράφει συνθήκη με Ρωσία για εμπόριο στα βόρεια σύνορά της

• Οι υπόλοιπο Ευρωπαίοι έχουν περιορισμούς στις συναλλαγές

Η κατάσταση πριν το 1840

• Η κινεζική κυβέρνηση επέτρεπε το εμπόριο μόνο στο λιμάνι της Καντώνα και
απέφευγε να έχει άμεσες σχέσεις με τους ξένους

• Η αγορά της ήταν μία από τις εν δυνάμει μεγαλύτερες στον κόσμο (περίπου
300 εκ.) αλλά εξαιρετικά φτωχή

• Ο χώρος ήταν διεκδικούμενος από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ ως ζώνη
οικονομικών συμφερόντων

• Στόχος ήταν να αναπτυχθούν οι οικονομικές ανταλλαγές και έξω από την

Καντώνα με σκοπό Α) την εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών και
Β) την δημιουργία αγοραστικού κοινού στην Κίνα

• Πριν το 1840 η Βρετανία ήταν η μόνη δύναμη που είχε το δικαίωμα

εμπορικών συναλλαγών στην Καντώνα. Πουλούσαν στους Κινέζους όπιο από
την Ινδία και την Περσία και αγόραζαν ακατέργαστο μετάξι. Προκειμένου να
δημιουργήσουν ένα ρήγμα στην κινέζικη οικονομία οι βιομηχανίες υφαντών
της Βρετανίας έστελναν μάλλινα ρούχα στην Κίνα σε τιμές χαμηλότερες και
από εκείνα που κατασκευάζονταν στην Κίνα. Δημιούργησαν μάλιστα μια
εταιρία την «Κινεζική Εταιρία» με στόχο την απελευθέρωση του εμπορίου
στην περιοχή

Εμπόδια που έθετε η Κίνα

• Α) καταβολή ειδικού φόρου στα εισαγόμενα προϊόντα

• Β) υποχρέωση των ξένων εμπόρων που ήταν στην Καντώνα να

συναλλάσσονται μέσω της κινεζικής εταιρείας Co Hong που είχε το
μονοπώλιο των συναλλαγών

• Γ) απαγόρευση απομάκρυνσης των ξένων από τη συνοικία των εμπόρων και

αυστηρή επιτήρηση από τις κινεζικές αρχές

Στόχοι Βρετανίας
• Α) κατάργηση των περιορισμών στις μετακινήσεις των εμπόρων
• Β) να μην είναι η Καντώνα το μόνο εμπορικό λιμάνι

• Γ) άμεση εμπορική συμφωνία με την κινεζική κυβέρνηση

• Δ) κατάργηση της Co Hong

• Οι άλλες δυνάμεις δεν είχαν δείξει πριν το 1840 ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Μόνο
οι ΗΠΑ που είχαν αντικαταστήσει τους Βρετανούς κατά τους
Ναπολεόντειους πολέμους είχαν καταφέρει να διατηρήσουν στην ΚΑντώνα
μια σημαντική παρουσία της τάξης του 25% (Βρετανία 60%, υπόλοιποι 15%)

• Η γαλλική παρουσία ήταν περιορισμένη και μόνο στον τομέα της

θρησκευτικής προπαγάνδας είχαμε την παρουσία των Λαζαριστών. Μετά το
1836 υπάρχει σχετική δραστηριοποίηση στην Μανίλα των Φιλιππίνων με
ίδρυση προξενείου.

• Οι Ρώσοι είχαν κάποιες εμπορικές συναλλαγές στα σύνορα της Ματζουρίας

και της Σιβηρίας και επαφές με τα κινέζικα καραβάνια. Οι χερσαίοι δρόμοι
δεν επαρκούν για το εμπόριο, είναι αργοί και επικίνδυνοι και θα
αναζητήσουν θαλάσσιους στην ανατολική ακτή

• Στόχος όλων είναι να δημιουργηθεί ρήγμα στην Κίνα και να ανοίξει και ο
δρόμος για το εμπόριο σε ολόκληρο τον Ειρηνικό μέχρι τη Χαβάη. Και πάλι
στην Κίνα οι δυνατότητες εμπορίου μπορούν να καλύψουν μόνο την περιοχή
στη ΝΑ ακτή

Ο πόλεμος του οπίου 1

• Στην ουσία πρόκειται για την απόφαση της Βρετανίας να διαρρήξει τις
κινεζικές πύλες

• Ως το 1833 το βρετανικό εμπόριο στην ΚΑντώνα ανήκε στην Εταιρεία των

Ινδιών που κατείχε το μονοπώλιο δηλ. διατηρούσε τις εμπορικές επαφές με
τους Κινέζους της Co Hong

• Το 1833 το βρετανικό κοινοβούλιο αρνήθηκε την ανανέωση της σύμβασης

στην Εταιρεία και επεδίωξε να συνάψει άμεσες επαφές με την κινεζική
κυβέρνηση.

• Ο αντιβασιλιάς της Καντώνας αρνήθηκε την ακρόαση του βρετανού

απεσταλμένου με αποτέλεσμα το αδιέξοδο. Το επεισόδιο δημιούργησε
τεταμένη κατάσταση που κράτησε ως το 1839

• Το 1839 η κινεζική κυβέρνηση αποφασίζει να θεσπίσει πιο αυστηρά μέτρα

και να απαγορεύσει το εμπόριο οπίου. Και πριν ένα αιώνα είχε λάβει
 παρόμοιο μέτρο που είχε ατονήσει. Οι λόγοι είναι και κοινωνικοί αλλά και
γιατί εξάγεται συνάλλαγμα.

• Η κυβέρνηση στέλνει έναν κομισσάριο στην Καντώνα ο οποίος ανακαλύπτει

και καταστρέφει το βρετανικό όπιο αλλά λαμβάνει βίαια μέτρα για όλους
τους Άγγλους

• Η ατιμία μπορεί να πληρωθεί μόνο με τα όπλα δηλώνει ο πρωθυπουργός

Πάλμερστον

Πόλεμος του οπίου 2

• Στόχος της Βρετανίας όχι η αποδοχή τους εμπορίου οπίου αλλά να ανοίξει η
αγορά. Παράλληλα η Βρετανία ζητά ένα νησάκι στα κινεζικά παράλια για να
χρησιμοποιηθεί ως τόπος εμπορίου. Οι βρετανικές δυνάμεις είναι μικρές

• Μικρή και η κινεζική αντίσταση καθώς η αυτοκρατορική κυβέρνηση φοβάται

περισσότερο την δράση μυστικών εσωτερικών οργανώσεων που
δραστηριοποιούνται κυρίως από τα τέλη του 18ου αι.. Οι οργανώσεις αυτές
είναι μειοψηφικές. Η μάζα των κινέζων αγροτών θέλει την ησυχία της και
φοβάται κύρια για την αύξηση της ληστείας.

