T.C.

SELUK NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS ULUSLARARASI LKLER ANABLMDALI

VLADMR PUTN DNEM RUSYA DI POLTKASI 2000-2003 YILLARI ARASI

Yksek Lisans Tezi

DANIMAN YRD. DO. DR. Sleyman KARAOR

HAZIRLAYAN Elnur MKAYILOV

KONYA, 2004

NDEKLER NDEKLER ........................................................................................... I ZET ............................................................................................................ IV SUMMARY ................................................................................................. V KISALTMALAR ......................................................................................... IV GR ........................................................................................................... 1

BRNC BLM RUSYA FEDERASYONU'NUN CORAF, TARHSEL, SYASAL ve EKONOMK YAPISI 1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.5.1. 1.5.2. 1.6. 1.7. RUSYA FEDERASYONU .......................................................................... Rusya'nn Corafyas .................................................................................... Rusya'nn klimi ve Doal Kaynaklar .......................................................... Rusya Devlet Forsu (Armas), Resmi Devlet Dili ve Din ............................. Rusya'nn Tarihi: Devrimden nceki Rusya ve Sovyetler Birlii Tarihi ..... Rusya Federasyonu'nun Siyasal Yaps ...................................................... .. Hkmet Yaps ............................................................................................ Rusya'da Muhalefet: Siyasi Partiler ve Liderleri .......................................... Bakent Moskova .......................................................................................... Rusya'nn Ekonomisi ..................................................................................... 3 3 4 5 6 9 11 12 13 16

KNC BLM YAKIN GEMTEK RUSYA DI POLTKASI ve SSCB BAKANLARI 2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. YAKIN GEMTEK RUSYA DI POLTKASI ............................... Vladimir lyi LENN Dnemi ..................................................................... Josef Stalin Dnemi ...................................................................................... Nikita Kruev Dnemi ................................................................................ Leonid Brejnev Dnemi ................................................................................ Mihail Gorbaov Dnemi ............................................................................. Sovyetler Birlii'nde k Sonras Yaanan Deiim Sreci ..................... Boris Yeltsin Dnemi .................................................................................... 20 21 23 25 26 26 30 33

NC BLM RUSYA'DA 2000 SEMLER ve VLADMR PUTN HAKKINDA DETAYLI BLGLER 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. VLADMR PUTN DNEM .................................................................. Vladimir Putin'in Biyografisi ........................................................................ Vladimir Putin Kimdir? ................................................................................. Putin Rusya's ve Rusya'nn Yeni maj ........................................................ Rusya'da Putin mparatorluu ....................................................................... Rusya'nn D Politikasnn Oluumunda Putin Faktr ............................... 34 35 36 37 39 41

DRDNC BLM VLADMR PUTN DNEM RUS DI POLTKASI 4. 4.1. 4.1.1. 4.1.2. 4.2. 4.3. 4.4. 4.5. 4.6. 4.6.1. 4.6.2. 4.6.3. 4.7. 4.7.1. 4.7.2. 4.8. 4.9. VLADMR PUTN DNEM RUS DI POLTKASI ......................... Rusya'nn "Yeni D Politikas" .................................................................... Realizm Boyutu ............................................................................................. Pragmatik Teori ve Pragmatik D Politika .................................................. Rusya'nn Mttefikleri ................................................................................... Putin'in Rus D Politikasna Getirdii Yenilikler ve Genel Olarak Rus D Politika Konseptinin Temel Yansmalar ...................................................... Rusya'nn D Politikasndaki Yanlsamalar ................................................. Putin'in Politikas ...................................................................................... Putin'in D Politikas .................................................................................... Putin'in eenistan'a Ynelik Uygulad Politika ....................................... Putin'in Kafkasya Politikas .......................................................................... Putin'in Avrupa Politikas ve Dilerinde Operasyon Hazrl ................... Rusya - Trkiye likileri .............................................................................. Putin Siyasetinin Trkiye'ye Etkisi ............................................................... Rusya D Politikasnda Trkiye Faktr ..................................................... Avrasya'da Deien G Dengelerinin Rusya'ya Tesiri ............................... Siyasetilerin, Askerlerin ve Yazarlarn Avrasya zerine Stratejileri .......... 44 47 48 48 53 54 55 57 59 64 67 68 70 74 76 77 79

BENC BLM IRAK SAVAI, GNCEL HADSELER ve 2003 SONLARINA DORU SYAS GELMELER IIINDA BUGNK RUSYA 5. 5.1. 5.2. 5.3. RUSYA ve NATO'NUN GENLEME SREC ..................................... NATO'nun Genileme Sreci ........................................................................ ABD'ye Yaplan 11 Eyll Terrist Saldrlar ve Rusya'nn Olaylara Tavr . Nkleer Srlarn Gvenlii Asndan Rusya'nn Konumu ........................... 84 85 87 88

II

5.4. 5.5. 5.6. 5.6.1. 5.6.2. 5.7. 5.8. 5.9. 5.9.1. 5.9.2. 5.9.3. 5.10.

Terrizme Kar Ortak Anlama Bildirgesi .................................................. Igor Ivanov'un Trkiye Seferi ve Mavi Akm Projesi ................................... Rusya - ABD likileri .................................................................................. Putin le Bush Sorunlar Grt .................................................................. Ortak Deklarasyonda Rusya ve ABD'nin Yapt Devletler Snflandrmas Emperyalist Kutuplamada Rusya'nn Konumu ............................................ Rus D Politikasnn Nihai Evrim Sreci ..................................................... Putin ile Rus Milyarderlerinin Sava ........................................................... Yeltsin Altn Dnemleriydi ........................................................................... Albay Putin'in ift Karakteri ........................................................................ Ekonomi Riske Ediliyor ................................................................................ Rusyada 2003 Aralk Parlamento Seimleri ve En Son Gelimeler ............

91 92 95 96 97 98 100 104 107 108 109 110

Ek 1. Ek 2.

EKLER (Veriler ve Tablolar) .................................................................... 114 Genel statistik Corafi Veriler ..................................................................... 114 1992'den 2000, Putin Dnemine Kadarki Srete Ksaltlm Rusya Tarihi Kronolojisi ..................................................................................................... 115

SONU ve NERLER .............................................................................. 118 KAYNAKA ............................................................................................... 121

III

VLADMR PUTN DNEM RUSYA DI POLTKASI 2000 2003 YILLARI ARASINDA

ZET

Bu almann amac esas olarak Vladimir Putin dnemi Rusya d politikasn irdelemekten ibarettir. D politika bir lkenin d dnya ile siyasi, ekonomik ve kltrel ilikileri bata olmak zere her eit ilikilerinin ynetimi olarak da tarif edilebilmektedir. D politika, bir devletin uluslararas ilikilerinde izleyecei temel yolu gstermektedir. Bu balamda eski ve yeni dnemlere ait Rusya d politikas tartlmtr. Vladimir Putin dneminin, Rus d politikasna getirdii yenilikler ve bu yeni dnemde Rus d politikasnn oluumunda ne gibi grevler stlendii incelenmitir. Putin, bat dnyas ile olan ilikilerine, att admlara ve bu politikay oluturma srecindeki nihai evrim aamalarna ok dikkat etmektedir. nk atlacak her yanl adm, liberal ekonomi dnyasna yeni girmi Rusyann imajn zedeleyebilme tehlikesiyle karlaabilecektir. Anahtar Kelimeler: Rusya, Rusya D Politikas, Rusya Siyasal Tarihi, Vladimir Putin.

IV

THE RUSSIAN FOREIGN POLICY DURING VLADIMIR PUTINS LEADERSHP BETWEEN 2000-2003

SUMMARY

The aim of this research is to investigate Russian foreign policy during Vladimir Putin's term. We can define the foreign policy as how one country will manage to be in control of its political, economical and cultural relations with other entities. The foreign policy demonstrates the basic way which the foundation of the country must be followed by foreign policy mechanism makers. In this context, this thesis will study arguments and interpretations about the old and new periods in Russian foreign policy. This study also examines the new policies and formations in Vladmir Putin's term. New Russia's elected president, Putin must be very attentive to his mission, because careless actions can result in overdoing things and there is a probability that this will be directed at his foreign policy towards the western world and the USA. Keywords: Russia, Russian Foreign Policy, Russian Political History, Vladimir Putin.

KISALTMALAR ABD - Amerika Birleik Devletleri AB - Avrupa Birlii AT - Avrupa Topluluu AGK - Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans AGT - Avrupa Gvenlik ve birlii Toplants BDT - Bamsz Devletler Topluluu BM - Birlemi Milletler BP - British Petrolium. Byk Britanya Petrol irketi FK - Federal Kurul FSB - Federalnaya Slujba Bezopastnosti (Federal Gvenlik Servisi) GSMH - Gayri Safi Milli Hasla GSYH - Gayri Safi Yurt i Hasla KGB - Komitet Gosudarstvennogo Bezopastnosti (Devlet Tehlikesizlik Komitesi) KOB - Kk ve orta Boylu letmeler MC - Milletler Cemiyeti MG - Milli Gelir NATO - North Atlantic Treaty Organisation (Kuzey Atlantik Anlama Organizasyonu) NTV - Rusyadaki zel bir televizyon. Nezavisimaya Televideniye (Bamsz Televizyon) RF - Rusya Federasyonu SBKP - Sovyetler Birlii Komnist Partisi SSCB - Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii

VI

GR inde yaadmz ada, devletlerin her zamankinden ok daha fazla diplomasi kurumuna gereksinme duyduklar grlmektedir. Bugn devletleraras ilikilerde g kullanlmasnn doal bir hak ve diplomasinin hakl bir arac sayld gnlerden ok farkl bir dnyada yaanmaktadr. Devletler, dostlar ya da dmanlaryla aralarndaki her uyumazlkta sava yoluna bavurmay gze alamadklarndan, byk lde diplomasi yntemini kullanmay yelemektedirler. Dnyamz imdi bir dnm noktasnda bulunmaktadr. Bir yanda dnya bar bulunmakta, te yanda ise yok olma tehlikesi yer almaktadr. Yeryznn her yanndaki insanlarn yazgs, ayrlamayacak bir biimde birbirine balanmtr ve daha iyi bir dnyaya ulama ancak atma yerine, karlkl ibirlii yoluyla gerekleebilecektir. Bu ibirliini gerekletirebilmenin balca yolu ise, tm uluslarn ve hkmetlerin diplomasi kurumunun ve D Politika retme mekanizmalarnn farkna varabilmeleridir. Gnden gne hzl bir ekilde globallemeye yz tutan modern dnyamzda gerek yzlm, gerekse de uluslararas arenada dev ekonomisi, ayn zamanda ekonomik gc ve dnyada hatr saylr bir siyasal nfuzu konumuyla ok nemli bir devlet olan Rusya Federasyonunun D Politikas ve D Politika retme mekanizmalar D Siyaset zerine aratrma yapmakta olan herkesin dikkatinin zerine evrilmesine neden olmaktadr.. Rusyada Putinin liderlik koltuunu Yeltsinden devralmasndan sonra, gnmze kadar neler deiti ve Rusya nasl geliti, dnya siyasetinde balca hangi olaylarn meydana kt ve Rusyay ve onun d politikasna yn veren olaylar nda herkesi yakndan ilgilendiren esas konular irdelenmektedir. Putin dnemi Rusyada yeni d politikann oluum sreci incelenmektedir. Eskiden d politikas ve bunu belirleme mekanizmalar ve aamalar farkl olan eski Sovyet Rusya, bugnk Rusya Federasyonuna dnm sonras ne gibi nemli deiikliklerle karlam, ne gibi yeniliklerle, oluumlara yn vermektedir. Bu ve benzeri sorularn cevab burada verilmeye allmaktadr. almada ilk olarak Rusyann jeo-stratejik ve jeo-politik konumu hakknda n bilgilerin aratrlmas amalanmaktadr. Daha sonraki blmlerde ise Rusyann eski devlet bakanlar, onlarn ksa zgemileri ve

hatralarna yer verilmektedir. Rusyadaki mevcut siyasal rejim, muhalefet ve Putinin dier Rusya devlet bakanlaryla karlatrmal devlet bakan kimlii ve Irak sava gibi gncel olaylarda Rusyann tepkisi ve rettii D Politikas hakknda geni apl bir aratrmaya yer verilmektedir. 18. ve 19. asr klasik diplomasi dnemlerinde, ngiltere imparatorluu ve dier emperyalist gler, genilemelerini silahl kuvvetleri yannda bankerlerinin ve giriimcilerinin yeteneklerine de borludurlar. rnein, ayn zamanda siyasi-askeri bir sper g olan ABD'nin yannda, ngiltere, Fransa gibi lkelerin d politikalar siyasiekonomik faktrlerin karlkl etkileiminin dengeli bir biimde ynetilmesine dayanmaktadr. Buna kar Japonya ve Almanya gnmzde bile daha ok ekonomik g aracl ile stnlk kazanmaya almaktadr. Belika, Hollanda gibi kk lekte AB lkeleri zaman zaman d politikalarnda uluslararas hukuk, insan haklar gibi konular n plana tasalar da ekonomik karlar d politikann en bata gelen etkeni konumundadr. Bu ynde u rnekler olarak Singapur ve Hong Kong gibi varl d ekonomik ilikilere bal olan lkeler gsterilebilir. Bu tr devletlerde d politika tamamen d ekonomik ilikilerle zdelemitir. te yandan, otoriter rejimlere sahip veya demokrasinin henz yerlememi olduu lkelerde, ounlukla poplist-milliyeti sylemlere dayanan szde siyasi gerekelerle ekonomik karlar, hatta toplumun asgari ekonomik gereksinmeleri feda edilebilmektedir.

BRNC BLM RUSYA FEDERASYONUNUN CORAF, TARHSEL, SYASAL ve EKONOMK YAPISI 1. RUSYA FEDERASYONU Rusya Federasyonu, yaklak ABD yzlmnn iki kat kadardr1 ve batda Urallar zerinden Moskova'ya ve engin Sibirya ovalarna, douda ise Okhotsk Denizi'ne kadar uzanmaktadr2. Avrupa Rusyas ve Sibirya (Asya) arasndaki snr Ural Dalar ve Manych ukurluu ile izilmektedir3. Avrupa Rusyas, Kuzey Kutup Denizi'nden balayp orta Rusya ykseltileri zerinden Karadeniz, Kuzey Kafkasya ve Hazar Denizi'ne kadar uzanan bir blgeye yaylmaktadr. Rusya Federasyonu (RF) Anayasaya gre, eit haklara sahip olan 21 cumhuriyet, 6 mega blge, 49 vilayet, 2 federal kent, 1 zerk blge, 10 zerk yreden olumaktadr. lkede grev ve yetkileri itibaryla Fransa'dan ok ABD'dekine benzeyen ve fiilen hem Yasamann hem Yrtmenin stnde yer alan bir Bakanlk sistemi bulunmaktadr.. 1.1. Rusyann Corafyas Rusya Federasyonu ABD topraklarnn yaklak iki kat kadardr ve batda Moskova ve douda Okhotsk denizine kadar uzanmaktadr. Bakent 1147'de kurulmutur. ehrin merkezi, bir tarafnda kaln krmz hisarlar ve 20 kulesi olan Kremlin'in bulunduu Kzl Meydandr.

ROSE, Richard & MUNRO, Neil; Elections without Order. Russias Challenge to Vladimir Putin, Cambridge University Press, http://www.cambridge.org , Cambridge, UK, 2002, s. 23, 25-56, 102-134 2 MANSUR, Raul; Moskova. Grsel Gezi Rehberleri Serisi, Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara, 1999, s. 2-122 3 RAD, Ahmed; Orta Asyann Dirilii. slam m, Milliyetilik mi?, Cep Kitaplar Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 1996, s. 34-38

Moskova'nn kuzeybatsndaki St Petersburg kltrel merkez olmas ve zarif binalaryla mehurdur. ehir Neva Nehri deltasndaki 42 ada zerine yaylmtr. Geni bulvarlar, dingin kanallar ve kprler ehrin "Kuzeyin Venedii" olarak bilinmesine neden olmutur. Sibiryadaki buzlanma ekonomik gelime iin nemli bir handikap tekil etmektedir. Ayrca Kamatka Yarmadasndaki volkanlar ve depremler bir baka sorun olarak gsterilebilir. evre sorunlar, endstrilemenin neden olduu hava kirlilii ve birok blgede tank olunan erozyon nemli bir sorundur. Benzer bir biimde, lkedeki akarsular da kirlilikten nemli lde etkilenmektedir. Ormanlk alanlar hzla yok olmaktadr4. Tarmda kullanlan baz kimyevi maddeler topran verimliliini ortadan kaldrmaktadr. Baz ehirlerde kmrle alan elektrik santralleri ve ulamdaki altyap yetersizliinin dourduu sorunlar henz alamamtr. Nadiren radyoaktif kirlenmeden de sz edile bilmektedir5. 1.2. Rusyann klimi ve Doal Kaynaklar Corafi byklk sebebiyle deiiklik gstermekte; Avrupa Rusyasnda ve lkenin gneyinde step iklimi hkm srerken, kuzeyde tundra iklimine dnmektedir. Klar Karadeniz'e yakn blgelerde lman bir hava grlrken, Sibirya Blgesi'nde don ve buz ile karlalmaktadr. Yazlar steplerde scak bir hava yaanrken, Arktik kylarnda ok souk bir havaya tank olunmaktadr. Arazi ekilleri, Urallarn batsnda geni ovalar; Sibirya blgesinde byk ormanlk alanlar ve tundra; gneydeki snr blgelerinde dalar yer almaktadr. Rusya Federasyonu topraklar, doal kaynaklar bakmndan ok zengindir. Ancak iklim koullar ve toprak zellikleri bunlarn karlmas konusunda zorluklar

4 5

http://jia.sipa.columbia.edu/journal.html , (2003-02-26) Raul, a.g.e., s. 8

yaratmaktadr. Doal kaynaklar ierisinde en gze arpanlar petrol, doalgaz, kmr, kereste ve birok stratejik nemi haiz minerallerden olumaktadr. 1.3. Rusya Devlet Forsu (Armas), Resmi Devlet Dili ve Din Rusya, Sovyetlerin dalmasndan sonra, geleneksel-dinsel modeli kendisine temel ilke edinmektedir. Unutulmamas gereken, bu iki bal Bizans kartal armas, X. Asrda Ortodoks Bizanstan alnan eski ve Yakn dnem ar Rusyasnn da Devlet simgesi olarak uzunca bir dnem kullanlmtr. Rusya, att bu admla, halen gelenekselcilii ve muhafazakar devlet yaps modelini benimsediini gstermektedir. Gerekten de, SSCB dnemi her ne kadar dini reddediyor gibi grnse de, 70 yllk bu sre zarfnda tm SB genelinde ateizm uygulamas hakim deildir. rnein Sovyet Rusyasnn bakenti Moskovada Kiliseler alyordu. Ayn ekilde dier Hristiyan-Ortodoks kkenli yolda ve vatandalar kendi inanlarnda zgr olarak yaamlarn srdrmektedirler. Ancak Kuybev civarnda, baz tatar kasabalarnda ise camiler, domuz ahrna evrilerek, Mslmanlar hor grlmekte, slam dini aalanmaya ve yok edilmeye allmaktadr. Rus zulm sadece bununla da snrl kalmamaktadr6. Dier Orta Asya devletleri de ayn durumdadr. Fakat SSCB, devlet politikas gerei bunu dier Batl lkelere ve tm dnyaya, Ruslarn Ateist bir devlet kurduklarn ve tm lkede Ateizmin hakim olduunu lanse etmeye almaktadrlar7. lke bir demir perde olmas nedeniyle de, bunu ok az sayda aratrmac uzun sren ve geni kapsaml aratrmalar sonucu ortaya karabilmekteydiler8. Rusya uzmanlarnn byk ounluu ise bu yeni modelin, klasik ynteme yakn olduu gerekesiyle, Rusyann tekrar dnya siyasetinde yalnzla itileceini ve geleneksel muhafazakarln, yeni Roma tr bir Vatikan modeline ihtiya duyulacan iddia

TMAKOVA, Natalya, KOLESNKOV, Andrei, GEVORKYAN, Nataliya; First Person : An Astonishingly Frank Self-Portrait by Russia's President Vladimir Putin, Public Affairs Publications, New York, I., 2000, s. 87, 100 7 a.g.e. 100-120 8 ROSE, Richard & MUNRO, Neil; Elections without Order. Russias Challenge to Vladimir Putin, Cambridge University Press, http://www.cambridge.org , Cambridge, UK, 2002, s. 43-78

etmektedirler. Bu iddialar almann ileriki blmlerinde daha ayrntl bir biimde ele alnarak irdelenmektedir9. Rusya Federasyonunun resmi dili anayasas gerei Rusadr. ngilizce, Franszca ve Almanca da ksmen kullanlmaktadr. Rusya Federasyonu toplam 21 etnik cumhuriyetten olumaktadr. Bu cumhuriyetlerin anayasalarnda cumhuriyete adn veren halkn kendi z dili o cumhuriyetin resmi dili kabul edilmektedir. Ayrca etnik kimlie dayal 10 idari yapda da benzer bir uygulama grlmektedir. Bunun yan sra birok etnik aznla da kendi dillerinde eitim ve renim hakk tannmtr. Ancak nfus oran asndan bata Tatarca olmak zere Trk dilleri ve leheleri, lkede Rusadan sonra en fazla kullanlan dillerden olagelmektedir. Etnik Dalm: % 81.5 Rus, %5 Yahudi, %4 Azerbaycanl, % 3.8 Tatar, % 3 Ukraynal, % 1.2 uva, % 0.9 Bakurt, %0.8 Beyaz Rus, % 0.7 Moldovya'l ve dierleri eklindedir. Rus Ortodoks Kilisesi'ne bal Hristiyanlar ounluu oluturmaktadr. lkede Mslman, Budist ve Ateist aznlklar da bulunmaktadr. 1.4. Rusyann Tarihi: Devrimden nceki Rusya ve Sovyetler Birlii Tarihi 9. yzylda, skandinavya'dan gelen Viking kabileleri gneye, Avrupa Rusyasna doru, Baltik ve Karadeniz'e balanan ana su yollarn takip ederek hareket etmilerdir. 13. yzyldaki Mool istilasna kadar devam eden ilk monarik hanedan Kiev'i bakent yapmtr. Asya10 ktasna yaylan Mool mparatorluu11 birka toplulua ya da bireysel krallklara blnmtr; Rusya, Altnordu Hanl hkmranl altna girmitir. Sonraki iki sene boyunca Moskova, eyalet bakenti ve Hristiyan Ortodoks Kilisesi'nin merkezi olarak srekli gelimelere sahne olmaktadr.. 15. yzyln sonlarnda Moskova prensi III. Ivan12, kuzeyde Novgorod Cumhuriyeti de dahil Rusya'nn nemli yerlerini ilhak etmi ve bylece ilk ulusal

SCHMDT, H., Foreign Policy, Bahar 1998, stanbul RAD, Ahmed; Orta Asyann Dirilii. slam m, Milliyetilik mi?, Cep Kitaplar Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 1996, s. 56-98 11 KAPUSCNSK, Ryszard; mparatorluk, Om Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 1999, s. 123-144 12 a.g.k. , s. 67-87
10

egemenlii kurmutur. Torunu IV. Ivan13, daha sonra devleti gneye ve Sibirya'ya doru geniletmitir. van "ar"14 lakabn ilk kullananlardan birisi durumundadr15. 1500 ve 17. yzyln ortalar arasndaki dnemin siyasi tarihini ar ile boyarlar olarak bilinen zengin, gl ve asil toprak sahipleri arasndaki mcadeleler karakterize etmektedir. Rus mparatorluu yava-yava gneye, Hazar Denizi'ne16 ve Sibirya'nn gneyine doru yaylmaya balamtr17. 17 ve 18. yzyllarn en nemli yneticileri, Rusya'y Avrupa'nn lider gc haline getiren Deli Petro (1682-1725) ile Petro tarafndan balatlan saldrgan d politikay devam ettirirken aydnlanma despotizmi politikas izleyen zeki ve enerjik bir ynetici olarak kabul edilen Katherine (176296)'dir. 19. yzyln ilk eyreinde ar I. Aleksandr dneminde, ou insann egemenlii altnda yaad Serflik sisteminin paralanmasna ynelik ilk admlar atlmtr. Bununla beraber bu giriim Napolyon'un Rusya'y igal etmesiyle kesintiye uramtr. 1812'de Napolyon'un ordusu Moskova'dan ekilirken yok edilmitir. Aleksandr'n halefleri imparatorluun Kafkasya'ya18 doru olan yayln tamamlamlar ve ngiltere ile Orta Asya'nn19 etki alanlarna blnmesi konusunda anlamaya varmaktadrlar. 1840'larda Sibirya'nn ou ilhak edilmi, fakat 1905'e kadar dou ve gneye kadar olan genileme, BDT'nin az ya da ok nclerini oluturarak, tamamlanamamtr. Rusya i politikas muhafazakar yapsn srdrmtr: Siyasi ve ekonomik reform sadece bask ile uygulanmtr. 1917 ubat ay itibariyle Rusya, halk tarafndan yaplan ok geni saldrlara, ayaklanma ve ordu isyanlarna sahne oldu ve ar tahttan inmeye zorlanmaktadr20.

Daha ok Korkun van olarak bilinir. Sezar'dan alntlanmtr 15 STANKOV, S., "Rusya Kendisini Aryor", Avrasya Dosyas, Cilt:1 Say:1, 1994 Ankara 16 Russa Defines Its Priorities On The Caspian, 18 July 2000, Current Digest of the Post-Soviet Press, 16 Aug. 2000: 17; Making The Caspian A Sea Of Peace and Stability, 28 July 2000, Current Digest of the Post-Soviet Press, 23 Aug. 2000: 16. 17 KAPUSCNSK, Ryszard; mparatorluk, Om Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 1999, s. 24-97, 112 18 Stanislav Cherniavskiy, The Caucasus Vector of Russian Diplomacy. Central Asia and the Caucasus: Journal of Social and Political Studies, 2000, no. 5: 94. 19 RAD, Ahmed; Orta Asyann Dirilii. slam m, Milliyetilik mi?, Cep Kitaplar Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 1996, s. 35-39 20 MARPLES, R. DAVID; Russia, 1917-1921, Pearson Education Limited, Essex, 2000, I. Title; II. Series, s. 78-98
14

13

Kontrol ele geiren geici liberal hkmetin, ayn yln Ekim aynda Bolevik darbesiyle saf d edildii grlmektedir. Bolevikler21, 1898'de kurulan Sosyal Demokrat Partinin en radikal koluydu ve rejime dzenlenen organize muhalefetin ou bu grup zerine younlamtr. Daha ok Lenin olarak bilinen Vladimir Ivan Ulyanov'un liderliinde devlet kontrolne toprak, sanayi ve finans salayarak yerlerini salamlatrmak istemitir. ki yl iinde, Avrupa'dan destek alan ve arlk rejiminin tekrar kurulmasn isteyen sa kanat Beyaz Ordu'nun askeri ayaklanmas bertaraf edilerek Bolevikler kontrol ele geirmilerdir. 1924'te Lenin'in lmnden sonra sanayileme ve tarmn zorla kolektivize edilmesi program izleyen Josef Stalin yerini almtr. Bu dnemin ayrt edici zellikleri arasnda alk ve kitlelerin tasfiye edilmesi saylabilir. 1941'de, 1939'da Hitler'le bir bar imzalanm olmasna ramen Rusya Nazi Almanyas tarafndan igal edilmi22 ve bu da Ruslar savaa itmitir. Napolyon'unkiler gibi, Hitler'in ordular da Ruslarn byk kayplar vermesi pahasna23 da olsa saf d edilmitir. 1950'lerin bandaki byk yeniden yaplanma abalaryla savan yol at zararlarn byk ounluu telafi edilmitir. Bu sre iinde SSCB ilk atom bombasn 1949'da patlatarak dnyann ikinci nkleer gc olmu ve Dou Avrupa'da komnist kontrolndeki hkmetlerin tampon blge oluturmasna destek olmutur. Rejimlerin kimi zaman krize girmesi SSCB'yi iki kere askeri bir harekete girimesine yol amtr: (1956'da Macaristan ve 1968'de ekoslovakya24.)

