Edukacja dla bezpieczeństwa. Zakres podstawowy.

Scenariusze lekcji

Spis tematów
Polityczne i militarne warunki bezpieczeństwa państwa
Zarządzanie kryzysowe
Siły Zbrojne RP. Formacje służb mundurowych
Powinności obronne obywateli
Międzynarodowe Prawo Humanitarne
Ochrona ludności
Obrona cywilna. Alarmowanie i informowanie ludności
Ewakuacja ludności, środków materiałowych oraz zwierząt
Polityczne i militarne warunki bezpieczeństwa państwa
1. Cele lekcji
Uczeń:
■■ wskazuje wyzwania dla bezpieczeństwa indywidualnego i zbiorowego
■■ wymienia zadania parlamentu, prezydenta, rady ministrów w dziedzinie obronności oraz elementy systemu obron-
nego państwa
■■ przedstawia istotę oraz elementy składowe systemu bezpieczeństwa, jego poszczególne instytucje i charakter
związków między nimi
■■ poprawnie posługuje się terminami: geopolityczne, militarne i gospodarcze aspekty bezpieczeństwa państwa

2. Część wprowadzająca
Nauczyciel wprowadza uczniów w tematykę bezpieczeństwa państwa. Przy pomocy metody burzy mózgów uczniowie
wskazują czym ich zdaniem jest bezpieczeństwo narodowe.

3. Część główna
3.1. Geopolityczne położenie Polski – pogadanka, praca z mapą, dyskusja
Nauczyciel omawia położenie Polski. Przedstawia Mapy państw sąsiadujących z Polską: po 1945 r. i od 1990 r. (.). Do-
konuje porównania.
Mapy państw sąsiadujących z Polską: po 1945 r. i od 1990 r.

paƒstwa cz∏onkowskie 0 250 km

NATO
Islandia Mo r z e paƒstwa poza strukturami
Da n ia ie
N o r w e s k ie NATO ck
∏ty
Ba
Re

paƒstwa członkowskie
So
Finlandia

rze
Układu Warszawskiego

Mo
pu

państwo poza strukturami

cja

Zw
Szw ecja
ia

Układu Warszawskiego
eg
i

bli

żelazna kurtyna
k

rw

lis

iąz
ze Ba∏tyckie
No
y c

kR

tyc

Morze Zwiàzek
ek

Pó ∏ n o c n e
n t

W ielka Dania So cjalisty czny ch

ad
or

zn

M
l a

Irlandia
B rytania Rep ub lik
Po ls k a
zie

yc
A t

Holandia
NRD
M

Polska
orz

NRD Radzieckich
h

Belgia RFN
ck
e K

Czechosło
n

Luksemburg wacja pi
as

ich

js
ki
O c e a

e
Francj a Austria W´g ry
Szwajcaria
Ru m unia
Ju
go Mo rze
Cza rne
Czec
W
s ła
w ia aria hosł
ga lia

ło
ch Bu∏g owa
Hisz pania y
cja
Alba
Po rtu

Turcja
RFN
nia

Grecja
e Âródz
Morz iem
ne
Au str ia Ru m u n ia
0 500 km
Cy p r Wę gr y
Malta

Następnie wyjaśnia przemiany systemowe lat 80. oraz 90. XX w. Wymienia najważniejsze międzynarodowe organiza-
cje, których Polska stała się członkiem.

3.2. Polityczne i militarne warunki bezpieczeństwa państwa – praca z tekstem, praca w grupach
Praca w 4-osobowych grupach. Uczniowie, korzystając z podręcznika (s. 9–10) wypisują strategiczne cele bezpie-
czeństwa politycznego i militarnego państwa. Nauczyciel wybiera 2 grupy, których liderzy przedstawiają wyniki swojej
pracy.
Alternatywnie nauczyciel omawia cele strategiczne posługując się Przykładami realizacji strategicznych celów bezpie-
czeństwa politycznego i militarnego państwa.
Przykłady realizacji strategicznych celów bezpieczeństwa
politycznego i militarnego państwa

Segregacja śmieci jest jednym

z elementów bezpieczeństwa Każdego dnia podejmujemy
ekologicznego. decyzje ekonomiczne.

Ochrona środowiska naturalnego Napaść zbrojna grup

jest jednym ze strategicznych nieformalnych może stanowić
celów bezpieczeństwa zagrożenie dla bezpieczeństwa
politycznego państwa. militarnego

3.3. System obronny państwa – praca z tekstem, praca w grupach, dyskusja

Uczniowie nadal pracują w grupach, opracowując zagadnienia na podstawie tekstu w podręczniku. Nauczyciel przy-
dziela zagadnienia do opracowania.
■■ I i II grupa – kompetencje Rady Ministrów w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa państwa (podręcznik s. 10–
12).
■■ III grupa – zadania Prezydenta RP w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa (podręcznik s. 12).
■■ IV grupa – zadania sejmu w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa (podręcznik s. 12–13).
■■ V grupa – stany gotowości obronnej państwa, cechy systemu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa (podręcznik
s. 12).
Liderzy grup przedstawiają wyniki pracy, zgodnie z numeracją zespołów.
Nauczyciel podsumowuje wyniki pracy uczniów oraz wymienia najważniejsze dokumenty regulujące system bezpie-
czeństwa państwa.