• Ο στρατός της Κίνας είναι διπλός: οι εθνοφρουροί σε κάθε επαρχία και ο

αυτοκρατορικός στρατός. Και οι δύο είναι άσχημα εξοπλισμένοι και δεν
μπορούν να αντιμετωπίσουν τους καλά οργανωμένους αν και λίγους
Βρετανούς. Από την άλλη ο αυτοκράτορας φοβάται να ενισχύσει τους
εθνοφρουρούς μήπως κι αυξηθεί η τοπική δύναμη κάποιου διοικητή. Ο
στόλος είναι ξύλινος- παλιά ιστιοφόρα.

• Η κυβέρνηση φοβόταν ότι η Βρετανία ήθελε να καταλάβει τη χώρα όπως την

Ινδία. Όταν το 1841 αναγκάστηκε να υποχωρήσει κατάλαβε ότι οι Βρετανοί
ήθελαν μόνο εμπορικές συμφωνίες. Μόνο όμως όταν χάθηκαν 8000
Μαντζού χωρίς ούτε έναν νεκρό Άγγλο οι Κινέζοι σύρθηκαν σε συμφωνία.

Οι συμφωνίες
• 29/8/1842: συνθήκη Νανκίν: αναγνωρίζεται η δυνατότητα στη Βρετανία να
ασκεί εμπόριο σε μια σειρά από ελευθέρα λιμάνια μεταξύ των οποίων και
στη Σαγκάη. Στα λιμάνια αυτά οι Άγγλοι μπορούν αν κατοικούν, να
δικάζονται από προξενικά δικαστήρια, να κάνουν απευθείας εμπόριο με
τους Κινέζους, οι δασμοί περιορίστηκαν μόνο στο 5%. Η Κίνα έχασε έτσι
πολλά έσοδα και δέχθηκε τον ατιμωτικό θεσμό της ετεροδικίας. Οι Κινέζοι
όφειλαν να έρχονται σε επαφή με τους Άγγλους για εμπόριο με απόλυτη
ισότητα. Τέλος το Χογκ Κόγκ γίνεται για 150 χρόνια βρετανική κτήση
• 8/10/1843: νέα συνθήκη που επέτρεπε τις συναλλαγές και στη Γαλλία και
ΗΠΑ. Κάθε προνόμιο που η Κίνα θα έδινε σε άλλο κράτος θα δίνονταν
αυτόματα και στη Βρετανία

• Οι Γάλλοι ακολούθησαν τους Βρετανούς και έδειξαν ενδιαφέρον για

εμπορικές δραστηριότητες, προστασία των καθολικών μοναχών και γενικά
προστασία των χριστιανών που αντιμετωπίζονταν ως κατάσκοποι και ζητούν
να υπογράψουν κι εκείνοι εμπορική συμφωνία

• Οι ΗΠΑ διόρισε έναν αντιπρόσωπο στην Κίνα και ζητά κι εκείνη συνομιλίες

• Οι Κινέζοι συνομιλούν αλλά μόνο στην Καντώνα , όχι στο Πεκίνο όπου είναι
άβατο για τους ξένους. Υπογράφονται δύο συμφωνίες με ΗΠΑ (3/7/1844)
και με Γαλλία (24/10/1844) ίδιες με του Νανκίν. Μεταξύ των
συμφωνηθέντων ήταν και η ελεύθερη διακίνηση των καθολικών
μισιονάριων

• Οι συνομιλίες με τους κινέζους μανδαρίνους γίνονταν με καθυστερήσεις και

χρονοτριβή ενώ ο ντόπιος πληθυσμός αποδεικνύονταν εξαιρετικά
ξενόφοβος απέναντι στους ξένους στα λιμάνια

• Η αλλαγή αυτοκράτορα το 1850 έφερε αλλαγής την πολιτική που προέβλεπε

νέα εμπόδια στους ξένους για να κερδίσει η δυναστεία το λαό: αποτέλεσμα
το 1857 ο βομβαρδισμός από τους Αγγλογάλλους της Κατώνα και με τις
συνθήκες του Πεκίνου (1858) βαρύτεροι όροι στον αυτοκράτορα

• Το αποτέλεσμα ήταν να ανοίξει η αγορά όχι μόνο στους Ευρωπαίους αλλά

και στην Ιαπωνία

Ειρηνικός
• Με το άνοιγμα της αγοράς της Κίνας ανοίγει ο δρόμος για την δημιουργία
κτήσεων στον Ειρηνικό

• Η Βρετανία καταλαμβάνει τη Ν.Ζηλανδία, τα Φίτζι, η Γαλλία την Ταϊτή και τη

Νέα Καληδονία.

• Βρετανία, Γαλλία και ΗΠΑ θα διεκδικήσουν αλλεπάλληλα τη Χαβάη η οποία

θα περάσει υπό αμερικανική προστασία αλλά όχι ακόμα ως αποικία

• Οι Γερμανοί θα αναλάβουν τον έλεγχο μέρος του Αρχιπελάγους (Νησιά

Σολομόντα, μέρος της Σαμόα)

• Οι ΗΠΑ το 1898 θα στραφούν κατά της Ισπανίας που θα χάσει οριστικά τις
Φιλιππίνες και την Κούβα
Το κίνημα των Μπόξερ
• Η εξέγερση των μπόξερ ήταν μια επανάσταση από μέλη της Ομάδας της
Ηθικής αρμονίας της Κίνας ενάντια σε κάθε ξένη επιρροή στην Κίνα.

• Οι Μπόξερς πήραν την ονομασία τους από τη «σύντμηση του τίτλου της
οργανώσεώς τους: "Δίκαιες και αρμονικές γροθιές"

• Η εξέργεση διήρκησε από το Νοέμβριο του 1899 μέχρι τις 7 Σεπτεμβρίου του
1901 που καταπνίγηκε στο αίμα. Οι επαναστάτες ονομάστηκαν μπόξερ από
τους Δυτικούς εξαιτίας των πολεμικών τεχνών που μάθαιναν. Οι Μπόξερ
πίστευαν ότι τα φυλαχτά και η γυμναστική θα τους έκαναν άτρωτους.
Στερούνταν όμως στρατιωτικών ικανοτήτων καθώς τους έλειπαν ο
στρατιωτικός εξοπλισμός και η οργάνωση της Δύσης.

• Οι φήμες για Δυτικούς ιεραπόστολους που απήγαγαν ορφανά κινεζάκια και

η οργή για το σιδηρόδρομο που παραβίαζε την κινεζική αρμονία
χειροτέρευε τη κατάσταση.

• Το κίνημα των μπόξερ ήταν όχι μόνο αντιδυτικό αλλά και αντιδυναστικό.

• Όταν οι Μπόξερ εξεγέρθηκαν και άρχισαν να σφαγιάζουν χριστιανούς η

χήρα αυτοκράτειρα Τσε Χσι που επιθυμούσε να απαλλαγεί η Κίνα από τους
ξένους τους υποστήριξε. Οι μπόξερ παραμέρισαν τα αντιαυτοκρατορικά
αισθήματα τους και συμμάχησαν με την.

• Την Άνοιξη του 1900 οι Μπόξερ ήταν εκτός ελέγχου. Οι ξένες διπλωμάτες
ζήτησαν ενισχύσεις από την ακτή αλλά εμποδιστήκαν από τους Κινέζους.
Στις 31 Μαΐου μια διεθνής δύναμη από 340 στρατιώτες επιτράπηκαν να
μπουν στο Πεκίνο και 90 άλλοι έφτασαν 4 μέρες αργότερα.