21 22

Rus Devrimi dneminde ounluk taraf. TEKN, Emrullah; Alman Gizli Operasyonlar ve Trkler, IQ Kltr Sanat Yaynlar, stanbul, 2001, s. 23-120 23 Yaklak 20 milyon olarak tahmin edilmektedir. 24 WALKER, Martin; Dev Uyanyor. Leninden Gorbaova, Altn Kitaplar Yaynevi Yaynlar, 1.Bask, stanbul, 1989, s. 56-89

1.5. Rusya Federasyonu'nun Siyasal Yaps Devlet Bakann halk 4 yllk bir sre iin genel seimle dorudan seer. Ayn kii en fazla iki dnem iin seilebilmektedir. RF'nun ilk Devlet Bakan Boris Yeltsin olmutur. Yeltsin, 1999 ylnn 31 Aralna kadar bu grevi iki dnem arka arkaya seilerek yrttkten sonra yetkilerini Vladimir Putin'e devretmitir. Putin ise 2000 ylnn Mart aynda yaplan seimleri kazanarak tam yetkili devlet bakan olmutur25. Dokunulmazla sahip olan RF Devlet Bakannn babakan atamak, hkmet toplantlarna bakanlk etmek, hkmeti grevden almak, st dzey yarg ve denetim kurumlarnn yneticilerini greve getirmek ve grevden almak, Duma'y feshetmek gibi ok nemli yetkileri bulunmaktadr26. RF Devlet Bakan lkenin d politikasn yrterek, uluslararas anlamalar imzalamaktadr. Ayn zamanda Silahl kuvvetlerin Bakomutan sfatn da tamaktadr27. RF'nun parlamentosu olan Federal Kurul (FK) RF'nun temsil ve yasama organdr. FK iki meclisten olumaktadr: 1. Federasyon Konseyi (st Meclis) ve 2. Devlet Duma's (Alt Meclis). Federasyon Konseyine RF'na dahil olan birimlerin her birinden, bir kii temsil bir kii de yrtme organndan olmak zere ikier temsilci girmektedir28. Ancak son zamanlarda Federasyon Konseyi'nin siyasi arl azalm, hatta yaknda feshedilecei sylenmeye balanmtr. Onun yerine, u anda byk lde sembolik nemi olan ve baz cumhuriyet liderlerinin yer ald Devlet Konseyi'nin gelmesi beklenmektedir. Devlet Duma's 4 ylda bir yaplan genel seimlerle seilen 450
25 26

http://www.president.kremlin.ru , (2002-09-09) TMAKOVA, Natalya, KOLESNKOV, Andrei, GEVORKYAN, Nataliya; First Person : An Astonishingly Frank Self-Portrait by Russia's President Vladimir Putin, Public Affairs Publications, New York, I., 2000, s. 124, 127 27 http://www.government.gov.ru , (2003-02-19) 28 a.g.e., s. 98

milletvekilinden olumaktadr. Milletvekilleri belirli bir partiden veya bamsz olabilmektedir. u anda Duma'nn en byk gruplarndan biri iktidar yanls Birlik (ki Birliin liderliini Moskova Belediye Bakan Yuriy Lujkov'un yapt Anavatan Partisi ile birlemesi gndemdedir.) partisidir. Bir baka kalabalk grup komnistlerdir. Ancak Rusya Federasyonu Komnist Partisi, kendisine yakn olan teki sol parti ve gruplarla birlikte bile oylamalara arln koyacak gce sahip deildir. Sac-liberal kanatta Yabloko (Elma) hareketi ve Sac Glerin Birlii bulunmaktadr. Milliyeti lider Vladimir Jirinovski'nin bakanln yapt Liberal Demokrat Parti ise son yllarda giderek klen ve hemen her kritik durumda iktidar destekleyen bir parlamenter grubu oluturmaktadr29. Ayn kii ayn zamanda hem Federasyon Konseyi'nin hem de Devlet Dumasnn yesi olamaz. Devlet Duma's milletvekili, devlet iktidarnn dier temsil organlarnda ve yerel zynetim organlarnda milletvekili olamamaktadr. FK daimi olarak alan bir konumundadr. Federasyon Konseyi ve Devlet Dumas birbirlerinden ayr toplanr. lev ve yetkileri asndan Devlet Dumas yasama zellii ar basan bir meclis, Federasyon Konseyi ise danma ve temsil zellii ar basan bir senato grnmnde bulunmaktadr. RF'da yrtme gc RF Hkmetindedir. RF Hkmeti RF Babakan, RF Babakan Yardmclar ve Federal Bakanlardan oluur. RF Babakan, grevine RF Bakan tarafndan Devlet Dumasnn onayyla atanmaktadr. RF Babakan atandktan sonra en ge bir hafta iinde federal yrtme organlarnn yaps hakknda nerilerini RF Bakanna sunmaktadr. RF Babakan, RF Hkmet Bakan Yardmclar ve Federal Bakan adaylarn RF Bakanna sunmaktadr. RF'da Anayasa Mahkemesi, Yargtay, Dantay, Saytay gibi yarg ve yrtme alannda kurulmu anayasal yksek devlet kurumlar bulunmaktadr30. RF'da yerleim birimlerinin tarihi ve dier zellikleri hesaba katlarak

VANOV, gor Sergeyevi; Rusya'nn D Politikas ve Dnya (Makaleler ve Toplantlardan derleme), Uluslararas likiler Moskova Devlet niversitesi, Rusya Siyaset Ansiklopedisi - ROSSPEN Yaynlar, Moskova, 2001, s. 178-190 30 ONAY, Yaar; Rusya ve Deiim, Nobel Yaynlar, 1. Bask, Ankara, 2002, s. 12-89

29

10

seimler, referandum ve dier siyasi irade aklama yntemleriyle yerel ynetim organlar oluturulmaktadr. Yerel ynetim organlar bamsz yerel bteye, yerel mlkiyete, yerel vergi salma yetkisine sahip olmaktadrlar31. Duma (Parlamento) seimlerinin sonuncusu Aralk 2003de yapld. Haziran 2000 tarihli Bakanlk seimleri, Boris Yeltsinin istifasnn ardndan bu greve vekaleten getirilen Vladimir Putin tarafndan Mart 2000 tarihine ekilmitir32. Rusya Federasyonunda Semen Says, 2000 yl Resmi devlet istatistik komitesi verilerine gre 109 372 046 dir. 1.5.1. Hkmet Yaps Rusya Federasyonunda 1991'den beri ynetim ekli Cumhuriyettir33. Hkmet bakan ve babakan ise 1999'dan beri Vladimir Putindir. Putin, ayrca, aralk 1999'da devlet bakan Boris Yeltsin'in emekli olmasndan beri devlet bakan olarak da grev yapmaktadr34. Milli Gn, Bamszlk Gndr. Resmi Tatil Gnleri: 31 32

1 Ocak - Yl ba, 7 Ocak - Noel (Ortodoks), 8 Mart - Uluslararas Kadnlar Gn, 1 Mays - Uluslararas Emek Bayram35, 2 Mays - lkbahar Gn, 9 Mays - Zafer Gn, 12 Haziran - Bamszlk gn, 7 Kasm - Devrim gn, 12 Aralk - Anayasa gn.

http://www.rusyaonline.com/anayasa.shtml , (2002-08-03); Rusya Federasyonu Anayasas'ndan YELTSN, Boris; Geceyars Gnlkleri, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2000, s. 6790 33 http://www.government.gov.ru , (2003-02-19) 34 ROSE, Richard & MUNRO, Neil; Elections without Order. Russias Challenge to Vladimir Putin, Cambridge University Press, http://www.cambridge.org , Cambridge, UK, 2002, s. 1-23 35 Batl Yazarlar bazen bunu Milletlerin Enternasyonal Emek Bayram eklinde de ifade ederler.

11

Genellikle resmi tatiller hafta sonuna denk geldii zaman, ya Cuma ya da Pazartesi de tatil ilan edilmektedir36. Rusya Parlamentosu iki ayr organdan olumaktadr: Federal Konsey ve Duma. 178 sandalye saysndan oluan Federal Konseyin yeleri Rusya Federasyonundaki toplam 89 idari birimin yneticilerinden seilmektedir37. Devlet Dumasna, seimler yarsnn ulusal parti listelerinden dier yarsnn da blgelerden seildii bir sistemle dzenlenmekte ve toplam 450 sandalyeden olumaktadr. Parlamentodaki ounluu Yedintsva Partisi oluturmaktadr. Anayasa Mahkemesine yeler bakann tavsiyesiyle Federal Konsey tarafndan seilmektedir. Ayn ilem dier yksek mahkemeler iin de geerli olmaktadr. ktidarda bulunan Putin, resmi olarak hibir partinin temsilcisi deildir. Fakat parlamentonun en byk partilerinden Yedintsvo Partisi, Putin yanls olarak bilinmektedir. Rus siyasetinin evrimi sebebiyle, Rusya Federasyonunda bask gruplarnn ilevsel bir vazife ifa ettiinden sz etmek son derece zordur. lkede karar verme mekanizmalar zerinde bir bask oluturabilen iki grup bulunmaktadr: Bir yanda bankerlerin kontrolndeki grsel ve yazl medya; dier tarafta Gazprom ya da Lukoil gibi byk enerji irketleridir. 1.5.2. Rusyada Muhalefet: Siyasi Partiler ve Liderleri 1990l yllarn banda lkede kurulan parti saysnda byk bir patlama yaanmtr. Ancak gerek ye says gerek de son seimlerde ald oy sebebiyle, u partiler lkenin belli bal partileri olarak saylabilmektedir:
36 37

Rusya Federasyonu Komnist Partisi (Gennadiy Andreyevich ZYUGANOV), Yedintsvo Partisi (Sergey OYGU), Liberal Demokrat Partisi (Vladimir Volfovich JRNOVSK), Vatanmz Tm Rusya Partisi (Yevgeni PRMAKOV), Yabloko (Grigoriy Alekseyevich YAVLNSKY), Anavatan Partisi (Yuri Lujkov)

http://www.evrensel.net , (2003-02-26) http://jia.sipa.columbia.edu/journal.html ,(2003-02-26)

12

1.6. Bakent Moskova Bakent Moskova 1147'de kurulmutur fakat ehirde neolitik zamanlardan beri yerleim olduuna dair bulgular bulunmaktadr. ehrin merkezi, bir tarafnda kaln krmz hisarlar ve 20 kulesi olan Kremlin'in Kzl Meydandr. Kuatmalara kar direnmek zere tasarlanm olan Sobakina Kulesi gizli bir ka tneli iermektedir. "Gizemler Kulesi" olarak evrilebilecek olan Tainitskaya Kulesi nehre kan bir sualt geidi ihtiva etmektedir. Trinity Girii kulelerin en uzunudur. Water-Hoist Kulesi Kremlin'e su salamaktadr. Nabatnaya Kulesi tehlike annda alan bir alarm ziline sahiptir. Kremlin'in iindeki, talyan mimar Aristotle Fiorovanti tarafndan yaplan Uspensky Katedrali'nde en eski Rus ikonalarndan bulunur. arlara burada ta giydirilmitir ve Korkun van'n taht girite bulunmaktadr. Ayrca Kremlin'in iinde 14. yzylda yaplan Byk Kremlin saray ve altn kubbeli Byk van'n an Kulesi bulunmaktadr. St Basil Katedrali (1555-60) meydann sonunda yer alr ve parlak renkli kubbeleriyle mehurdur. Hikayeye gre Korkun van bu kubbenin gzelliinden o kadar etkilenmitir ki, bunun kadar gzel bir kubbe daha yapamasn diye mimarn gzlerini oydurduu belirtilmektedir. St Basil'in karsnda 1491'de Pietro Antonio solario tarafndan ina edilmi olan Spassky Girii Kremlin'in asl girii olmaktadr38. Blagoveshchensky Katedrali III. van iin ina edilmitir. Bakr kubbelerinden yer demelerine kadar muhteem bir ekilde dekore edilmitir. inde 16. yzyl freskleri ve ender ikon koleksiyonlar bulunmaktadr. Kazan Katedrali39 restore edilmi ve tekrar vakfedilmitir. Faceted Chamber'daki duvarlarn tarihi 15. yzyla kadar gider. Maalesef Chamber halka ak deildir40.
http://www.kremlin.ru , (2003-02-24) AMN, S., Kapitalizm, Emperyalizm, Kreselleme, zgr niversite Forumu 1997 say:1 Ankara, s. 27 40 MANSUR, Raul; Moskova. Grsel Gezi Rehberleri Serisi, Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara, 1999, s.111-130, 143, 144, 163
39 38

13

Devlet Tarih Mzesi Kzl Meydan iindedir. Lenin'in mumyalanm cesedinin gmlmesi tartlyorsa da antmezar belirli gnlerde aktr. Bunun yannda korumalarn deiimi ve izleyenleri eken riteller 1993'te kaldrlmtr. Tverskaya41 Soka Kzl Meydan iindeki nemli alveri sokaklarndan biridir. Arbat Soka, geleneksel olarak bohemlerim takld en nemli sokaktr. Bugn, sokak gsterilerinin yapld, zanaatkarlarn ve ressamlarn kk dkkanlarnn bulunduu yayalara mahsus bir yol haline getirilmitir42. Kitai-Gorod olarak bilinen alan Kremlin'in dousundadr ve 16. ve 17. yzyllardan kalan kiliseleri, zellikle be kubbeli ve artc akustik zelliklere sahip olan Sign Katedrali asndan nemlidir. ahane ngiliz malikanesi de ayn zamanlardan kalmtr ve eski bir diplomatik ve ticari merkez olduunun bir gstergesidir. Yaknndaki Romanov Apartmanlar da imdi mzedir. Zayazuie de yakkl ii figrlerinin olduu sakin ve ekici bir yerdir. Teatralnaya meydan iinde bulunan dnyaca nl Bolshoi Opera ve Bale Tiyatrosu 1824'ten kalmtr ve ii krmz ve altn sars renklerle boyanmtr. Moskova niversitesi, ehrin gneybat taraflarnda, Vorobyevi Tepeleri'nde yer alr. niversite kampsnn nndeki parkn iinde bulunan gzetleme kulesi ehrin ve geni Luzhinki Stadyumu'nun muhteem manzaralarn sunar. Sportinavya stasyonu yanndaki Novodevichy Manastr'nda ender ve eski Rus sanat eserleri sergilenmektedir ve 16. ve 17. yzyl mimarisinin en iyi rnekleri grlebilir43. Ostozenska ve Prechistenka sokaklarndaki byk ehir kaaneleri Tolstoy gibi Rus klasik yazarlarnn yaadklar yerleri hatrlatr. Dans Isadora Duncan, Prechistenka Sokanda bulunan milyoner Ushkov'un klasik tarzda dzenlenmi stdyosunu kocas air Sergei Yesenin'le paylamaktayd. Herzen Soka Moskova'nn en eski sokaklarndan biridir.

41 42

a.g.k. , s.34-100 WALKER, Martin; Dev Uyanyor.Leninden Gorbaova, Altn Kitaplar Yaynevi Yaynlar, 1.Bask, stanbul, 1989, s. 29 43 http://www.evrensel.net , (2003-02-26)

14

Kuznetsky Most ve Petrovka Soka etrafndaki alan nl tiyatrolar, maazalar ve i merkezleriyle bir kltrel faaliyet odadr. nl yeni fakat dehetli ekici mekanlar arasnda meum Lubyanka binas iinde bulunan KGB Mzesi yer alr. yi korunmu bir alan olan Zamoskverechye, aslen bir ticaret ve esnaf semtidir. Kiliselerinin, toptan sat maazalarnn, dkkanlarnn ve evlerinin ou ayakta kalma mcadelesi vermektedir. Bu alan, Rus sanat eserlerinin ve aralarnda Avdrei Rublyov tarafndan yaplan "Trinity"nin bulunduu geni ikon koleksiyonlarnn sergilendii Tretyakov Galerisi'ne ev sahiplii yapmaktadr44. Dier ilgin yerler arasnda deiik koleksiyonlarn bulunduu Pushkin Gzel Sanatlar Mzesi; hayvan gsterileri, soytarlar ve daha teknik yeni acibelerin sunulduu Moskova Sirki; daha nce arn mlkiyetinde olan, zarif Tsaritsino manzaral Izmailovo Park; Rus hayatnn tarm, endstri, kltr ve bilim gibi ynlerinin sergilendii, ehrin kuzeybatsndaki geni alanda bulunan Ekonomik Baarlar Sergisi bulunmaktadr. Bu alanda hayvanat bahesi, sirk, kayak ve paten yaplacak alanlar mevcuttur. Yanndaki Ostankino TV Kulesi de, tepesinde dnen bir lokantann bulunduu, Avrupa'nn en yksek kulesidir. Bir roketin izledii rotay temsil eden Uzay Fatihleri Ant alann belirleyici zelliklerindendir. Serf Sanat Mzesi gemi yadigarlardan biridir. Metro sistemi de ehri gezmek iin daha uygun ve ucuz bir yol olduu iin turistleri eker. stasyonlarn ou mermerle, l-l parldayan avizelerle ve sanat eserleriyle muhteem bir ekilde dekore edilmitir. Moskova Nehri zerinde yaplacak olan bir bot turu ehri kefetmenin iyi bir yolu olabilir. Geziler, Kutuzovskaya Metrosu'ndan girilebilen Kutuzovskaya Pier'den balar. Nehir, Beyaz Saray (Meclis binas), 1991 muhteem kuatma manzarasn ve yukarda sralananlarn hepsini gren muazzam bir gr alanna sahiptir.

AKGNEN, O., "Rusya Federasyonunun D Politika Hedefleri", Avrasya Dosyas, Cilt:1, Say:1, 1994

44

15

1.7. Rusyann Ekonomisi 1 Ocak 2000 verilerine gre Rusyada GSMH45 332.5 milyar dolar, Kii Bana Den Milli Gelir ise 2.270 Dolardr. Rusyada Ekonominin Byme Oran: % 5.80, Para Birimi Ruble ve Kur Oranlar:1 ABD Dolar= 27.5 ruble () eklinde olmaktadr. Tarmsal retim, Ekincilik, lenmi tahl 41,9; eker pancar 10,0; ayiei tohumu 2,5; keten (bin ton) 30; patates 2,2; sebzeler 1,846, Et 4,703 ; st 16,947 ; yumurta 22,5 milyar ; yn 20 Hayvan says (yl balar itibariyle milyon olarak) Byk ba 28,5; koyun ve kei 15,6; domuz 17,2. Rusyada belli bal btn madenler; Demir ve demir d metaller, kmr karlmaktadr. Sanayisi ise Silah, uak, gemi, uzay sanayi, tarm makineleri retimi, telekomnikasyon ve ulam aralar, tbbi ve bilimsel cihazlar, gda, ev aletleri, tekstil ve el sanatlarndan olumaktadr. Elektrik retimi yllk ortalama olarak, 771.947 milyar kWh (1998) olarak tahmin edilmektedir. Elektrik Tketimi ise 702.711 kWh (1998) dr. Ekonominin Sektrlere gre Dalm: Tarm % 8.4, Endstriyel Sektr % 38.5, Hizmetler % 53.1 eklindedir.

Yabanc Sermaye Oran: ABD % 36, Kbrs % 21, Almanya %8, ngiltere % 6, Hollanda %5, svire % 2, Finlandiya % 2,

45 46

Gayri Safi Milli Hasla milyon ton olarak 47 bin ton olarak.

16

sve % 2, Avusturya % 1, Fransa % 1, talya %1, Japonya %1 kadardr. sizlik Oran, 1999 yl itibariyle % 12.4 dr. Ancak lkedeki gizli isizlik

orannn sanldndan ok daha fazla olduu iddia edilmektedir. hracat, 1999 yl itibariyle 75.4 milyar dolar; ve hracat rnleri, Petrol ve petrol rnleri, doalgaz, kereste ve kereste yan rnleri, metaller, kimyevi maddeler, silah ve dierlerinden olumaktadr. Rusyann hracat yapt lkeler listesi yledir: Ukrayna, Almanya, ABD, Beyaz Rusya, in ve dier Bat Avrupa lkeleri ile gelimekte olan lkeler. thalat ise, 1999 verilerine istinaden 48.2 milyar dolardr. thalat yaplan lkeler: Almanya, Beyaz Rusya, Ukrayna, ABD, Kazakistan, talya, Japonya ve baz az gelimi lkelerdir. thalat rnleri: Makine ve baz cihazlar, tketici maddeleri, ila ve tbbi maddeler, et, buday, ekerden mteekkildir48. D Bor toplam, 164.851 milyon dolar olarak hesaplanmaktadr. ye Olunan nemli Uluslararas Kurulular: BM, BM Gvenlik Konseyi, BDT, AGTtir. Rusya ayrca birok global ve blgesel ekonomik ve sosyal rgte ya yedir ya da gzlemci yelik gibi farkl statleri haizdir49. Telefon Abonesi Says, 22.400.000 (100 aileden 43); Cep Telefonu Abone Says: 645 000, TV stasyonlar:7.306, TV Says: 60.5 milyon, Radyo stasyonlar: AM 420, FM 447, ksa dalga 56, Radyo Says: 1997 senesi itibariyle 61.5 milyon olan radyo saysnn, yzyln sonunda 74.3 milyona ulat tahmin edilmektedir.Demiryollar: 148.000 km, Karayollar: 916.000 km, Ham Petrol Boru Hatlar: 47.000 km, Petrol rnleri Boru Hatlar: 15.000 km, Doalgaz Boru Hatlar: 152.000 km gibidir50. Krizler ve mafya ekonomisi grmndeki Rusya

The New York Times, 2003-02-26 issue SAVA, Vural Fuat; ktisadn Tarihi, Siyasal Kitabevi Yaynlar, 3. Bask, Ankara, 1999, s. 47-233 50 Tm istatistiksel bilgiler, http://www.odci.gov dan Resmi CIA gzlemci ve aratrma uzmanlarnn Raporlar dorultusunda tertip edilmitir. statistik bilgiler 1995-2000 arasnda derlenmi verilerden olumaktadr. Baz bilgiler, gncel ekonomik gelimeler dorultusunda deimeye maruz kalabilmektedir. Bu yzden daha dakik bilgiler iin, gncel balkl aratrma uzmanlar raporlarnn da incelenmesi uygundur.
49

48

17

ekonomisinin mevcut koullar ierisinde, Rus tekellerinin kresel apta ABD'yle rekabet edebilecek oranda bir sermaye ihracn kaldrp kaldramayacaklar mulaktr51. Ama ak olan bir ey varsa o da Rus emperyalizminin balca rakibi ABD karsndaki en byk dezavantajnn ekonomik bakmdan iinde bulunduu zayflk olduu gereidir52. Rusya devlet organlar ierisinde hl varln koruyan ve zamanzaman da vuran biimleriyle kamuoyuna da yansyan "klik atmas", politik istikrar araynn nndeki en ciddi engellerden biri durumundadr. Putin iktidarnn ilk alt aynda yaanan rnekler, yolsuzluklarn Putin dneminde de srdnn kantn oluturuyor. Bu gibi rnekler siyasi istikrarszl derinletirerek Rus emperyalizminin yeni yneliminin ufuklarn karartyor. nsancl mdahale kavramnn temelinde yatan byk yanll, globalleme artlarnda devletin rol ve uluslararas ilikilerde sbjektif yaklam
53

olarak

mtemadiyen

uluslararas

arenada

boy

gsterdii

grlmektedir . Bununla birlikte Rusyann ve dier baka lkelerin de, demokratik reformlar paketlerini ite ve dta uygulad geri besleme(feedback) yntemiyle tespit edilmektedir. Bu zellik zayflam devletlerde ska rastlanan bir durumdur. Uluslararas terr, Organize su rgtleri ve Ayrlk grup yeleri ve bunlarla mcadele yntemleri oluturmak Rusya gibi devletlerde ve baka bu tip devletlerde ortaya kan sorunlardr. Bundan dolay da, Rusya, devletiliini, bamszln ve toprak btnln glendirerek sadece kendi milli karlarn deil, hem de, Global Dzenin menfaatlerini ve gvenliini de korumaktadr54. Ortadouya baktmzda durum

CHASE, Robert; HILL, Emily; KENNEDY, Paul; Eksen lkeler. Gelien Dnyada ABD Politikasnn Yeni Hatlar, Sabah Kitaplar, 1. Bask, stanbul, 2000, s. 23-24, 102-120 52 http://www.mid.ru , (2003-02-26) 53 VANOV, gor Sergeyevi; Rusyann D Politikas ve Dnya (Makaleler ve Toplantlardan derleme), Uluslararas likiler Moskova Devlet niversitesi, Rusya Siyaset Ansiklopedisi ROSSPEN Yaynlar, Moskova, 2001, s.24 54 a.g.e. , s.23-24

51

18

deimektedir. yle ki, tm dnyada bugn ok nemli bir deere sahip olan demokrasi kavram ve uzantlar geni bir alana yaylmtr55.

55

SARIBAY, Ali Yaar; Kamusal Alan, Diyalojik Demokrasi, Sivil tiraz, Alfa Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 2000, s. 25

19

KNC BLM YAKIN GEMTEK RUSYA DI POLTKASI ve SSCB BAKANLARI 2. YAKIN GEMTEK RUSYA DI POLTKASI Devletin D Politika belirleme ve ynlendirme yetkilerinin tamam Rusya Federasyonu Cumhurbakanndadr56. Rusya Federasyonu Devlet bakanna, lkesinin d politikasn belirleme asndan ok geni ve snrsz yetkiler verilmitir. Bu nedenledir ki, Devlet bakan Uluslararas Arenada Rusya'nn konumunu belirlemede tek sz sahibidir. Cumhurbakanna Anayasann verdii geni yetkiler, onun Uluslararas anlamalar imzalamasndan, Ulus ar konumalar yapmas ve Devlet dlleri imzalamasyla belirlenmektedir. Tm anlamalarn pratie dklmesi ve yrtmeye tabi tutulmas, Anayasal haklarla korunmakta ve Devletin Ba konumunda olan Cumhurbakanna bu uygulamay uygulamada ve takip etmesinde geni hak ve ykmllkler tanmaktadr57. Baz durumlarda dnya gndemini nemli saylacak derecede rahatsz eden ve tm dnya kamuoyunu derinden ilgilendiren Uluslararas sorunlarn zm Rusya ile ABD arasnda Souk Sava dneminde yaplm ve uygulamaya konmu "Krmz Hat"58 Telefon hattyla mmkn olabilmektedir. Aktif olarak bu trl bir uygulama dier devletlere ynelik de uygulanmtr ve global dnyada bu tr gr-zm yntemleri gnmzde ska uygulanmaktadr. Tm bunlar Rusyann, Rusya ve komularnn geen dnemler arznda ar almalar sonucunda ortaya km politik zm yntemleriyle elde edile gelen bir rnler yn konumundadr. Rusya Devlet Bakan yabanc devletlerle ilikilerini srdrmek amal, eliliklerin almas, bakonsolosluklarn almas ve bunlara byk eli ve bakonsoloslar atamas grevini yrtmekle ve Rus D leri Bakannn onayna
56 57

Rusya Federasyonu Anayasas http://www.mid.ru , (2003-02-24) 58 http://www.president.kremlin.ru/withflash/eventline.shtml , 2002-12-25

20

sunmakla da ykmldr. Ayn zamanda - Rusya Federasyonunun dzenledii Uluslararas Anlamalar, Rus Hukuk sisteminin59 de bir parasdr. Dzenlenen tm gizli olmayan Uluslararas Anlamalar Kamuoyuna ve Uluslararas Gzlemcilerin dikkatine resmi web sitesi vastasyla sunulmaktadr60. 2.1. Vladimir lyi LENN Dnemi 1898de Rusyada Marksist nitelikte Sosyal Demokrat i Partisi kurulmutu. Sonralar bu parti Leninin nderliini yapt Bolevik ve Menevik olmak zere ikiye ayrlmt. Ayrldklar noktalar daha ok partinin rgtlenme biimi zerine olmaktadr. Lenin'in nderliinde kurulan Sovyet iktidar kapitalistler olmadan bir emek dzeninin yaayabileceini yetmi yl boyunca btn zorluklara ve hatalara ramen kantlayabilmektedir61. Sovyet iktidarnn yklmasndan sonra nfusun byk ounluunun iine itildii korkun smr ark da komnist ideolojinin ve sosyalizm projesinin geerliliini ve hayatiyetini -bu kez tersinden- kantlamtr62. Leninin 1 Mays 1919 konumasnda "Bizim torunlarmz kapitalist sistem andan kalan belgeleri ve dier kalntlar hayretler iinde inceleyecekler. Temel ihtiya maddelerinin nasl zel ticaret konusu olabildiini, fabrikalarn nasl bireylere ait olabildiini, kimi insanlarn baka insanlar nasl smrebildiini, bazlarnn nasl hi almadan yaayabildiini kafalarnda canlandrmakta ok zorluk ekecekler... Yoldalar bugn gryorsunuz ki temellerini attmz sosyalist toplum yaps bir hayal deil. ocuklarmz bu yapy daha da byk bir evkle ina edebilecekler" denilmektedir63. Sosyalizmin mcadelesinin, Rusya'da ve dnyann her yerinde zafere kadar sreceini ifade etmektedir. Bolevikler, kk ve devrimci bir elit kitlenin denetiminde
Politburo, #1, 13/01/2003 http://www.russianstory.com/servlets/catalog/archivetxt?issue=009520030113000001&lang=en , 200301-17 61 G. L. Smirnov (ed.), Oerk Teorii Sotsializma, Moscow, 1989, s. 15'ten aktaran Yaln Kk, Sovyetler Birlii'nde Sosyalizmin zl, Tekin Yaynevi, 1991, s. 640-641 62 CHASE, Robert; HILL, Emily; KENNEDY, Paul; Eksen lkeler. Gelien Dnyada ABD Politikasnn Yeni Hatlar, Sabah Kitaplar, 1. Bask, stanbul, 2000, s. 76 63 Lane (ed.), SSCB'de Emek ve stihdam, Londra, 1986, s.239-55 (E. Teague), ve Sovyet Aratrmalar, cilt 37 (1985), s. 173-83 (D. Slider)'den aktaran, ayn eser.
60 59

21

sk bir parti kurma dncesindeyken, Menevikler daha geni ve katlmaya ak bir rgt kurmak istiyorlard. Bu ayrla ramen her iki grup da ierden ve dardan Rusyada Marksist akmn glenmesi iin youn faaliyette bulunmaya baladlar64. Bu faaliyetlerin sonucu olarak, Menevik Trotskynin nderliinde 1905 ylnda Petersburgda bir ayaklanma olmutur. Petersburg ve Moskovada i Sovyetleri kurulmutur. Hkmet 1905 ylnn sonunda bu ayaklanmay bastrdysa da, ar 2. Nikola baz zgrlkler vermeyi ve Rus Meclisini(Duma) amay zorunlu grmtr. 1914te 1. Dnya Sava balad zaman Rusya tam bir kaos iinde bulunuyordu65. Bu temel nedenlerin yannda Sovyet Devrimini kolaylatran baka nedenler de bulunmaktadr. Her eyden nce, 1917 ylna gelindiinde Rusyada maliye, tpk Fransz Devrimi ncesinde olduu gibi, iflas etmi durumdayd. Vergi sistemi kark, bozuk ve adaletsizdi. Savan finansman ancak erimekte olan altn rezervleri ve d borlarla salanmaktayd. 1904-1905 Japon sava bu yollarla finanse edilmi, 1905 devrimi de kanl bir biimde ve Fransadan alnan byk borla bastrlabilmiti66. Bunlara ek olarak, arlk rejimi toprak sorununa da bir zm bulamamt. kinci olarak, Rusyada, devlet kurulduundan bu yana demokratik gelenek ve rgtler bulunmamaktadr. 1917 ylna gelindiinde Rus halk sesini hibir biimde duyuramad iin, arlk rejimine kar iddetli bakaldrdan baka bir seenek de kalmamtr. Sovyet Devriminde 1. Dnya Savann da pay varsa da, hareketin bastrlmamasn tmyle savaa balamak doru deildir. Yukarda belirtilen koullar altnda Rusyada byk bir patlama olaca ok ak bir ekilde grlmektedir. Ancak, bar zamannda arlk ordusunun arn yannda yer alp ayaklanmay bastrmas sz konusu olabilirdi.