3.4. System bezpieczeństwa Rzeczypospolitej – pogadanka, dyskusja, praca z materiałem ilustracyjnym, rozsy-
panka wyrazowa
Nauczyciel omawia poszczególne podsystemy obronności RP zgodnie ze schematem znajdującym się w podręczniku
(s. 13). Uczniowie podają przykłady instytucji należących do podsystemu społecznego, ochronnego i gospodarczego.
Nauczyciel może też omówić zagadnienie wykorzystując Karty pracy – podsystemy obronności RP. Nauczyciel rozdaje
je, a uczniowie, układając rozsypankę, przyporządkowują ilustracje do poszczególnych podsystemów obronności RP.
Karta pracy – podsystemy obronności RP

Podsystemy kierowania bezpieczeństwem narodowym Podsystemy wykonawcze Podsystemy wsparcia

Podsystemy społeczne Podsystemy ochronne Podsystem obronny Podsystemy gospodarcze

4. Część podsumowująca
Nauczyciel podsumowuje temat (podręcznik s. 14). Następnie uczniowie uzupełniają karty pracy ucznia. Jeśli ucznio-
wie nie korzystają z kart pracy, nauczyciel wyświetla im wybrane zadania.
Karta pracy – polityczne i militarne warunki bezpieczeństwa państwa
Zadanie 1. Zadanie 3.
Wyjaśnij skrótowce. Wskaż zadania Rady Ministrów dotyczące bezpieczeństwa państwa. Podkreśl
właściwe odpowiedzi.
OBWE ......................................................................................................
1. Jest ona zasadniczym ogniwem w systemie cywilnej kontroli nad Siłami
.......................................................................................................................................
Zbrojnymi, zarówno w czasie pokoju, jak i kryzysu oraz wojny.
2. RM prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej,
NATO ..........................................................................................................
m.in.: zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne państwa oraz
...................................................................................................................................... porządek publiczny.
3. Decyduje w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej o stanie wojny oraz o zawar-
OECD .......................................................................................................... ciu pokoju.
4. Może wprowadzić stan wojenny na części albo na całym terytorium państwa.
......................................................................................................................................

Zadanie 2. Zadanie 4.
Określ, czy podane zakończenia zdania są poprawne (TAK), czy niepoprawne
Wymień kompetencje Prezydenta RP w zakresie obronności państwa.
(NIE). Najważniejsze przepisy dotyczące systemu bezpieczeństwa naszego pań-
................................................................................................................................... stwa są zgromadzone w:
...................................................................................................................................
◼ Konstytucji RP TAK NIE
...................................................................................................................................
◼ Ustawie o powszechnym obowiązku obronny RP TAK NIE
...................................................................................................................................
◼ Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP TAK NIE
...................................................................................................................................
◼ Ustawie o zarządzaniu kryzysowym TAK NIE
...................................................................................................................................

Zadanie domowe dla chętnych

Przygotuj materiały dotyczące powinności obronnych obywateli i przynieś je na kolejne zajęcia. Możesz wykorzystać
następujące strony internetowe:
■■ www.lok.org.pl
■■ www.mon.gov.pl
■■ www.wojsko-polskie.pl
■■ www.zhp.pl
■■ www.zhr.pl
■■ www.zs-strzelec.mil.pl
Pracę możesz wykonać w formie prezentacji multimedialnej.
Treści postawy programowej: I.1, I.2, I.4. I.7, I.8, I.10.
Zarządzanie kryzysowe
1. Cele lekcji
Uczeń:
■■ wymienia zagrożenia czasu pokoju i czasu wojny
■■ wskazuje przykłady zarządzeń, jakie mogą wydać władze w związku z kryzysem
■■ przedstawia podstawowe zasady zarządzania kryzysowego i jego istotę
■■ wyjaśnia znaczenie pojęcia siatka bezpieczeństwa i infrastruktura krytyczna
■■ dokonuje analizy wybranych zjawisk społecznych (stany nadzwyczajne)

2. Część wprowadzająca
Nauczyciel przedstawia cele lekcji i wprowadza uczniów w tematykę zarządzania kryzysowego. Omawia system zarzą-
dzania kryzysowego na poszczególnych szczeblach administracyjnych (podręcznik s. 15). Opcjonalnie wykorzystuje
w tym celu Schemat systemu zarządzania kryzysowego i Model organizacji powiadamiania i reagowania kryzysowego.
Schemat systemu zarządzania kryzysowego

Szczebel administracyjny Organ zarządzania kryzysowego Organ opiniodawczo-doradczy Centrum Zarządzania Kryzysowego

Rada Ministrów, Prezes Rady Rządowy Zespół Zarządzania

Krajowy Rządowe Centrum Bezpieczeństwa
Ministrów Kryzysowego

Minister kierujący działem

Zespół Zarządzania Kryzysowego Centrum Zarządzania Kryzysowego
Resortowy administracji rządowej, Kierownik
(ministerstwa, urzędu centralnego) (ministerstwa, urzędu centralnego)
organu centralnego

Wojewódzki Zespół Zarządzania Wojewódzkie Centrum Zarządzania

Wojewódzki Wojewoda
Kryzysowego Kryzysowego

Powiatowy Zespół Zarządzania Powiatowe Centrum Zarządzania

Powiatowy Starosta powiatu
Kryzysowego Kryzysowego

Mogą być tworzone (nie ma

Gminny Zespół Zarządzania obowiązku utworzenia) gminne
Gminny Wójt, Burmistrz, Prezydent miasta
Kryzysowego (miejskie) centra zarządzania
kryzysowego