• Στις 13 Ιουνίου του 1900 οι Μπόξερ δυναμωμένοι από Κινέζους στρατιώτες

άρχισαν να επιτίθενται σε ξένες πρεσβείες. Οι πρεσβείες των ΗΠΑ, της
μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας, της Ολλανδίας, της Ιαπωνίας, της Ιταλίας,
της Ρωσίας και της Αυστροουγγαρίας βρίσκονταν όλες στο ίδιο μέρος κοντά
στην Απαγορευμένη Πόλη. Οι πρεσβείες ενώθηκαν και οχυρώθηκα γρήγορα.
Εκεί βρήκαν καταφύγιο οι ξένοι πολίτες στο Πεκίνο. Η γερμανική πρεσβεία
στην άλλη μεριά της πόλης καταλείφθηκε προτού προλάβουν να ξεφύγουν.
ο γερμανός πρέσβης φον Κέτελερ δολοφονήθηκε και οι ξένες δυνάμεις
απαίτησαν επανόρθωση. Στις 21 Ιουνίου η Κίνα κήρυξε πόλεμο προς όλες τις
ξένες δυνάμεις, αλλά αρκετοί τοπικοί διοικητές αρνήθηκαν να
συνεργαστούν.

• τον Ιούνιο του 1900 άρχισαν οι πολιορκίες ξένων πρεσβειών στην Κίνα.Η
πολιορκία άρθηκε από διεθνές στράτευμα. Οι ΗΠΑ, η Βρετανία, η Ιαπωνία, η
 Ρωσία, η Αυστροουγγαρία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Γερμανία συμμάχησαν
για να αντιμετωπίσουν τους Μπόξερ.
Η επανάσταση πνίγηκε στο αίμα.

• Στις 7 Σεπτεμβρίου η Κίνα αναγκάστηκε να υπογράψει πρωτόκολλο ειρήνης.

Σύμφωνα με αυτό η Κίνα έπρεπε να καταβάλει πολεμική αποζημίωση στις
ξένες δυνάμεις. Έπρεπε επίσης να εκτελεστούν κυβερνητικοί αξιωματούχοι
και ευγενείς οι οποίοι είχαν υποστηρίξει τους Μπόξερ.

• Με την εξέγερση των Μπόξερ η Κίνα συνειδητοποίησε ότι έπρεπε να

εκσυγχρονιστεί. Η αυτοκρατορική δύναμη εξασθένησε και άλλο ενώ
φούντωσαν τα αισθήματα ενάντια στη δυναστεία των Τσινγκ, η οποία
εκδιώχθηκε το 1911.

Ο Λένιν για το κίνημα των Μπόξερ

• «Οι Κινέζοι πραγματικά μισούν τους Ευρωπαίους, όμως ποιους Ευρωπαίους

μισούν και γιατί; Οι Κινέζοι δε μισούν τους ευρωπαϊκούς λαούς, μ' αυτούς
δεν ήρθαν σε σύγκρουση, αλλά τους Ευρωπαίους κεφαλαιοκράτες και τις
πειθήνιες σ' αυτούς ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Πώς μπορούσαν οι Κινέζοι να
μη μισούν τους ανθρώπους που ήρθαν στην Κίνα μόνο και μόνο για
θησαυρίσουν, που χρησιμοποίησαν τον παινεμένο πολιτισμό τους μόνο για
απάτες, ληστείες και βιαιοπραγίες, που διεξήγαγαν πόλεμο ενάντια στην
Κίνα για να αποκτήσουν το δικαίωμα να εμπορεύονται το όπιο που
αποβλακώνει το λαό... που υποκριτικά συγκάλυπταν την πολιτική της
ληστείας με τη διάδοση του χριστιανισμού;».

Η κυριαρχία της Ευρώπης στον Κόσμο-Αίτια και μορφές

Οι λόγοι που ερμηνεύουν την παγκόσμια κυριαρχία :

 δημογραφική ανάπτυξη,

 τεχνολογική πρόοδος,

 πολιτισμική υπεροχή

 έξαρση των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών.

Δημογραφική ανάπτυξη
 Στο σύνολο της ηπείρου ο πληθυσμός από περίπου 275 εκ. το 1850 μέσα σε
μισό αιώνα φτάνει τα 400 εκ. το 1900 και σχεδόν τα 450 εκ. το 1914 δηλ.
συγκέντρωνε το ¼ του παγκόσμιου πληθυσμού.
  Η αύξηση παρουσίαζε σταθερά αυξητικές τάσεις σε ολόκληρη την Ευρώπη
(εκτός από την Γαλλία) αλλά ειδικά στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη οι
αριθμοί αυξάνονται με εντυπωσιακούς ρυθμούς.

Μεταναστευτικό φαινόμενο: λόγοι

 Η πληθυσμιακή αύξηση, η κρίση στην γεωργική παραγωγή στην Ιρλανδία
(1846-1850) και αργότερα στη Γερμανία,

 η οικονομική κρίση στην οποία περιήλθε κυρίως ο τομέας της υφαντουργίας

στη Βρετανία στη δεκαετία του 1880,

 οι καταπιεστικές κρατικές πολιτικές απέναντι σε διάφορες μειονότητες λ.χ.

οι θρησκευτικές διώξεις που υπέστησαν δεκάδες χιλιάδες Εβραίοι της
Ρωσικής Αυτοκρατορίας από το τσαρικό καθεστώς και οι οποίοι αναζήτησαν
καταφύγιο στην Αμερική. Σημαντικός αριθμός επίσης ανθρώπων που είχαν
αναπτύξει παραβατικές συμπεριφορές ή ζούσαν στα όρια της νομιμότητας
στο κοινωνικό περιθώριο προωθήθηκαν σε περιοχές όπως η Αυστραλία και
η Νέα Ζηλανδία. Αντίθετα, μικρός αριθμός πολιτικών προσφύγων από την Α.
και Κ. Ευρώπη, την Ιταλία, τη Ρωσία ή άλλες ευρωπαϊκές χώρες πέρασαν τον
Ατλαντικό. Οι περισσότεροι προτίμησαν το Λονδίνο, το Παρίσι ή τη Ζυρίχη
απ’όπου ήταν πιο εύκολο να συνεχίσουν την πολιτική τους δράση.

 η ανάγκη να διοχετευθεί εκτός των ευρωπαϊκών συνόρων το διογκούμενο

και επικίνδυνο προλεταριάτο

40 εκατομμύρια
μετανάστες
ανάμεσα στα
1865 και 1914 +
περίπου 5-6 εκ.
Ρώσοι που
μετανάστευσαν
πέρα από τα Ουράλια

Σταθερή αύξηση Διπλασιασμός Μόνο το 1913

των αναχωρήσεων ανάμεσα στα 1,5 εκ.
κάθε χρόνο 1880-1913 αναχωρήσεις
Μεταναστευτικό φαινόμενο: λόγοι
 Η βελτίωση της ναυσιπλοΐας επιτρέπει την υπερατλαντική σύνδεση σε
σύντομο χρονικό διάστημα επιτρέπει την αύξηση του αριθμού των
μεταναστών.