64

WALKER, Martin; Dev Uyanyor.Leninden Gorbaova, Altn Kitaplar Yaynevi Yaynlar, 1.Bask, stanbul, 1989, s. 98-99, 103 65 St. Petersburg Press 66 MARPLES, R. DAVID; Russia, 1917-1921, Pearson Education Limited, Essex, 2000, I. Title; II. Series, s. 24-89, 97-98

22

2.2. Josef Stalin Dnemi Gnmzde Stalin konulu uluslararas seminer, Sovyetler Birliinin nihai dalmasndan sonra ve onun ykntlarndan ykselen ii snfnn, sermayenin yenilenmi iktidarna kar ilk admlarn atmaya balad koullarda, Ekim Devriminin 77. yldnmnde Moskovada yaplmaktadr. Bu gelimelere ilikin olarak Stalin SSCBde Sosyalizmin Ekonomik Sorunlarnn, SBnde 1953ten sonra gndeme getirilen Pazar reformlarn incelemede ve bunlarn ekonomik ve politik karakterleri hakknda bir sonuca varmada kalk noktas tekil ettiini iddia etmektedir. Ekonomik tartmalarn ierii neydi? sorusu sorulabilir. SBKP(B), sosyalist toplumun temellerinin 1935te kurulduunu dnmektedir. Partinin 18. Kongresi, komnist topluma geiin, lkeyi daha da gelitirmek iin izlenecek yol olduu dncesindedir. Yeni parti programn hazrlamak iin bir komite kuruldu ve 1941de Devlet Planlama Komitesinden, komnist toplumun temellerini oluturacak 15 yllk bir ekonomik kalknma program formle etmesi istenmitir. Bu perspektif Nazi igaliyle sekteye uram; fakat sava sonras dnemde derhal yeniden balamtr. 1947de 9. Parti Konferansnda Malenkov partinin SBKP(B)nin yeni program zerinde alldn, mevcut programn kkletiini ve yerine yenisinin konmas gerektii belirtilmitir67. Bu grev 1952deki 19. Parti Kongresinde de tekrarlanmtr. 1946da 4. Be Yllk Plan Raporunu Yksek Sovyetlere sunarken Voznesenski kendisine 1941de verilen grevi hatrlatlmtr: Tek lkede komnizmi ina etmenin mmkn olup olmadn soran bir ngiliz gazeteciye verdii yantta da aka grld gibi Stalinin de bu program benimsedii ifade edilebilir. Stalin soruyu yle yantlamtr: "Plan, snfsz bir sosyalist toplum inasnn tamamlanmasn ve sosyalizmden komnizme tedrici bir geii ngryor. SSCBnin temel ekonomik grevinin, yani kii bana snai retim
Malenkov, SBKP(B) MK'nin faaliyetleri, Srekli Bar in, Halk Demokrasisi in, Bombay, 1948, s.7 , Kaynak: Stalin and the Question of "Market Socialism" in the Soviet Union after the Second World War, printed in English in Vol. I, No. 1, Vijay Singh
67

23

hacmi asndan ekonomik olarak belli bal kapitalist lkelerin seviyesinin yakalanmas ve almasn ngryor."68 Stalinin lm ile SBKP nin 20. Kongresi arasndaki dnemde ekonomi politikasnda kkl dnmler yaanmtr. Komnist toplumun temellerini oluturma dorultusundaki planlama perspektifi terk edilerek, yerine tketimci bir refah program getirilmitir. Meta dolam yerine, ehir ve kr arasnda tedrici bir rn deiimi uygulamasn ngren Stalinin nerisi ki bu neri 19. Kongrede kabul edilmitiMays 1953ten itibaren son buldu ve Sovyet ticaretini yaygnlatrma69 slogan altnda meta dolamnn geniletilmesi program kabul grmeye balamtr. Nisan 1953te Tm Sovyetler Bakanlarnn ekonomik haklarnn geniletilmesi ve 1955te de Cumhuriyetlerin Bakanlklarnn ve letme Yneticilerinin yetkilerinin arttrlmas ile Sovyet ekonomisinde Gosplann alan byk lde snrlandrlm oldu70. Stalin dneminden kalan merkezi direktif planlama sistemine 1955te son verilerek yerine Gosplan, Tm-Sovyetler ve Cumhuriyetler Bakanlklarnn yapaca koordinatif planlama71 sistemi getirilmitir. 20. Kongre sonras iki yl, Sovyet ekonomisinin iletilmesinde baka radikal deiikliklere de tank olmutur. 22 Mays 1957 tarihli ve 555 sayl SSCB Bakanlar Kurulu karar ile devlet sektr rnlerinin tahsisi sistemine son verilerek Sovyet sanayiinin rettii snai rnleri satmak iin ok sayda merkezi sat rgtleri yaratlmtr. Molotov, Kaganovi ve Saburovun SBKP nin lider pozisyonlarndan indirilmesi, ekonomi politikalar zerindeki etkisini hemen gstermitir. letmelerin karllk temelinde iletilmesini ngren 22 Eyll 1957 tarihli ve 1150 sayl Bakanlar Kurulu karar ile, retim aralarnn metaya dntrlmesi ii baarlm olduu grlmektedir. Ekonomi Politik Ders Kitabnn 1958de kan nc basks, devlet sektr iinde retim aralarnn meta olarak dolatn
68

Voznesensky, SSCB Ulusal Ekonomisinin Kalknmas in Be Yllk Plan, 1946-1950, Soviet News, Londra, 1946, s.10, Kaynak: a.g.e. 69 http://www.revolutionarydemocracy.org/Turkish/marksocturk.htm , Ziyaret tarihi : 2002-09-22 70 http://jia.sipa.columbia.edu/journal.html , (2003-02-26) 71 AMN, S., "Kapitalizm, Emperyalizm, Kreselleme", zgr niversite Forumu, say:1, 1997, Ankara

24

belirterek yeni ekonomik sistemi doru bir ekilde yanstm olmaktadr72. 1998 yl itibariyle Rusyadaki su yollarnn uzunluunun yaklak 89.000 km olduu tahmin edilmektedir. lkedeki nehirlerin birbirlerine uzanan kollarnn yan sra, Sovyet zellikle de Stalin dneminde rejim muhaliflerinin zorla altrlmasyla alan kanallar su yollarnn bir a gibi lkeye yaylmasn kolaylatrmtr. 2.3. Nikita Kruev Dnemi D politikay, ABD ile olan ve "Souk Sava"n snrsz dmanlnn damgasn vurduu ilikiler belirlemektedir73. Her iki taraf da 1962 Kba kriziyle74 nkleer savan eiine gelmilerdir. O sralarda Sovyetler Birlii75, Stalin'in haleflerinden, 1956'da Stalin'in zulmn gstererek Komnist Partiyi ok eden Nikita Krushchev'in elindeydi. Krushchev dneminde inle dnya komnist hareket birliini kran olumsuz ilikiler gereklemi ve o dnemden beri iki lke arasnda srekli anlamazlk devam etmitir. Byle bir uygulama ile Paltsev aslnda tm halkn, devletin mlkiyetinin, kolektif iftliklerin grup mlkiyetine tabi klnmasn nermektedir. MTlerin datlmasnn (tasfiyesinin) temel koulu, tarmdaki temel retim aralarnn tahsisi sistemine son vererek tarm sektrnde ihtiya duyulan makinelerin sat fonksiyonunu grecek bir rgtlenmeyi, Glavavtotraktorsbitay, kendi yetkisi altnda, yaratmtr. 1958de resmi olarak kendisini Venzherin gelitirdii neriden mesafeli tutan Kruev MTni tasfiye etme ve tarmdaki retim aralarn kolektif iftliklere satma politikasn uygulamtr. Bunun sonucu olarak sanayideki retim aralar gibi tarm alanndakiler de meta olarak dolama srlm olmutur. Venzhere ve Krueve yakn olan Sovyet yaync Vinnienko, Stalinin tarmdaki temel retim aralarnn kolektif iftliklerin mlkiyetinde olmasna kar kmasnn altnda yatan nedenin onun
72 73

Ostrovityanov, Politicheskaya Ekonomiya Uchebnik, 3. bask, Moskova, 1958, s. 505 ARI, Tayyar; Uluslararas likiler ve D Politika, Alfa Yaynlar, 3. Bask, stanbul, 1999, s. 23-67 74 AYDEMR, Emrah, Uluslararas likilerde Kriz ve Kriz letiimi 75 CROZIER, Brian; The Rise and Fall of The Soviet Empire, An Imprint of Prima Publishing, National Review, California, USA, 2000, s. 34-36

25

kylle olan gvensizliinden kaynaklandn ileri srmektedir. Hzla genileyen meta retimi mant, emek gc, art-deer, kapitalist kar ve ortalama kar oran gibi ekonomik kategorilerin yeniden ortaya kmas anlamna gelmektedir. Kruevin 1961de ne srd komnist toplumu kurma program bu balamda deerlendirilmelidir. SBKP, meta retimi ve meta dolamnn ileyi alannn daraltlmas yerine, bunlarn daha da gelitirilmesini planlad grlmektedir. 2.4. Leonid Brejnev Dnemi 1964'te Krushchev'in ynetimden ayrlmasyla 1982'ye kadar devlet Leonid Brejnev tarafndan ynetilmektedir. Gemie baktmzda Brejnev dnemi, her ne kadar Afganistan'a asker gnderdiyse de, lke iinde atalet ve durgunlukla beraber uluslararas ilikiler baznda istikrar ve rahatlama dnemi olarak grlebilmektedir76. Kruev ve Brejnev dnemlerinde Rus emperyalizminin olduka gl bir etki sahibi olduu bu blge, Gorbaov ve Yeltsin dneminde ABD emperyalizmine kaptrlmt77. Putin'in bir hegemonya alan olarak Ortadou'yu yeniden kazanma politikasnn ncelikli aya blgede ABD'yle sorun yaayan devletlere hamilik rol stlenmek olmutur. Bu anlamda Putin dnemi boyunca, ran, Irak ve Libya'yla ekonomik ve zellikle de askeri alanda ibirlii anlamalar imzalamtr78. 2.5. Mihail Gorbaov Dnemi Sovyetler Birlii'nin sonuncu Komnist Parti Genel Sekreteri Mihail Gorbaov, 3 yllk bir genel sekreterlik fetret dneminden sonra 1985 Mart'nda baa gemitir. Gorbaov79 sadece toplumsal, siyasi ve ekonomik reformlar ile nkleer silahlarn
76 77

http://www.evrensel.net , (2003-02-26) YELTSN, Boris; Geceyars Gnlkleri, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2000, s.49, 90-110 78 ROSE, Richard & MUNRO, Neil; Elections without Order. Russias Challenge to Vladimir Putin, Cambridge University Press, http://www.cambridge.org , Cambridge, UK, 2002, s. 78 79 BROWN, Archie; The Gorbachev Factor, Oxford University Press, New York, 1996, s. 7-89, 98-104

26

kontrol konusunda deil, blgesel politikalar ve nc Dnya lkeleriyle olan ilikiler konusunda da darya kar toptan diplomatik hcuma gemitir80. Gorbaov'un ilk baarlarndan biri Aralk 1987'de imzalanan ve sper glerin silahlanmasn byk lde azaltan Ara Nkleer Gler anlamas olmutur. Dieri ise, son Rus glerinin Afganistan'dan on yllk bir savatan sonra ayrld srada, 1989'un banda, Amerika'yla olan eski bir anlamazln halledilmesidir81. Rusya d politikasna yeni bir yn veren dnemin Sovyet lideri Gorbaov ile birlikte Sovyetlerin d politikas kknden deimitir82. Eskiden sadece i politika retmekle megul olan Politbro, deien zamana ayak uydurmak zorunda kalmt. Politbro, 1987lerde Sovyetlerin i politikada istikrarszln yerini istikrara terk etmesini temin eden yegane kurulu olarak gsterilmektedir. 1988lere gelindiinde ABD D leri Bakanl szcsnn artk Souk Savatan sz etmemizin gereksiz ve bo olduu grlmektedir. nk Souk Savan bir dier Blou olan Dou Blou ve mttefikleri olan Sovyet Rusyas kmek zeredir. Komnist rejim artk bizler iin, ABD iin bir tehdit oluturmamaktadr83. eride Gorbaov'un program Perestroika84 ve Glasnost85 gibi slogan kavramlar zerine odaklanmtr86. Glasnost politikasnn temelinde, daha nce halktan gizlenen ynetim hatalarna ve siyasi yanllklara dikkat ekme konusunda nemli rol oynayan medyann liberallemesi bulunmaktadr. Gorbaov baa getii zaman "Uluslar sorununun - Sovyetler Birlii'ndeki 100'den fazla deiik etnik gruba iaret eder- ulusun kar karya kald en byk sorun olduunu aklamtr87. lkenin toplumsal ve politik hayat zerinde sk denetim kurulmasnn, tepkileri -zellikle Trans-Kafkasya ve Orta Asya'da- gn yzne karaca konusundaki iddialar doru kmtr. Ekonominin korkun durumu aa knca, uluslararas arenada, 1990 Kuveyt krizinde tepkisiz kalmas ve Almanya'nn tekrar

80 81

http://kremlin.ru , (2003-02-26) SAGADEEV, A., Rusya ve Byk G deolojisi, Avrasya Dosyas Cilt:1 Say:1, 1994 Ankara 82 BROWN, Archie; The Gorbachev Factor, Oxford University Press, New York, 1996, s.212-270, 306307 83 a.g.e. , s. 213, 214 84 Rusadan Tercmesi: Yeniden Yaplanma Sreci eklindedir. 85 Rusa, Aklk ve Demokrasiyle Badarlk lkesi anlamna gelir. 86 http://www.foreignpolicy.org.tr , (2003-02-24) 87 ASLAN, Y., "Yeni Jeopolitik Trk Kua ve Trkiye", Yeni Trkiye, say:15, 1997, Ankara

27

birlemesine diren gstermemesinde de grld gibi sadece basit bir oyuncu olarak durduu grlmektedir. Rusya bu 2 Siyasi oyunda uysal bir ekilde ABD'ye tabi olmutur. Gorbaov, cumhuriyetlerdeki artan bamszlk isteine ramen son tavrn SSCB'nin dalna kar gstermitir. Baltik cumhuriyetleri bu konuda kesinlikle taviz vermediler ve bamszlk duygusunun konunun stesinden geleceini ispatlayan plebisitler organize ettikleri grlmektedir88. 1990'in balarnda Gorbaov'un Kzl Ordu'yu Litvanyaya gnderme karar ve 20 Ocakta Ruslarca Bakde yaplan katliamlar sonun balangc olmutur89. Bir tarafta radikaller ve geri ekilenler, dier tarafta ordu ve KGB'nn90 sktrmalaryla Gorbaov'un pozisyonu giderek daha da savunulmaz bir hal almtr. Bu noktada Moskova Komnist Partisi'nin alaa edilmi bakan ve 1992'de Rusya Cumhuriyeti devlet bakanl seimlerini kazanan Boris Yeltsin rakip olarak ortaya kmtr. Ayn yln sonbahar, ordu Leonid Brejnev gnlerini hatrlamayan askerlik yana gelmi genleri silah altna almtr. Perestoroyka'nn balangcndan bu yana on be yl gemitir. Sovyet dneminin kaybolup gittii grlmtr. Gei dnemi sona erdii. 1980'li yllarn balarnda, baz kiiler Sovyet yaamnn kalplarn krmaya alm; bakalar ise buna direnmeye almlardr. Mcadele ''demokratlar'' iin bir zaferle sonulanrken, bu baar parlamentoya ate almasn da yannda getirmitir. 1993-95 yllar arasndaki zelletirmeler toplumun ekonomik ve sosyal yaps, deerleri ve ynelimlerinde radikal bir deiiklie yol ati grlmektedir. Fakat Sovyet usul yaam tmyle yok edildikten sonra Rusya btn Dou Avrupa gibi - paradoksal bir ekilde nostaljinin ana dmtr. Bu yeni dnemin balangcnda, otoriteler bu nostaljiye kar mcadele etmeye almlar. Sonra bir geri dn yapp nostaljiy kendi silahlar olarak kullanmaya baladlar. lk bakta byle ideolojik akrobasi hareketleri artc gelebilir. Ancak
88

CHASE, Robert; HILL, Emily; KENNEDY, Paul; Eksen lkeler. Gelien Dnyada ABD Politikasnn Yeni Hatlar, Sabah Kitaplar, 1. Bask, stanbul, 2000, s. 39-103 89 BROWN, Archie; The Gorbachev Factor, Oxford University Press, New York, 1996, s. 45-90 90 Amy Knight, The Enduring Legacy of the KGB in Russian Politics, Problems of Post-Communism 47:4 (July/August 1999): 4.

28

1990'l yllarn banda devlet mlkleri ele geirilip datld zaman ulusun elit kesiminin her eyi kapsayan bir ideolojiye ihtiyalar bulunmaktadr. Eer yksek sesle btn fabrikalarn ve genel olarak ekonominin- hi bir bedeli olmad ilan edilirse, fabrikalarn ve petrol sanayiin ele geirilmesi daha kolay olacakt91. Fakat imdi pasta dilimlere blnm, radikalizm yerini tutuculua brakm bir durumdadr. imdi ele geirilen mlklerin korunmas gerektiini, toplumun otoriteye, iktidara ve yasalara sayg duymay renmesi gerektii sylenmektedir. Sovyet kltrnde ne kadar tutucu ve otoriteryen yan varsa yeniden hayat bulmaktadr. Buradaki paradoks reformcularn byle yaparak, aslnda kendi taraftarlarnn tasfiyesine yol aan Sovyet deneyiminin en kt yanlarna hitap etmeleridir. Derzhavnost yine modadr. Onlar, '' byk batalyonlar'' ve ''gl eli'' hatrlamaktadrlar92. 1990'l yllarda gelien toplum kendisinden nceki rejimden bir ok eyi miras almtr. Kompleks bir gvenlik sistemi, nkleer fzeler ve imdi daha az sayda askere kumanda eden generaller kalabal muhafaza edilmitir. Genel olarak herkese ak olan bir eitim ve cretsiz salk sistemi muhafaza edildi. Bu eletiri doruydu, ancak bir konu dnda: Sovyet eitim sistemi gerekte mkemmeldi. ve yz binlerce vatandamz- belki milyonlarca- uluslararas ii piyasasnda, Batl meslektalarn yalnzca mkemmel bilgi hazneleri ile deil fakat batllarn- btn piyasa ynelimlerine ramen- ne okulda, ne de niversite de renmedii her koula ayak uydurma kabiliyetleri ile aknla urattlar. Bugnn Rusya's gemi Sovyet sisteminden ald yaygn bir sosyal gvenlik ve i yerinde mesleki dayanma sistemlerine sahiptir. Sosyal garantileri savunulmasn bir ihtiya olarak gren ve ayn zamanda serbest piyasa ekonomisini benimseyen bir toplum kurulmutur93. Son on ylda gelien ''Rusya Modelinin'' ana belirleyici zellii belki de, ''piyasa unsurlar'' ve ''sosyal garantilerin'' bir birleiminden ibaret olmasdr.

KN, H., "Trkiye'nin eytan geni", Savunma ve Havaclk, cilt:12, no:1, 1998 Boris Kagarlitsky 93 CHERNAVSKY, Stanislav, "The Caucasus Vector of Russian Diplomacy.", Central Asia and the Caucasus: Journal of Social and Political Studies, 2000, no. 5: 94.
92

91

29

Bu bireim zorunlu olduu kadar kanlmazd. nk zelletirmelerin srmesi, gerekten deere sahip olan her eyin bir engel ile karlamadan ele geirilip datlmas iin toplumun geri kalan ksmna en azndan yaamlarn srdrmelerini garanti etmek gerekmektedir. Eer bu olmasayd, 1993 sonbaharnda ki kk savata grld gibi her ey kolayca kontrol dna kabilirdi. Geen yedi yl ierisinde halk bu tatsz olaylar hali hazrda unuttu ve bugn, Rus liberallerinin yeni bir kua ''Rusya'y dzeltmeye'' kararldrlar. Ekonomi ve Ticaret Bakan German Gref tarafndan hazrlanan ekonomik plan sosyal gvenlik ile piyasa ekonomisi arasndaki uyumsuzluu ortadan kaldracak. ve bunun doal bir sonucu olarak sosyal gvenlik sistemi etkilenecektir94. Kabul edilen vergi yasas zenginleri kayrmakta ve dar gelirlilere devlet kaynaklarndan daha az bte ayrlmasna neden olmutur95. zerinde allan yeni alma yasas iilere verilen bir ok yardmn azaltlmasn, irketlerin alma saatini gnde 12 saate kadar artrmasn ve bamsz sendikalarn yaratlmasn zorlatrmay hedeflemektedir. Kremlinde yaayanlar istedikleri politik uygulamalar, halka kabul ettirebileceklerine inanmaktadrlar. Kursk denizalt faciasnn gsterdii gibi phesiz halkn otoritelere duyaca gvenin bir snr bulunmaktadr. Politikaclarn nostalji dolu konumalar halk pasifletirebilir, fakat bu konumalar tmyle deiik olan gerekleri saklamaktadrlar. Ve ne televizyon ne de devlet Bakannn da yapabilecei pek fazla bir ey olmamaktadr. Ancak eski sloganlar yeni amalara hizmet edecek ekilde yeniden dzenlediler. 2.6. Sovyetler Birlii'nde k Sonras Yaanan Deiim Sreci Sovyetler Birlii'nin sona ermesi ve Gorbaov'un grevinin bitmesi ile Yeltsin Rusya Federasyonu'nda gcn salamlatrmaya balamtr. Sovyet ve Rus Komnist Partileri feshedilmitir96. Yeltsin 1991 Ekim ve Kasm aylar boyunca Rusya iin yeni bir bakanlar kurulu ve kkl bir ekonomik program uygulama yoluna gitmitir. Bu

94 95

Boris Kagarlitsky bir sosyologdur. Bu makale Moscow Times'da basld www.rizgari.com , (2004-01-12) 96 CROZIER, Brian; The Rise and Fall of The Soviet Empire, An Imprint of Prima Publishing, National Review, California, USA, 2000, s. 23-29, 89

30

program, eski komnist ve muhafazakar milliyetilerin ibirlii ile, 1989'da Gorbaov tarafndan kurulmu olan szde seilmi meclis Halkn Vekilleri Kongresi tarafndan byk bir muhalefet grmtr97. Devlet bakan ve Kongre arasnda devam eden mcadele 1993'te Yeltsin'in Kongre iin yeni seimlerin yaplacan ilan etmitir. Karar, 1993 Ekimi'nin ilk haftasnda Kongre taraftarlaryla Yeltsin'e bal gvenlik kuvvetleri, ounlukla ordu birlikleri ve iileri kuvvetleri, arasnda sokak savalarna neden olmutur. Meclis binas Beyaz Saray - Yeltsinin sadece iki yl nce (1993) ihtilalcilere kar ilk direniini yapt yer- kuatma altna alnm. Yeltsin yanls gler galip gelmitir. Yeltsin, pozisyonunun gvenlik altna alnmasyla, daha gl devlet bakanl yetkileri ve iki meclisli parlamento imkan salayan yeni bir anayasa hazrlayabilecektir. Aralk 1993'te ulusal referandum yaplmtr. Bu yeni model arlkl olarak Amerikan ve Fransz rnekleri zerine bina edilmiti. Yasama organ Duma'nn yetkileri sk bir ekilde snrlandrlmt. 1993'ten beri en istikrarl baary gsteren parti, 1992 Kasm'nda yasa kaldrlan ve tekrar kurulan Gennadiy Zyuganov bakanlndaki Komnist Partisi olmaktadr. Bunun yannda milliyeti bir sa kanat partisi olan ve Vladimir Jirinovski tarafndan ynetilen Liberal Demokrat Parti 1990'larn ortalarnda ksa bir dnem k yapm fakat daha sonra tekrar zayflamtr. Duma ile bakanlk arasndaki mcadele devam etmi ve 1995'te eenistanda sava felaketinin ortaya kmasyla younlamtr. Rusya son be yl boyunca ok deimitir. Komnist Partinin yaylmac etkisi yerini rekabete giren g merkezlerine brakmtr98. Gvenlik kuvvetleri, askeriye ve beraberindeki sanayi kompleksleri, szde oligariler, reform program srasnda devletin kontrol kaybettii sralarda ekonominin nemli blmlerinin kontroln salamay baaran gl i yneticileri ve son olarak kendi topraklarn ok uzaklardan ve Moskova'nn ok az mdahalesiyle kontrol eden blgesel liderlerdir. Bunun en ak rneklerinden biri eski popler general, Sibirya Krasnoyarsk Oblastn yneten Aleksandr Lebed'dir.

YELTSN, Boris; Geceyars Gnlkleri, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2000, s. 5568 98 a.g.k. , s. 16, 461, 666

97

31

Bu unsurlar arasndaki kark ve sapkn ibirlikleri imdi lkeyi kontrol etmektedir. lkeyi yneten snf zenginletike zenginleirken, halkn ou ekonomi ktye gittike daha ok ac ekmektedir. Yeni ynetimin gcn gsteren en gze arpan rnekler, ekonomik gerilemeye99 sebebiyet verme ve giderek artan tutarsz kiilik sulamalarna, salkszlk ve alkoliklik gibi toplumsal olaylara maruz kalan Yeltsin'in kaybetmesi beklenen 1996 bakanlk seimleriyle beraber ortaya kmtr. Yeltsin'in ans btn muhalefet adaylarn saf d edecek ekilde ykseltilmitir. Komnist lider Gennadiy Zyuganov'un ona yakn oy toplamasyla Yeltsin yar kazanmtr. Yeltsin, salnn giderek bozulmasyla, atamas Duma'nn onayna bal olan babakanna daha ok gvenmek zorunda kalmtr. 1993'ten 1998 martnda Yeltsin tarafndan azledilinceye kadar Viktor Chernomyrdin be yllk sre iinde yegane varlktr. Yerine Yeltsin tarafndan 35 yanda bir ekonomist atanmtr100. Be aylk bir sre bu siyasi amazn onun yapabileceklerinin tesinde olduunu gstermeye yetmi ve Austos'ta o da grevden alnmtr. Yeltsin'in Chernomyrdin'i tekrar grevlendirmesine ramen Duma onu tekrar onaylamay reddetmitir. Nihayet kdemli bir asker diplomat olan, 1991 Krfez Sava'nda Irak'la yaplan anlamalarda grev alan ve daha sonra da KGBnn dileri sorumluluunu alm olan bir aday, Yevgeni Primakov zerinde anlalmtr101. Primakov da Yeltsin tarafndan herhangi bir gereke gsterilmeden ve uyarlmadan grevden alnncaya kadar bir yla yakn grevde kalmaya devam etmitir. Yerine baka bir eski ajan, KGBnn ilerinden, imdi federal gvenlik servisi olarak bilinen FSB102, sorumlu olarak grev yapm Vladimir Putin getirilmitir103.
Ekonomik Gerileme ve Kalknma Teorileri iin baknz:. H, Mkerrem; Byme ve Gelime Ekonomisi, Filiz Kitabevi Yaynlar, stanbul, 1994, s. 12-89 100 http://www.mid.ru , (2003-02-26) 101 YELTSN, Boris; Geceyars Gnlkleri, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2000, s. 156213 102 http://www.fsb.gov.ru , (2003-01-22) 103 ROSE, Richard & MUNRO, Neil; Elections without Order. Russias Challenge to Vladimir Putin, Cambridge University Press, http://www.cambridge.org , Cambridge, UK, 2002, s. 17
99

32

2.7. Boris Yeltsin Dnemi Bu arada, KGB104, ordu ve partideki muhafazakarlar, giderek artan bir korku iinde, lkedeki deiimi, kendi durumlaryla beraber durdurma konusunu dnerek beklemekte ve hzl bir ekilde harekete gemek istemekteydiler. 19 Austos 1991'de Gorbaov Krm'da tatildeyken SSCB Acil Durum Komitesi tarafndan bir ihtilal yaplmtr105. Gorbaov'un pozisyonu tamamen elinden alnd, darbeye kar direni ve muhalefet gsteren Boris Yeltsin ok glenmitir. 1991de Rusyada borsann kmesi artk her eyin altst olduunun ilk ve son sinyallerini vermektedir. Yeltsinin ekonomi danman bile bu durum karsnda aknlk ierisindeydi. Bu Yeltsinin ykseliini krkleyerek, Rusyann bamszlk srecini kazanma yolunda atm olduu ilk admlara hz kazandrmaktadr. Yeltsin Rus halknn psikolojisine son derece derinden hakimdi ve en nemli niteliklerinden biri de bu olsa gerekti ki, SSCBnin dalmas beraberinde Rusya Federasyonunun kurulmasn getirmekteydi106. Gorbaov'un SSCB'yi kurtarma adna yapt son abalar, 1991'in geri kalan aylarn konumlarn salamlatrma ve Sovyetler sonras iin bir taslak izme abalaryla geiren cumhuriyetlerin liderleri tarafndan boa karlmtr107. 1991 Ekim ay sonunda sekiz cumhuriyetle bir ekonomi anlamas ve Araln ilk haftasnda da Rusya, Belarus ve Ukrayna'nn katld ve BDT'nin temellerini oluturan l bir anlama imzalanmtr108.

Amy Knight, The Enduring Legacy of the KGB in Russian Politics, Soruns of Post-Communism 47:4 (July/August 1999): 4. 105 BROWN, Archie; The Gorbachev Factor, Oxford University Press, New York, 1996, s. 122-124 106 YELTSN, Boris; Geceyars Gnlkleri, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2000, s. 232 107 CROZIER, Brian; The Rise and Fall of The Soviet Empire, An Imprint of Prima Publishing, National Review, California, USA, 2000, s. 67 108 http://www.evrensel.net , (2003-02-26)

104

33

NC BLM RUSYADA 2000 SEMLER ve VLADMR PUTN HAKKINDA DETAYLI BLGLER

3. VLADMR PUTN DNEM Urusuz kkenine ramen Putin yetenekli bir ynetici olduunu109 ispatlamtr. 1999 Aralk aynda yaplan Devlet Duma seimlerinde, sadece iki ay nce kurulan hkmet yanls "Birlik" Partisi, Komnist Parti'nin ardnda ikinci olarak yerini almtr. Putin, sadk devlet adaml sfatyla; becerikli, iyi alkan ayn zamanda hzl ve verimliliiyle Yeltsin'i etkiledii kadar, tm Rus halkn da kendisine hayran brakmtr110. Bu yzden Yeltsin daha 2000 yl balamadan, dnya ve Rus kamuoyu karsnda gvendii Putine kar bir jest yaparak ve dnyada mevcut olan demokrasi ilkelerini hie sayarak koltuunu ona braktn resmen aklamtr. Bu jest nitelikli bir gsteri dnda tm dnyaya halen Rusyadaki mevcut siyasal ynetim sisteminin eski cunta rejimine benzer bir ekilde gerekletirildiine bir iaret niteliinde olmaktadr. Yeltsinin Putine olan gveninin nereden geldiini ise herkes bilmektedir. Putin eski bir istihbarat subaydr. Yurtdnda birok tehlikeli istihbarat grevleri stlenmi, zellikle de eski Sovyet etkisi altnda bulunan Dou Almanyadaki yaptlar ve son derece nem arz etmekte olan belgelerin korunmasnda gsterdii stn baarlaryla kendine gven kazanm ve herkese devlete ve Rus ynetimine sadk birisi olarak bilinmektedir111.