Źródło: RCB, https://rcb.gov.pl/zarzadzanie-kryzysowe/

Model organizacji powiadamiania i reagowania kryzysowego

KRAJ

kryzys WOJEWÓDZTWO
w województwach
POWIAT
kryzys w powiatach
GMINA
kryzys w gminach

RADA MINISTRÓW WOJEWODA STAROSTA WÓJT / BURMISTRZ

MINISTER SW WZZK PZZK GZZK
RZZK

WCZK PCZK GCZK

RCZK

ZDARZENIA KRAJOWE ZDARZENIA WOJEWÓDZKIE ZDARZENIA POWIATOWE ZDARZENIA GMINNE

3. Część główna
3.1. System zarządzania kryzysowego – pogadanka, dyskusja, film
Nauczyciel omawia zadania Rządowego Centrum Bezpieczeństwa (RCB) oraz znaczenie alertu RCB. Pomocą mogą
służyć materiały pochodzące ze strony RCB (O RCB, Alert RCB –najważniejsze pytania i odpowiedzi).

3.2. Rodzaje zagrożeń – praca z tekstem, praca w grupach, dyskusja

Nauczyciel dzieli uczniów na 4–5 osobowe grupy i przydziela im zadania. Uczniowie opracowują zagadnienia korzysta-
jąc z podręcznika.
■■ I grupa – zagrożenia siłowe [podręcznik s. 15–16]
■■ II grupa – zagrożenia naturalne [podręcznik s. 16]
■■ III grupa – katastrofy antropogeniczne [podręcznik s. 16–17]
■■ IV grupa – fazy zarządzania kryzysowego [podręcznik s. 17–18]
■■ V grupa – wyjaśnienie pojęć sytuacja kryzysowa, siatka bezpieczeństwa, mapa zagrożenia, mapa ryzyka [podręcz-
nik s. 18–19].
Liderzy grup przedstawiają wyniki pracy, zgodnie z numeracją zespołów. Nauczyciel omawia wyniki.
3.3. Infrastruktura krytyczna – pogadanka, film, dyskusja
Nauczyciel zapoznaje uczniów z pojęciem infrastruktura krytyczna. Pomocne mogą być filmy zamieszczone na stronie
RCB (można wykorzystać jeden lub kilka).
Uczniowie podają przykłady obiektów infrastruktury krytycznej.

3.4. Stany nadzwyczajne – praca z tekstem, praca w grupach, dyskusja

Uczniowie nadal pracują w wyznaczonych wcześniej grupach. Nauczyciel przydziela zagadnienia do opracowania.
■■ I grupa – stany nadzwyczajne [podręcznik s. 19]
■■ II grupa – stan wojenny [podręcznik s. 20]
■■ III grupa – stan wyjątkowy [podręcznik s. 20]
■■ IV i V grupa – stan klęski żywiołowej [podręcznik s. 20–21].
Liderzy grup przedstawiają wyniki pracy, zgodnie z numeracją zespołów.
Nauczyciel podsumowuje wyniki pracy uczniów oraz wymienia najważniejsze uregulowania prawne dotyczące stanów
nadzwyczajnych (podręcznik s. 21).

4. Część podsumowująca
Nauczyciel podsumowuje zajęcia (podręcznik s. 22).
Treści podstawy programowej: I.11, I.12, I.13, I.10.
Siły Zbrojne RP. Formacje służb mundurowych
1. Cele lekcji
Uczeń:
■■ wymienia zadania, struktury oraz podstawowe uzbrojenie SZ RP
■■ omawia formacje i zadania służb mundurowych zapewniających bezpieczeństwo państwa

2. Część wprowadzająca
Nauczyciel przedstawia cele zajęć. Omawiając zadania Sił Zbrojnych RP (podręcznik s. 23–24) prezentuje zdjęcie Siły
Zbrojne RP.

Siły Zbrojne RP

Siły Zbrojne strzegą pokoju i bezpieczeństwa narodu polskiego.

3. Część główna
3.1. Rodzaje wojsk SZ RP – elementy wykładu, rozsypanka wyrazowa
Na tym etapie nauczyciel dokonuje ogólnego podziału SZ RP, nie wskazując poszczególnych formacji.
Nauczyciel dzieli uczniów na 5 grup. Wyświetla rozsypankę wyrazową, zawierającą wszystkie formacje wojsk i przy-
dziela zadania poszczególnym grupom.
Rozsypanka wyrazowa – SZ RP

Jednostka Wojskowa Nil Wojska Aeromobilne Wojska Inżynieryjne

Wojska Pancerne
Jednostka Wojskowa AGAT i Zmechanizowane

1.Pułk Specjalny Wojska Łączności

Wojska Obrony
Komandosów i Informatyki
Przeciwlotniczej

Jednostka Wojskowa GROM Wojska Lotnicze

Wojska Chemiczne Wojska Radiotechniczne

Jednostka Wojskowa
FORMOZA Wojska Rakietowe i Artylerii

■■ I, II grupa – wyłonienie formacji Wojsk Lądowych

■■ III grupa – wyłonienie formacji Sił Powietrznych
■■ IV, V grupa – wyłonienie formacji Wojsk Specjalnych
Liderzy grup przedstawiają wyniki pracy.
Nauczyciel omawia zadania poszczególnych rodzajów wojsk (podręcznik s. 24–27).