 Από τις 100.000 Ευρωπαίους που φεύγουν καθ’έτος προς την Αμερική το
1840 φθάνουμε στις 700.000 αναχωρήσεις περί το 1890, ενώ μόνο το 1913
σημειώθηκαν περίπου 1,5 εκ. αναχωρήσεις.

 Ανάμεσα στα 1865 και 1914 υπολογίζεται ότι συνολικά περίπου 40 εκ.
Ευρωπαίοι θα μεταναστεύσουν σε πρώην αποικίες κυρίως προς τις ΗΠΑ
αλλά και στην Κεντρική και Λατινική Αμερική, προς τα βρετανικά dominion
στον Καναδά, στη Νότια Αφρική, στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία, ενώ
λιγότεροι θα κατευθυνθούν προς τις άλλες αποικίες στην Αφρική (κυρίως
Γάλλοι στο Μαγκρέμπ στη Σενεγάλη, την Ακτή Ελεφαντοστού και τη
Μαδαγασκάρη, Πορτογάλοι στην Αγκόλα και τη Μοζαμβίκη και Ιταλοί στην
Λιβύη και την Τυνησία) ή στην Ασία.

 Επρόκειτο για νέους σε ηλικία - κυρίως άνδρες- που αναζητούσαν εργασία

και αρχικά δεν απέβλεπαν σε μόνιμη εγκατάσταση αλλά στη συγκέντρωση
χρημάτων και σε επιστροφή και επαγγελματική και οικογενειακή
αποκατάσταση στην πατρίδα τους.

 Σε αυτούς τους αριθμούς θα πρέπει να προστεθούν περίπου 6εκ. Ρώσοι που

θα μεταναστεύσουν εντός της τσαρικής αυτοκρατορίας πέρα από τα
Ουράλια και τον Καύκασο και οι οποίοι αποτελούν μια ιδιαίτερη κατηγορία.

 Από τα λιμάνια της Γερμανίας (κυρίως το Αμβούργο και τη Βρέμη) θα

αναχωρήσουν μόνο το διάστημα 1880-1885 πάνω από 6 εκ. άνθρωποι από
την Γερμανία, την Ελβετία και την Αυστροουγγαρία με προορισμό τις
αναπτυσσόμενες οικονομίες των ΗΠΑ και της Λ.Αμερικής (Βραζιλία,
Αργεντινή, Ουρουγουάη, Χιλή).

 Από το 1850 ως το τέλος του αιώνα περίπου 10 εκ. Ιταλοί θα

μεταναστεύσουν εκτός της χερσονήσου τους, ενώ ένας σημαντικός αριθμός
θα κατευθυνθεί προς την Αμερική.

Τεχνολογική πρόοδος
 η πρόοδος που είχε συντελεστεί στον ευρωπαϊκό χώρο ειδικά στους τομείς
της βιομηχανικής παραγωγής, των τεχνικών έργων και των συγκοινωνιών
ήταν αξιοθαύμαστη.
 Η ανάπτυξη του σιδηροδρομικού δικτύου δημιούργησε τις προϋποθέσεις
ώστε ο Ευρωπαίος να έρθει πιο κοντά από ποτέ ο ένας στον άλλο και οι
αγορές να λάβουν πιο ενιαία μορφή.

 Κεφάλαια και άνθρωποι κινούνται όπως ποτέ στην ιστορία της ηπείρου.

 Η ναυπήγηση ατμόπλοιων ικανών να μειώσουν σημαντικά τις αποστάσεις

της Ευρώπης με τις άλλες ηπείρους και σε συνθήκες μεγαλύτερης
ασφάλειας. Ενώ το 1830 τα ιστιοφόρα αντιπροσώπευαν το 97% να αφορά
ατμόπλοια, ενώ τα ιστιοφόρα πρακτικά παροπλίστηκαν από τα υπερπόντια
ταξίδια.

 Η κατασκευή της διώρυγας του Σουέζ το 1869 είναι ίσως το πιο

αντιπροσωπευτικό δείγμα της τεχνολογική εξέλιξης της περιόδου.

 ανάπτυξη των τηλεγραφικών συνδέσεων

 Δημιουργήθηκε έτσι ένα σύστημα που διασφάλιζε την γρήγορη μεταφορά

εμπορευμάτων και ανθρώπων κατέστησε την Ευρώπη το κέντρο των
οικονομικών εξελίξεων και συντέλεσε στην γενικότερη ενδυνάμωσή της.

Η Ευρώπη οικονομικό κέντρο του κόσμου:Λόγοι

 Η Ευρώπη παραμένει το βασικό οικονομικό κέντρο του κόσμου παρά τη
ραγδαία ανάπτυξη των ΗΠΑ στα τέλη του 19ου αι., οι οποίες όμως
ασχολούνται κυρίως με την δική τους εσωτερική αγορά

 Δραστηριότητες: εισαγωγή πρώτων υλών από ολόκληρο τον κόσμο και

μεταποίησή τους στις βιομηχανίες και επανεξαγωγή τους προς ολόκληρο τον
κόσμο

 Η Βόρεια Ευρώπη κέντρο του διεθνούς εμπορίου-έδρα των κυριότερων

εμπορικών οίκων και τραπεζών- τα σημαντικότερα λιμάνια (εξαγωγικά και
εισαγωγικά): Λονδίνο, Μάντσεστερ, Λίβερπουλ, Αμβέρσα, Άμστερντάμ,
Αμβούργο)

 Η Ευρώπη κατείχε το 80% του εμπορικού στόλου του κόσμου, το 40% του
παγκόσμιου εμπορίου διεξάγονταν μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, το 37%
μεταξύ Ευρώπης και του υπόλοιπου κόσμου και μόλις το 13% μεταξύ χωρών
εκτός Ευρώπης.

 Θετικό ισοζύγιο πληρωμών παρά το γεγονός ότι οι εισαγωγές προϊόντων

είναι μεγαλύτερες από τις εξαγωγές καθώς επιστρέφουν από τις υπηρεσίες
και τις επιστροφές των τόκων των κεφαλαίων.