109

ROSE, Richard & MUNRO, Neil; Elections without Order. Russias Challenge to Vladimir Putin, Cambridge University Press, http://www.cambridge.org , Cambridge, UK, 2002, s. 45 110 http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/415124.stm , (2003-01-22) 111 BALCI, E., "ABD ve in", Cumhuriyet Gazetesi

34

Hibir seim dzenlenmeden, merkezden dolayl atanma yoluyla baa gelmi olan Putinin sonraki yllarda demokrasi kurallarna uygun bir seim dzenletmesi de onun stn yetenekli ve nitelikli bir devlet adam olduunun aka ispatn tekil etmektedir. 2000n Mart aynda artk Rusya eski Sovyet Rusya olmaktan kurtulduunu ve dnyaca kabul gren demokrasi kurallarna uygun bir ekilde seimlerin eiindedir. te bu dnem Rusya iin tarihinde en byk deiimleri getirecek olan u anki Rusyann d siyasetini, ekonomisini ve dnya siyasetindeki dier Sovyet bakanlarndan farkl admlar atmas nedeniyledir ki, beenilmektedir. 3.1. Vladimir Putinin Biyografisi Rusya Devlet Bakan Vladimir Putin, 7 Ekim 1952 tarihinde, SSCB dneminde ad Leningrad olan St. Petersburg Kenti'nde domutur. Leningrad Devlet niversitesi Hukuk Blm'nden 1975'te mezun olan Putin, yksek lisansn ekonomi alannda yapmtr. Mezuniyetinin ardndan, 1975'ten itibaren KGB de almaya balayan Putin, bir sre Almanya'da grev yapm, Leningrad'a dnmesinin ardndan da niversite ynetiminde grev almtr. 1990'da Leningrad ehir Konseyi'nde danmanlk yapan Putin, 1991-1992 yllarnda da belediye bakan yardmcs ve belediye konseyi d ilikiler komitesinin bakan grevini yrtmtr. Putin, 1996 ylna kadar St. Petersburg ynetiminde eitli kademelerdeki grevlerinin ardndan, 1996'da Kremlin Saray Mlkiyet daresi Bakan Yardmcl'na atanm ve bu grevini, 1997 ylna kadar srdrmtr. 1997 ve 1998'de Devlet Bakanl daresi Bakan ile Devlet Bakanl Denetim daresi Bakan olarak yapmtr112. Putin, 1998-1999 yllarnda, Rusya stihbarat Servisi FSB nin bakanln yaparken, ayn zamanda, yeni Rusya'nn "Politbrosu" olarak da adlandrlan Rusya Gvenlik Konseyi'nin sekreterlii grevini yrtmtr113. Putin, 9-16 Austos 1999 tarihleri arasnda babakan yardmcs ve babakan vekillii, 16 Austos'tan itibaren de
112 113

St. Petersburg Press, 2003-02-26 BEHAR, B., "Milliyetilik Teorileri, Avrasya'da Siyaset ve likiler", Trkiye Gnl, say:50, 1998, Ankara

35

babakan olarak grev yapmaya balamtr. Devlet Bakan Boris Yeltsin'in 31 Aralk 1999'da istifa etmesinin ardndan, Anayasa gerei, ay ierisinde devlet bakanl seimi yaplncaya kadar bu grevi vekaleten stlenmitir. Putin, Rusya'da yaplan bakanlk seimlerinde %50'nin zerinde oy toplayarak, birinci turda devlet bakan seilmitir114. 3.2. Vladimir Putin Kimdir? Pek tannmayan birinin Rusya'nn bana gelmesinin oku, Batda yeni-yeni atlatlmaktadr. 2000 ubatnda Davosta ortaya atlan ve sonradan moda haline gelen "Who is Mr. Putin?" sorusu artk giderek daha az duyulmaktadr115. Yalnzca Putin'in116 kim olduu deil, izlemeye balad politikalar da bir lde ortaya km durumdadr. nceleri disiplinli bir KGB subay olan Putin, uzun sre Leningrad / Petersburg'da nceki Belediye Bakan Anatoliy Sobak'la altktan sonra 1996'da Moskova'ya arlmtr117. Putinin yldz haber alma rgt Federal Gvenlik Servisi efi ve Rusya Gvenlik Konseyi sekreteri olarak parlam ve 14 Austos 1999'ta babakanla getirilmitir. Ayn yln son gnnde Yeltsin'in aniden istifa etmesiyle ynetimi devralmtr. 26 Mart bakanlk seimlerini yzde 52 gibi byk bir oranla ilk turda aldktan sonra 7 Maysta resmen greve balamtr118. Kendisiyle ilgili olarak Rusya ve bat basnnda kan yazlar ve onunla yaplan syleilerden oluan "Birinci ahstan" adl kitap da gsteriyor ki, Putin devletin zayflamasn ve SSCB'nin yklmasn byk znt duyarak izlemitir. KGB kkeni, onun alkanlklarn ve alma stilini belirlemektedir. 7 Ekim 1952 doumlu lider, enerjik ve yeniliklere ak yapsn sergilemeyi seven biridir. Spor yapyor, Almanca

http://www.kimkimdir.gen.tr/kimkimdir.php?id=387&aranan=putin , (2003-01-03) BLANK, S., "Kafkasya Gvenliinde Yeni Eilimler", Avrasya Etdleri, say:13, 1998, Ankara 116 PUTN, Vladimir Hakkndaki Tm Biyografik ve Tantc Bilgiler Resmi Web Sitesi Olan http://www.putin.ru dan Rusadan zenle Tercme Edilerek Derlenmitir. 117 Putin, Nazarbayev Urge Progress in Caspan Talks Interfax Diplomatic Panorama for 20 June 2000. World News Connection. 118 http://www.time.com/time , (2003-02-19)
115

114

36

biliyor, ngilizce reniyor ve politikadaki byk deneyim eksiini ksa srede gidermek iin aba harcamaktadr. KGB dosyasnda onunla ilgili olarak yazlan tek olumsuz not "risk ve tehlike duygusunun yeterince gelimemi olmas" eklindedir. Fizii ve aklyla ocukluktan beri liderlik yapan siyasilere benzememektedir. Kendini kantlamak iin judoda byk baarlar kazanm. "Birinci ahstan"119 kitabnn yazarlarndan Natalya Gevorkyan'n ifadesiyle, Putin'in tutumlarn nemli lde "onun herkese kskn olmas" belirlemektedir. Bununla birlikte devleti pek ok eyin zerinde gren Putin, devlet ciddiyetine ve sorumluluuna sahiptir. Yeltsin gibi ite ve dta alay konusu olmamaktadr. Sz ve tavrlaryla vatansever olduu ve gerekten Rusya'nn glenmesini istedii izlenimini vermektedir120. 3.3. Putin Rusyas ve Rusyann Yeni maj Politikaya girmeden nce kariyerini, Rusya gizli servisi KGB de yapan Putin, kk bir ocukken bile hep istihbarat konusuna ekildiini, edebiyat ve filmlerden etkilendiini anlatmaktadr. Putin, Ancak ben casus olmay deil, lkeme yararl olmay istedim. stihbarat subayl grevi belli riskleri de ieriyor. inde romantizm unsuru da var diye ifade etmektedir121. Rusya Devlet Bakan, istihbarat servisinde alm olmaktan dolay hibir pimanl olmadn, gemiinden utanmadn ve lkesinin iyilii iin alan baarl bir istihbarat subay olduunu da vurgulamaktadr122. Vladimir Putin iktidara eski Devlet Bakan Boris Yeltsin tarafndan getirilmitir. Ama geen 15 ay sre gsterdi ki, Putin birok konuda Yeltsinin tam kart politikalar izleyen bir lider konumundadr.
119

TMAKOVA, Natalya, KOLESNKOV, Andrei, GEVORKYAN, Nataliya; First Person : An Astonishingly Frank Self-Portrait by Russia's President Vladimir Putin, Public Affairs Publications, New York, I., 2000, s. 55 120 http://www.rusyaonline.com/haberler/?category=1&id=1026974952 (2002-08-03) 121 http://www.savaskarsitlari.org , Washington AA , (2003-02-23) 122 http://jia.sipa.columbia.edu/journal.html , (2003-02-26)

37

Yeltsin ykc bir liderdi. Mihail Gorbaova123 kar savarken Sovyetler Birliini devirmi, Rusyay nemli lde liberal politikalara ve Batya yneltmi, bu arada iktidarn pekitirirken lke iinde genel olarak demokratik zgrlkleri geniletmitir. Ama izledii politikalar ve kiisel zaaflar nedeniyle, lkesinin uluslararas prestijini zedelemi, kendi koltuunu salamlatraym derken Rusya Federasyonunun dalma srecini engelleyememi, hatta cumhuriyetlere verdii geni haklarla krklemi124, yolsuzluklarla ve byk finans evrelerinin siyasi hayatta ne kmasyla mcadele edememi bir liderdir. stelik yal, salksz, alkol dkn, patavatsz, risklere ve srprizlere ar derecede dkn, ngrlmez bir yneticidir. Bu ve baka nedenlerden dolay 1996daki ikinci bakanlk seimlerinden sonra, zellikle de 1999 iinde Yeltsin, Rusya egemen gleri asndan iktidar gvence altna alamayan zayf bir bakan durumuna gelmitir. Kamuoyu destei yzde 2 civarna dmtr. Yalnzca toplumda ve siyasi arenada deil, ordu, iileri ve haber alma kurumlar125 iinde de giderek artan bir tepki grmeye balad. Bu durumda lkeye yeni bir lider gerekiyordu126. Hem de derhal; 2000 yazndaki olaan seimlere kadar beklemek bile riske girmek demekti; byle bir durumda Yevgeni Primakov, Yuriy Lujkov gibi birinin baa gelmesi hesaplanmas g gelimeler yol aabilirdi. Uzun araylardan sonra hem Yeltsini, hem siyasi ve ekonomik iktidar evrelerini, hem de gvenlik kurumlarn rahatlatan bir aday bulundu: Putin127. stelik Putin, babakanl (yani devlet bakanl aday adayl) sresi iinde, daha nceki ksa dnem babakanlar gibi rahatsz edici tutumlar iinde olmamt. imdi sorun onu baa getirebilmekti. Rusyann iinden getii dnem ve halkn durumu, istekleri, psikolojisi

BROWN, Archie; The Gorbachev Factor, Oxford University Press, New York, 1996, s. 112, 117 a.g.e. s. 134 125 http://www.time.com/time , (2003-02-19) 126 KAPUSCNSK, Ryszard; mparatorluk, Om Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 1999, s. 82-85 127 VANOV, gor Sergeyevi; Rusya'nn D Politikas ve Dnya (Makaleler ve Toplantlardan derleme), Uluslararas likiler Moskova Devlet niversitesi, Rusya Siyaset Ansiklopedisi - ROSSPEN Yaynlar, Moskova, 2001, s. 132
124

123

38

gz nne alnarak uzun sren stratejik aratrmalar yapld128. Sonuta deneyimsiz ve pek tannmayan Putini kahraman yapmak iin senaryo bulundu: Putin eenistandaki gidie dur demek iin ortaya kt. Sert aklamalar ve uygulamalar halktan destek ald. Ayrca hem i politikada, hem de dnyada Rusyann ezilmi, ikinci snf devlet haline gelmi olmasnn zerine gitti129. SSCBnin yklmasndan bu yana toplumu etkisi altna alan ve rahatsz eden ulusal aalk kompleksi ile mcadeleye giriti. Yeniden Byk Rusyadan sz etti. Btn bunlar toplumda nemli yank yaratt. Ayrca Yeltsin dneminde durmadan i siyasi oyunlar ve kavgalardan bkm olan halk, Putinde birletirici bir lider zelliini grd. Onun ideolojilerden uzak, aklc ve pragmatik bir lider olduunu hissetti. Bu arada Yeltsin zamannda hep scak tutulmaya allan Antikomnizm Politikas sona erdi130. Putin Komnizm, Liberalizm gibi kavramlarla davranmadn ortaya koydu; yeri geldiinde hem komnistlerle hem de liberallerle ibirlii yapacan kantlad. Bir yandan piyasa ekonomisi reformlarn desteklerken, bir yandan eski Sovyet marn Rusya ulusal mar yapmaktan kanmad. Yeltsin gibi Bamsz Devletler Topluluu iinde aabey lke kompleksi tamadn ortaya koydu; kendince gerektiinde Ukraynadan gaz borcunu talep etti, gerektiinde Grcistanla Rusya arasna vize uygulamas balatt131. 3.4. Rusyada Putin mparatorluu Son bir ylda (2000-2001) sergiledii hzl ykseliini een savana borlu olan Devlet Bakan Vladimir Putin, yeni ar olma yolunda greve geldii ylbandan bu yana yrtt yetki mcadelesini kazanm grnyor132. Bir sre nce tm Rusya'y yedi ayr mega blgeye ayran ve valileri atama yetkisini stlenen
128

BRZESNSK, Z., Byk Satran Tahtas Amerikann ncelii ve Bunun Jeo-stratejik Gerekleri, Moskova, 1998, s. 54 129 BUZE, ., "Avrasya'nn Gc. ABD'nin Avrasya Jeo-stratejisine Kar Avrasya Seenei, Aydnlk 130 a.g.e. , s. 123 131 ONAY, Yaar; Rusya ve Deiim, Nobel Yaynlar, 1. Bask, Ankara, 2002, s. 55-67 132 SCHMDT, H., Foreign Policy, Bahar 1998, stanbul

39

Putine, yasalara aykr davranan yerel yetkilileri grevden alma hakkn da veren yasa tasars parlamentonun alt kanad Duma`da ikinci kez onaylanarak kesinleti133. Duma`da yaplan oylamada yasa tasars, 27ye kar 335 oyla kabul edilmi. Tasar Putine, mahkeme kararlarna gre federal yasalar ihlal eden valileri ve blge yetkililerini grevden alma ve Dumann te ikisinin onayyla yerel parlamentolar datma hakkn vermektedir134. Devlet Bakan Putin, yerel yasalarn bete birinin federal anayasaya aykr olduunu sylyor ve blgeler zerinde denetimi artrmann, lkenin ekonomik sorunlarn zmede ok nemli olduunu belirtiyor135. SSCB'nin dalmasndan bu yana yerel ynetimlerin merkezi hkmetin aleyhine g kazandklar Rusya`da, zengin blgeler gelirlerini merkezi ynetimle paylamak istemiyor. Duma`da onaylanan yasa tasars, parlamentonun st kanad Federasyon Konseyinde de ele alnacaktr136. 26 Mart 2000 yaplan seimler sonucunda Vladimir Putin devlet bakanlna seilmi. Oylarn %52.2sini alan Putinin ardndan %29.45lik bir oyla Komnist Parti lideri Gennady Zyganov gelmektedir. Seim sonular beklendii gibi olmutur. Putinin seilmesi yeni Rus oligarisinin yansra Baty da olduka sevindirmitir. Yeltsinin ardl olan Putinin iktidarnda da Yeltsin dneminde balatlan uygulamalarn sreceini dnmek yanl olmasa gerektir. Putinin ksa sredeki bu baars temelde iki eye balanabilir: ncelikle eenyada srdrlen sava Putinin Rusyadaki prestijini arttrmtr. een halkna kar yrtlen sava Putin iin bir i politika konusu olmutur. Hatta sava bu amala krklenmitir. Sava Rus milliyetiliini glendirmitir. Putin zaten seimlerden nce Rusyann kurtuluu iin Yelsinden farkl olarak Milliyetilie ve Devletilie vurgu yapmaktadr. Yeni palazlanan Rus burjuvazisinin de karlarna denk den bu sylem Rus halknn nemli bir kesimi iin bir sreliine de olsa umut
133

ROSE, Richard & MUNRO, Neil; Elections without Order. Russias Challenge to Vladimir Putin, Cambridge University Press, http://www.cambridge.org , Cambridge, UK, 2002, s. 122-170 134 http://haber.superonline.com , (2003-02-19) 135 http://www.president.kremlin.ru , (2003-02-19) 136 http://www.government.gov.ru , (2003-02-19)

40

olabilmitir. Uzun zamandr yoksulluk ve sefalete srklenmi olan Rus halk lkeye istikrar getirebilecek gl bir lider imajna bel balamtr. Bu sanal durumun ne kadar srecei nmzdeki gnlerde grlecektir. Seim baarsnn altnda yatan ikinci temel faktr ise Yeltsin dneminde balayan medya tekelidir. Byk medya kurulular neredeyse tamamen iktidarn denetimi altndadr. Medya patronlar ve sa siyasetiler kol kola girmi durumdalar. ktidardan bamsz durabilen tek byk gazete olan Novaya Gazetann ise brosundaki bilgisayarlar 15 Mart gn -yani seimden 10 gn nce- faili mehul bir ekilde sabote edilmitir. Gazete eenistan savan merulatran Rusyadaki bombalama eylemlerinin arkasnda Rus gizli servisinin olabileceini yazmaktadr. Anlalan Putin kirli yntemlerle iktidarn srdrmek bakmndan da Yeltsinin sk takipisi olduunu gstermitir. Yeltsin ktidarn srdremek iin 1993 ylnda iinde seilmi milletvekillerinin olduu Parlemento binasn bombalatmtr137. 19 Aralk 1999 tarihinde parlamentonun alt kanad Duma iin yaplan seimlerde Komnistler 113 sandalye kazanarak seimleri nde gtrmtr. Bu seimlerde Komnistler 1995de %22.3 olan oylarn %25e karmtr. Bu oranla Komnistler Dumada birinci parti durumundadr Ancak Zygunovun Komnist partisini bildiimiz anlamda komnizmle karlatrmamak gerekmektedir. Bu gnk komnist parti tamamen Sosyal Demokrat bir izgidedir. Ancak bu durum bile ABD iin yeterince endie vericidir138. Sonu olarak Rusyada seimleri yeni palazlanan Rus burjuvazisi ve Batnn karlarn kollayacak olan, mafyayla organik ilikisi bilinen eski gizli servis efi Putin kazanmtr. 3.5. Rusyann D Politikasnn Oluumunda Putin Faktr 1999un son gnlerinde Yeltsinin iktidardan bktn aklamas ve yerini dnyann pek tanmad babakanna brakmas herkesi artmtr. Halefin kimlii, kendisiyle i yaplp yaplamayaca gibi unsurlar uzunca bir sre tartlmtr.
137

YELTSN, Boris; Geceyars Gnlkleri, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2000, s. 55a.g.e., s. 75-85

70
138

41

KGBden gelmesi, lkeyi iine dt olumsuz durumdan kartabilecek enerjiye sahip olduu izlenimi vermesi Bat bakentlerini az da olsa rahatsz ettii grlmtr. Karlarnda bundan sonra srt svazlannca bir dediklerini iki etmeyen bir Bakan bulamayacaklarndan endielenmiler. Projelerinin hayata geirilemeyeceinden korkmulardr. Nitekim Mart ayndaki seimlerden sonra bakanlk koltuuna resmen oturan Putin yaptklaryla korkularn, endielerin ok da haksz olmadn gstermitir. Rusya artk eski Rusya deildir. Ekonomik sorunlarn139 arl hissedilmesine ramen dnya sahnesinde yeni bir Rusya bulunmaktadr. Yeni Rusya 1991 Austos darbesiyle balayp federasyonun dalmasyla son bulabilecek srece kararllkla dur diyen, NATOnun bir kez daha genilemesine iddetle kar kan, Washingtonun gya yaramaz devletlerden gelecek mnferit nkleer saldrlara kar kurmak istedii Ulusal Fze Savunma sistemini eletiren, in ve Hindistan ile stratejik ibirliine giden bir lke konumundadr140. Putin, 2001, 13 Maysta verdii ani bir kararla federasyonun 89 idari blmn 7 blge valisinin denetimi altna almtr141. Putin ile birlikte Bamsz Devletler Topluluu projesi de hayat bulmaya balamtr. Bakanlk grevini daha vekaleten yrtt 25 Ocak 2000de Moskovada bir araya gelen BDT devlet bakanlar Putini olduka fazla abartarak vgler yadrd grlmtr. Kazak lider Nazarbayev142 ve zbek lider Kerimov Rusyann nderliinde ille de bir anti-terrizm merkezi kurulmasn istemitir143.

ktisat Biliminde Temel Ekonomik Sorunlar Nelerden Olumaktadr. Daha ayrntl bilgi iin :. H, Mkerrem; Byme ve Gelime Ekonomisi, Filiz Kitabevi Yaynlar, stanbul, 1994, s. 23, 89 a baklabilir. 140 VANOV, gor Sergeyevi; Rusya'nn D Politikas ve Dnya (Makaleler ve Toplantlardan derleme), Uluslararas likiler Moskova Devlet niversitesi, Rusya Siyaset Ansiklopedisi - ROSSPEN Yaynlar, Moskova, 2001, s. 298 141 CROZIER, Brian; The Rise and Fall of The Soviet Empire, An Imprint of Prima Publishing, National Review, California, USA, 2000, s. 34-35 142 Moscow And Astanas Three Priorities 21 June 2000, Current Digest of the Post-Soviet Press, 19 July 2000: 17. 143 TMAKOVA, Natalya, KOLESNKOV, Andrei, GEVORKYAN, Nataliya; First Person : An Astonishingly Frank Self-Portrait by Russia's President Vladimir Putin, Public Affairs Publications, New York, I., 2000, s. 83, 123-126

139

42

Orta Asya ve Kafkaslarn144 eski liderlerinin yeni lidere kar duyduu ilgi bundan sonra da devam etmi, hatta Nazarbayev 19 Haziran 2000de Rus dilinin BDT lkelerinde konuulmasnn devamn salamak iin bir fon oluturulmasn bile teklif etmitir.

RAD, Ahmed; Orta Asyann Dirilii. slam m, Milliyetilik mi?, Cep Kitaplar Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 1996, s. 2-7, 34-39

144

43

DRDNC BLM VLADMR PUTN DNEM RUS DI POLTKASI

4. VLADMR PUTN DNEM RUS DI POLTKASI Putin'in artan poplaritesinin asl nedeni kinci een Sava'nn balamasdr. Rusya Federasyonu homojen bir yapdan yoksundur ve 16 zerk cumhuriyet ve 30 zerk blgeyle beraber 100 ulusu bnyesinde barndrmaktadr. Bu saynn okluu ve zellikle Mslman ounluun yaad Gney Kafkasya blgesi Moskova hkmetinin bann armasna neden olmutur. 1991 ve 1992'de Kuzey Osetya ve nguetya'da sava patlak vermi ve Dastan ve Bakurdistan zerk blgelerinde gerginlikler yaanmtr. Bir milyonluk nfusuyla en geni blgelerden biri olan Tataristan'da 1992 Mart'nda yaplan bamszlk referandumuyla % 61 lehte oy toplanmtr145. Fakat bunlar arasnda en ciddi olan Ruslarn een ayrlk hareketini engellemeye altklar eenistan'dr. Rus-een tarihi tamamen savalar ve geni apl zulmle doludur. 1944'te Almanlarla ibirlii yapan Stalin146, neredeyse nfusun hepsini zorla Kazakistan steplerine srmtr. eenlerin binlercesi yaam mcadelesi vermitir. Nihayet Krushchev bu insanlara haklarn iade etmi ve yurtlarna geri dnmelerine izin vermitir. 1994'te geni apl bir sava balad ve 1996 Austosu'nda atekes ilan edilinceye kadar devam etmitir. een gerilla savalar konvansiyonel birlik oluumlarna ve Ruslar tarafndan konulandrlan mhimmata kar bir mcadeleden daha fazlasn yapmlar ve binlerce kazazede, daha nce de olduu gibi

Stanislav Cherniavskiy, The Caucasus Vector of Russian Diplomacy. Central Asia and the Caucasus: Journal of Social and Political Studies, 2000, no. 5: 94. 146 TEKN, Emrullah; Alman Gizli Operasyonlar ve Trkler, IQ Kltr Sanat Yaynlar, stanbul, 2001, s. 34-89, 99-102

145

44

daha ok siviller arasndan ve hesapsz maddi kayplar verinceye kadar aralksz savamlardr147. Sovyetler Birlii'nin yklmasndan sonra Rusya uluslararas ilikilerde birka yllk bir aknlk dnemi geirmitir148. Rusya'nn gelmi gemi en bat yanls bakan olarak bilinen Andrew Kozirev'in dileri bakan olduu dnemde, zellikle de 19911993 yllarnda, Moskova ile Washington arasnda ciddi bir sorun kmamtr. Rusya bir taraftan gemiini reddetmenin psikolojisiyle, bir taraftan da Batdan alaca kredilerle ekonomik sorunlarn zme umuduyla bir sre d politikada 'uysal' bir izgi izlemitir. Ama bekledii kredi desteini bulamamtr. Dahas NATO'nun douya doru genileme izgisi tepki yaratmtr. lke iinde muhalefetin 'antiamerikan' tepkileri glenmitir. 'Rusya byk devlettir' tezi giderek daha sk dile getirilir olmutur. Moskova yeniden 'bamsz politika izleme' karar almtr. Artk diplomaside sk-sk ABD ile 'stratejik ortaklk' hedefinden bahsedilen 'romantizm dnemi' kapanm, en fazla 'realist ibirlii' amacnn dile getirildii yeni bir dnem balamtr. Eski Uluslararas Haber alma rgt efi Yevgeni Primakov'un dileri bakanl yapt 1996 yl iinde, Rusya'nn d politikasnda ciddi bir deiiklik gereklemitir. Yeniden imparatorluk zlemlerinden sz edilmeye balamtr. Moskova artk ok kutuplu dnya tezini savunmaktadr. ABD ile Avrupa, onlarla baka lke ve blgeler arasndaki elikileri ustaca kullanmay amalamaktadr. Asl hedef, Washington'un dnyann tek sper gc olmasna kar mcadele etmek, teki lkeleri Amerikan diktasna kar kkrtarak direni yaratmaktr149.

Moscow And Astanas Three Priorities 21 June 2000, Current Digest of the Post-Soviet Press, 19 July 2000: 17. 148 CROZIER, Brian; The Rise and Fall of The Soviet Empire, An Imprint of Prima Publishing, National Review, California, USA, 2000, s. 3-9, 16 149 http://www.foreignpolicy.org.tr , (2003-02-24)

147

45

Bu politika kapsamnda Rusya; in, Hindistan, Uzak ve Orta Dou lkeleri ile ilikilerini yeniden glendirmitir. ran, Irak, Libya gibi lkelerle siyasi ve askeri ilikileri pekitirmeye hazr olduunu ortaya koymutur150. Irak ve Yugoslavya konularnda Washington'dan farkl tutum sergileyen batl bakentlerle balar sklatrmaya almaktadr151. Son dnemlerde Fransa, ngiltere ve Almanya ile ilikilerini pekitirmeye alyor. Kremlin'in d politikasnn en nemli boyutlarndan biri de, NATO'nun glenmesine ve douya doru genilemesine engel olmak, son zamanlarda konum kaybeden Birlemi Milletler rgt'n yeniden etkinletirmek, AGT'ten daha aktif yararlanmaktadr152. Lider Vladimir Putin, tpk birka yl nce dnemin dileri bakan Primakov'un dedii gibi, Rusya d politikasnn en nemli amacnn, Bamsz Devletler Topluluu lkeleriyle balarn kuvvetlendirilmesi olduunu sylemektedir. Getiimiz Ocak aynda Moskova'da yaplan Topluluk zirvesinde liderlerle tanan Putin, ksa sre iinde yaplmas dnlen yeni zirveyle birlikte Bamsz Devletler Topluluu'na yeni bir enerji alamaya niyetli grlmektedir. Rusya, hem Bamsz Devletler Topluluu yelerine, hem de stratejik nemde grd lke ve blgelere ynelik olarak, bata doalgaz ve petrol olmak zere enerji kaynaklarn etkin biimde kullanmak, silah ticaretini hzlandrmak, ikili ve blgesel ibirliklerini glendirmek niyetindedir153. u temel amac yalnzca Putin deil, btn Rusya liderleri ve halk kabul etmektedir: Rusya'nn hala dnyann en byk lkelerinden biri olduu herkese kantlanmaldr154.

http://jia.sipa.columbia.edu/journal.html , (2003-02-26) BRZESNSK, Z., Byk Satran Tahtas Amerikann ncelii ve Bunun Jeo stratejik Gerekleri, 1998 152 http://www.kremlin.ru, (2003-02-24) 153 CRELL, George; Ruslarn Asya Siyaseti, Toker Yaynlar, stanbul, 1990, s. 23-35 154 http://www.rusyaonline.com/perspektif/2001/26/Putin.shtml , 2002-08-03; Haberin yaym tarihi 04/04/2000 20:00
151

150

46

4.1. Rusya'nn Yeni D Politikas Putin asndan uluslararas politikann en nemli iki kavram: a. Realizm ve b. Pragmatizmdir. Rusya'da Yeltsin dnemi bitmitir, Putin dnemi balamtr. Bu saptamay hemen-hemen herkes paylamaktadr155. Ama bunun ne anlama geldii konusunda farkl yorum ve tahminler bulunmaktadr. Yeltsin dneminin zmsenmesi bile ok kolay deilken, pek ok siyaset uzman tarafndan 'kara kutu' olarak deerlendirilen Vladimir Putin'in neler getirip neler gtrecei zerine ngrde bulunmak basit bir i saylamamaktadr. Bununla birlikte son aylarda yaanan gelimeler ve yaplan aklamalar temelinde baz temel yaklamlar dile getirmek mmkn grlmektedir. Putin dneminin Rusya'nn d politikas alannda ne gibi yenilikler getirecei eitli alardan tartlmaktadr156. Mart ay sonunda Rusya Dileri Bakan gor vanov'dan bir cmlelik nemli bir aklama gelmitir: "Yeni devlet bakannn seilmesi dolaysyla Rusya'nn d politikasnda baz deiiklikler yaplacaktr". Bu ksa aklama bir dizi soruyu gndeme getirmitir157. Bu amala, 24 Mart 2000 tarihinde yeni d politika konseptini ele alan Gvenlik Konseyi toplantsnda, Dileri Bakanl'na Rusya'nn d ticareti de iinde btn uluslararas faaliyetlerinin koordinatrl grevi verilmitir. Kulislerden szan sylentilere baklrsa, Rusya bundan byle d ekonomik karlarn daha ok Batda deil, gemite nispeten az iliki kurulmu ve Rus mallarnn rekabet gcnn yksek

155

ROSE, Richard & MUNRO, Neil; Elections without Order. Russias Challenge to Vladimir Putin, Cambridge University Press, http://www.cambridge.org , Cambridge, UK, 2002, s. 78-90 156 http://www.nethaber.com/haber , (2002-08-03); Hakan Aksay / Moskova 157 ARI, Tayyar; Uluslararas likiler ve D Politika, Alfa Yaynlar, 3. Bask, stanbul, 1999, s. 13

47

olduu lkelerde ve Bamsz Devletler Topluluu ortak piyasasnda aramaya kararl grlmektedir. 4.1.1. Realizm Boyutu Yeni oluum, Moskova'nn d politikasnda radikal deiiklikler getirebilecek miydi, yoksa eski uygulamalar aynen devam m edecektir? Rusya uluslararas alanda 'daha saldrgan' bir izgi mi izleyecektir?.. Nizam koyucu Marksizm Sovyet Rusyadaki ok daha sonraki gelimelerin sonucudur. Yirmilerde, Rusyada farkl doktrinler arasnda hal olmas mmkn olan bir hayli tartma bulunmaktadr. Sosyalist realizm adyla tannan deimez doktrinin tretilip empoze edilmesi sadece 1932lerde yaand. Terim yazardan, bir taraftan gerei doru olarak yeniden retmesini, ada bir cemiyeti, onun yapsn anlayarak tasvir etme anlamnda bir realist olmasn, dier taraftan da gerei objektif olarak yeniden retmesini, fakat sanatn sosyalizmi, yani parti ruhu ve parti izgisi olan komnizmi yaymak iin kullanmasn isteyen bir nazariyeyi iine almaktadr. Yetkili kuramc Sovyet edebiyatnn Stalinin yazarlar insan ruhunun mhendisleridir eklindeki vecizesine uyan bir hkm olan sosyalizm ruhu ile alan kitleleri ideolojik ekillendirmede vasta olmas gerekir diye beyanda bulunmutur. 1993'te kabul edilen Rusya d politikas konseptinin neden geersizletii zerine resmi yetkililerden gelen aklamalarda en sk tekrarlanan szck Realizm idi158. Rusya, d politikasn daha gereki temeller zerine oturtmak, onu lkenin i ihtiyalarna, en bata da ekonomik amalara baml olarak yeniden dzenlemek niyetindeydi159. 4.1.2. Pragmatik Teori, Pragmatizm Kavram ve Pragmac D Politika Pragmatizm, kavram olarak, felsefe, dilbilim, yapay zeka (artifical intelligence), etoloji, bilisel antropoloji, sosyoloji vb eitli disiplinleri bir araya getirerek insanlar,
158 159

http://www.foreignpolicy.org.tr , (2003-02-24) a.g.e. s. 45-53

48

hayvanlar ve makineler arasndaki dile dayal anlama sistemlerini ve bunlarn iindeki ilikileri kefetmeye almaktadr. Azdan kan kelimenin nereye nasl gittiini anlatr. Her eyin bir "eylem" sonucu aklanabileceini savunan felsefedir. Hibir eyin nedeni, iyilii, ktl, doruluu, yanll yoktur, sadece sonu nemlidir. "Y ararclk" diye de bilinen pragmatizm birok felsefeye bak atmak iin uygun platformlardandr160. Pragmaclk, uygulamaclk ve klgclk deyimleriyle de dile getiriliyor. Kapitalist retim dzeninin ilk gelime alan olan ngiltere'de John Stuart Mill'in biimlendirdii yararcln, yeni ve son gelime alan olan Amerika'da Charles Peirce (1839-1914)'in temellerini att; William James (1842-1910)'in gelitirdii uygulaycl dourmas doaldr. Bylelikle, kapitalizmin kendine zg metafizik felsefesi kurulmu olmaktadr. James, ayn ad tayan yaptnda pragmatizm szc iin, deitirmek iin artk ok ge" demektedir. Yaptn da yararc Mill'e u szlerle armaan etmektedir: "zihnin pragmatik akln ilk olarak kendisinden rendiim, yaam olsayd liderimiz olacan dnmekten zevk duyduum John Stuart Mill'in ansna". Pragmaclk, James'in deyiine gre, bir felsefe olmaktan ok bir metot; dnceyi, dourduu eyleme gre len bir yntemdir. Charles Peirce, 1878'de Popular Science Monthly Dergisi'nde yaynlad "Fikirlerimizi Aydnla Kavuturmann Yolu" balkl yazsnda yle demektedir: "Bir dncenin anlamn aklamak iin onun hangi davran dourduunu bilmek gerekmektedir. te o davran, o eylem bizim iin dncenin ta kendisidir"161. William James, yirmi yl sonra, kimsenin stnde durmad bu sz bulup ortaya karm, felsefesini bu sze dayamtr. Pragmatik metotta yeni hibir ey yoktur, diyor William James. "Sokrates onun ustasyd. Aristoteles, metodolojik olarak onu kullanmt. Locke, Hume, Berkeley onun aralarn kullanarak geree yararl oldular. Oysa pragmacln bu ncleri, onu ancak paralar halinde kullandlar. Onlar sadece
160 161

giri

yapmlard.