3.2. Żandarmeria Wojskowa (ŻW), Służby specjalne – elementy wykładu, dyskusja, praca z podręcznikiem
Nauczyciel omawia zadania ŻW oraz wymienia poszczególne rodzaje służb specjalnych.
Uczniowie wyjaśniają oznaczenia poszczególnych służb specjalnych na podstawie tekstu z podręcznika (s. 27).
ALTERNATYWNIE

3.2. Służby specjalne – konieczność czy potrzeba naszych czasów? – debata „za i przeciw”
Nauczyciel dzieli uczniów na 2 grupy. Jedna z nich przygotowuje argumenty potwierdzające tezę, druga – argumenty
przeczące temu twierdzeniu. Nauczyciel wyświetla zasady debaty.
Zasady debaty

Debata „za i przeciw” – stosowana jest wówczas, kiedy chcemy, aby osoby uczestniczące
w niej, spojrzały na dany problem z dwóch rożnych punktów widzenia.
W przykładowej formie „debaty za i przeciw” osoba prowadząca określa temat debaty, na-
stępnie dzieli osoby uczestniczące na dwie grupy. W kolejnej fazie poszczególne grupy mają
czas na przygotowanie argumentów. W alternatywnej formie wszyscy uczestnicy debaty naj-
pierw próbują znaleźć argumenty dla obu stron, a dopiero później losują grupy.
Przed zasadniczą częścią debaty osoba prowadząca podaje reguły, np. po 5 min. na przedsta-
wienie argumentów, każda z grup będzie mogła przedstawić tylko trzy argumenty itp. Osoba
prowadząca może sama kierować debatą lub wybrać jedną osobę z uczestników. W ostatniej
części debaty – podsumowaniu – osoby uczestniczące w niej odpowiadają na przykładowe
pytania:
• Które argumenty były najbardziej przekonujące?
• Czy ktoś dał się przekonać i zmienił zdanie?

Po przeprowadzeniu debaty uczniowie prezentacją swoje wnioski.

3.3. Uzbrojenie Sił Zbrojnych RP – pogadanka, film, dyskusja

Nauczyciel omawia podstawowe uzbrojenie SZ RP na podstawie materiału w podręczniku (s. 28–36).

4. Część podsumowująca
Nauczyciel omawia pojęcia zamieszczone w podsumowaniu lekcji (podręcznik s. 37). Uczniowie uzupełniają karty pra-
cy ucznia. Jeśli uczniowie nie korzystają z kart pracy, nauczyciel wyświetla im wybrane zadania.
Karta pracy – formacje służb mundurowych
Zadanie 1. Zadanie 3.
Wyjaśnij, dlaczego jednostki wojsk specjalnych mają charakter elitarny. Wymień zadania Wojsk Obrony Terytorialnej.

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

Zadanie 2.
Oceń prawdziwość poniższych zdań. Wpisz w odpowiednie miejsce w tabeli P, je-
śli zdanie jest prawdziwe, lub F, jeśli jest fałszywe.

Zdanie P/F

ŻW służy ochronie życia i zdrowia ludzi oraz mienia wojsko-

1.
wego i cywilnego przed zamachami.
ŻW współdziała wyłącznie z polskimi organami w sprawach
2.
bezpieczeństwa i porządku publicznego.
ŻW czynnie uczestniczy w akcjach humanitarnych, poszuki-
3.
wawczych.
Zadaniem ŻW jest również pomoc w zwalczaniu klęsk żywio-
4.
łowych.

Zadanie domowe dla chętnych

Przygotuj prezentację multimedialną Żandarmeria wojskowa.
Treści podstawy programowej: I.3, I.5, I.6.
Powinności obronne obywateli
1. Cele lekcji
Uczeń:
■■ wyjaśnia rolę świadczeń obywateli na rzecz obronności oraz zadania i kompetencje władz państwowych i samo-
rządowych w tym zakresie
■■ omawia zakres działania stowarzyszeń i organizacji: Ligi Obrony Kraju, Polskiego Czerwonego Krzyża, Związku
Strzeleckiego Strzelec

2. Część wprowadzająca
Nauczyciel przedstawia cele zajęć i omawia obowiązki konstytucyjne obywateli. Wskazuje podstawowe regulacje
prawne (podręcznik s. 37–38).

3. Część główna
3.1. Powinności obronne obywateli – elementy wykładu, praca z tekstem, mapa mentalna
Nauczyciel wymienia formy spełniania powinności obronnych obywateli. Następnie dzieli uczniów na 4-osobowe gru-
py i przydziela im zadania.
■■ I grupa – pełnienie służby wojskowej
■■ II grupa – wykonywanie obowiązków wynikających z przydziałów kryzysowych i mobilizacyjnych
■■ III grupa – pełnienie służby w obronie cywilnej
■■ IV grupa – uczestniczenie w samoobronie ludności
■■ V grupa – wykonywanie świadczeń na rzecz obrony – świadczenia osobiste i rzeczowe w czasie pokoju
■■ VI grupa – świadczenia w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny
■■ VII grupa – świadczenia szczególne
Wyświetla przykład mapy mentalnej i formy pełnienia powinności obronnych.
Mapa mentalna – powinności obronne obywateli