 Το 60% του παγκόσμιου αποθέματος σε χρυσό βρίσκονταν στην Ευρώπη

 Το 90% των κεφαλαίων που επενδύθηκαν στο εξωτερικό ήταν ευρωπαϊκά
(να υπολογιστεί ότι οι ΗΠΑ βρίσκονται στην περίοδο του απομονωτισμού)

 Το 44% ήταν βρετανικές επενδύσεις, το 20% γαλλικές και το 13% γερμανικές

(στις αρχές του αιώνα)

Λόγοι εξαγωγής κεφαλαίου και μέσα εξαγωγής

 Οι εξαγωγές κεφαλαίων από την Ευρώπη γίνονται για να ελεγχθούν και να
χρησιμοποιηθούν οι πρώτες ύλες που απουσιάζουν ή δεν επαρκούν από τον
μητροπολιτικό χώρο

 Δάνεια στις χώρες του εξωτερικού για να μπορούν να αγοράσουν τα

προϊόντα που κατασκευάζονται και πωλούνται από την Ευρώπη

 Για μια καλύτερη αποδοτικότητα του κεφαλαίου: στην Ευρώπη πιο μειωμένο
το ενδιαφέρον για κάποια προϊόντα σε αντίθεση με τις χώρες έξω από την
Ευρώπη που δείχνουν μεγαλύτερο αγοραστικό ενδιαφέρον για τα
βιομηχανικά προϊόντα. Υπάρχουν μεγαλύτερες ευκαιρίες απόδοσης από
επενδύσεις στο εξωτερικό

 Άμεσες επενδύσεις στις ξένες οικονομίες (σιδηρόδρομοι, ορυχεία,

πετρελαιοπηγές, εγκαταστάσεις)

 Ενεργός ρόλος των ευρωπαϊκών τραπεζών στον παγκόσμιο δανεισμό των

κρατών

Πολιτισμική υπεροχή
 Η Ευρώπη κατείχε «την τέχνη της διακυβέρνησης, την επιστήμη της
διοίκησης», καθώς υπήρξε η πρώτη που διοίκησε τεράστιους αριθμούς
πληθυσμών σε δύο τουλάχιστον διαφορετικές ηπείρους

 Οι επιστήμες και η γνώση ενισχύθηκαν από την πρώτη στιγμή της

ευρωπαϊκής εξάπλωσης. Η γεωγραφία, η χαρτογραφία, η γεωλογία, η
ηφαιστειολογία, η γλωσσολογία, η βοτανική αλλά και η εμφάνιση μιας σειρά
ανθρωπιστικών και κοινωνικών εξειδικεύσεων υπό τον τίτλο ανατολικές ή
οριενταλιστικές σπουδές συνδέονται με την αποικιοκρατία.

 Ακόμα περισσότερο συνδέθηκαν με αυτή την περίοδο οι ανθρωπολογικές

και ανθρωπομετρικές μελέτες, άμεσα συσχετισμένες όχι μόνο με το εύλογο
ενδιαφέρον του Δυτικού για τον άγνωστο «άλλο» αλλά και με την
πεποίθηση της φυλετικής ανωτερότητας του λευκού ανθρώπου.

Ιατρική-υγιεινή
 Η διάδοση της ιατρικής επιστήμης στις αποικίες ήταν αναγκαία για την
αντιμετώπιση των πολλών και σημαντικών ασθενειών που προέκυψαν στις
άγνωστες περιοχές και έπλητταν τους Ευρωπαίους.

 Με την συμβολή στον τομέα αυτό και των ιεραποστολών οργανώθηκαν

νοσοκομεία, ενώ αναπτύχθηκαν νέες φαρμακευτικές αγωγές.

 Στις νέες αποικιακές πόλεις δημιουργήθηκαν ξεχωριστές συνοικίες για τους

Ευρωπαίους με μεγάλες επιφάνειες πρασίνου: έργο αναγκαίο τόσο για την
διάκριση του «κυρίου» από τον «ιθαγενή» όσο και για την δημιουργία μιας
ζώνης προστασίας από επιδημίες

Εκπαίδευση
 Η διάδοση της εκπαίδευσης από τους Ευρωπαίους δεν είχε παντού την ίδια
μορφή ούτε τους ίδιους αποδέκτες.

 Οι δυτικοί άποικοι συνέχιζαν να απολαμβάνουν την εκπαίδευση της

μητρόπολης σε σχολεία αρχικά και αργότερα και σε ανώτερες σχολές που
ιδρύονται στις μεγάλες αποικιακές πόλεις.

 Οι Βρετανοί επιδιώκουν τον αλφαβητισμό των Ινδών αλλά προωθούν τον

γλωσσικό εκβρετανισμού μέρους των μαθητών με σκοπό κυρίως την
επάνδρωση του διοικητικού μηχανισμού.

 Οι Γάλλοι στην Ινδοκίνα προωθούν μια μικτή εκπαίδευση, ενώ στην

Αλγερία μονόπλευρη γαλλόφωνη. Αποτέλεσμα και στις δύο περιπτώσεις η
καταπολέμηση του αναλφαβητισμού να αποτύχει.

 το ιδεώδες της προόδου, οι αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισμού και οι

κατακτήσεις του ευρωπαϊκού πνεύματος εξακολουθούσαν στο τέλος του
19ου αι. να γοητεύουν όχι μόνο τους απογόνους των ευρωπαίων
αποικιοκρατών στην Αμερική (Βόρεια και Λατινική) αλλά και τις ντόπιες ελίτ
των περιοχών που βρίσκονταν είτε σε αποικιακό είτε σε ημι-αποικιακό
καθεστώς

 Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός θριαμβεύει παγκόσμια. Οι ευρωπαϊκές γλώσσες

μεταφέρουν ιδανικά, αξίες και πρότυπα ζωής μέσα από την λογοτεχνία –
υψηλή και λαϊκή- και συμβάλλουν στον εξευρωπαϊσμό των ντόπιων ελίτ.

 Τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια εξακολουθούν να προσελκύουν τους

φερέλπιδες ηγέτες των εξωευρωπαϊκών κρατών ενώ σαφής είναι και η τάση
για απόκτηση ευρωπαϊκής παιδείας από τα ιθαγενή στελέχη των διοικητικών
μηχανισμών των αποικιών παρά τις δυσκολίες που επισημάνθηκαν.
Θρησκεία
 Ο ρόλος των ιεραποστόλων γίνεται ακόμα σημαντικότερος χάρη στις
ανθρωπιστικές αποστολές που αναλαμβάνουν κυρίως στην Αφρική και την
Ασία. =προσηλυτίζουν σημαντικά τμήματα ιθαγενών πληθυσμών στις
χριστιανικές αξίες με μέσο αυτή τη φορά κυρίως την ανθρωπιστική
προσφορά (νοσοκομεία, σχολεία κ.α. ) και όχι με τη βία όπως κατά τον 15ο
και 16ο αι.

 Πρωταγωνιστές αναδείχθηκαν κυρίως οι προτεστάντες, ενώ οι καθολικοί

ύστερα από μια αναγκαστική υποχώρηση στις αρχές του 19ου αι. εξαιτίας
της διάλυσης του τάγματος των Ιησουιτών και υπό την επίδραση της
Γαλλικής Επανάστασης, επανέκαμψαν κυρίως μετά το 1887 επί Λέοντος Γ’.

 Στην Ινδία και στην Κίνα οι μακραίωνες θρησκείες που ταυτίζονταν με τους
οικείους πολιτισμούς δεν επέτρεψαν την διάδοση του χριστιανισμού.

 Αντίθετα σε λαούς ανιμιστικούς όπως λ.χ. στην Αφρική τα αποτελέσματα

υπήρξαν καλύτερα αν και συχνά η παρουσία των ιεραποστόλων προκαλούσε
τις αντιδράσεις των μουσουλμάνων.

 Μόνο στις Φιλιππίνες ο εκχριστιανισμός και η διάδοση της ισπανικής

γλώσσας κάλυψαν την συντριπτική πλειοψηφία του ντόπιου πληθυσμού.