Pragmaclk

metodu

gnmze

gelinceye

kadar

http://www.foreignpolicy.org.tr , (2003-02-24) http://www.maximumbilgi.com , (2003-02-26)

49

genellememiti, evrensel bir grevin bilincine varamamt. Ben bu greve inanyorum, konumalarmn sonunda size de bu inanc alayabileceimi sanyorum. Herhangi bir yerde bir ayrm meydana getirmeyen bir ayrm hibir yerde var olamaz."162. Felsefenin btn grevi, bu dnya forml ya da u dnya formlnn doru olmasnn hayatmzn belli anlarnda zerimizde ne gibi bir ayrm douracan anlamak olmaldr. Pragmatik metot, her eyden nce, baka trl son verilemeyecek olan metafizik tartmalarn yattrlmas metodu olmaktadr. Dnya tek midir, ok mu? Kadere mi baldr, yoksa hr mdr? Madde midir, ruh mu? te birtakm kavramlar ki dnya iin doru olmalar da, olmamalar da mmkndr. Bu eit kavramlar stndeki tartmalarn sonu gelmez. Byle hallerde pragmatik metot, her kavrama, kendisinden deer verilebilecek pratik sonular karmak suretiyle yorumlamaya almaktadr. Bu kavram, teki kavramdan daha doru olsayd, herhangi bir kimse iin pratik bakmdan ne gibi bir ayrlk doacaktr? karlan sonularda pratik hibir ayrlk yoksa, her iki dnce de, pratik bakmdan, ayn eye karlk olmaktadr. u halde tartma yersiz olmaktadr. Tartma genelse, bunun ya da tekinin doruluu halinde pratik bir ayrl grebilmek gerekmektedir. Bunun, kabaca ekli u olmaktadr: Dnya madde olsa ne olacak, ruh olsa ne olacak? Biri ya da teki olmas pratik bir fayda salyorsa o zaman bamzn stnde yeri vardr diye ifade edilebilir. Nitekim William James, pragmaclk metodunu kullanarak ruhuluu

semektedir. nk: materyalizm umut krc, ruhuluksa umut, holanma, yaama istei verici konumdadr. Tanrya inanmak insanlar iin faydal bir eylemdir. Bu eylem insanlara, James'in deyiiyle tresel bir tatil yaptrmaktadr. lml dnyadaki ktlklerin Tanrda yok olaca dncesi, bizleri sorumluluk kaygsndan kurtarmaktadr. yiliin, sonunda nasl olsa galip geleceine gvenerek korkular yenebilir. Dnya arabasn, yrd yolda, keyfince gitmeye brakarak tresel bir tatil

162

http://www.maximumbilgi.com/felsefe/pragmatizm.htm , (2003-02-26)

50

(ahlak tatili) yaplabilir. yi ama, gerek bu mudur derseniz James'in karl hazrdr: Gerek, pratik faydas olandr163. Pragmaclk, bylelikle, aklc sistemlerle grgc sistemler arasndaki uzlamaz ayrl zd kansndadr. Akln verilerini de pragmatik metoda vurarak hem dinci kalabilecek, hem de olgularla ilgilenebilecektir. Her ikisinde de pratik faydas bulunduuna gre, bunlar birbirinden ayrmay dnmemektedir. Grgcler Tanr dncesine, istedikleri kadar "Teekkr ederiz, kullanmyoruz" desinler, pragmac, pratik fayda bulduu srece onu kullanmakta devam edecektir. Pragmaclara gre bir dnce, yaaymz iin elverili olduu srece dorudur. yidir yerine dorudur denilebilir, nk bu iki kavram birbirinin ayn konumdadr. Doru szc, inan alannda iyi olduunu ispat eden her eyin ad olarak ifade edilmektedir. Doru olan, belirli nedenler dolaysyla ayn zamanda iyidir. Bizim iin neye inanmak daha iyi olurdu dersek, bu sz u anlama gelir: Neye inanmak zorundayz?164. Bu sorunun karl udur: nanlmas bizim iin daha iyi olan eye inanmak zorundayz. u halde, bizim iin daha iyi olanla, bizim iin daha doru olan arasnda hibir bakalk yoktur. Pragmatik metot, doruyla iyiyi birletirmektedir. Bundan u sonu kyor: Erdem, yaaymz iin elverili olduu srece, pratik fayda salad hallerde dorudur. Her ey pratik fayda lsne vurulmaldr, her ey pratik faydaya gre deerlendirilmelidir. Bu adan gzeli de doruyla ya da iyiyle birletirerek felsefenin, bilimin, sanatn yetkilerini tek elde, fayda lsne vurarak deerlendirmelidir. nk bunlarn pratik deer ya da deersizlik bakmndan hibir ayrlklar yoktur165. Pragmaclar, soyut dncelere, deney ncesi dncelere de kendi metotlarn uyguluyorlar. Onlara gre doru dnce, pratikte dorulanabilen bir dncedir. Bir dncenin gerei, ona yapk, hareketsiz bir zellik deildir. Gerek, dncenin
163 164

http://jia.sipa.columbia.edu/journal.html , (2003-02-26) http://www.maximumbilgi.com , (2003-02-26) 165 SCHMDT, H., Foreign Policy, Bahar 1998, stanbul

51

bana gelen bir eydir. Bir dnce, kafamzda dururken doru olamaz. Ancak doru bir hale gelebilir, olaylar yznden dorular. Onun gereklii, geer hale girmesiyle olur. Sonsuz derecede faydal ya da sonsuz derecede zararl bir gereklikler dnyasnda yaamaktayz. Doru dnce bizler iin nemlidir. Bir ormanda kaybolursanz, alktan lmek zere bulunursanz, kei yoluna benzer bir ey grnce, bu yolun sonunda insanlarn oturduu bir evi dnmeniz ok nemlidir. Burada doru dnce faydaldr, nk konusu olan ey faydaldr. Doru dncenin pratik deeri, bu dnceye karlk olan nesnelerin pratik deerinden kmaktadr166. Gerek, dnrken bize faydas olan eydir, nasl ki hak da eylem halinde bize faydal olan eydir. nsanlar iin gerekli olan, uygun olan, i grecek bir kuram bulmaktr. te pragmaclk, bu kuramdr. Grld gibi, uygulayclk, burjuva dnyasnda pek tutulduu ve pek yayld halde, bilimd bir kuramdr. Bilimi de aka yadsr. James'e gre "nsann dnyadaki durumu, kedinin kitaplktaki durumu gibidir; grr ve duyar ama hibir ey anlayamaz". Pragmaclar, dnyann nesnel gerekliine gzlerini kapamlardr. Gerek, kendi yararmza gre belirlenir, zneldir. Pragmatizm, Dewey, F.S. Schiler tarafndan izlenmi; rkl ve faizmi aka savunmaya kadar eitli biimlere brnmtr. Devlet bakan seildii mart ayndan bu yana ilk kez ulusa seslenen Putin, Rus parlamentosunda yapt konumada, Rusyann gl bir lke olmas gerektiini ve d politikann bu amac yerine getirmeye yneleceini belirtti167. Putinin, D politikada bamsz olduu belli lde iddia edilebilir. D politikamz pragmatizm zerine dayandrlmal, ekonomik etkinlii temin etmeli ve ulusal amalara ncelik vermelidir dedi. fade zgrl, Rus demokrasisinin vazgeilmez deeri olarak kalacaktr diye konuan Putin, ticari medya sahiplerini, medyay birbirleriyle ve devletle savamakta kullanmak ve yanl haber yaymakla sulad. Rusyann terrizmin tehlikelerinden kurtulmas iin aba sarf etmeleri gerektiini belirten Putin, terrizmin toprak btnlne sistematik olarak zarar verdiini ifade etti.
166 167

DAWKINS, Richard; Gen Bencildir, Stil Yaynlar, 5. Bask, stanbul, 2001, s.49-102 http://www.evrensel.net/02/11/07/dunya.html#1 , (2003-02-23)

52

Auerbachn realizm kavram ok zel ve belki de inkrcdr: Ona gre realizm hem sosyal ve siyas gerei anlama hem de ahlk kararlarla yz yze gelen yalnzlk iindeki birisinin gzyle, trajik olarak anlalan, varlk duygusu anlamna geliyor. 4.2. Rusya'nn Mttefikleri arlk Rusyasndan ve Komnist Partisi ynetiminden sonra yaanan yaklak 10 yllk zgrlk dneminin ardndan yaplan 26 Mart 2000 seimlerinde, eski haber alma efi, Komnist Partisi lideri karsnda zafer kazanarak devlet bakanlna gelmiti. zgrlk dneminin hazin sonucu, yalnzca gl bakan adaylarnn kim olduuyla snrl deildi; halkn demokrasi168 deil huzur, zgrlk deil refah istediini ok ak biimde ortaya koymasyd169. 12 bakan adaynn zerinde birletikleri konu, Rusya'nn yeniden gl devlet haline getirilmesi ve d politikada Moskova'nn hala en etkili merkezlerden biri olduunun kantlanmas amalaryd. ktidara geliinin zerinden henz daha bir ay bile gemeden in'le, NATO ve ABD'ye kar iki lke arasndaki askeri ibirliinin gelitirilmesine dnk bir "Anlay Muhtras" imzalayan ve in'e Tayvan Boaz'nda ABD gemileriyle boy lmesine hizmet edecek destroyerler satan Putin'in bu tutumu, ABD'yi hayli rahatsz etti170. ABD Kongresi tarafndan mart ay banda aka dile getirilen bu rahatszla ramen Putin'in
171

in'le

askeri

ittifakta

srarl

olmas,

in

ynetimini

de

cesaretlendirdi

. Asya-Pasifik blgesinde in'in yan sra ABD'nin hedef tahtasnda

olan Kuzey Kore'yle de askeri ilikiler gelitirmeye ynelen Putin'in Kuzey Kore'ye yapt ziyaret, Rusya'nn yllar sonra ABD'ye nasl da meydan okumaya baladnn bir baka gstergesiydi.

Demokrasi Kavramnn geni ve ayrntl aklamas iin bkz. SARTOR, Giovanni; Demokrasi Teorisine Geri Dn, Yetkin Yaynlar, Ankara, 1996, s. 2-7 169 http://www.president.kremlin.ru , (2003-02-19) 170 The New York Times 171 The Independent, 2003-02-26

168

53

Putin'in ABD'yle hesaplama abasna girdii bir baka blge de Ortadou oldu. Kruev ve Brejnev dnemlerinde Rus emperyalizminin olduka gl bir etki sahibi olduu bu blge, Gorbaov ve Yeltsin dneminde ABD emperyalizmine kaptrlmt. Putin'in bir hegemonya alan olarak Ortadou'yu yeniden kazanma politikasnn ncelikli aya blgede ABD'yle sorun yaayan devletlere hamilik rol stlenmek oldu. Bu anlamda Putin dnemi boyunca, ran, Irak ve Libya'yla ekonomik ve zellikle de askeri alanda ibirlii anlamalar imzalad172. 4.3. Putinin Rus D Politikasna Getirdii Yenilikler ve Genel Olarak Rus D Politika Konseptinin Temel Yansmalar Rusya iktidar 10 Ocak 2000'de Rusya'nn yeni Gvenlik ve Savunma Doktrinini kabul etmitir. Bakanlk seimlerinden iki gn nce de d politika konsepti grlmtr ve baz temel ilkeler belirlenmitir. Bu iki deerlendirme nda, Putin iktidar dneminde Moskova'nn uluslararas politikalarnda ne gibi yenilikler olaca konusundaki ilk iaretleri ksaca u ekilde toparlayabiliriz: 1. Daha aktif d politika: daha geni bir dzlemde, daha yaratc ve giriimci bir izgi izlemek, eski dostlarla iliki tazelemek, yenilerini kazanmak iin neriler hazrlamak, 2. Daha ak d politika: yeni 'demir perde' ve 'duvarlar' rlmemesi, Bat'yla ibirlii (Putin'in NATO'yla ilikileri yeniden balatmas buna ilk rnek oldu), uluslararas rgtleri etkin biimde kullanma, 3. Bamsz d politika: Rusya'nn her konuda kendi karlarna gre tutum almas, herhangi bir devlet ve devletler grubunun dmen suyunda gidilmemesi, ekonomik ve siyasi ksa vadeli kazanmlar iin uzun vadeli hedeflerden dn verilmemesi,

172

ROSE, Richard & MUNRO, Neil; Elections without Order. Russias Challenge to Vladimir Putin, Cambridge University Press, http://www.cambridge.org , Cambridge, UK, 2002, s. 78

54

4. Ulusal karlar temelinde d politika: siyasi, ekonomik, askeri vs. konularda Rusya devletinin karlarnn baa alnmas, en bata yurtdndaki Ruslarn korunmas (yurtdnda 840 bin kadar Rusya yurttann yaad sanlyor), 5. Pragmatik d politika173: a. b. c. Uluslararas alanda neyin nemli ve sonu alc, neyin nemsiz ve zaman kaybettirici olduunun saptanmas; Batyla nemsiz konularda atmaya girilmekten vazgeilmesi, ama uluslararas frsatlardan sonuna kadar yararlanlmas; D ilikilerin Rusya'ya yabanc yatrmc ekmeye ynelik olarak esnekletirilmesi. 4.4. Rusyann D Politikasndaki Yanlsamalar 1992 ylna kadar Boris Yeltsin'in Kafkasya danmanln yapan ve insan haklar konusunda hassasiyetleri ile tannan nl siyaseti Galina Starovoitova174, 20 Kasm 1998 tarihinde bir faili mehul cinayete kurban gitmitir. Starovoitova eenistan'da self-determinasyonu savunan isimlerden biriydi. St.Petesburg'taki evinin nnde kiralk bir katil tarafndan ldrlmeden ksa bir sre nce Rusya'da yaplacak cumhurbakan seimlerine aday olacan aklamtr. Mafya - siyaset balants zerine kafa yoran ve kirli ilikileri ortaya karmaya alan Staravoitova, organize su rgtlerinin de boy hedefi haline gelmitir. Ama birtakm su odaklarn asl rahatsz eden husus belki de onun eenistan konusunda Rusya'nn mevcut politikasn zora sokan bir tavr iinde olmasyd ve bu tavrn sahibi olarak cumhurbakanlna oynamaya cesaret edebilmesiydi. Bu erevede yapt klar son derece cesur bulunuyordu175.

ARI, Tayyar; Uluslararas likiler ve D Politika, Alfa Yaynlar, 3. Bask, stanbul, 1999, s. 23-25, 78-123 174 Stanislav Cherniavskiy, The Caucasus Vector of Russian Diplomacy. Central Asia and the Caucasus: Journal of Social and Political Studies, 2000, no. 5: 94. 175 http://jia.sipa.columbia.edu/journal.html , (2003-02-26)

173

55

Rusya'daki derin devlet creti affetmeyecekti ve affetmemitir de: nsan haklar savunucusu bir siyaset adam kurunlara kurban gitmitir. Aslnda kirli ilikiler dnyasna ilikin olarak ok gemeden aysbergin bir paras grnmektedir ve kara para aklama skandal patlak vermitir. Skandaln ucu Yeltsin'e kadar uzanyordu. Boris Yeltsin'in kzlar Tatiana Diachenko ve Yelena Okulova bu organize suun birer halkalarydlar176. Galina Starovoitova, Rusya'nn kendisinin yzde biri kadar bir toprak byklne sahip olan eenlere kar 1995 ylnda balatt jenosidi iddetle knam ve Kremli'nin iine girdii batakla dikkat ekmiti. Rusya ilk savata bitiremedii plann ikinci kez uygulamaya sokunca kukusuz Starovoitova eletiri oklarn tekrar yneltecekti. Bu siyaset kadnnn lmyle sonulanan suikastn planlayclar arasnda Rus gizli servisi ve mafyann olduu biliniyordu177. Brown niversitesi Thomas J.Watson Jr. Uluslararas Etdler Enstits'nden Dr.Tilman Zuleh'e bir mektup gnderdii ortaya kmtr. Bu mektupta Starovoitova eenistan'n kendi kaderini kendisinin belirlemesine destek verdiini aka ortaya koymutu. 15 Ocak 1995'de gnderdii mektubunda Starovoitova unlar yazyordu: "Sevgili bay Zuleh, een halk iin takndnz tavr dolaysyla size teekkr ederim, bunu ben de paylayorum. Kurumunuz hakknda daha fazla bilgi edinmek istiyorum. Ben selfdeterminasyon hakknn savunucularndanm. imdi yayna hazr olan kitabm geen sene yazdm. Ve bu hakkn hayata geirilmesi artlarn akladm. Bonn'da eenistan Bykelilii'nin sembolik olarak almas fikrinizi sevdim, bu fikri destekliyorum."178. Bu olay Rusya'nn politik tercihlerini kritik edecek kiilerin her an Federal Gvenlik Servisi (FSB)'nin boy hedefi haline gelebildiini gstermitir.

YELTSN, Boris; Geceyars Gnlkleri, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2000, giri metni, s. 45-50, 98 177 ZBEK, N., "Rus D Politikasnda Yeni Ynelimler", Avrasya Dosyas, Cilt:3, Say:4, 1996, Ankara 178 http://www.kafkas.org.tr , (2002-08-03)

176

56

4.5. Putinin Politikas Ama bu deitiremeyecekleri anlamna gelmemektedir. yesi olduumuz ttifak ile Rusya arasnda yaanabilecek gerginliin yansmalarnn, eenistandaki insanlk dramlarnn Trkiyede hissedilmemesi imkanszdr. Hepsinden nemlisi de iki lkenin birbirini alglay ar bir tarihi bagajn yk altnda ezilmitir179. zellikle de Trkler, ilikilerin tarihinden ders karttnda ibirliinden deil savalardan, aclardan, glerden kartmtr. Zaten tarih de pek parlak saylmazd. ki lke arasndaki ilk iliki ticari gayelerle 1492 ylnda III. vann Krm Han Mengili Giray araclyla II. Beyazta gnderdii Mihail Pleeyev bakanlndaki bir sefaret heyeti ile kurulmu, ama ondan sonra gelen yzyllar boyunca ticaretten ok sava yaplmtr. lk ciddi atma Ukraynadaki ehrin kalesi yznden 1678de yaanmtr. Osmanl ordusunun kaleyi almas ve iindeki 30 bin muhafz kltan geirmesiyle de tamamlanmtr180. birlii yolunda atlan admlar da hep kerhen atlmtr. 8 Temmuz 1833 tarihli karlkl yardmlamay ngren Hnkar skelesi Antlamas Msr valisi Mehmet Alinin gazabndan ekinildii iin Babali tarafndan imzalanmt. ki dnya sava aras dnemde gelitirilen zel ilikilerin sebebi de Trkiyenin o dnemde hissettii yalnzlkt. Fakat artk zaman deimitir. mparatorluklar geride kalmt. ok uluslu irketlerin fink att gnmz dnyasnda jeopolitik arkaik bir fanteziden ibaret. Byk Oyun deiimi hala gremeyen gazetecilerin oyunu haline dnmt. oumuz fark etmesek de Souk Sava Trkiye iin bile bitti. Zamann Genelkurmay Bakan smail Hakk Karadaynn Mays 1998de gerekletirdii Rusya ziyareti bu bitii tescil etmitir181. ki lke arasnda stnde ok konuulmayan stratejik kar ortaklklar vardr. ok kutuplu bir dnya en az Rusya kadar Trkiyenin de menfaatine. Byk Amerikan

SAGADEEV, A., "Rusya ve Byk G deolojisi", Avrasya Dosyas Cilt:1, Say:1, 1994, Ankara CHERNAVSKY, Stanislav, "The Caucasus Vector of Russian Diplomacy.", Central Asia and the Caucasus: Journal of Social and Political Studies, 2000, no. 5: 94. 181 AKGN, Mensur ; stanbul Kltr niversitesi retim yesi
180

179

57

ryas Ulusal Fze Savunma sistemi yznden nkleer g dengesi kerse ve silahlanma yar yeniden balarsa, bundan Trkiye de zarar grecektir. Ayrca 1936 tarihli Montreux Boazlar Szlemesinin iki lke arasnda bir kader ba oluturduu da unutulmamaldr. Bu szlemenin herhangi bir nedenden dolay revizyonu kmesi anlamna gelecei, kmesinin de Boazlardan sava gemilerinin serbeste gemesine neden olaca dnldnde, kader bann gc kendiliinden ortaya kmaktadr. 6. Filoyu Karadenizde grmek istemeyen Rusya Trkiyeyi ho tutmak zorundadr. Her eyin tesinde iki lke arasndaki ticari balar giderek feda edilemez bir dzeye ulamaktadr. Trkiye doal gazda, Rusya kazanaca parada birbirine baml hale gelmektedir. Doal olarak karlarn her alanda kesimesi beklenemez. Trkiyenin eenistanda olanlar tasvip etmesi, Rusyann Kafkaslarda hegemonyasn pekitirmek iin yaptklarn sessizce kabullenmesi imkanszdr182. nemli olan rekabetin ibirliini zorlamayacak ekilde yaplmas, boru hatlar ve petrol gibi konularda deerlendirmelerin nyarglar yerine gereklere dayandrlmasdr. Yeni Rusya liderinin ilk adm Rusya Federasyonunu kurtarmak, devletin (SSCB gibi) dalmasnn nne gemek amacna ynelik olmutur. eenistann Federasyondan ayrlmasnn engellenmesi abalarnn yan sra, teki zerk cumhuriyet ve birimlere kar da nlemler alnmaya balamtr. 89 idari birimin liderlerinden oluan parlamento st kanad Federasyon Konseyi bugnk yapsyla fiilen ortadan kaldrlmaya, daha sembolik bir biime dntrlmeye balanmtr. Bu arada nde gelen blgesel yneticilerin katlmyla oluturulan Devlet Konseyi adl yeni kurum yalnzca danma organ statsnde tutulmutur. Parlamentonun alt kanad Duma artk eskisi gibi etkin ve Bakana muhalif deil. Bata Birlik fraksiyonu olmak zere Putine bal parlamenter gruplarn dnda, komnistler eski muhalif yapsn nemli lde kaybetmi, geri plana ekilmi durumda. ktidarn zaman-zaman ilgi gstererek blnmlnden de yararland sac-liberal partiler fazla aktif deil. Sonu olarak Putin Rusya siyaset sahnesine
Stanislav Cherniavskiy, The Caucasus Vector of Russian Diplomacy. Central Asia and the Caucasus: Journal of Social and Political Studies, 2000, no. 5: 94.
182

58

tmyle hakim durumda. Belki lkedeki tek gerek muhalif g, medya iinde yer almakta, zellikle de bata NTV kanal olmak zere Media Most yayn holdingi bnyesindedir. Burada Putinin oligark olarak nitelenen byk i evrelerine kar tutumuna deinmekte yarar vardr. Yeltsinin 1996 bakanlk seimlerini kazanmasna yardmc olan gler, daha sonradan lsz derecede Kremlini etkilemeye balamtr. Bunlarn bir ksmnn siyaseti ve/veya medya patronu kimlii de bulunmaktadr183. Putin, bata bunlar olmak zere iadamlarn siyasi adan korkuttu, Kremlinle aralarna mesafe koymutur. Bu arada fiilen basn zgrln snrlamtr. Ancak imdi sermayedarlar ve basn onlar Putinin izdii snrlar iinde kaldka daha fazla skmayacan gstermeye almaktadr. Tpk Byk Rusyay kurma amacnn imparatorlua ve SSCBye dn anlamna gelmediini vurgulad gibi. unu da ekleyelim: Putinin zerk cumhuriyet ve blge yneticilerine, i evrelerine ve medyaya kar att admlarn ne kadar demokratik olduu konusu, Rusyada fazla aktel deildir. nk son birka yl iinde yaplan anketlerin de gsterdii gibi, Rusya halk asndan kamu dzeni ve asayi, batl demokratik deerlerden ok daha nde gelmektedir ve geleneksel olarak gl ve otoriter lider aray toplumda hakimdir184. Putinin en byk avantaj, halk arasnda inanlmas g derecede popler olmasdr. Son bir yldr anketlerde Putinin poplarite dzeyi yzde 60-75 oranlarndadr. Att admlarla Rusya siyasi ortamna ve gvenlik organlarna tmyle hakim olmutur. Dnyada da kendini kabul ettirme yolunda nemli mesafe kat etmitir. Tecrbe eksikliini hzla gidermektedir185. 4.6. Putinin D Politikas Putin Rusya'snn temel d politikas ok kutuplu dnya tezine

dayanmaktadr. Daha nceleri Yevgeni Primakov tarafndan ortaya atlm olan bu

183 184

rnein, Boris Berezovski, Vladimir Gusinski gibi. MANSALI, E., "Kafkasya - Ortadou Terazisinde Politika ve Petrol", Cumhuriyet Gazetesi 185 http://www.mid.ru , (2003-02-24)

59

politika, ABD dnda kalan btn lkelerin karlarna seslenebilecek esneklikte grlmektedir. Avrasyaclk, bir doktrin olarak Rusyada da gndemde; Erol Mtercimler bu konuda unu sylyor186. Paralan sonras Rus d siyaseti birbiriyle atma halinde olan iki gr arasnda kalmtr: Bat ile btnlemeyi savunan Atlantiki Gr ve Rus halknn Byk Petro zamannda yaplan reformlarla zorla Slav izgisinden uzaklatrldn ve bu nedenle de reformlara son verilerek geleneksel deerlere dnlmesini gerektiini savunan Avrasyallarn gr bulunmaktadr187. Ayrca Rusyann kim tarafndan ynetilirse ynetilsin Halford Mackinderin jeopolitik merkez dedii topraklar zerine oturmu olduunu ve en gl imparatorluk geleneklerinden birinin varisi durumunda bulunduunu da ileri srebilirler. ABDnin Rusyann i anlamazlklarna karmasnn milliyeti bir kar harekete neden olabileceini belirten H. Kissinger nemli bir saptamas da u ABD ayn zamanda hem Rusyay hem de ini izole edebilir mi ve i tercihleri uruna in - Sovyet ittifak olasln yeniden canlandrmaya katlanabilir mi? Yine Fller slamc (anti emperyalist) hareketlerin ancak Mslmanlar arasnda etkili olabileceini belirttikten sonra korkusunu u saptamalarla ortaya koymaktadr. Statkodan memnun olmayan baka nemli devletler gayri resmi bir ittifakla g birlii ederek yeni dnya dzeninin evrimini etkileyecek nfuzu salamas ve bu dzende alglanan bat tekelini zayflatmaya almas, dnlebilecek bir eydir. Bir hkmet deiiklii durumunda in, Hindistan hatta Rusya da sahip olmayan lkeler kategorisi iin potansiyel liderlerdir. Ksa ve orta vadede eski komnist lkelerle birok nc dnya lkesinin reform abalar baarszlkla sonulandka, bir devletin ya da devletler grubunun yeni dnya dzeninden madur olmu lkelerin liderliine soyunmasn beklemeliyiz.188. Dikkat edilirse Fuller Yeni Dnya Dzeninin

MTERCMLER, Erol; 21. Yzyl ve Trkiye, Yksek Strateji Yaynlar, stanbul, 1997 http://www.foreignpolicy.org.tr , (2003-02-24) 188 ZBEK, N., Rus D Politikasnda Yeni Ynelimler, Avrasya Dosyas, Cilt:3, Say:4, 1996, Ankara, s. 44-98
187

186

60

herkes iin iyi olmadn kabul etmi durumdadr. Emperyalizmin byk yalan yavayava ortaya kyor. Ve emperyalistler giderek kayglanmaya balyorlar189. ABDnin Avrasyadaki menfaatlerini gvenlik, siyasi ve ekonomik olarak e ayran Ariel Cohen, unlar sylyor. ABDnin milli menfaati, Avrasyann istikrarn gerektirmektedir. Rusya ve BDTdeki kaos souk savatan kalma nkleer glerin zerindeki kontrol tehlikeye sokabilir, reform yanls hkmetleri devirebilir ve milliyeti anti batc rejimlerin oluumlarna neden olabilir.190 Cohen bu olasln engellenmesinin serbest piyasa adna byk bir zafer olacan da eklemektedir191. Btn bunlar bat emperyalizminin zellikle de ABDnin bu blgede anti emperyalist akmlarn glenmesinden rahatsz olduunu gsteriyor. Yani bir anlamda ne yapmamz gerektiinin ipularn da veriyor. Avrasyallara gre Bat dnyasnn bir paras olmalar durumunda Rusyann ve Ruslarn bir millet ve devlet olarak yaama anslar kalmyor192. Daha ok komnistler ve ar milliyetilerden oluan Avrasyallar Rusyann karlarn douda grmektedirler. Bu sreci Zeynep Da ise bu ekilde zetlemektedir193: Reformistler poplist politikalar ve ok terapi niteliindeki ekonomik reformlar nedeniyle giderek g kaybettiler. Btn bu gelimeler zerine Yeni Asyaclar diye adlandrlan grup nce i politikada ve giderek d politikada sz sahibi oldu. st dzey askeri ve sivil brokratlarn194 ban ektii Yeni Asyaclar; reformistleri topik olmakla sulamakta, srekli bir dostluun deil srekli bir karn varln vurgulamaktadrlar. D politikann demokrasi195 ve insan haklar gibi kavramlar zerine ina edilemeyeceini savunmaktadrlar. lke ekonomisini ve askeri yapsn Batyla entegre etmeye alan politikalar asimetrik bir bamlla yol aaca iddiasyla iddetle eletirmektedirler.
YILMAZ, M., Avrasya. Yeni Bir Uygarlk Yolu olabilir mi?, Trkiye Gnl, say:49, 1998, Ankara 190 ZKIRIMLI, Umut; Milliyetilik Kuramlar. Eletirel Bir Bak, Sarmal Yaynevi Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 1999, s. 34-35, 89 191 The Independent 192 KN, H., Trkiyenin eytan geni, Savunma ve Havaclk, cilt:12, no:1, 1998, s. 12-15 193 Kaynaklar: http://www.aydinlanma1923.org adresinden alnmtr. 194 SARIBAY, Ali Yaar; Kamusal Alan, Diyalojik Demokrasi, Sivil tiraz, Alfa Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 2000, 195 a.g.k. , s. 65-67
189