– pełnienie służby wojskowej

– wykonywanie obowiązków wynikają-
cych z przydziałów kryzysowych i mo-
bilizacyjnych
– uczestniczenie w samoobronie ludno-
Pełnienie służby ści
wojskowej
– wykonywanie świadczeń na rzecz
obrony: świadczenia osobiste i rzeczo-
we w czasie pokoju
– świadczenia w razie ogłoszenia mobi-
lizacji i w czasie wojny
– świadczenia szczególne

Uczniowie na podstawie wzoru, tworzą własne mapy mentalne. Zamieszczają na nich sposoby realizacji powinności
obronnych. Pomocą w wykonaniu zadania może być tekst w podręczniku (s. 40–42) lub inne dostępne źródła.
Liderzy grup przedstawiają efekty pracy na forum klasy. Jeśli w sali lekcyjnej znajduje się tablica interaktywna ucznio-
wie mogą wpisywać rezultaty pracy na tablicy i jednocześnie je omawiać.

3.2. Działania stowarzyszeń i organizacji – LOK, Związek Strzelecki Strzelec, PCK – pogadanka, elementy wykła-
du, dyskusja
Nauczyciel omawia zadania i działania Ligii Obrony Kraju, Związku Strzeleckiego Strzelec oraz Polskiego Czerwonego
Krzyża.

4. Część podsumowująca
Nauczyciel podsumowuje zajęcia (podręcznik s. 43).
Zadanie domowe dla chętnych
Zlokalizuj w swoim miejscu zamieszkania wojskowe komendy uzupełnień, w których odbywa się kwalifikacja wojskowa.
Treści podstawy programowej: I.9.
Międzynarodowe Prawo Humanitarne
1. Cele lekcji
Uczeń:
■■ wie, kim był Henry Dunant
■■ omawia założenia Konwencji Genewskiej z 1864 r.
■■ zna zasady Międzynarodowego Prawa Humanitarnego
■■ wie, czym jest umowa międzynarodowa
■■ wymienia i omawia najważniejsze dokumenty Międzynarodowego Prawa Humanitarnego
■■ omawia postanowienia Konwencji Haskiej z 1954 roku
■■ wskazuje znaki ochrony zabytków
■■ wymienia zadania Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża
■■ wymienia podstawowe zasady międzynarodowego prawa humanitarnego
■■ omawia zasady identyfikacji obiektów opatrzonych międzynarodowymi znakami ochrony zabytków

2. Część wprowadzająca
Nauczyciel przedstawia temat zajęć. Omawia reguły prawa wojennego na przestrzeni wieków.

3. Część główna
3.1. Postać Henry’ego Dunanta – elementy wykładu, dyskusja
Nauczyciel przedstawia postać Henry’ego Dunanta i jego zasługi dla utworzenia MKCK.
Krótka biografia Henrego Dunanta

Henry Dunant, Jean Henri Dunant

(ur. 8 maja 1828, zm. 30 października 1910)
– szwajcarski kupiec, filantrop i założyciel
Czerwonego Krzyża. Laureat pierwszej
Pokojowej Nagrody Nobla w 1901 roku
(wraz z Francuzem Frédéricem Passy).

Odwołuje się do wiedzy uczniów dotyczącej bitwy pod Solferino.