Ευρωπαϊκή ανωτερότητα-κοινωνικός δαρβινισμός

 Ο κοινωνικός δαρβινισμός υπήρξε ως θεωρία ιδιαίτερα διαδεδομένος κατά
την Βικτωριανή εποχή (1837-1901) στην Αγγλία αλλά και στις ΗΠΑ. Με μια
παραλλαγή και διεύρυνση της εξελικτικής θεωρίας του Δαρβίνου, οι οπαδοί
του κοινωνικού δαρβινισμού υποστήριζαν ότι στις κοινωνίες είναι
προορισμένο να επιβιώνει και να προοδεύει μόνο ο ισχυρότερος και ο
ικανότερος. Στον αντίποδα οι αδύναμοι, οι ανίκανοι και οι μη δυνάμενοι να
προσαρμοστούν στον δυτικό κυρίαρχο και ανώτερο πολιτισμό θα πρέπει να
αφεθούν στην τύχη τους ή ακόμα και στην φυσική τους εξαφάνιση.

 Η θεωρία αυτή αναπτύχθηκε κυρίως από τον Άγγλο πολυμαθή φιλόσοφο,

ανθρωπολόγο και πολιτικό θεωρητικό Herbert Spencer (1820-1903) ο οποίος
διατύπωνε απόψεις περί προσαρμογής και φυσικής επιλογής στην κοινωνική
πορεία των φυλών.

 Ο όρος πρωτοεμφανίστηκε στην Ευρώπη το 1877 και αργότερα διαδόθηκε

και στις Η.Π.Α. Αποτέλεσε τη βάση άσκησης τόσο της αποικιακής πολιτικής
κατά το πρώτο μισό του 20ου αι. όσο και τις ρατσιστικές θεωρίες που
 αναπτύχθηκαν κατά τον Μεσοπόλεμο, ενώ επηρέασαν την διαμόρφωση της
ηθικής επιχειρηματολογίας της ευγονικής.

Περίοδοι αποαποικιοποίησης
• Η πρώτη περίοδος της αποαποικιοποίησης διαρκεί από το 1774 ως το 1820

• Η δεύτερη περίοδος διαρκεί από το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου

(1918) ως τη δεκαετία του 1970

Η πρώτη αποαποικιοποίηση
• Έχει ονομαστεί ως «οικογενειακή υπόθεση» καθώς αφορά την ανεξαρτησία
των βασικών αποικιών της Βρετανίας και της Ισπανίας στην Αμερική, οι
οποίες κατοικούνταν από απογόνους των αποίκων.

• Επρόκειτο για μια ενδο-οικογενειακή διαδικασία, μια διαδικασία ανάμεσα

σε νέο-Αμερικάνους με ρίζες από την Ευρώπη, για μια διαμάχη μεταξύ
Λευκών που δεν αφορούσε τους μαύρους δούλους ή τους Ινδιάνους
ιθαγενείς

• Η βρετανική περίπτωση: Η ανεξαρτητοποίηση των 13 αποικιών της

Β.Αμερικής. Η συντριπτική πλειοψηφία των αποίκων ακολούθησαν την
επιλογή των ΗΠΑ. Περίπου όμως 100.000 πιστοί στη Βρετανία άποικοι
μετοίκησαν στον Καναδά, στις Αντίλλες ή επέστρεψαν στη Βρετανία.

• Η ισπανική περίπτωση: οι ισπανικές αποικίες της Αμερικής

ανεξαρτητοποιήθηκαν από το 1808 ως το 1826, εκτός από την Κούβα όπου
η παρουσία μεγάλου αριθμού μαύρου πληθυσμού δούλων ανησύχησε τους
Λευκούς και τους ανάγκασε να διατηρήσουν την εξάρτησή τους από την
Ισπανία

Η δεύτερη αποαποικιοποίηση
• Σημαντικό ρόλο έπαιξε η εξέλιξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου

• Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις εξήλθαν αποδυναμωμένες και οικονομικά

κατεστραμμένες. Ειδικά στον Μεσοπόλεμο η οικονομική κρίση φανέρωσε
τις αδυναμίες της Ευρώπης.

• Η συμμετοχή στρατιωτικών δυνάμεων από τις αποικίες δημιούργησε ομάδες

ετοιμοπόλεμες και ικανές στις αποικίες, οι οποίες αποτέλεσαν την βάση του
αντιαποικιακού αγώνα. Στη Γαλλία το 8% του στρατού αποτελούταν από
αποίκους.
• Ηθική απαξίωση της Ευρώπης και έντονη επίδραση των λόγων του
αμερικανού προέδρου Ουίλσον για ανεξαρτησία και αυτοδιάθεση όλων των
λαών.

• Μικρή αλλά σημαντική και με ολοένα και περισσότερο αυξητικές τάσεις

σημαντικό ρόλο έπαιξε η ρωσική επανάσταση. Οι σοσιαλιστικές ιδέες
επηρέασαν την αποαποικιοποίηση αλλά κυρίως μετά τον Β’Π.Π.

• Σημαντική επίδραση άσκησαν και οι υποσχέσεις των ευρωπαϊκών κρατών

προς τις αποικίες ότι θα τους παραχωρούνταν η ανεξαρτησία μετά τη
συμμετοχή τους στον πόλεμο. Η αθέτηση των υποσχέσεων και η μη
παράδοση της ανεξαρτησίας στις χώρες που είχαν παραχωρηθεί με εντολή
από την Κ.τ.Ε. δημιούργησε ένταση με τις αποικίες.

• Η Βρετανία έχοντας αντιληφθεί έγκαιρα την πορεία προς την

αποαποικιοποίηση δημιούργησε στη δεκαετία του ‘30 την Κοινοπολιτεία,
μια χαλαρή ένωση με τις πρώην αποικίες της Αυστραλίας, Καναδά,
Ν.Ζηλανδίας και Ν.Αφρικής.

Η επίδραση του κομμουνισμού στην αποαποικιοποίηση

• Η κομμουνιστική ιδεολογία ήταν ανέκαθεν ενάντια στην αποικιοκρατία την
οποία και θεωρούσε συνακόλουθο του καπιταλισμού και του
ιμπεριαλισμού.

• Η 3η Διεθνής από το Συνέδριο της στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν το 1920

έκανε έκκληση στα επαναστατικά-απελευθερωτικά κινήματα και οργανώσεις
να μετάσχουν στο διεθνές επαναστατικό κίνημα.

• Ιδιαίτερη η θέση των ΚΚ της Δύσης και ειδικά της Γαλλίας που έπρεπε να
πολεμάει την αποικιοκρατική πολιτική που ως ένα βαθμό την υποστήριζαν
όλα τα κόμματα ακόμα και της Αριστεράς

• Η επίδραση των κομμουνιστικών ιδεών υπήρξε εξαιρετικά περιορισμένη στις

μουσουλμανικές χώρες εξαιτίας της ύπαρξης του Ισλάμ.