61

Sadece batya ynelik tek seenekli d politika yerine dikkatlerin in, Hindistan, ran gibi eitli blgelere ynelebilecei ok seenekli d politikay savunmaktadrlar. Yeni Asyaclarn bak asnda Rusyann jeopolitik gerekliliinin nemli rol oynadn grebiliriz. Bu yazlanlara baklnca Trkiyede gerek anlamda Avrasya seeneini savunanlarn sylemleriyle bir ok ortak nokta gze arpmaktadr. Biz Kemalistler lkemizin ulusal karlarn savunurken Rusyada da Yeni Asyaclarn (ya da Avrasyaclarn) kendi ulusal karlarn savunduklarn gryoruz196. ki lkedeki Avrasyaclar da gerek dman yani ABD ve Bat emperyalizmini doru olarak belirledikten sonra ikinci admda emperyalizme kar daha gl bir kar koyuu gerekletirebilmek iin blgesel ibirliinin yollarn aramallardr. Bu iyimser gelimeye karn Rusya ile nemli sorunlarmz olduu da ortadadr197. D politika-d ticaret ban ncelikli klan Putin, bu yeni anlay yaygnlatrmak iin youn aba sarf etmektedir. Yeltsin dnemine kyasla Putin zamannda d gezi ve temaslarda kat-kat art gzlenmektedir. Bu aktifliin dayand yeni politikann yneldii geni yelpazeyi, Putinin gittii lkeler198 de gstermektedir: Bu lkeler ngiltere ve Almanya, Kuzey Kore ve Kba, Belarus ve Azerbaycandr. Putin Bat ile ibirliini savunan pragmatik199 bir lider. Ama ulusal karlarn Batnn siyasi tavrlaryla rtmedii noktalarda Rusyann kendi tavrn koymas gerektiini dnmektedir. rnein, batdan byk krediler beklentisiyle ranla askeri ticareti askya alan 1995 ernomrdin-Gore anlamasndan geen Kasm aynda vazgeilmitir; bu arada Rusya silah satlarnda son yllarda kaybettii konumu yeniden kazanmak iin bizzat Putinin bakanlnda kurulan bir komisyonla birlikte bir

ONAY, Yaar; Rusya ve Deiim, Nobel Yaynlar, 1. Bask, Ankara, 2002, s. 79-90 http://www.aydinlanma1923.org/sayi/21/21-04.htm , (2003-02-23) 198 PUTNin yapt tm d geziler resmi Web Sitenda, yapt konumalar, imzalad uluslararas antlamalar ve igzar seyahatler sras ile detayl bir ekilde yaynlanmtr. almada kullanlan tm bilgiler bu siteler takip edilerek derlenmitir. :. http://www.putin.ru , http://www.kremlin.ru , (2003-0219) 199 Trkeye Kelime Tercmesi Pratik ve Yararl eklindedir.
197

196

62

ataa kalkmtr200. ncelikli blgelerin banda ise Rusyann dnda 11 eski Sovyet cumhuriyetinin de yer ald Bamsz Devletler Topluluu gelmektedir. Orta Asya, Kafkasya, Orta Dou ve Balkanlar201 iin yeni ve daha aktif politikalar oluturulmaya allmaktadr. in, Hindistan ve Japonya bata olmak zere d politikann dou cephesi pekitirilmektedir. Uluslararas ilikilerde eski ideolojik kalplar ve dostluk nutuklar yerine, ekonomik ibirlii ve zellikle de enerji konular ne kmaktadr. zbekistan tehdit eden slamc radikal gler, Kazakistanda Rus aznln sorunlar202, Kafkasyada Karaba ve Abhazya gibi sorunlar ve Rus sleri ileriki dnemde Rusyann etkinliini arttrmak iin kullanaca noktalar arasnda olacaktr. Duma, blge hkmetlerinin203 d bor almasn yasaklayan yasa tasarsn da ikinci oylamada onaylad. 305 milletvekilinin kabul oyu kulland oylamada, 5 milletvekili ekimser kald, ret oyu kmamtr204. Tasar, anayasa gerei Duma tarafndan yaplacak 3. oylamadan sonra parlamentonun st kanad Federasyon Konseyi`ne gnderilecektir. Yasa tasars Federasyon Konseyi`nden de geerse Rusya`da ancak birka blgenin d bor alabilme imkan kalacaktr. 1998 ekonomik kriziyle beraber Rusya blgelerinin ayr olarak d bor almlar, merkezi hkmeti ok zor duruma sokmutur. Rusya hkmetine ekonomik nerilerde bulunan ve blge hkmetlerinin salam bte yapmalarn salamaya alan RusyaAvrupa Ekonomi Siyaseti Kurumu`ndan Rory MacFarquhar, Rusya Federasyonu`na bal cumhuriyet ve blge hkmetlerinin d bor almasn yasaklayan yasann gl bir mali politika olduunu bildirmitir.

Engin VURAL ALI, aban H.; Hayaletbilimi ve Hayali Kimlikler. Neo-Osmanllk, zal ve Balkanlar, izgi Kitabevi Yaynlar, Konya, 2001, s. 37-45 202 Moscow And Astanas Three Priorities 21 June 2000, Current Digest of the Post-Soviet Press, 19 July 2000: 17. 203 Blge Hkmetleri Hakknda Ayrntlar:. http://www.government.gov.ru adresinden (2003-02-19) tarihinde alnmtr. 204 http://arama.nethaber.com , (2003-01-22)
201

200

63

4.6.1. Putinin eenistana Ynelik Uygulad Politika 1996 Austos kaytlarna gre eenistan'n son resmi stats 2001 tarihine kadar ertelenmitir. Bu zamana kadar eenistan resmi ordu komutan Aslan Mashadov'un devlet bakanlnda bamsz kabul edilmektedir. Bununla beraber Moskova'ya gre bu yenilgi utan vericiydi ve her iki tarafn da almak ve birbirlerini snamak iin yaptklar bir savamtr. ncekilerden daha hrsl ve saldrgan biri olan Putin'in atanmas, ayaklanma olan blgelerde ordu tarafndan yaplacak olan yeni uygulamalarn habercisi olmutur. 1999 Ekimi'nde Moskova'da apartmanlarda bir ok kiinin lmne ve pek ok maddi zarara sebebiyet veren bir dizi bombalama olaylar aibeli bir biimde eenlerin sulanmasnda bahane olarak kullanlmtr. Bu olaydan een ayrlklarn sorumlu tutan hkmet vakit kaybetmeden ayaklanma blgelerine saldr dzenlemeye balamtr. Kampanyay gerilla muhalefet kuvvetlerine kar, bakent Grozni'yi yok eden ve dier ehirleri de enkaz yn haline getiren Rus glerinin stn gelmesi karakterize edilmektedir. Daha nce olduu gibi sava sreci yava ve dolambalyd. Kitle imha silahlarnn sistematik olarak kullanm ve ar silahlarla yaplan hcumlar izne balyd205. Ancak 2000 ylnn ilk aylarnda Rusya, ulusal ve uluslararas protestolar dikkate almayarak eenistan' tamamen idaresi altna almtr. Dalardan gerilla saldrlarna devam eden savalar ile eenlerin stratejisi Rusya'y mmkn olduu kadar uzun sre denge d tutmaktr206. Rusya parlamentosunda eenistan' temsil edecek yenin belirlenecei seim ncesi direniiler Moskova ile ibirlii yapan eenler'e ynelik saldrlarn younlatrd. nterfaks Ajans'nn haberine gre, Urus - Martan kasabas Belediye Bakan'nn olu, evinin kapsn alarak, "Sana Moskova'dan paket geldi" diyenlerin
http://www.chechnya.com , (2003-02-23) MANSUR, Raul; Moskova. Grsel Gezi Rehberleri Serisi, Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara, 1999, s. 45-100
206 205

64

brakt bombal antann patlamasyla ld. Seime aday olarak katlan sa brahimov'un evine de bombal saldr dzenlendi. brahimov'un olunun hafif yaraland saldr, evredeki evlerde de hasara yol at. Bu arada Rusya Devlet Bakan Boris Yeltsin'in doduu Yekaterinburg kentinde faaliyet gsteren mafya grubu, seimlere katlmak amacyla parti kurdu. Moskova'da yaynlanan zvestiya gazetesinin manetten verdii habere gre, blge halknn yakndan tand Uralma adndaki yasad grubun yelerinden bazlar sabkal, bazlar da polis tarafndan aranan kiiler. Kurulu belgelerinde mafya partisinin amacnn, "halkn isteklerinin toplumsal ve siyasi yaama aktarlmas olduu" belirtilmektedir. Kentte ksa bir sre sonra belediye, valilik ve Rusya parlamento seimleri yaplacaktr. Rusya'da imdiye kadar ok sayda mafya yesi, dokunulmazla kavuabilmek amacyla seimlere katlmt. Ancak, mafyann "resmen" parti kurduu ilk kez grlmektedir207. zvestiya'ya gre, parti lideri Aleksandr Habarov, 1996 ylnda, izinsiz silah tamak dahil, deiik sulardan tutuklanm bir kiidir. Habarov'un yardmcs ve hareketin "iki numaral" ismi iadam Aleksandr Kruk, partinin "kasas". 23 kurucu arasnda yer alan "baba" lakapl Konstantin Tsganov, polis tarafndan arand iin Rusya dna kam bir kiidir. zvestiya, Yekaterinburg polisinin ksa bir sre nce dzenledii operasyonda "baz parti mallarna el konulduunu" yazmtr. Gazetenin szn ettii "parti mallar", sekiz kalanikov, be tabanca, tanksavar mayn ve ok sayda mermiden oluuyor! Siyasi mcadeleyi silahla yrten partinin faaliyetlerinin banda ise, seimlerdeki olas rakiplerinin telefon konumalarn dinleyerek antaj yapmaktr. Mafya partisinin asl gelir kaynan ise, Yekaterinburg'taki bal reticilerinden ton bana 200 dolar hara almak. Kent Valisi Eduard Rossel, blgede Uralma adnda bir mafya grubu olduunu kabul etmemektedir, ancak gvenlik kuvvetleri parti yelerine kar gizli operasyonlarda bulunmaktadr. in ilgin yan, parti tznde,

207

SAM, H., "Avrasya Seenei", nc Kadro, say 7/8, 1998, Eskiehir

65

"yeleri partinin, parti de yelerinin davranlarndan sorumlu deildir" maddesinin bulunmas. zvestiya, "Mafya partisi ciddi-ciddi seimlere hazrlanyor" diye yazd. nternette direniilerin grn yanstan Kavkaz sitesi de, "hain" olarak niteledii drt kiinin "cezalandrldn" duyurdu. Kavkaz, eriat mahkemelerinin Moskova ile ibirlii yapan 34 kii hakknda lm cezas karar aldn, 80 kiinin dosyalarnn ise incelendiini belirtti. een Yksek Askeri Konseyi yesi Supyan Abdullayev, bugn yaplacak seimleri, "anlamsz bir siyasi ov" olarak niteledi. Oylamay "yasad" olarak tanmlayan Abdullayev, "Ruslar, seimi engellemeye alacamz sylemektedir. Ama, olmayan bir ey engellenmez ki "dedi. Rusya'da parlamento seimleri geen aralk aynda yaplm, ancak iddetli atmalar nedeniyle eenistan'da sandk kurulmamt. Putin bu olayla beraber ok puan toplad ve bylece Yeltsin de nihayet, keyifsiz208 olduu aka grlen bakanlk koltuunu bakasna devretmek gerektiini hissetti209. Keyifsiz bakan yeni yln banda emekliye ayrldn aklad. 2000 Mart'na ayarlanan bakanlk seimlerinde Putin'in oylarn % 50'sini alarak ilk turu almas biraz srpriz oldu. Bastrlm eenya soruni zlmedii takdirde Putin dikkatini Rusya'nn bozuk siyasi ve ekonomik yaplar zerine younlatramayacakt. Bunun ilk belirtileri arasnda Putin'in birok hkmet tarafndan benimsenen geni zerklik uygulamasn kstlamay nermesi gsterilebilir210. Putin'in yakn ilikiler iinde bulunduu FSB nin211 byk bir rol ile grevlendirildii de gayet aktr. lke dnda Putin'in en byk soruni, batda hkmetin puan toplamasn salamak ve destek bulmaktr ve buna dayanarak finansal kaynak bulacan ummaktadr. Daha geni adan bakldnda Gvenlik Konseyi'ne srekli yelii Rusya'ya st seviyede ses getirmektedir, fakat bir zamanlar etkisinin
http://www.rambler.ru , (2003-02-23) Moscow And Astanas Three Priorities 21 June 2000, Current Digest of the Post-Soviet Press, 19 July 2000: 17. 210 YELTSN, Boris; Geceyars Gnlkleri, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2000, s.1245, 98-100 211 Rusas Federalnaya Slujba Bezopasnosti gibi olan, 3 szcn ba harflerinin birleimiyle ortaya kmtr. Trkeye tam tercmesi Federal Gvenlik Servisi eklindedir. http://www.fsb.gov.ru , (2003-01-22)
209 208

66

youn olduu dnyann pek ok blgesinde -rnein Orta Dou ve Afrika- arl gz ard edilmektedir. Yeltsin dnemi boyunca Ruslar Putin'den ve yeni babakan Mikhail Kasyanov'dan daha ok ey beklemilerdir212. 4.6.2. Putinin Kafkasya Politikas Gorbaov ve Yeltsin dnemi boyunca, Kafkaslarda at koturarak, bir yandan Rusya'nn paralanmas ve denetim altna alnmas srecini hzlandran, dier yandan da kendine yeni hegemonya alanlar aan ABD emperyalizmine son yllarn en sert cevab, Putin dneminde verildi. Putin, Rusya'nn "arka bahesi" olarak grd Kafkaslarda Rusya'nn kontroln artrmak ve istikrar istiyordu213. Bu, ABD'ye blgede gzda vermeyi de gerekli klmas bakmndan, askeri icraat ve tehditlerin baat rol oynad bir sre olarak yaand. eenya harektyla bu dorultuda ciddi bir adm atan Putin, Rusya'nn 1989'da ekilmek zorunda kald Afganistan' bombalamakla tehdit etti. Afganistan'a duyduu bu "zel ilgi"yi Afganistan kaynakl kkten dinci silahl hareketlerin blgeyi kartrmasyla aklamaktayd. Putin iktidarnn Kafkaslar'a ynelik bu yeni militarist politikas, Bak-Ceyhan Boru Hatt, Mavi Akm projesi ve daha bir dizi projede ABD'nin Kafkaslar'daki piyonu olarak rol oynayan Trkiye'yi de orta ve uzun vadede tehdit eden bir nitelik tayor. ABD nin bugn Kafkasya blgesine olan merak hem Kafkasya blgesini NATO iine almak214 hem de blgenin inkar edilemez petrol kaynaklardr. Bugn Azerbaycanda ngilterenin BP Amoco AOC ve ABDnin dier petrol irketleri faaliyettedirler. Bu byk Petrol irketleri neredeyse ABD nin Kafkasya Politikasn ynlendirilmesinde ve ynetilmesinde nemli rol stlenmi irketten ziyade bir d Politika belirleyici aktr konumundadrlar.

http://www.uluslararasiegitim.com/ulkeler/rus/yasam/tarih.asp , (2003-01-22) Stanislav Cherniavskiy, The Caucasus Vector of Russian Diplomacy. Central Asia and the Caucasus: Journal of Social and Political Studies, 2000, no. 5: 94. 214 The USA Leadership Challenge Foreign Policy Into The 21 st Century, s. 14
213

212

67

4.6.3. Putin'in Avrupa Politikas ve Dilerinde Operasyon Hazrl Rusya Devlet Bakan Vladimir Putin'in, Dileri Bakan gor vanov'u grevden almaya hazrland ne srlmektedir. Gereke, vanov'un Bat ile ilikileri gelitirmekte yetersiz kalmasdr. vanov'un, Putin'in 11 Eyllden sonra uygulad d politikay tmyle benimsemedii ve zaman-zaman sivri klar yapt konusu daha nce de defalarca gndeme gelmitir215. u gnlerde Putin'in yeni bir dileri bakan aray iine girdii sylentileri yaygnlam bir durumdadr. Geen hafta Putin'in, vanov'un yerine liberal Yabloko Partisi lideri Grigoriy Yavlinski'yi getirmeyi planlad ne srld. Rus haber sitesi Lenta.ru'nun Kremlin yetkililerine dayandrarak ortaya att iddiaya gre Putin, almalarndan memnun kalmad Dileri Bakan'n deitirmeyi ve muhalif Yavlinski'yi iktidara kazanmay amalyordu. Rusya'nn kaliteli diplomatlara sahip olmadndan yaknan Putin, dileri bakanl personelini ve Bakan vanov'u216 bat medyas ile baarl ilikiler kuramadklar gerekesiyle ar bir ekilde eletirmitir217. Ancak daha sonra bu iddia yalanland ve konunun daha ok, seimler arifesinde puan almak isteyen Yabloko Partisi tarafndan gndeme getirildii vurguland. Ancak bakann deiecei konusundaki sylentiler ortadan kalkmad. Son iddiaya gre, Putin, bir hemehrisini, Petersburg niversitesi Rektr Bayan Verbitskaya'y dileri bakan yapmak istemitir218. Sylentilerin bir blm de, Rusya liderinin yaknda dileri bakanlnda bir temizlik harekatna giriecei ve bu arada, pek ok bykeliyi grevinden alarak Kremlin'e yaknlyla bilinen Tek Rusya Partisi'nin parlamentoya girmesi istenmeyen yeleri iin yer aaca yolundadr219. Brzeszinski; ncelikle Avrasyann nemini

VANOV, gor Sergeyevi; Rusyann D Politikas ve Dnya (Makaleler ve Toplantlardan derleme), Uluslararas likiler Moskova Devlet niversitesi, Rusya Siyaset Ansiklopedisi ROSSPEN Yaynlar, Moskova, 2001, s. 34-45, 143 216 a.g.k. , s.21-32 217 a.g.e. , s. 93 218 St. Petersburg Press, 2003-02-26 219 http://www.rusyaonline.com/devlet.shtml , (2002-08-03); Haber yaym tarihi: 7/18/02

215

68

anlatyor. Avrasyaya egemen olan g dnyann en ileri ve ekonomik olarak verimli blgesinden ikisini kontrol edebilmektedir220. Dnya nfusunun yaklak %75i Avrasyada yaamaktadr ve hem ekonomik giriimler hem de yer alt zenginlikleri bakmndan dnyann fiziksel zenginliklerinin de ou oradadr. Avrasya dnya GSMH snn %60na ve bilinen enerji kaynaklarnn drtte ne (%75) sahiptir. Avrasya ayn zamanda dnyann siyasal olarak en iddial ve dinamik devletlerinin bulunduu yerdir. ABDden sonra en byk alt ekonomi ve en byk alt silah alcs Avrasyada bulunmaktadr. Dnyann biri hari resmi olarak bilinen tm nkleer gleri ve de gizli nkleer glerinin tm Avrasyada bulunmaktadr. Blgesel hegemonya ve kresel etki heveslisi olan, dnyann en kalabalk nfuslu iki devleti Avrasyaldr. ABD nceliinin btn potansiyel siyasi ve ekonomik meydan okuyucular Avrasyaldr. Bereket versin ki Avrasya ABDye gre, siyasal olarak bir btn oluturmak iin fazla byktr. Merkezi oyuncularn ve kilit mihverlerin nceden belirlenmesinin Avrasya ktasndaki potansiyel byk meydan okunmann nceden grlmesine yardmc olacan syledikten sonra u soruyu soruyor. Avrasyac ekol Turan halklarnn (Fin-Uygur, Mool, Trk, Manu,) etnokltrel balarn ve skit, Hun, Gktrk, Mool imparatorluklar gibi devletler erevesinde siyasi kader birliini ne srmekte, Ruslarn da tarih boyunca bu evre iinde bulunmalarndan tr bunlarla btnletiini dolaysyla bir Avrasya Turan halk olabileceini savunmaktadr. Ancak baz Rus kar evreleri bilimsel adan deil, siyasal oportnizm asndan bu tezleri yozlatrarak, Avrasya milletleri zerindeki mevcut Rus egemenliine yeniden meruiyet kazandrma peindedirler. lk, Rus Avrasyaclyla Trk Avrasyacl arasndaki mcadelenin younlamasnn Sultan Galiyevin bakaldrsyla ortaya ktn da ekliyormu221. Oya A. Mugisuddin Rus milliyetiliinin gittike daha ven bir hal aldn ve bunu kkten dincilikle birletirdiini batnn ise Avrasyada byk bir politik otorite boluu yaanarak blge istikrarnn bozulaca endiesiyle Rusyaya arka ktklarn belirtiyor.
220

ROSE, Richard & MUNRO, Neil; Elections without Order. Russias Challenge to Vladimir Putin, Cambridge University Press, http://www.cambridge.org , Cambridge, UK, 2002, s. 101 221 http://www.mid.ru , (2003-02-26)

69

Artur Sagadeev de SSCB dnemindeki Ruslatrma politikalar ile arlk rejiminin byk g ideolojisi222 arasnda bir devamllk olduunu yeni SSCB yneticilerinin proletarya enternasyonalizminden vazgeerken bile byk g ideolojisinin deimediini bu eilimin Rusya federasyonu dneminde de srdn vurguluyor. Stephen Blank, ran ve Rusyann genellikle Kafkasya ve Orta Asyada enerji konusundaki gelimeler zerinde Batnn kontroln veya etkisini engellemek iin uyum iinde hareket ettiklerini belirtmenin yannda Rusyann d politikas hakknda u yorumu yapyor223. Hangi yeni Avrasya koalisyonlar olasdr. hangileri ABD karlar iin en tehlikelileri olabilir ve bunlarn nne gemek iin ne yaplabilir.224 Brzesinskinin Avrasya satran tahtasnda oynanacak oyunda ekindii hamleler unlardr. Orta alan (Rusya) Baty reddeder, iddial bir tekil oyuncu olur ve Gney zerinde kontrol elde ederse, ya da byk doulu oyuncularla bir ittifak kurarsa, o zaman ABDnin Avrasyadaki ncelii ciddi biimde daralr. Ayn ey, iki byk doulu oyuncunun bir ekilde birlemeleri durumunda da sz konusu olabilir. 4.7. Rusya Trkiye likileri Nadir zbek u yorumu yapyor. Trkiyenin Kafkasya225 ve Orta Asyada enerjik bir politika yrtme arzusu Rus d politikasnda226 Avrasyac vurgularn imdi olduu kadar keskinlemedii hayli erken dnemlerde bile Rusya ile Trkiyenin kar karya kalmasna yol amtr.227

SAGADEEV, A., Rusya ve Byk G deolojisi, Avrasya Dosyas Cilt:1 Say:1, 1994 Ankara RAD, Ahmed; Orta Asyann Dirilii. slam m, Milliyetilik mi?, Cep Kitaplar Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 1996, s. 23-28 224 CHASE, Robert; HILL, Emily; KENNEDY, Paul; Eksen lkeler. Gelien Dnyada ABD Politikasnn Yeni Hatlar, Sabah Kitaplar, 1. Bask, stanbul, 2000, alnt 225 a.g.m. 226 VANOV, gor Sergeyevi; Rusyann D Politikas ve Dnya (Makaleler ve Toplantlardan derleme), Uluslararas likiler Moskova Devlet niversitesi, Rusya Siyaset Ansiklopedisi ROSSPEN Yaynlar, Moskova, 2001, s. 3-19, 23-89, 124, 143-147 227 RAD, Ahmed; Orta Asyann Dirilii. slam m, Milliyetilik mi?, Cep Kitaplar Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 1996, s. 34-98
223

222

70

Bu yorum da gsteriyor ki Rusyada reformistlere kar Avrasyac228 eilimler g kazanyor. 1992 ylnda Rusya Federasyonu Bakanlk danmanl yapan Sergei Stankovi ise D politikamzda Atlantikilik ve Avrasyaclk olarak tayin edilmi iki yol ortaya kmtr dedikten sonra Rusyann dou ve bat arasnda yeni bir denge aramas gerektiini sylyor. rfan lk Avrasyaclk adyla bilinen tarihilik ekolnn dnsel nderlerinin Prens Trubetskoy, G. Vernadski, P. Savitski gibi Rus Milliyetileri olduunu ve balca tezlerinin Avrasya milliyetilii ve Avrupaya kar gvensizlik olduunu sylyor, ve ilgin bir yorumda bulunuyor. Avrasyac tezin Rus dncesindeki rolyle Yusuf Akurann Tarz- Siyasetinin hemen-hemen ayndr diyebiliriz. Ancak siyasi hedefler farkl kimi zaman birbirine kardr229. Rusyann temel hedefi BDTnin kendi himayesi altnda yeniden

birlemesidir. Blank Rusyann bugnk stratejisinin arlk ve Sovyet bl-ynet politikalarndan olutuunu230, Rusyann; sler ve kalc stratejik destek noktalar elde etmek AKKAy deitirmek kendine zel bir nfuz sahas oluturmak ve yerel enerji sektr zerinde kontrol ele geirmek iin Grcistan ve Azerbaycana kar ayrlklar desteklediini sylyor. Mevlt Tikence de Rusyann 1992den itibaren BDTyi kendi federasyonunun doal bir paras olarak grmeye baladn Kafkaslardaki lkeleri birbiriyle attrdn olmaz ise bu lkelerdeki etnik gruplar iinde yaadklar lkelerle attrarak szde arabulucu olarak tekrar blgeye nfuz etmeye baladn ve bunun sonucunda Grcistan ve Azerbaycann BDTye girmek zorunda kaldklarn sylemektedir231. Tm bu veriler bizim Avrasyaclmzn232 bu blgede anti emperyalist bir ibirliini hedeflerken Rusyadaki Avrasyacln daha yaylmac ve blgeyi kontrol amac tadn gsteriyor. Rusyann son yllardaki d politikas bunun rneklerini veriyor. Ama yinede batc reformist eksenin dna klmas potansiyel olarak
BUZE, . Avrasyann Gc - ABDnin Avrasya Jeostratejisine Kar Avrasya Seenei, Aydnlk YILMAZ, M., Avrasya. Yeni Bir Uygarlk Yolu olabilir mi?, Trkiye Gnl, say:49, 1998, Ankara 230 CROZIER, Brian; The Rise and Fall of The Soviet Empire, An Imprint of Prima Publishing, National Review, California, USA, 2000, s. 67, 98-102, 105 231 Stanislav Cherniavskiy, The Caucasus Vector of Russian Diplomacy. Central Asia and the Caucasus: Journal of Social and Political Studies, 2000, no. 5: 94. 232 BUZE, . Avrasyann Gc - ABDnin Avrasya Jeo stratejisine Kar Avrasya Seenei, Aydnlk
229 228

71

nemlidir. stelik grlyor ki Ruslarn da iinde blgesel bir g birliini savunanlar da var. Bu srecin sonunda Ruslar da, Trkler de blgesel ibirliinin gerekliliini daha iyi kavrayabileceklerdir. ki lke de Batdan hibir faydann gelmediini anlayacaklardr diye umuyoruz. ABD bugn dnya zerindeki kresel hakimiyetini srdrebilmesinin n koulunun Avrasyaya hakim olmak olduunu kavram bir durumdadr233. Nitekim Zbigniew Brzezinski hem katld sempozyumlarda hem de Sabah Yaynlar tarafndan baslan Byk Satran Tahtas Amerikann ncelii ve Bunun Jeo - Stratejik Gerekleri adl kitabnda bunu aka ortaya koyuyor. ABD Avrasyadaki etkinlik mcadelesinde Trkiyeyi bir piyon olarak kullanmak istemektedir234. Son olarak ABDnin batl partnerleri tarafndan Bat evresindeki tneinden karlmas otomatik olarak ABDnin Avrasya satran tahtasndaki oyuna katlmnn sona erdii anlamn tard. Brzesinski SSCBnin Yugoslavyann ve Irakn paralanmasndan tatmin olmam ki Rusyann e blnmesini nerirken (Bir Avrupa Rusyas, bir Sibirya Cumhuriyeti, ve bir Uzakdou Cumhuriyeti) bir yandan da Trkiye ve rann ulusal btnlklerinin belirsiz kaldn iddia ediyor. Acaba bu bir saptama m yoksa bir temenni midir?235 . Kimi aydnlarmz da Avrupa tarafndan dlanmamz ABD ile ibirlii yaparak dengeleme stratejisinin gelecekteki sonularn yeterince gz nne almadan, blgede ABD politikalarnn ortakln destekliyorlar. Baz dnce adamlarmzn ve yazarlarmzn son dnemde Brzeznskinin kitabna bolca atfta bulunduklarn ve Trkiyenin d politika seeneklerini ABDninkilerle uyarlamaya altklarn grmekteyiz236.