Bitwa pod Solferino

Napoleon III pod Solferino Panorama Solferino

3.2. Konwencja Genewska, 22 sierpnia 1864 roku – praca z tekstem źródłowym, dyskusja
Nauczyciel dzieli uczniów na 4-osobowe grupy i wyświetla im tekst Konwencji Genewskiej z 1864 roku.
Konwencja genewska, cz. 1
Konwencja w sprawie polepszenia losu rannych wojskowych by powrócić do oddziału, do którego należą. W tym wypad-
w armiach w polu będących, Genewa, 22 sierpnia 1864 r. ku, gdy osoby te zaprzestaną swych czynności staraniem
armii zajmującej będą odesłane do nieprzyjacielskich straży
Artykuł 1
przednich.
Ambulanse i szpitale wojskowe będą uznane za neutralne i
Artykuł 4
jako takie chronione i szanowane przez strony wojujące tak
długo, póki w nich znajdować się będą chorzy albo ranni. Ponieważ sprzęt szpitali wojskowych podlega prawu wojny,
Neutralność ustałaby, gdyby te ambulanse czy te szpitale osoby przydzielone do tych szpitali będą mogły oddalając
chronione były przez siłę zbrojną. się zabrać tylko te przedmioty, które stanowią ich własność
osobistą. Natomiast ambulanse w tych samych warunkach
Artykuł 2
zatrzymują swój sprzęt.
Personel szpitali i ambulansów obejmujący intendenturę,
Artykuł 5
służby zdrowia, administracji i transportu rannych jako też
kapelanów korzystać będzie z dobrodziejstw neutralności, Mieszkańcy kraju, którzy nieść będą pomoc rannym, będą
o ile będzie spełniał swe funkcje i póki będą ranni wymaga- uszanowani i pozostaną wolni. Zadaniem dowódców stron wo-
jący starania i pomocy. jujących będzie zawiadomić mieszkańców o odwołaniu się do
ich humanitaryzmu i o związanej z tym ich neutralności.
Artykuł 3
Ranny przyjęty i pielęgnowany w domu stanowi jego ochro-
Osoby oznaczone w poprzednim artykule będą mogły na-
nę. Mieszkaniec, który przyjmie do domu rannych, będzie
wet po zajęciu przez nieprzyjaciela pełnić swe czynności w
zwolniony od kwaterunku oraz od części kontrybucji wojen-
szpitalu lub ambulansie, który obsługują, albo usunąć się,
nych, jakie zostały nałożone.
 Konwencja genewska, cz. 2
Artykuł 6
Wojskowi ranni lub chorzy będą zabrani i pielęgnowani bez
względu na to, do jakiego narodu należą. Wodzowie naczel-
ni będą mogli odesłać natychmiast do nieprzyjacielskich
straży przednich – żołnierzy nieprzyjacielskich rannych
podczas walki, o ile okoliczności na to pozwolą i za zgodą
obu stron. Inni będą mogli również być odesłani pod wa-
runkiem, że nie chwycą ponownie za broń przez cały czas
wojny. Transporty ewakuacyjne oraz kierujący nimi perso-
nel znajdować się będą pod osłoną bezwzględnej neutral-
ności.
Artykuł 7
Dla szpitali, ambulansów i transportów ewakuacyjnych
przyjęta będzie jednolita flaga odróżniająca. Towarzyszyć
jej winna zawsze flaga narodowa. Personel zneutralizowa-
ny będzie mógł również założyć opaski, lecz ich wydawa-
nie pozostawione będzie władzy wojskowej. Flaga i opaska
mieć będą czerwony krzyż na białym polu.
Artykuł 8
Szczegóły wykonania konwencji niniejszej określone będą
przez wodzów naczelnych armii walczących stosownie do
instrukcji rządów i zgodnie z zasadami ogólnymi wyrażony-
mi w tej konwencji.
Artykuł 9
Wysokie Umawiające się Mocarstwa zgodziły się podać ni-
niejszą konwencję do wiadomości rządów, które nie mogły
wydelegować pełnomocników na konferencję międzynaro-
dową w Genewie, zapraszając je do przystąpienia: w tym
celu protokół pozostaje otwarty.
(Artykuł 10 – opuszczono)
Prawo międzynarodowe i historia dyplomatyczna. Wybór dokumentów, wstęp i opra-
cowanie L. Gelberg, Warszawa 1954, t. I, s. 105–106)

Uczniowie zapoznają się z tekstem pierwszej konwencji. Na arkuszach papieru wymieniają jej podstawowe założenia.

3.3. Najważniejsze dokumenty MPH – praca z podręcznikiem, dyskusja, elementy wykładu

Uczniowie indywidualnie zapoznają się z najważniejszymi dokumentami MPH (podręcznik, s. 47–48).
Nauczyciel omawia podstawowe pojęcia: kombatant, umowa międzynarodowa, ratyfikacja.

3.4. Konwencja Haska z 1954 roku – O ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego – elementy wykła-
du, dyskusja
Nauczyciel omawia podstawowe założenia konwencji z 1954 roku. Przedstawia znaki ogólnej i specjalnej ochrony
obiektów (podręcznik s. 48–49).

3.5. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża – praca z tekstem, dyskusja

Nauczyciel zachowuje poprzedni podział na grupy. Przydziela uczniom zadania.
■■ I, II grupa – przedstawienie struktury MK Czerwonego Krzyża (podręcznik s. 49)
■■ III grupa – omówienie norm MPH (podręcznik str. 48)
■■ IV grupa – Dlaczego zaistniała konieczność ratyfikowania kolejnych aktów MPH? – przedstawienie argumentów.
■■ V grupa – Czy postanowienia konwencji przestrzegane są we wszystkich krajach? – przedstawienie argumentów.
Liderzy prezentują wyniki pracy na forum klasy.

4. Część podsumowująca
Nauczyciel podsumowuje wyniki pracy zespołów. Wskazuje na znaczenie MPH.
Treści podstawy programowej: II.1.1, II.1.6.
Ochrona ludności
1. Cele lekcji
Uczeń:
■■ wyjaśnia podstawy prawne funkcjonowania ochrony ludności w RP
■■ przedstawia rolę i zasady funkcjonowania Państwowej Straży Pożarnej, Ratownictwa Medycznego oraz ochotni-
czych służb i podmiotów ratowniczych

2. Część wprowadzająca
Nauczyciel przedstawia temat zajęć i wymienia podmioty ochrony ludności w Polsce.

3. Część główna
3.1. Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy – elementy wykładu, dyskusja, praca z podręcznikiem
Nauczyciel omawia strukturę KSRG, następnie odwołuje się do wiedzy i doświadczeń uczniów, prosi o wskazanie zadań
PSP.
KSRG

Jednym z zadań KSRG jest ratownictwo techniczne. Komendant Główny PSP jest centralnym organem administra-
cji rządowej w sprawach organizacji KSRG.

3.2. Ochotnicza Straż Pożarna

Nauczyciel prezentuje zadania i działania OSP.

3.3. Tatrzańskie i Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe
Nauczyciel omawia misję i zadania TOPR i GOPR. Jeśli jest taka możliwość, wyświetla uczniom wybrane przez siebie
filmy z akcji ratunkowych, znajdujące się na stronach www TOPR i GOPR.
TOPR i GOPR

Helikopter ratowniczy. Akcja ratownicza TOPR na Kasprowym Wierchu.