• Διαφορετική ήταν η κατάσταση στην Άπω Ανατολή όπου με πρωτοβουλία

του ΚΚΣΕ ιδρύθηκε το 1921 το ΚΚ Κίνας και με πρωτοβουλία του Ολλανδικού
ΚΚ ιδρύθηκε το ΚΚ Ινδονησίας που πολέμησε τόσο τους Ολλανδούς
(εξέγερση του 1926) όσο και τους Ιάπωνες κατά τον Β’ΠΠ. Στην Κορέα το ΚΚ
έμεινε περιθωριακό, όπως και στην Ιαπωνία (παράνομο), ενώ στη Μογγολία
το ΚΚ εξαρτιόταν πλήρως από την ΕΣΣΔ. Στις γαλλικές αποικίες της Ινδοκίνας
αναπτύχθηκε κυρίως κατά τη δεκαετία του ‘30 και καθιερώθηκαν ως
απελευθερωτικά εθνικά κινήματα με τη δράση τους κατά των Ιαπώνων
• Στην Ινδία το ΚΚ ήταν παράνομο ως το 1942 και λειτούργησε στη σκιά του
Κόμματος του Κογκρέσου που πρωτοστάτησε στην ανεξαρτησία. Οι
Μουσουλμάνοι της χώρας ήταν αρνητικοί στο ΚΚ. Στην Κεϋλάνη το ΚΚ ήταν
τροτσκιστικής έμπνευσης

Το ζήτημα των εντολών

• Η Κ.τ.Ε. ανέθεσε στους νικητές του Α’ ΠΠ να διοικήσουν μια σειρά από χώρες
που προέκυψαν από τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ή από την
απώλεια των γερμανικών αποικιών στην Αφρική. Ωστόσο, η απροθυμία να
δώσουν την ανεξαρτησία αλλά και η έλευση του Β’ ΠΠ καθυστέρησε την
ανεξαρτησία.

• Στη Μέση Ανατολή η Γαλλία διοικούσε τη Συρία και το Λίβανο, η Βρετανία

την Παλαιστίνη και το Ομάν στον Περσικό. Στις χώρες αυτές αναπτύχθηκε το
κίνημα Μπάαθ (σοσιαλιστικής έμπνευσης), ένα εθνικιστικό αραβικό κίνημα
με στόχο την ανεξαρτητοποίηση. Το κίνημα θα επιζήσει και θα δυναμώσει
στη Συρία, την Υεμένη και το Ιρακ στη δεκαετία του ‘50 και ‘60.

• Στην Αφρική η Ν.Αφρική ανέλαβε εντολή στη ΝΔ Αφρική (Ναμίμπια) που

έχασε η Γερμανία αλλά παράνομα διατήρησε την εντολή ως τη δεκαετία του
‘90.

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος
• Επηρέασε την πορεία προς την αποαποικιοποίηση περισσότερο από τον Α’
ΠΠ

• Πολλές από τις αποικίες καταλήφθηκαν κατά τον πόλεμο ή έγιναν θέατρα
επιχειρήσεων (Β.Αφρική, Ειρηνικός, Ινδοκίνα)

• Η ιδεολογικές τάσεις ευνοούσαν την αποαποικιοποίηση και όλες οι

πολιτικές δυνάμεις στην Ευρώπη την υποστήριζαν

• Οι νικητές του πολέμου ΗΠΑ και ΕΣΣΔ ευνοούσαν την ανεξαρτησία και
στρέφονταν κατά των παλαιών αποικιακών χωρών που είχαν εξέλθει
χρεωμένες και βαθιά πληγωμένες από τον πόλεμο. Οι ΗΠΑ μάλιστα το 1945
κάλεσαν σε συνδιάσκεψη στη Βιρτζίνια αντιπροσώπους όλων των
απελευθερωτικών κινημάτων.

• Η Γαλλία από το 1944 (συνδιάσκεψη της Μπράζαβιλ) ευνοούσε την

δημιουργία μιας ένωσης των αποικιών και όχι την αυτοδιάθεση
• Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε η δημιουργία του ΟΗΕ και η τάση της
διεθνούς κοινότητας για προώθηση της αυτοδιάθεσης και της ελευθερίας
ειδικά μετά την εμπειρία του πολέμου

Ο ψυχρός πόλεμος
• ΗΠΑ και ΕΣΣΔ υποστήριζαν την αποαποικιοποίηση ωστόσο η υποστήριξη της
Μόσχας στα κινήματα έκαναν τις ΗΠΑ να τηρήσουν στάση επιφυλακτική

• Η Γαλλία και η Βρετανία χρησιμοποίησαν τον αντικομουνισμό για να

καθυστερήσουν την αποαποικιοποίηση αλλά χωρίς να τα καταφέρουν

• Σημαντικό ρόλο για την πορεία στην Ασία έπαιξε η δημιουργία της ΛΔ Κίνας

• Το 1955 η συνδιάσκεψη της Μπατούγκ (Ινδονησία) που έθεσε τις βάσεις του
κινήματος των Αδεσμεύτων και ενίσχυσε το αποαποικιακό ρεύμα

• Κρίσιμες στιγμές στην φάση αυτή ήταν ο πόλεμος στο Σουέζ (1956) που
έδειξε την αδυναμία Γαλλίας-Βρετανίας

Ασία
• Στην Ινδία το κίνημα που αναπτύχθηκε από τον Γκάντι τη δεκαετία του ‘30
και η οικονομική αδυναμία της Βρετανία στα τέλη του ‘40 οδήγησαν στην
απόφαση για αποχώρηση το 1947 χωρίς όμως να φροντίσουν για την
διάδοχη κατάσταση. Οι εθνικές και θρησκευτικές διαφορές οδήγησαν σε
αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ των διαδόχων κρατών (Ινδία, Πακιστάν,
Μπαγκλαντές, Σρι Λάνκα). Το 1947 ανεξαρτητοποιήθηκε η Βιρμανία, το 1957
η Μαλαισία και το 1958 η Σιγκαπούρη. Στις χώρες αυτές η Βρετανία
διατήρησε ισχυρά οικονομικά συμφέροντα. Οι χώρες μετείχαν στην
Κοινοπολιτεία

• Η Ολλανδία παραχώρησε το 1949 την ανεξαρτησία στην Ινδονησία όπου είχε

αναπτυχθεί έντονο αντιστασιακό κίνημα κατά των Ιαπώνων. Η ενεργοποίηση
των κομμουνιστών θορύβησε τις ΗΠΑ που πίεσαν την Ολλανδία να
αποχωρήσει

• Η Γαλλία προσπάθησε να ανακαταλάβει την Ινδοκίνα παρά την γενική

αδυναμία της και την απροθυμία των ΗΠΑ να τη συνδράμει. Θεωρήθηκε
ζήτημα τιμής και ενέπλεξε τη χώρα στον δαπανηρό και αιματηρό πόλεμο της
Ινδοκίνας (1949-1954). Η ενεργή ανάμιξη της Κίνας και της ΕΣΣΔ και η
ανάπτυξη κομμουνιστικού αντάρτικου από τον Χο Τσι Μινχ και τους Βιετμίνχ
ενέπλεξε και τις ΗΠΑ που βοήθησαν στρατιωτικά τη Γαλλία. Εν τέλει οι
Γάλλοι αποχώρησαν και δημιουργήθηκαν 4 νέα κράτη (Β. και Ν. Βιετνάμ,
 Λάος, Καμπότζη). Η πορεία στο Βιετνάμ απέδειξε την πολυπλοκότητα του
προβλήματος της αποαποικιοποίσης.