CHASE, Robert; HILL, Emily; KENNEDY, Paul; Eksen lkeler. Gelien Dnyada ABD Politikasnn Yeni Hatlar, Sabah Kitaplar, 1. Bask, stanbul, 2000, s. 45-46, 100-123 234 a.g.m. 235 MANSALI, E., Brzesinkinin Anmsattklar, Cumhuriyet Gazetesi 236 ARI, Tayyar; Uluslararas likiler ve D Politika, Alfa Yaynlar, 3. Bask, stanbul, 1999, s. 12-56, 78, 89-115

233

72

kr

Elekda

unlar

sylyor:

Bu

noktadan

hareketle

Brzesinski

Washingtonun ana hedefinin, Avrasyann alt byk stratejik oyuncusu olan, Fransa, Almanya, Rusya, in, Japonya ve Hindistann aralarnda birleerek Amerikaya kar ittifaklar oluturmalarn nlemek olmas gerektiini vurgulamaktadr. 21. asrda237 Washingtonun Avrasya stratejisi ABDnin gvenlik ve refah iin olduu kadar, sper g statsnn korunmas asndan da hayati nem tayacaktr. Avrasyadaki zel jeostratejik konumu nedeniyle, Trkiyenin ABD stratejisi erevesinde nemli bir yere oturtulmas beklenmelidir. Hazar - Ceyhan238 boru hatt projesiyle Trkiyenin enerji retim projelerine ABD tarafndan verilen destek bunun ilk iaretleri olmaktadr. Ergun Balc da petrol boru hatlar konusunda, Elekda destekliyor. Brzezinskinin belirttii gibi ABD gerek Avrupa gerekse Asyada tek bir lkenin egemen olmasn istemez. ABDnin Avrasyada tek lkenin tek lkenin egemen olmasn engelleme politikas gnmzde de devam ediyor. ABD bu nedenle Orta Asyada ve Kafkasyada petrol yollarnn Rusyann denetimi altna girmesini engellemek iin Bak - Ceyhan boru hatt projesini desteklemektedir.239 Hasan Kni ise burada farkl bir tutum izleyerek, unlar sylyor. Trkiyenin stratejik yanlgs belki de Rusya Federasyonunun etkin olduu bir alanda enerji sahasnda etkin olmak iin bu alana uzaktan mdahale eden ABDyle anlamasdr. 1996 ylndan itibaren ABDnin Avrasya enerji koridorunda Trkiyeyi desteklemesi, batnn yannda bu kadar kaytsz artsz yer alan bir devlete inin ve Rusyann duyduu gvensizlik nedeniyle imdilik pek baarl bir ortam olarak gzkmemektedir.240

KENNEDY, Paul; Yirmi Birinci Yzyla Hazrlanrken, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, 2. Bask, Ankara, 1996, s. 210-234 238 Russia Defines Its Priorities On The Caspian, 18 July 2000, Current Digest of the Post-Soviet Press, 16 Aug. 2000: 17; Making The Caspian A Sea Of Peace and Stability, 28 July 2000, Current Digest of the Post-Soviet Press, 23 Aug. 2000: 16. 239 RAD, Ahmed; Orta Asyann Dirilii. slam m, Milliyetilik mi?, Cep Kitaplar Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 1996, s. 35-56 240 BRZESNSK, Z., Byk Satran Tahtas Amerikann ncelii ve Bunun Jeo-stratejik Gerekleri, 1998

237

73

Erol Manisalnn bir sredir dile getirdii nemli bir gerek ise blgede Brzesinskiye uyup Rusyay karmza almamzn Trkiyenin ulusal karlarna241 uygun olmadn gsteriyor. nk ABDnin blgedeki kar Trkiyeninkinden farkl. Trkiye petrole ihtiya duyarken ABD yeni petrol alanlarnn almasn istemiyor. Iraka srarla ambargo uygulanmasnn nedenini bir dnn. Bu da Bak Ceyhan senaryosunun bir aldatmaca olduunu dndrtyor. Manisal, bununla ilgili olarak u yorumu yapyor. ABDnin karlar ran dnda Krfezdeki reticilerin karlar ile zdelemitir. Hazarda byk apl retime geilmesi Ortadou hracatlar ve ABDnin zararna olur. ABD Hazar petrollerini en az 15 - 20 yl sonra, o da ancak kendisi Hazarda yneten konumda ise devreye sokmak istemektedir. 4.7.1. Putin Siyasetinin Trkiyeye Etkisi Korkulann aksine Putinin iktidara gelmesi Trkiyeyi hemen-hemen hi etkilemedi. ki lke arasnda buzlar zaten Yeltsin dneminde erimiti. Ankara Adriyatikten in Seddine safsatasn terk etmi, AKKAnn kanatlar sorunu ABDnin att son dakika golyle zlm, eenlere derin devlet-PKKya Duma destei son bulmu, Kbrsa niyet S-300ler Girite ksmet olmu, Trkiyeyi yakndan ilgilendiren Karaba konusunda Moskova daha adil bir politika benimsemitir. ki lke arasndaki tek srtme unsuru olan Boazlardan gei ise, BakCeyhan projesinin gerek rakibinin Bak-Novorossisk hatt olmadnn anlalmas ve eski Deniz Kuvvetleri Komutan Gven Erkayann banda olduu bir ekibin abalar sonucunda zmlenmitir242. Putin ibana geldiinde nnde pek ok sorun bulmutu. Ama bu sorunlarn arasnda Trkiye yoktu. Trkiye bir rakip ya da hasm olmaktan ok Mavi Akm ve dier projelerle ibirlii yaplabilecek bir lkeydi. Yine, Erol Manisalnn Brzezinskiyi

Ulus-Devletlerde kar kavram iin :. MACHIAVELLI, Niccolo; Il Principe. The Prince Hkmdar, ule Yaynlar, stanbul, 1997 incelenebilir. 242 http://www.evrensel.net , (2003-02-26)

241

74

eletirisi de ok nemli. Brzezinski ABDnin nasl tek stn g konumuna geldiini ilgin itiraflarda bulunmaktadr243. ABD yalnzca ekonomik, askeri, teknolojik ve kltrel hegemonyas ile deil ad uluslararas olan byk kurulular istedii gibi ynlendirebildii iin tek stn g olmutur diyor. Bunlar byk lde bilinen eyler. Brzezinski daha ilgin bir ey sylyor. ABD istediklerini uzlamaya ve diyaloga ak bir yntemle yaptrr diyor. ABD hegemonyasnn gerektirdii bir dzen kurmu; o zaman dier devletler, kurumlar, firmalar, bireyler ne yapacaklardr. Manisal ABDnin dmen suyuna gitmek gerektiini syleyenleri eletirerek, bunlarn gstermelik uzlama ve diyalog yntemini bazen bar bazen demokrasi diye yutturabileceklerini sylyor ve yle devam ediyor. Baka bir gr ise daha farkl rzgarlar estirir. Toplumsal (ulusal) karlar esas almak dayatmalara direnmek. 244 Graham Fuller ve Ian Lesser ise aka unu dile getiriyorlar. Avrupa kendi perspektiflerine gre karlar baka bir yerde, Mslman dnyasnda olan bir lkenin gvenliiyle ilgili otomatik bir sorumluluk stlenme konusunda gitgide isteksiz bir hale gelebilir. Bu Trkiyeye felaket getirecek, ABD Trk ibirlii umutlarn ciddi bir ekilde kstlayacak ve bunun uzants olarak, ABDnin Kafkaslar ile Ortadoudaki hareket serbestisini azaltacaktr.245 stelik ticaret hacmi srekli artmakta, Moskovay Enka-Ko ortakl doyurmakta, askeri teknolojik ibirlii gelimekteydi. Ancak lkeye Orta Asya ve Kafkaslarda oynayamayaca arlkta roller bienler, blge lkelerinin tercihlerine ramen nderlik etmesi gerektiine inananlar, Batya corafyadan baka satacak bir eyimiz olmadn sananlar Putinin iktidara geliinden hi holanmadlar. Kafkaslarn istikrar iin att admlar eletirdiler. Ankaray basiretsizlikle suladlar. Neyse ki iki lke arasndaki ilikilerin seyrini deitiremediler246.
TKENCE, M., "Rusya Federasyonunun Orta Asya Politikas", Strateji, 96/3, Ankara SARTOR, Giovanni; Demokrasi Teorisine Geri Dn, Yetkin Yaynlar, Ankara, 1996, s. 23-127 245 Stanislav Cherniavskiy, The Caucasus Vector of Russian Diplomacy. Central Asia and the Caucasus: Journal of Social and Political Studies, 2000, no. 5: 94. 246 MANSALI, E., "Brzesinki'nin Anmsattklar", Cumhuriyet Gazetesi
244 243

75

4.7.2. Rusya D Politikasnda Trkiye Faktr Getiimiz bir yl iinde Trkiyenin d politikas247 zerine yaplan yorumlarda Avrasya blgesine yaplan vurgular son derece artt. Aslnda Avrasya; bir corafi blgeyi nitelendirmenin dnda Avrasyaclk olarak tanmlanabilecek bir politik tavr hatta belki de jeopolitik arlkl bir doktrini de tanmlyor. Jeopolitik yn gl bir ideoloji olan Kemalizmde de ciddi bir Avrasya dncesi bulunmaktadr. Her eyden nce emperyalizmin ulusal devletlerin kurulmasn istemedii bu blgede ulusal bir devlet yaratmak iin blgenin zellikleri ncelikle gz nne alnmaldr. Mustafa Kemalin SSCB ile kurduu ilikiler, Balkan ve Sadabat Paktlar ve genel olarak Mustafa Kemalin d politikas bunun gstergesidir248. Burada Helmut Schimidtin Brzezinskinin kitabna getirdii eletirilerin anlaml ve ders verici olduunu dnyoruz. ABDnin gc zaman iinde azalacaktr249. Brzesinskinin amac ise buna ramen ABD hegemonyasn srdrebilmektir. Yazar Avrupa btnleme srecinde kaydedilen aamalar ve NATOnun douya doru genilemesini memnuniyetle karlyor. Ancak bunu yaparken blgedeki lkelere ABDnin mterileri ve onun bamllar gzyle bakyor. Baz Britanyallar bu trden snflandrmalara ses karmayabilirler ama Kta Avrupallarnn ou byle davranmayacaklardr250. Tam tersine Brzezinskinin ABD stnl savlarn blgenin kendi kaderini tayin hakkn gvence altna alacak daha gl bir Avrupa Birlii kurulmas iin yeni bir neden sayarlar.251

ARI Tayyar; Uluslararas likiler ve D Politika, Alfa Yaynlar, 3. Bask, stanbul, 1999, s. 24-129 Kaan t 249 CHASE, Robert; HILL, Emily; KENNEDY, Paul; Eksen lkeler. Gelien Dnyada ABD Politikasnn Yeni Hatlar, Sabah Kitaplar, 1. Bask, stanbul, 2000, s. 34-90 250 MANSALI, E., Brzesinkinin Anmsattklar, Cumhuriyet Gazetesi 251 YILMAZ, M., Avrasya. Yeni Bir Uygarlk Yolu olabilir mi?, Trkiye Gnl, say:49, 1998, Ankara
248

247

76

Yazdklarndan,

ABDli

dnce

adamlarnn(!)

Avrasyada

ABD

hegemonyasn sarsacak bir gten yada ittifaktan aka ekindiklerini anlyoruz. rnein Henry Kissinger, Jeopolitik olarak Amerika, kaynaklar ve nfusu Birleik Devletlerden ok fazla olan byk kara paras Avrasyann kylarndan uzak bir adadr. Avrasyann iki balca kresinin Avrupa ve Asya herhangi birinin tek bir byk devlet tarafndan egemenlik altna alnmas, souk sava olsun veya olmasn ABD iin stratejik tehlikenin iyi bir tanmn oluturur. 4.8. Avrasyada Deien G Dengelerinin Rusyaya Tesiri Trkiyede Avrasya zerine dnce ve strateji gelitirenlerin ikiye ayrldklarn gryoruz. Bunlarn bir ksm 1990lardan bu yana deien dnya konjonktrn baz alarak, Trkiyenin AB dnda kaldnn kesinletii ve blgenin byk enerji kaynaklar ve bunlarn iletim yollarnn tartld bir dnemde, genelde ulusal karlarmz asndan konuya eilmektedirler. kinci gruptakiler ise birinci gruptakilerin abalarna ortak olmann tesinde Avrasyann gelecekte dnya emperyalist bloklarnn karsnda bir g ve azgelimilerin emperyalizme verebilecekleri bir yantn temel ekseni olabilecei iddiasndalar252. Aslnda balkta belirtilen her iki gr de savunanlar baz istisnalar dnda Trkiye Cumhuriyetinin ulusal karlarn n planda tutuyorlar253. Bu yzden biz Kemalistler olarak bu iki grubun dncelerine de ok nem veriyoruz ve Kemalist bir bak asyla Avrasya seeneini incelerken bu grlerin tmn gz nne alyoruz. Bizce iki grubunda belli baz konularda eksiklikleri bulunmaktadr254. 1. Birinci gruptakiler bugnn g dengelerini incelediklerinde blgede

Rusyann Slav - Ortodoks yaklamna kar ve komularmzn Yunanistan, Gney Kbrs, Suriye, ran, Ermenistann Rusya ile birlikte bize kar oluturduu cepheyi yarabilmek iin ABDnin ibirliini aryorlar. Bu tavr bu konjonktrde doru gibi grnmekle birlikte Trkiyeyi blgede ABDnin taeronu durumuna getirebilir. Ve
252 253

SCHMDT, H., Foreign Policy, Bahar 1998, stanbul DAWKINS, Richard; Gen Bencildir, Stil Yaynlar, 5. Bask, stanbul, 2001, s.49-90, 93-94 254 http://www.evrensel.net , (2003-02-26)

77

tm Avrasyay emperyalist sisteme eklemlemenin arac olabilir. Bu grubun bata ABD emperyalist glerin blgedeki amalarn tahlil etmede kimi zaman yetersiz kaldklarn da gryoruz. Ama buna ramen dncelerinin temelinin ulusal karlarmz olduu aktr; . 2. kinci gruptakiler Avrasya Seeneini dnyadaki emperyalist kutuplara kar azgelimilerin anti - emperyalist bir blok yaratma ans olarak deerlendiriyorlar ama bizim de desteklediimiz bu 21.Yzyl stratejisini nasl uygulayabileceimiz konusunda somut verilere sahip deiller. rnein Rusyann bu stratejide Trkiyenin doal orta olmas gerektii doru tespitini yaparken Rusyann Trkiye kart tutumunun nasl yklabilecei belirsiz. Blgedeki Trklerin Rusya ve in tarafndan bask altnda tutulmalar sorununun nasl alaca da belirsizdir255; imdi ncelikle bu iki grubun argmanlarn eletirel bir gzle inceleyip bunlar Kemalist bir bak asyla yorumlayalm. Amacmz 1. Gruptakiler gibi Ulusal bamszlmz temel alan ksa ve orta vadeli Avrasya Stratejilerini, emperyalist sisteme kar kurulacak bir Avrasya g birlii hedefi ile buluturmaktr. ABden dlanmamzn da etkisi ile Trk D Politikas bir arayn iinde. Bu aray doal olarak Trkiyenin yllardr srdrd gdml d politikalardan ve bunlarn i etkilerinden kurtulmaya olanak yaratyor. En azndan bunlarn tartma gndemine getirilmesini salamaktadr256. Bugn Trk D Politikasnn banda Mmtaz Soysaln ksa bakanlk dnemini saymazsak 1980 sonrasnn en tutarl d ileri bakannn bulunduunu syleyebiliriz. stelik bu dnemde birikimli iki devlet bakan kr Sina Grel ve Ahad Andican da smail Ceme yardmc oluyorlar. DSPnin etkisi altnda olan dileri bakanl daha ilk gnlerden blge merkezli d politika kavramn dile getirmeye baladlar. Bu kavram Blent Ecevitin 1995den beri dile getirdii bir modeli belirtmektedir257.
MTERCMLER, Erol; 21. Yzyl ve Trkiye ,Yksek Strateji Yaynlar, stanbul, 1997, s. 45-68, 98-103 256 GNLBOL, Mehmet; Sar, Cem; SANDER, Oral; KRKOLU, mer;... ; Olaylarla Trk D Politikas, Siyasal Kitabevi Yaynlar, 9. Bask, Ankara, 1996, s. 32-123 257 http://www.foreignpolicy.org.tr , (2003-02-24)
255

78

4.9. Siyasetilerin, Askerlerin ve Yazarlarn Avrasya zerine Dnce ve Stratejileri smail Cem Dileri Bakanl ve DPTnin hazrlad Trkiye 2010-2020 Kresel Aktrn Douu adl almay basna tantrken unlar syledi. AB iinde yer almak istiyoruz. ama bizim vizyonumuz ok daha geni. Kendi hedefimizi ykselen Avrasya gereinin merkezi, belirleyicisi olarak tanmlamaktayz. Devlet Bakan Ahad Andican da 21. yyn balarnda hala ciddi bir stratejik hammadde kayna olma zelliini devam ettiren petrol, altn, doalgaz ve uranyum gibi kaynaklar bol olan Avrasyann Bat tarafndan bir Arabizasyonlama srecine uratlmaya allacan sylyor ve Trk dnyasnn bunu engellemeye almas gerektiini de belirtmektedir258. Trkiyede baskn eilim Avrasya stratejilerini Azerbaycan ve Orta Asya Trk Cumhuriyetleri ile snrl grmek. Ama artk yava-yava Avrasyay genel bir jeopolitik bakla yorumlayan yazlara da rastlyoruz. Avrasya ile ilgili ilk yorumlar genelde Cafer Tayyar Sadklarnkiler ya da Yasin Aslannkiler gibiydi. Sadklar unlar sylyor. Avrasyann iki nemli zellii bulunmaktadr. Bunlardan biri blgede yaayan lkelerin ounun Mslman ve Trk olmasdr. Bu gerein bir sonucu olarak Trkiye Avrasya blgesinin beyni haline gelmitir. kinci zellik ise ; blgedeki tek demokratik ve laik Mslman lkenin Trkiye olmasdr. Bu da Trkiyenin nemini bir kat daha arttrmaktadr. Yeni Trk Dnyas Kuann varlnn 21. Asrda259 zellikle Asya ktas260 ile ilgili jeopolitik dncenin en nemli unsurlarndan birini oluturacan syleyen Yasin Aslann deerlendirmesi ise yle; Rusya Orta Asya ve Moolistan, in ise Tibet ve Uygur zerk blgesi zerinde kontrol salamaya almaktadr. Ancak blge lkelerinin

258 259

COHEN, A. "ABD'nin Yeni Rusya Politikas", Avrasya Dosyas, Cilt:1, Say:1, 1994, Ankara MTERCMLER, Erol; 21. Yzyl ve Trkiye ,Yksek Strateji Yaynlar, stanbul, 1997, s. 76 260 KENNEDY, Paul; Yirmi Birinci Yzyla Hazrlanrken, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, 2. Bask, Ankara, 1996, s. 45

79

maksimum bamszla kavuma istek ve abalar Rus ve in hakimiyetine byk tehlike oluturmaktadr. Ancak Kazakistan261 ve zbekistan arasnda olduu gibi, sz konusu devletler arasnda ortaya kan i ekimeler, iki hakim gcn iini kolaylatracaktr. Trkiye, Pakistan, ran ve Hindistan Orta Asyadaki dier birinci dereceli nemli lkelerdir. Onlar Rus in hegemonyasna kar g dengesi olarak

deerlendirilmektedirler. Bu yorumlar ilerinde dorular olmakla birlikte fazla derinlii olmayan yorumlard. Ama artk Avrasya seenei daha derinlemesine tartlmaya balanmaktadr262. Erol Mtercimler; Suriye gerekli grd anda Yunanistan ve sraille bir araya gelirken, Trkiyenin ipleri elinde tutabilecei ikili ve blgesel stratejilere kar klmasn anlamak ok zor. Trkiye GB kanalyla Avrupa ile ekonomik birlik kurduu syleniyor. ama baka seenekler yaratlamaz m? rnein Avrasya, Rusya - Ukrayna Trkiye, Trkiye - Msr - srail ekonomik birlikleri gibi seenekler de deerlendirilmeli diyor. Mehmet t ise unlar dile getiriyor. AB ile NAFTAy, NAFTA ile APECi birbirine balama ynndeki giriimler devam etmektedir. Tam bir kreselleme zincirinin eksik halkas Uzakdou ve Avrasyann bu nemli ticaret bloklar ile irtibata geirilmesinde grlyor. Trkiye corafi bakmdan bu boluu dolduracak bir konumda bulunmaktadr. Murat Ylmaz, Trkiye Gnlndeki yazsnda stratejik mcadelenin muharebe meydannn Avrasya olaca anlaldn belirtikten sonra yle devam ediyor. Fakat biz burada stratejik tartmalarn tesinde Avrasyann barndrd kltrel imkanlarn tartlmasn teklif ediyoruz. Bra Ersanl Behar ise Avrasyay olduka farkl yorumlamaktadrlar.

Moscow And Astanas Three Priorities 21 June 2000, Current Digest of the Post-Soviet Press, 19 July 2000: 17. 262 BALCI, E., "ABD ve in", Cumhuriyet Gazetesi

261

80

Biz Kemalist bir tavrla Avrasyada ulusal devletlerin ibirliine vurgu yaparken Behar yle sylyor: Avrasya gerei Sovyet sisteminin263 dnya siyasetine son katksdr. Leninin uluslarn kendi kaderini tayin hakk anlay bandan beri ulus devlet modelini dlamtr.264 mparatorluk, sosyalist birlik ve Avrasya BDTsi bir tarihsel devamllk ierisinde okulusluluu bir kimlik265 haline getirmitir. Rus siyasal dncesinde yzyln bandan beri varolan ancak son on ylda politika gndemine gelen Avrasya anlay aslnda eski imparatorluklarn snrlarn anmsatr266. Ve bu erevede millet bilincini ya da duygusunu devlet snrlarnn dna tar. Rus milliyetilii267 iinde dinin ve dilin nemli rolleri olduu gibi dou - bat senteziyle Avrupaya bir meydan okuma ve alternatif medeniyet sahasn dier ulus ve kltrlerle birlikte oluturma yaklam da bulunmaktadr. Prof. Dr. Mahir Kaynakn konuyla ilgili nemli ve ilgin saptamalarna da yer veriyoruz. inin hzla gelien ekonomisinin byk bir hammadde ve enerji ana yol amas kanlmaz grnyor ve en kolay ulaabilecei yerin Orta Asya olduu anlalyor. Trklerin amaz buradadr. ini kendileri iin bir tehdit olarak alglayan lkeler zellikle ABD onu snrlamak iin Rusyay desteklemek zorundadr. Bu doal kaynaklar garanti altna almay da iermektedir. Bir baka alternatif in nfuzuna kar bamsz Trk blounun Rusya ile ttifak iinde olmasdr. Byle bir zm eer Trkiye Orta Asya ile btnlemek yaknlamak istiyorsa Trkiye ve Rusyann da ittifak iinde olmas gerekir. Hem Rusya hem ine kar bamsz ve onlarla ittifaksz bir zm mmkn gzkmemektedir. Bugn Rusyann stratejisi Trkiyede dahil btn Trk dnyasn kendisi ile ittifaka ynlendirmektir. Rusyann Trkiye zerindeki etkisinin giderek arttnn farknda deiliz.

CROZIER, Brian; The Rise and Fall of The Soviet Empire, An Imprint of Prima Publishing, National Review, California, USA, 2000, s. 45-78 264 WALKER, Martin; Dev Uyanyor.Leninden Gorbaova, Altn Kitaplar Yaynevi Yaynlar, 1.Bask, stanbul, 1989, s. 75 265 ERALP, Atila; Devlet, Sistem ve Kimlik. Uluslararas likilerde Temel Yaklamlar, letiim Yaynlar, 4. Bask, stanbul, 2001, s. 34-79, 89, 93-95, 101-123 266 SARIBAY, Ali Yaar; Siyasal Sosyoloji, Der Yaynlar, 4. Bask, stanbul, 1998, s. 43-78 267 ZKIRIMLI, Umut; Milliyetilik Kuramlar. Eletirel Bir Bak, Sarmal Yaynevi Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 1999, s. 103, 112

263

81

28 Nisan 1998 tarihinde Harp Akademilerinde dzenlenen Kafkaslar, Ortadou ve Avrasya Perspektifinde Trkiyenin nemi sempozyumunda Harp Akademileri eski komutan emekli Orgeneral Kemal Yavuzun sunduu bildiriden baz blmleri aktaralm. Yavuz; tek kutuplu bir dnya siyasi konjonktrnn adil ve huzurlu bir dnya yaratmayacan syledikten sonra u saptamalarda bulmaktadr. ABD artk Avrasyann dzenleyicisi olduunu Ortadouda Pax

Amerikanann tesisine balandn bu paktn ABDnin denetimi altnda Trkiye, srail ve rdnden meydana geldiini, ABDnin gruba Msr da sokmaya altn fakat baarl olamadn sylyor. Rusya Federasyonu iki istikametten (Kafkaslar ve Kazakistan), ran iki istikametten (Azerbaycan ve Trkmenistan), Trkiye ise Azerbaycan zerinden Orta Asyaya ynelmeye almaktadrlar268. Bu istikametlerin dikkat eken taraf byk lkelerin birbirlerinin ayaklarna basmamaya gsterdikleri zene karlk blgesel glerin hareket istikametlerinin kesimesidir. Yavuz yle devam ediyor: Devlet ynetimine toplumsal menfaatlere ynelik bir anlay salayarak halkmzn maddi ve manevi ynden tatmin ve ikna edilmesi suretiyle toplumsal uzlama ve uyumu salamak ve buradan alnacak g ve ile ok daha kiilikli bir d politika yrterek ulusal karlar n plana karmak ve salamaktr.269 Yine ayn sempozyumda sz alan KHA retim Bakan Dr. Kur. Kd. Albay Ylmaz Tezcan; Avrasyay yle tanmlyor. Avrasya, deiimlerin en youn yaand 2010 ylna kadar istikrar ve gvenliin tehlikeye girdii hassas blge olmaktadr. Dnya Sovyetler Birliinin sahneden ekilmesi ile ABDnin liderliini yapt g merkezlerinin ekim alanna girdi, blgesel hakimiyet ve global etkinlik teorileri hzla gndeme gelerek, souk savata tesis edilen bar dengesi bozulmutur. Tezcan Avrasyadaki risk ve tehditleri Bat - Kuzey - Dou - Gney Eksenleri olmak zere drt grupta analiz ediyor. Bu tehditlerden dou eksenli olanlarndan birini
ELEKDA, ., ABD Stratejisi ve Trkiye, Milliyet Gazetesi Moscow And Astanas Three Priorities 21 June 2000, Current Digest of the Post-Soviet Press, 19 July 2000: 17.
269 268

82

de ran-Rusya-in arasndaki ibirlii ve bunun gelitirilmesi olarak belirliyor. Bu saptama ok nemli nk kimi evrelerce Rusya-in yaknlamas ve anti ABDci tutumuyla ran bamsz bir Avrasya blou oluumunun temel aktrleri olarak da grlyorlar. Dz. Kur. Kd. Albay Nazmi emeci Hem potansiyel riskler ve belirsizlikler ortamnn merkezinde hem de enerji kaynaklar ve yeni pazarlarn kesime yollar zerinde bir istikrar adas gibi Trkiye Avrasya stratejisinde emsalsiz bir konum kazanmtr. diye bahsetmektedir. emeci Almanyann Trkiyenin ABye alnmasna kar kn da yine Avrasya ile ilikilendirerek yle yorumluyor. Almanya; Trkiyeyi AB iine almay ekonomik ynden olduu gibi stratejik adan da karlarna uygun grmyor. AB iinde milyarlarca mark harcanarak glendirilecek bir Trkiye mevcut dinamizmi ve tarihi kltrel avantajlar ile ncelikle balkanlar ve Kafkaslarda etkisini ksa zamanda artrarak Almanyann Baltik - Karadeniz mihveri ve buradan Kafkaslar ve Orta Asya yoluyla, Avrasya koridoruna ulaacak Alman etkisinin nne bir engel olarak kabilir. Trk Silahl Kuvvetlerimiz NATO konseptinin deitiini ve blgedeki ulusal karlarmzn Kuzey Irak rneinin gsterdii gibi ABD ile uyum iinde olmadn grm durumda bu yzden Trk Silahl Kuvvetlerinin Avrasya stratejilerinin belirlenmesinde nemli bir rol oynayacan syleyebiliriz.