Nauczyciel omawia misję i zadania WOPR.

4. System Państwowego Ratownictwa Medycznego – praca z podręcznikiem, elementy wykładu, dyskusja
Nauczyciel omawia System PRM. Przedstawia zadania SOR, ZRM, LPR. Nawiązuje do wiedzy uczniów – omawia ozna-
czenia karetek.

4. Część podsumowująca
Nauczyciel podsumowuje zajęcia (podręcznik s. 55).
Treści podstawy programowej: II.1.3, II.1.4.
Obrona cywilna. Alarmowanie i informowanie ludności
1. Cele lekcji
Uczeń:
■■ omawia zadania obrony cywilnej oraz podstawy prawne jej funkcjonowania
■■ wymienia zasady ostrzegania ludności o zagrożeniach
■■ rozróżnia poszczególne sygnały alarmowe i środki alarmowe
■■ omawia zasady właściwego zachowania się w razie uruchomienia sygnałów alarmowych
■■ wymienia rodzaje komunikatów ostrzegawczych
■■ omawia sposoby ogłaszania i odwoływania alarmów
■■ omawia cele ostrzegania ludności przed zagrożeniami
■■ wie, że sprawne działanie tego systemu przeciwdziała panice

2. Część wprowadzająca
Nauczyciel przedstawia temat zajęć i omawia zadania brony cywilnej. Przedstawia podstawy prawne funkcjonowania
OC w RP.
Protokół dodatkowy do konwencji genewskich

Wyjaśnia zadania obrony cywilnej zawarte w I protokole dodatkowym do konwencji genewskich.

Jeśli jest taka możliwość nauczyciel może wykorzystać materiały znajdujące się na stronie OC.

3. Część główna
3.1. Systemy ostrzegania przed zagrożeniami
Nauczyciel omawia zasady ostrzegania i alarmowania ludności o zagrożeniach.
Następnie odwołuje się do wiedzy i doświadczeń uczniów, prosi o wskazanie urządzeń do ogłaszania alarmów.

3.2. System alarmowania – praca z podręcznikiem, dyskusja, sygnały akustyczne

Uczniowie zapoznają się z instrukcją ogłaszania i odwoływania alarmów.
Nauczyciel prezentuje sygnał akustyczny alarmu.
Sygnał akustyczny alarmu

Po zapoznaniu się z tekstem z podręcznika (s. 60) uczniowie omawiają zasady postępowania po ogłoszeniu alarmu.
 Samorządowy informator SMS

Logo Samorządowego Informatora SMS. Na tej stronie zalogujesz się do systemu ostrzegania przed za-
grożeniami SISMS.

3.3. Komunikaty o zagrożeniach – praca z podręcznikiem, elementy wykładu, dyskusja

Uczniowie zapoznają się z instrukcją ogłaszania i odwoływania komunikatów ostrzegawczych. Uczniowie po zapozna-
niu z tekstem z podręcznika (s. 61) omawiają zasady postępowania po ogłoszeniu komunikatu.
Uprzedzenia o zagrożeniu

Po usłyszeniu uprzedzenia o zagrożeniu skażeniami lub za- Po usłyszeniu uprzedzenia o zagrożeniu skażeniami jesteśmy
każeniami należy sprawdzić zabezpieczenie posiadanych zobowiązani ściśle wykonywać zarządzenia organów i służb
zapasów żywności i wody. obrony cywilnej.

3.4. Postępowanie po ogłoszeniu alarmów i zagrożeń – symulacja

Nauczyciel wyznacza 4 zespoły 2-osobowe. Zadaniem uczniów będzie odegranie określonych ról. Nauczyciel przydzie-
la zadania poszczególnym zespołom.
■■ I zespół – ogłoszenie alarmu
■■ II zespół – ogłoszenie komunikatu: uprzedzenie o zagrożeniu skażeniami
■■ III zespół – ogłoszenie komunikatu: uprzedzenie o zagrożeniu powodziowym
■■ IV zespół – ogłoszenie komunikatu: uprzedzenie o zagrożeniu pożarowym
Zadanie uczniów jest następujące – jeden z uczniów ogłasza alarm lub komunikat, drugi omawia sposób postępowa-
nia.

4. Część podsumowująca
Nauczyciel podsumowuje wyniki pracy zespołów.
Treści podstawy programowej: II.2.2, II.3.1, II.3.2, II.3.5.
Ewakuacja ludności, środków materiałowych oraz zwierząt
1. Cele lekcji
Uczeń:
■■ wymienia rodzaje ewakuacji
■■ zna i omawia zasady zachowania się ludności po ogłoszeniu ewakuacji
■■ zna zasady ewakuacji mienia i zwierząt z terenów zagrożonych
■■ omawia zadania władz lokalnych oraz odpowiednich służb podczas ewakuacji
■■ zna zasady ewakuacji z budynku szkoły oraz drogi ewakuacyjne
■■ przedstawia obowiązki ludności w sytuacjach wymagających ewakuacji
■■ wyjaśnia zasady zaopatrzenia ewakuowanej ludności w żywność i wodę

2. Część wprowadzająca
Nauczyciel przedstawia temat zajęć. Wyjaśnia, czym jest ewakuacja i wymienia jej rodzaje.
Nauczyciel odwołuje się do wiedzy i doświadczeń uczniów – prosi o wskazanie przykładów sytuacji, w których ewaku-
uje się ludność i mienie.