• Η ανεξαρτησία της Κορέας από την Ιαπωνία συνοδεύτηκε από τον αιματηρό
πόλεμο της Κορέας που έληξε με το χωρισμό της χώρας.

Β. Αφρική και Μέση Ανατολή

• Οι πρώην ιταλικές αποικίες χάθηκαν το 1947 και έγιναν ανεξάρτητα κράτη
(Σομαλία, Αιθιοπία, Λιβύη) και τα Δωδεκάνησα δόθηκαν στην Ελλάδα

• Στα πλαίσια του πολέμου η Βρετανία ευνόησε τον συντονισμό των Αράβων
μέσω της ίδρυσης της Αραβικής Λίγκας για να μην τους ρίξει στην αγκαλιά
της Γερμανίας. Μεταπολεμικά έδωσε την ανεξαρτησία στην Αίγυπτο, το Ιράκ,
την Ιορδανία και την Παλαιστίνη. Στα κράτη αυτά ευνόησε την εγκαθίδρυση
μοναρχιών, ενώ στην Παλαιστίνη και υπό την πίεση της διεθνούς κοινότητας
δεν έφερε εμπόδια στην ίδρυση του Ισραήλ. Το 1953 ανεξαρτητοποιήθηκε
το Σουδάν. Στα τέλη της δεκαετίας του ‘60 και στις αρχές του ‘70 έγιναν
ανεξάρτητα τα βασίλεια-εμιράτα του Κόλπου (Κουβέιτ, Μπαχρέιν, Κατάρ,
ΗΑΕ). Ειδική η κατάσταση στην Κύπρο (πόλεμος 1955-1960). Η Μάλτα έγινε
ανεξάρτητη στη δεκαετία του ‘60. Διατήρησε το Γιβραλτάρ παρά την ένταση
με την Ισπανία.

• Οι γαλλικές αποικίες στη Β.Αφρική γνώρισαν ένταση εξαιτίας της παρουσίας

ισχυρών γαλλικών κοινοτήτων. Οι εσωτερικές γαλλικές αντιθέσεις έφεραν τη
χώρα σε δύσκολη θέση και στα πρόθυρα εμφυλίου. Το 1954 ανεξάρτητη
Τυνησία, το 1955 το Μαρόκο. Η Αλγερία μετά από έναν αιματηρό πόλεμο
έγινε ανεξάρτητη το 1962.

Υποσαχάρια Αφρική
• Η Βρετανία αποφάσισε να προχωρήσει στη σταδιακή απόδοση
αυτοδιοίκησης και μετά ανεξαρτησίας στις περισσότερες χώρες. Ένοπλο
κίνημα οργανώθηκε μόνο στην Κένυα. Όλες οι βρετανικές αποικίες
απέκτησαν την ανεξαρτησία το διάστημα 1953-1956 (Γκάνα, Κένυα,
Τανζανία, Νιγηρία). Λίγα χρόνια αργότερα ανεξάρτητα το Μπουρούντι, η
Ζάμπια, η Μποτσουάνα. Στη Ροδεσία η λευκή μειοψηφία με την υποστήριξη
της ρατσιστικής Ν.Αφρικής θα διατηρηθεί σε ημιανεξάρτητο καθεστώς ως το
1980 που θα πέσει το ρατσιστικό καθεστώς και θα ονομαστεί Ζιμπάμπουε.

• Η Γαλλία ακολουθώντας την πολιτική του Ντε Γκώλ που ευνοούσε την
αποδέσμευση παραχώρησε ομαδικά το 1960 την ανεξαρτησία σε όλες τις
αποικίες αφού στις περισσότερες πρώτα εγκαθιδρύθηκαν φιλικές
 κυβερνήσεις και οι χώρες μετείχαν στην Γαλλική Ένωση (κατά τα πρότυπα
της Κοινοπολιτείας). Μόνο το Τζιμπουτί θα μείνει γαλλικό ως το 1977.

• Το Ζαϊρ θα γίνει ανεξάρτητο από το Βέλγιο το 1960 αλλά θα ακολουθήσει

εμφύλιος με εμπλοκή του Βελγίου

• Οι Πορτογαλικές αποικίες (Πράσινο Ακρωτήρι, Αγκόλα, Μοζαμβίκη) θα

γίνουν ανεξάρτητες μόλις το 1974 μετά την πτώση της δικτατορίας στη
μητρόπολη και μετά από σκληρούς απελευθερωτικούς αγώνες.

Η αποαποικιοποίηση της Κύπρου

• Από το 1878 η Κύπρος υπό Βρετανικό έλεγχο

• 1915: βρετανική υπόσχεση προς τον Βενιζέλο για παραχώρηση της Κύπρου
σε περίπτωση εξόδου της Ελλάδος στον πόλεμο με την Ανταντ

• Από το 1931 οργάνωση του αγώνα για Ένωση

• Στο συνέδριο των Παρισίων το 1946 η Βρετανία αρνείται να συζητήσει την

ελληνική διεκδίκηση για το νησί

• Το 1950 δημοψήφισμα των Ελληνοκυπρίων για Ένωση με την Ελλάδα. Η

Εκκλησία πρωτοστατεί στον Αγών

• Τακτική πιέσεων από τους Βρετανούς με τη χρήση και της τουρκοκυπριακής

κοινότητας με σκοπό την πάταξη των ενωτικών τάσεων

• 1955: έναρξη ένοπλου αγώνα της ΕΟΚΑ. Αντίποινα Βρετανών και δολοφονίες
Ελληνοκυπρίων. Εξορία του Μακάριου στις Σεϋχέλλες

• 1956: Η Κύπρος βάση για τις βρετανικές και γαλλικές δυνάμεις στην επίθεση
κατά Αιγύπτου (κρίση Σουέζ)

• 1959/60: Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου: Η Κύπρος ανεξάρτητη

Τα απομεινάρια
• Για τη Γαλλία η Γουϊάνα, Μαρτινίκη, Γουαδελούπη στην Αμερική, η Ρεουνιόν
στον Ινδικό και η Ταϊτή και Νέα Καληδονία όπου υπάρχουν έντονα
αυτονομιστικά κινήματα.

• Η Βρετανία μετά την επιστροφή του Χονγκ Κόνγκ στην Κίνα το 1997, διατηρεί
μερικά νησιά στον Ειρηνικό, το Γιβραλτάρ και μια σειρά νησιά στην
Καραϊβική που έχουν δεσμούς μέσω Κοινοπολιτείας

Οι νέες κρατικές οντότητες μετά το 1989

• Η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης το 1989 προκάλεσε την δημιουργία μιας
σειράς κρατών που ως τότε υπήρχαν στα πλαίσια της ΕΣΣΔ

• Για αρκετούς ερευνητές αποτελεί το τρίτο κύμα αποαποικιοποίησης