3. Część główna
3.1. Ewakuacja I, II i III stopnia, samoewakuacja – elementy wykładu, dyskusja, praca z podręcznikiem
Nauczyciel dokonuje podziału uczniów na 5 grup. Przydziela zadania.
■■ I grupa – Ewakuacja I stopnia (podręcznik s. 64)
■■ II grupa – Ewakuacja II stopnia (podręcznik s. 64)
■■ III grupa – Ewakuacja III stopnia (podręcznik s. 64)
■■ IV grupa – Samoewakuacja (podręcznik s. 64–54)
■■ V grupa – Zasady zachowania się ludności po ogłoszeniu ewakuacji (podręcznik s. 65)
Ewakuacja

Dla budynków użyteczności pu-

blicznej przygotowuje się instrukcje
ewakuacji na wypadek zagrożenia.

Pierwszeństwo ewakuacji mają

m.in. osoby niepełnosprawne.

W przypadku planowanej ewa-

kuacji można zabrać ze sobą ba-
gaż, który nie powinien przekra- Ewakuacja jest przemieszczaniem się z rejo-
czać 20 kg na osobę. nów zagrożonych w bezpieczne miejsca.

Liderzy grup prezentują efekty pracy. Nauczyciel podsumowuje wyniki pracy zespołów.
Następnie grupy uzupełniają kartę pracy.

3.2. Zasady zakwaterowania oraz zaopatrzenia ewakuowanej ludności w żywność i wodę – praca z podręczni-
kiem, elementy wykładu, dyskusja
Nauczyciel odwołuje się do wiedzy i doświadczeń uczniów – prosi o wskazanie przykładów sytuacji, w których dostar-
cza się ludności wodę, żywność czy też zabezpiecza zakwaterowanie.
Nauczyciel omawia zasady zakwaterowania i zaopatrzenia ewakuowanej ludności w żywność i wodę.
Zaopatrzenie w żywność i wodę

Ewakuowanej ludności przysługuje 15 l wody dziennie. W przypadku planowanej ewakuacji ludność powinna zaopa-
trzyć się w żywność na okres 3 dni.
Następnie prezentuje kolory flag informujących, jaki rodzaj pomocy jest potrzebny (podręcznik, s. 66).
W celu utrwalenia wiadomości nauczyciel prezentuje opisy przykładowych sytuacji zagrożenia.
Zadaniem wychowanków jest ustalenie, jaki rodzaj pomocy będzie potrzebny poszkodowanym oraz jakie oznaczenia
powinni zastosować.
Przykładowe sytuacje zagrożenia

Sytuacja nr 1 Sytuacja nr 2 Sytuacja nr 3

Mieszkańcy budynku zniszczonego
przez powódź przenieśli swój doby-
tek na wyższe piętro. Jednak stan
wody podniósł się tak szybko, że byli
zmuszeni wejść na dach budynku.
Ratownicy zmierzają na łodziach w
kierunku zabudowań, widzą osoby
znajdujące się na dachu budynku.
Jeden z mieszkańców macha koszul-
ką w niebieskim kolorze.
W budynku mieszkalnym wybuchł
pożar. Część mieszkańców została
uwięziona w swoich mieszkaniach,
gdyż płomienie objęły klatkę scho-
dową. Silne zadymienie ogranicza
widoczność.
Duże opady śniegu uniemożliwiły
dojazd do wioski. Został odcięty do-
pływ gazu, elektryczności. Nie ma
łączności.

Jakiego rodzaju pomocy potrzebuje?
W jaki sposób mieszkańcy mogą po-
informować strażaków, że potrzebują
pomocy?
W jaki sposób można poinformować
służby ratunkowe o tym, że potrzeb-
na jest pomoc medyczna? W jaki
sposób można oznaczyć miejsce, do
którego ma dotrzeć pomoc?

Nauczyciel prezentuje kartę ewakuacji (podręcznik s. 68).

Następnie uczniowie, zachowując wcześniejszy podział na grupy, wypełniają karty pracy.
Karta pracy – walizka na wypadek ewakuacji
W kontur walizki wpiszcie przedmioty, które zabralibyście na wypadek ewakuacji II stopnia.
Ogólna waga bagażu nie powinna przekraczać 20 kg.

Prezentacja wyników pracy grup. Nauczyciel prosi o uzasadnienie dokonanych wyborów.

3.3. Ewakuacja z budynku – elementy wykładu, dyskusja

Nauczyciel omawia zasady ewakuacji z budynku.

3.4. Ewakuacja mienia – elementy wykładu, dyskusja

Nauczyciel omawia zasady ewakuacji mienia.
5. Ewakuacja zwierząt – praca z podręcznikiem, dyskusja, burza mózgów
Nauczyciel omawia zasady obowiązujące w czasie ewakuacji zwierząt. Opisuje warunki, jakie należy zapewnić zwierzę-
tom, wskazuje osoby odpowiedzialne za planowanie ewakuacji zwierząt na obszarze województwa i powiatu.
Uczniowie zapoznają się tekstem w podręczniku (s. 66–68).

4. Część podsumowująca
Nauczyciel omawia drogi ewakuacyjne oraz zasady ewakuacji z budynku szkoły.
Treści podstawy programowej: II.1.10, II.1.11, II.1.13–14, II.3.3, II.3.4.