83

BENC BLM IRAK SAVAI, GNCEL HADSELER ve 2003 SONLARINA DORU SYAS GELMELER IIINDA BUGNK RUSYA 5. RUSYA ve NATONUN GENLEME SREC NATO'nun, Rus emperyalizminin eski hegemonya alan olan Varova Pakt lkelerini de iine alan bir tarzda genileme srecine girmesi, son birka yldr toparlanma ve yeniden hegemonya alanlarn ele geirme abasna giren Rusya'y rahatsz etmi ve bu rahatszlk geen yl ki Yugoslavya harekt srasnda doruuna karak Kremlin'in NATO'yla "Bar in Ortaklk Pakt" ilikilerini dondurmasna kadar varmt. Putin dneminde yrrle giren yeni "Ulusal Gvenlik Stratejisi Belgesi" ve "Askeri Doktrin"le daha da gelien NATO kart tutum, NATO'ya kar askeri tedbirler alnmasyla yeni bir boyut kazand. Ocak aynda in ile anlama imzalayarak NATO'ya kar ittifak yapan Rusya, Basra Krfezi'nde NATO'ya kar askeri varlk bulundurma tutumuna da girmitir270. Putin iktidarnn ilk aynda yaanan bu gelimeler zerine Moskova'ya giden NATO Genel Sekreteri George Robertson'un temaslar, elikileri zayflatan bir sonuca ulamad. zellikle Yugoslavya saldrsndan sonra, NATO-Rusya Kurucu Senedi'nin yetersiz kaldn belirten ve NATO'nun karar mekanizmalarnda yer almak konusunda kendisine yazl gvence verilmesini isteyen Rusya, bu tutumunu, Robertson'un ziyareti srecinde de srdrd. Robertson'un bu konularda tavize yanamaz bir tutum izlemesi, grmelerin ardndan NATO-Rusya ilikilerinin daha da gerilmesinin vesilesi olmutur. Robertson'un sonusuz kalan ziyaretinin ardndan, NATO'ya kar tutumunu daha da sertletiren Putin'in Ukrayna ziyareti srasnda yapt; "Madem ki NATO bizi istemiyor, biz de NATO'nun snrlarmza yaklamasn istemiyoruz" aklamas ve

270

http://www.kremlin.ru , (2003-02-24)

84

NATO'nun douya doru genilemesine kar nisan aynda Beyaz Rusya ile 300 bin kiilik bir ortak NATO kart askeri g oluturma ynnde bir anlama imzalamas, sorunun daha da iddetleneceini gstermektedir271. Putin dneminde Rusya'nn Avrupa politikasnn iki temel yn bulunmaktadr; ABD ile Avrupa arasndaki elikileri derinletirerek aa karmak ve bu elikiler zerinden ABD'ye kar kmas muhtemel Avrupal emperyalist glerle ibirliini gelitirmektir272. 5.1. NATO'nun Genileme Sreci Putin, bu politikay uygulamaya dezavantajl bir konumdan balad. eenya gibi Rusya'nn olduka hassas olduu bir konuda Avrupal emperyalist glerin gsterdikleri tepkiler ve Putin'in eenya'nn Rusya'nn bir paras olduunu iddia etmesi, Avrupa-Rusya ilikilerini geren bir rol oynamtr. AB ve Rusya arasndaki karlkl sert mesajlarla sren bu gerginlik, nisan ay banda Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi'nin eenyadaki insan haklar ihlallerini gereke gstererek Rus parlamenterlerinin AKPM'de oy kullanma haklarn ellerinden almasna kadar bulunmaktadr. Duruma sert tepki gsteren ve her ne pahasna olursa olsun eenya'daki politikasn deitirmeyeceini ilan eden Putin, een direniinin ezilmesinin ardndan Avrupa gezisine kmtr273. Bu cepheler dnya sistemindeki hiyerarileri hedef almadan hibir ey yapmann mmkn olmadnn bilincinde olmaldrlar. Bu da ulusal boyutun hafife alnmamasn gerektirir. Bylesi bir ilerici ulusuluk blgesel ibirliini dlamaz tam tersine byk blgesel btnlemeler oluturmay zendirmelidir. Bu blgesel btnleme modeli emperyalist kresellemenin aktarma kay ilevi grmek zere egemen evrelerce tasarlanandan ok farkl olmaktadr274.
271

YILMAZ, M., Avrasya. Yeni Bir Uygarlk Yolu olabilir mi?, Trkiye Gnl, say:49, 1998, Ankara 272 LK, ., "Ykselen Avrasyaclk: Bir Tarihsel deolojinin Jeopolitii", Ortadou Gazetesi 273 http://www.questia.com , (2003-02-26) 274 DAWKINS, Richard; Gen Bencildir, Stil Yaynlar, 5. Bask, stanbul, 2001, s.3-122

85

Anti-emperyalist mcadeleyi slam nderliinde bir yaplanma da gren ve dier nc dnya lkelerini slam ile ittifak yapacak ikincil gler olarak deerlendiren Roger Garaudy bu saplantsna ramen yeni bir Bandung nerisi ile ve azgelimilerin bir araya gelerek IMF ye olan borlarn demeyi reddetmeleri gerektiini syleyerek nemli bir k yapm oluyor275. Garaudy rann NATOnun ihtiraslar karsnda Avrasyann nemli bir ksmnn yeniden bir araya toplanmasnn potansiyel merkezini oluturduunu iddia ediyor. Avrasya ve Latin Amerikann zorunlu olarak birlie gitmeleri gerektiini syleyen Garaudy yle devam ediyor. Ba emeyen merkezleri ABDnin un ufak etme giriimi, bugn btn dnyada apak grlyor. Samir Amin ise Latin Amerika ile Avrasyann ibirliini yle tanmlyor. Birinci ncelik ve gereklilik anti tekel anti emperyalist anti komprador, demokratik, halk cepheler oluturmaktr. Byk sermayenin stratejisini baarszla uratmann n koulu g dengelerini iiler ve halk ounluu lehine deitirmeye bal olmaktadr276. Latin Amerika, Afrika, Arap dnyas, in, Hindistan yannda Gney dou Asya ama ayn zamanda Avrupa lkelerinin de demokratik,sosyal, halk bir ittifak temelinde btnlemesi; benim gerek bir ok merkezli dnya projesi olarak sunduumdur. Antiemperyalist Avrasya Seeneini Trkiyede savunanlar da var. Bunlardan biri dzenledii Avrasya Seenei Konferans ile konuyu snrl bir biimde de olsa gndeme getiren i Partisi. Partinin yayn organ Aydnlkta yazan zcan Buze Rusya, in, ran, Orta Asya Cumhuriyetleri ve Trkiyede kimi evrelerin Avrasya seeneini gndeme getirdiklerini bunun somut bir politika olarak Yeni Dnya Dzeninin karsna kabileceini, buna karlk olarak da ABDnin Trkiyeyi de piyon olarak kullanmak istedii bir Avrasya Jeo-stratejisi oluturmak istediini sylemektedir. Avrasya corafyasnda bulunan lkelerin siyasal bir g birlii oluturmalar kendi ulusal karlar asndan da doal bir sonutur. Ulusal Dergisinde ise Hakan
YAVUZ, K., Aydnlk Gazetesi CHERNAVSKY, Stanislav, "The Caucasus Vector of Russian Diplomacy.", Central Asia and the Caucasus: Journal of Social and Political Studies, 2000, no. 5: 94.
276 275

86

Reyhann u satrlar nemli: Emperyalistlerin Avrasya corafyasndaki en etkili silah yerelciliktir. Avrasya oluumunun mimarlar ulusalc olmak zorundadrlar277. Yerelcilik binlerce rkn yaad Avrasyay parampara eder. smrgecilerin kucana drr. Ulusalclk ise blgeyi ulus devlet modelleriyle btnletirir., salamlatrr. Avrasya birliktelii ulus devletler birliktelii olmaldr. burada ne imparatorluk yaplanmalarna ne de etnik minyatr devletiklere yer bulunmaktadr. Reyhan Kemalist devrimler sayesinde Avrasyada ulus devlet modelinin en salkl ekilde Trkiyede kurulduunu da sylyor278. zellikle Almanya ziyareti srasnda karlkl ibirliinin gelitirilmesi ynnde somut admlar atmay baaran Putin, Avrupa politikasn hayata geirme yolunda mesafe alacann iaretlerini vermitir. 5.2. ABDye Yaplan 11 Eyll Terrist Saldrlar ve Rusyann Olaylara Tavr Rusya Devlet Bakan Vladimir Putin, ABDde 11 Eyll saldrlarnn hemen ardndan ilk tepkisinin kzgnlk ve sululuk duygusu olduunu bildirmitir. 7 Kasm Amerikan ABC televizyonunda Barbara Waltersn programna katlan Putin, Dnya Ticaret Merkezi kulelerinin yandn ve ykldn izledikten sonraki tepkisini, Biraz garip gelebilir ancak bu trajediden sululuk duydum dedi. Putin, bu sululuk duygusunun, Rusya ve ABD istihbarat kurulularnn, terrizmle savata daha yakn almasnn salanamamasndan kaynaklandn sylemitir279. Vladimir Putin, Terristlerin saldrlarn nlemenin mmkn olup olmadn bilmiyorum. Ancak ac olan u ki, bizim zel istihbarat birimlerimiz zamannda bilgi alamadlar ve Amerikan halkn, Amerikan liderliini gelmekte olan trajediye kar uyaramadlar diye konutu. Rusya Devlet Bakan Putin, Rus istihbaratnn, saldrlarla ilgili bir bilgiye sahip olup olmad konusunda ise ayrntl yant vermemitir.

http://www.mid.ru , (2003-02-24) YILMAZ, M., "Avrasya. Yeni Bir Uygarlk Yolu olabilir mi?", Trkiye Gnl, say:49, 1998, Ankara 279 http://www.savaskarsitlari.org , Washington AA, 08-11-2001 NTV, (2003-02-23)
278

277

87

Rusyann, Suudi asll terrist Usame Bin Ladin konusunda, geen yl Haziran aynda, dnemin ABD Bakan Bill Clinton ynetimini uyardn belirten Putin, uluslararas terrizme kar daha aktif ibirliine hazr olduklarn kaydetti. ABD ile Rusya arasnda tartma konusu olan fze savunma sisteminde ise Putin, uzlama sinyali verdi. Ulusal fze savunma sistemi gelitirmek isteyen ABD, buna imkan tanmak iin, Rusya ile 1972de imzaladklar Anti-Balistik Fze Antlamasnda (ABM) deiiklik yaplmasn isterken, Rusya buna yanamyor. Ancak 11 Eyllden sonra uzlamac bir ton kullanmaya zen gsteren Putin, ABD Bakan George Bush ile gelecek hafta Texastaki Bush iftliinde yaplacak zirvede uzlamann mmkn olduunu ima etmektedir. Putin, ABCye aklamasnda, Biz, ABM antlamasnn nemli, yaamsal, etkili ve yararl olduuna inanyoruz. Ancak anlamaya varabileceimiz bir mzakere platformuna da sahibiz dedi. Rusya Devlet Bakan, terrizmle mcadelede ABDye verdikleri destek iin dl beklemediklerini, mcadelenin, ortak dmana kar iki lkenin de karna olduu iin srdrldn kaydetti. Putin, 11 Eyllden bu yana, Batyla Rusya arasnda, belirgin bir yaknlama olduunu da syledi. Afganistanda 10 yl sren bir sava kaybeden Rusyann, ABDye istihbarat alannda yardm ettiini belirten Putin, Rusyann bir kez daha Afganistana kara birlii gndermesine imkan olmadn ak bir dille belirtti. Putin, Bizim iin, Afganistana kara birlii gndermek, ABD birliklerinin yeniden Vietnama dnmesi gibi bir ey demitir. 5.3. Nkleer Srlarn Gvenlii Asndan Rusyann Konumu Vladimir Putin, ABDde postayla gnderilen arbon bakterisinin Rusya kl olduu ynndeki iddialar da reddetti. Putin, Rusyadaki arbon sporlar ve iek virslerinin, byk bir gvenlik iinde olduunu, ok iyi korunduunu sylemektedir. Terristlerin, Sovyet dnemi nkleer teknolojiye sahip bombalar harekete geirecek nkleer antalar ele geirebilecei iddias da Putin tarafndan reddedildi. Putin, Birisinin bu srlar satmaya alt varsaylabilir. Ancak byle bir gelimeye ilikin hibir kant yok dedi. Rusya lideri, nkleer teknolojiyi ran ile paylatklar iddiasn da kabul etmemitir.

88

Bugn dnya siyaset dengelerini, belirli bir gc olan Japonyay saymazsak, Protestan ve Katolik Avrupann ve ABDnin belirlediini gz nne aldmzda bu ikisi dnda kalan ve geen yzyllarda dnya siyasetinde etkili olmu byk kltrlerin hep Avrasya corafyasnda var olduklarn gryoruz. Souk Sava dneminde bile bu ayrm ok fazla deimemi, Ortodoks Slavlar dou blounda yer almlardr. ABDli ve dier Batl stratejiler kapitalist sisteme kar koyuun ancak bu corafyadan gelebileceinin bilincindeler. Ne Latin Amerika ne de Afrika byle bir potansiyeli iinde barndrmyor. rnein Roma imparatorluunun ikiye ayrlmasndan bu yana Katolik Avrupa dou snrn Ortodoks dnyas olarak belirlemitir. Yani souk sava dneminin ayrt edici zellii arlkl olarak ideolojik olsa da bunda kltrel ve tarihsel ayrmlar da etkili olmutur. Ruslarn nderliini yaptklar Ortodoks Slav dnyas dnda Trk - Arap slam - ran (Pers) - Hint ve in uygarlklar280 da bu corafyada bulunuyorlar. u nokta ok nemli; bu uygarlklarn kurduklar byk devletlerin ve imparatorluklarn ou bat kapitalizminin ve emperyalist sisteminin doduu dnemden beri varlklarn u veya bu ekilde srdrmlerdir. Trkiye, ran, Rusya ve in (rann SSCB ve ngiltere tarafndan paylald dnem dnda) hibir zaman tam anlamyla bat smrgesi olmamlardr. Kendilerine ait bir kltrleri ve farkl devlet gelenekleri bulunmaktadr. te bu potansiyel bugn ABD li stratejistleri rktyor. Burada unutulmamas gereken baz noktalar da var rnein tarihleri boyunca Trkler, Ruslar ve ranllarla savamlardr. Osmanlnn Batya yneliinin en byk iki engeli de Rusya ve ran olmutur. Bu lkeler ya da kltrler arasnda, kk jeopolitik yaplarna ve ulusal amalarna dayanan tarihsel sorunlar bulunmaktadr. Rusyann Akdenize inme politikas (ki bu Rusyann corafi ve jeopolitik konumunun bir dayatmasdr), Rus arl dneminde de SSCB dneminde de imdi Rusya Federasyonu dneminde de varln srdryor. Bugn S300lerin Gney Kbrsa konulandrlmas ile Rusya bir anlamda Akdenize inmi olacak. Yine gz ard edilmemesi gereken bir nokta Rusya ve inin blgedeki Trklere uyguladklar basklar olmaktadr.

IFRAH, Georges; Hint Uygarlnn Saysal Simgeler Szl. VI-Rakamlarn Evrensel Tarihi, Nurol-TBTAK Yaynlar, 4. Bask, Ankara, 1998

280

89

Tm

bunlar

Huntingtonun

medeniyetler

atmas

tezine

hakllk

kazandryor gibi gzkse de Avrasya ibirlii, anti-emperyalist Avrasya blou yine de insanln nemli bir ansdr. Avrasya corafyasndaki bu farkl ve aralarnda sorunlar olan uygarlklar mutlaka bir araya gelmenin yolunu bulmak zorundadrlar. Ortodoks Slavlarn Avrupa ile yaknlamalar, AB ve ABDye baml bir duruma gelmeleri bu olasl engelliyor. Avrasyadaki glerin her eyden nce laik ve birbirlerinin ulusal devletlerine saygl bir yaplanma oluturmalar gerekiyor. te bu yzden de laik ve ulusal bamszlk Kemalist model bu ibirlii iin nemli deneyimler sunacaktr281. Kapitalist sistemin reticisi olan bat kltrnn dnda kalan medeniyetlerin kendi aralarndaki sorunlar zerek ibirliine gitmeleri Huntingtonun tezini rtmeleri gerekmektedir282. Yine Buze, Trkiyenin btnlnn Irakn toprak btnlne bal olduunu belirttikten sonra son krizde ABDnin Iraka saldrmasn Rusya ve inin tepkilerinin ve direnmelerinin engel olduunu bu yzden de Trkiyenin de Rusya ve inle birlikte hareket etmesi gerektiini sylyor. Avrasyay srekli gndemde tutan bir deerli dnce adam da Attila lhan. O da Brzezinskinin endieye kaplmakta hakl olduunu, nk onun istedii gibi bir Avrasyann ancak Rusya, ran ve Trkiyenin sk skya ABDnin kontrolnde tutulmasyla mmkn olacan sylyor ve ekliyor. ran kontrol dndadr. Trkiye ve Rusyada kontrole kar tepki giderek ykselmektedir283. Yaplmas gereken Rusya, Trkiye ve rann teki blge lkeleriyle el ele vererek ABDden bamsz bir Avrasya birliini gerekletirmesidir. lhan, Batnn kontrol altnda olmayan byk devlet istemediini SSCBnin bu yzden blndn Trkiyedeki dk younluklu i atmann sebebinin de bu olduunu sylyor. Anl een ise Avrasyann merkezinde Anadoluda gl bir

281 282

ELEKDA, ., ABD Stratejisi ve Trkiye, Milliyet Gazetesi TUNCER, Hner; Eski ve Yeni DPLOMAS, mit Yaynclk, 2. Bask, Ankara, 1995, s. 43 283 http://jia.sipa.columbia.edu/journal.html , (2003-02-26)

90

devlet olursa Avrasya kendi bana dnyann merkez gc olarak kabilir yorumunu yapyor. een emperyalistlerin Avrasya planlarna kar Trkiye, ran, Rusya dahil olmak zere bu blgede gelecekteki yaplanmann hem blgede sava ihtimalini ortadan kaldracan hem de emperyalistlerin blgeye girmelerini engelleyeceini ve bu yapnn ilerde bir Avrasya federasyonu ya da konfederasyonuna ya da bir Avrasya Birliine gidebileceini sylyor. nc Kadro dergisinde Halil Sami ise Avrasya birlii ile Rusyann jeopolitik konumundan kaynaklanan politikalarnn ntrelize(Neutralization) edilebileceini belirtmektedir. 5.4. Terrizme Kar Ortak Anlama Bildirgesi Trkiye ile Rusya arasnda nceden planlanan ve herhangi bir parti ile hareketin isminin anlmad "Terrizmle Mcadelede birlii Ortak Deklarasyonu" Ecevit ile Rusya Babakan Vladimir Putin tarafndan dn Moskova'da imzalanmtr. Deklarasyonda, u hkmler yer ald: "Taraflar, terrist eylemlerin

sorumlularnn kanunlar erevesinde takibata alnmas dahil, terrizme engel olunmas, terrizmin nnn alnmas ve kknn kaznmasna ynelik hem ikili hem de uluslararas dzeyde gerekli ve etkili nlemlerin alnmas zaruretine inanarak, aadaki hususlar beyan ederler: Taraflar, terrizmi kararl bir ekilde knadklarn teyit ederek, siyasi, felsefi, ideolojik, rksal, etnik, dini veya hangi isim altnda gizlenen baka bir amala olursa olsun, hibir terrist faaliyetin hakl grlemeyeceini beyan ederler; Her lke, gerekli ve etkili grd her trl yasal yolu kullanarak, kendi vatandalarn ve lkesinde bulunan dier ahslar terrist saldrlara kar koruma hakk ve ykmllne sahiptirler;

91

Taraflar, terrizme kar ibirliinde iade et veya yargla prensibine riayet edeceklerdir;

Taraflar iade kararlar alnrken, terrist eylemlerin siyasi su olarak deerlendirilmemesi gerektiini beyan ederler;

Bu

hkmn

taraflar

arasnda

uygulanmas,

Avrupa

nsan

Haklar

Szlemesi'nden kaynaklanan ykmllklerine zarar vermeyecektir; Terristlere, snma hakk veya slenme, eitim kamplar kurma, silah ve askeri mhimmat nakletme, para toplama, tedavi, dinlenme, rgtlenme ve propaganda faaliyetlerinde bulunma dahil, hibir yerde terrist amalar iin yabanc bir lke topraklarn kullanma olana verilmemelidir; Terrist rgtlerin, yasad yollardan edinilen paralar aklama abalar da dikkate alnmak suretiyle, banka veya dier finans ve ekonomik kurumlara ulamlarn engelleyen nlemler alnmaldr284; Terristlerin, her trl toplu imha silahna ulamasna hibir ekilde msaade edilmemelidir. Nkleer terrizm ile mcadele konusunda bir uluslararas szlemenin imzalanmas buna yardmc olacaktr. Taraflar, uluslararas anti-terrizm szlemesine uyma ve terrizmle

mcadeledeki uluslararas hukuk rejiminin glendirilmesi ynndeki almalar devam ettirme bakmndan tam bir kararllk ierisindedirler."285 5.5. Igor Ivanovun Trkiye Seferi ve Mavi Akm Projesi Rusya D ileri Bakan Igor Ivanov'un, 7-8 Haziran'da Trkiyeye resmi ziyarette bulunaca bildirildi. D ileri Bakanlndan yaplan aklamada, D ileri Bakan smail Cem'in davetine icabetle gelecek Ivanov'un ziyaretinin, 9 yl aradan sonra
284

YILMAZ, M., Avrasya. Yeni Bir Uygarlk Yolu olabilir mi?, Trkiye Gnl, say:49, 1998, Ankara 285 http://www.ozgurpolitika.org/1999/11/06/alldip.html , 2002-12-25

92

bir Rus D ileri Bakan'nn Trkiye'ye ilk ziyareti olduuna iaret edildi286. Aklamada, Ivanov'un ziyareti srasnda son yllarda eitli alanlarda nemli mesafeler kaydetmi ikili ilikilerin btn ynleriyle ele alnaca ve mevcut ibirlii imkanlarnn gelitirilmesi konusunda gr alveriinde bulunulaca kaydedilmitir287. Rus Bakann Trkiyede yapaca grmelerde, her iki lkeyi ilgilendiren blgesel ve uluslararas konular da geni olarak ele alnacak ve zellikle blgesel ibirlii imkanlar zerinde durulacak288. Vladimir Putin hkmeti, ABDnin n saldr konseptiyle byk benzerlikler tayan yeni terrle mcadele stratejisini aklad. Baka bir dnya iin baka bir Avrupa mmkndr sloganyla gerekletirilen Avrupa Sosyal Forumu, talyann Floransa kentinde balamtr289. Rusya, terrle mcadele gerekesiyle kullanaca yeni yntemleri aklad. Buna gre Rus devleti, gerek grdnde, uluslararas hukuka aykr olup olmadn dikkate almakszn, snrlar tesinde nleyici eyleme geebilecek. Bu arada, mcadelesine destek vermeyen lkelerle ilikilerini de gzden geirecektir290. Yeni konsept, ABDnin ilan ettii n saldr stratejisi ile, terre destek verdii ne srlen devletleri hedef alma stratejisine bir karlk niteliinde. Rusya ile terrizm konusunda ortak bir deklarasyon imzalayan Trkiye Babakan Blent Ecevit ve Rusya Babakan Vladimir Putin, Mavi Akm projesi konusunda anlama salayamad. Getiimiz gnlerde, Moskovadan verilen habere gre, Trkiye ile Rusya Federasyonu arasnda, "Terrizme Kar Mcadele ve birlii Ortak Deklarasyonu"nun da yer ald 5 belge dn Moskova'da imzaland. Trkiye Babakan Blent Ecevit ile Rusya Federasyonu Babakan Vladimir Putin arasnda yaplan heyetler aras grmelerin ardndan imzalanan "terrizm" ile ilgili anlamada herhangi bir parti veya hareketin ismi anlmadan karlkl ibirlii mesajlar veriliyor. Trkiye, Rusya'dan

http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/693526.stm , (2003-01-01) http://www.questia.com , (2003-02-26) 288 http://www.ozgurpolitika.org/2001/06/05/hab51b.html , (2002-12-25) 289 http://www.gaikoforum.com , (2003-02-24) 290 EEN, A., "Emperyalist Globalizmine Kar Ulusal Devletler Enternasyonalizmi", Global Rapor, say:1
287

286

93

PKKya kar ibirlii isterken, Rusya da eenlere kar destek talep etti. Interfax ajansna gre, bu talep Putin tarafndan Ecevit'e resmen iletilmitir. Trkiye ile Rusya arasnda ayrca diplomatik pasaport sahiplerinin vizeden muaf tutulmas, KEK Protokol, Veterinerlik ve Basn Yayn Enformasyon Genel Mdrl ile tar Tass Ajans arasnda ibirlii protokol imzalanmtr291. Putin, daha sonra gazetecilerin sorularn yantlad. "Terrizm ile ibirlii deklarasyonunun neyi ngrd, PKK'nn Rusya'daki varl ve eenistan'daki Rus operasyonu" sorusuna yant veren Putin, "Kayna ne olursa olsun, Trkiye'yi hedef alan terrizmi hibir zaman desteklemeyeceimizi ifade ettik" diye sylemitir. Rusya Federasyonu'nun, Kafkasya'da gerekletirdii operasyonlarn saldryla ilgisinin olmadn, saldr olabilmesi iin, operasyonun bir devletten dier devlete gerekletirilmesi gerektiini savunan Putin, unlar syledi: "Bildiiniz gibi, eenistan, Rusya Federasyonu iinde zerk bir yapya sahiptir. eenistan'n yan sra Rusya Federasyonu dahilindeki cumhuriyetlerde terrizme kar faaliyetlerimiz, u ya da bu siyasi sorunin zmne ynelik deildir. Bunlar terrle mcadeleye yneliktir. Terristlerin mukavemeti sona erdikten sonra, bizim operasyonlarmz sona erecektir." eenistan konusunda Trk basnnn bir noktaya dikkatini ekmek istediini belirten Putin, buradaki Rus operasyonunun keyfi bir ekilde balatlmadn syledi. Putin, "Uluslararas terrist olan eenistan'daki ekya birliklerinin Dastan Cumhuriyeti'ne saldrlar zerine, bu operasyon balatld" demitir292. Bir gazetecinin Putin'e "Mavi Akm Projesi''ne ilikin ek protokoln imzalanmamasnn, iki lke ilikilerini nasl etkileyeceini sormas zerine ise Putin, iki lke arasnda herhangi bir sorunin bulunmadn iddia etti ve son yllardaki azalmaya karn iki lke arasndaki ticaretin nemli boyutlarda olduuna dikkat ekmitir. ki lke arasnda enerji sektrnde de ortak projeler bulunduunu belirten Putin, yle devam etti: "Bir ey imzaland ya da imzalanmad diye bir trajedi yaratmak
291 292

http://www.mid.ru , (2003-02-26) SCHMDT, H., Foreign Policy, Bahar 1998, stanbul

94

istemiyorum. Daha evvel varlm olan mutabakatn gerekletirilmesi asndan hibir ey bozulmad293. Belgelerin imzalanmas asndan baz formaliteler var. Bunlarn nmzdeki gnlerde ilgili makamlarmzn onayndan nasl geeceine ilikin mutabakat saladk." Putin, "Bu projeyle ilgili ABD'nin ekincelerini nasl deerlendirdii''nin sorulmas zerine de unlar syledi: "ABD bu projenin ne aleyhine ne lehine karabilir. nk sz konusu olan Trkiye-Rusya ilikisidir. Konu, ticari rekabet, arz-talep konusudur. Ortaklarn teyit ettikleri belgeler, en yakn gelecekte imzalanacak. phelenmeye gerek yok." Ecevit, 1997'de imzalanan Karadeniz altndan "Mavi Akm" doalgaz boru hattn yrtme projesinin, her iki lkenin yararna olduunu belirterek yle konutu: "Ankara'da tamamlanmas gereken baz ilemler var. Onlar greceiz. Bakanlar Kurulu'na konuyu gtreceiz ve herhalde ksa srede imza aamasna gelebilecektir. Burada da bir sorun yoktur." Ecevit, PKK ile ilgili olarak da "PKK'nn faaliyetlerine hkmet tarafndan deil, ama baz evreler tarafndan verilen destek ile iki lke arasndaki ilikileri ele aldk. ok yararl bir grme oldu" diye konumutur. 5.6. Rusya - ABD likileri Putin iktidarnn Rus d politikasnda keskin bir deiim anlamna geleceini gren ABD ynetimi, tepkisini henz daha Putin'in iktidara geliinin haftasnda yapt arpc bir aklamayla dile getirdi294: "Rusya, milliyeti ve dar grl politikalara ynelmesi halinde, ABD iin yeniden tehdit oluturabilir." Rus emperyalizminin kendi tekelci yaylmaclnn nndeki en byk engel olarak grd ABD emperyalizmi de Putin iktidar dneminde Rusya'y in'le birlikte "ulusal gvenlik iin tehdit oluturan lkeler" listesinin birinci srasna koymutur295.

http://www.evrensel.net , (2003-02-26) VANOV, gor Sergeyevi; Rusyann D Politikas ve Dnya (Makaleler ve Toplantlardan derleme), Uluslararas likiler Moskova Devlet niversitesi, Rusya Siyaset Ansiklopedisi ROSSPEN Yaynlar, Moskova, 2001, s. 223-245 295 DAI, Zeynep, "Yeni Dnya Dzeninde Rusya ve Trkiye: Rekabet Alanlar"
294

293

95

Putin'li Rusya'nn ABD ile hesaplat eenya'da Putin harektnn salad baar, bu ilk hesaplamada kaybeden tarafn ABD olmasn salad. te yandan bir baka hesaplama alan da Basra Krfezi'ydi. Irak'a uygulanan ambargoyu krarak Irak petroln nakleden Rus tankerleri, Basra krfezinde ABD sava gemileri tarafndan engellenince, Putin'in cevab, Krfeze ABD ve NATO'nun hareketlerini izlemek amal askeri keif gemisi gndermek oldu. Uzun yllardr uzak denizlerde askeri varlk bulundurmayan ve buralardaki inisiyatifini tmyle ABD'ye kaptrm olan Rusya'nn bu adm, yeni bir sreci balatmas asndan kk ama olduka nemli bir adm olmaktadr296. Karlkl restlemeler ve tehditlerle sren ilikinin son alt ay zarfndaki kukusuz en kritik an, 4 Haziran gn Moskova'da yaplan Clinton-Putin zirvesi olmutur297. Bu zirve, Gorbaov ve Yeltsin dneminde yaplan ve Rusya'nn byk tavizler vermesiyle biten "uzlama" zirvelerinin aksine298; diplomatik anlamda Rus tarafnn baarsyla biten bir karlkl restlemeler zirvesi olarak, Rus d politikas ve RusyaABD ilikilerindeki keskin deiime iaret ediyordu. ABD'nin "Ulusal Fze Savunma Kalkan" nerisine kar alternatif olarak kriz blgelerinde -Avrupa da dahil-uluslararas ortak fze savunma kalkanlar kurulmas nerisi, diplomatik alanda ABD'yi keye sktran Putin ynetiminin Alman Babakan Gerhard Schreder tarafndan da desteklenmesine neden olmutur299. ABD-Rusya hesaplamasnn Putin dnemindeki balca alanlarndan biri de NATO oldu300. 5.6.1. Putin le Bush Sorunlar Grt Getiimiz gnlerde, ABD Devlet Bakan George W. Bush ile Rusya Devlet Bakan Vladimir Putin, Slovenya'nn bakenti Ljubljana'da bir araya geldiler. Rusya
296 297

TEZCAN, Y., "Avrasya zerindeki G Mcadelesi ve Trkiye", Savunma, Say:2, 1998, Ankara AKGNEN, O., Rusya Federasyonunun D Politika Hedefleri, Avrasya Dosyas, Cilt:1, Say:1, 1994 298 BROWN, Archie; The Gorbachev Factor, Oxford University Press, New York, 1996, s. 3-5, 112-113 299 YELTSN, Boris; Geceyars Gnlkleri, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2000, s.103134 300 a.g.k. , s. 76-90

96

Devlet Bakan Vladimir Putin, ABD Bakan George Bush ile yapacaklar ilk doruk toplants iin Slovenya'ya hareketinden nce, Kremlin Saray'nda Babakan, ileri, Savunma ve Dileri bakanlar ve Gvenlik Konseyi Sekreteri ile bir araya gelmitir. Toplantda Putin'in in'de katld anghay Belisi toplantsnn da

deerlendirildii ve Bush ile doruk toplants ncesi nde gelen d ve i politika konular gzden geirildi. Putin'e dorukta Dileri Bakan gor vanov ve Gvenlik Konseyi Sekreteri Vladimir Ruaylo elik etmitir301. Putin gazetecilerin sorularn yantlarken, "ABD bizim dnyada, ayn zamanda strateji istikrar srecinde en byk ortaklarmzdan biri" dedi. Ekonomik ibirlii de iki liderin bulumasnda arlk tayan konular arasnda yer ald. lk kez bir araya gelen liderler silahlanma, NATO'nun genilemesi, Balkanlar, Ortadou, ekonomik ibirlii, Rusya'nn Dnya Ticaret rgt'ne yeliiyle ilgili konular, bunlarn yan sra ''enerji alannda ibirliini'' de ele ald. Bush ile Putin arasnda yaplan doruk ncesinde ABD Bykelilii nnde protesto gsterisi yapan Greenpeace'in (Yeil Bar) 18 eylemcisi gzaltna alnmtr302. 5.6.2. Ortak Deklarasyonda Rusya ve ABDnin Yapt Devletler Snflandrmas Liberal Pazar ekonomisi bile u anda bu blgede Uluslararas likilerde belirleyici ve dzenleyici gce sahip olabilmektedir303. Modern Uluslararas likilerin tanmlamasnda ise baz belirleyici faktrlerin Amerikal uzmanlarca da Pentagon dahilinde Milli Stratejik Aratrma Enstitsnde gsterilmesi kanlmaz olgulardan birini tekil etmektedir. Dnya devletleri ve Amerikan Pentagonu bu olgulara ve meydana kard devlet trleri ve tiplerine aadaki snflandrmay uygun hesap etmektedir: 1. ekirdek Devletler (Core States);

301 302

http://www.evrensel.net , (2003-02-26) http://www.ozgurpolitika.org/2001/06/17/hab42.html , 2002-12-25 303 LEWIS, Bernard; Modern Trkiyenin Douu, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, 6. Bask, Ankara, 1996, s. 34-178

97

2. Gei Aamasnda olan Devletler (Transition States); 3. Haydut ve Terrist Devletler (Rogue States); 4. Yetersiz ve Zayflatlm Devletler (Failed States) . Halbuki temel kriteri belirleyen e Demokrasinin ve Pazar ekonomisinin gelime derecesi ve ABDye yaknl tutturabilme bu ad geen devletlerin temel hedeflerinden ve ideallerinden birisi olmaktadr304. Rusya Federasyonu Bykelisi Aleksandr Lebedev, Devlet Bakan Vladimir Putin'in, ''Mavi Akm'' hatt almaya ve Rus gaz pompalanmaya balad gn Trkiye'yi ziyaret edebileceini syledi. Lebedev, Gney Krdistan'da otonomi istemlerinin karlanmasnn Badat'n sorumluluu olduunu syledi. TRT'nin haber kanal TRT-2'de yaymlanan ve Gazeteci Baki zilhan'n sunduu ''Televizyon Gazetesi'' programna konuk olan Bykeli Lebedev, lkesinin Gney Krdistan'da bir Krt devleti kurulmasna asla ihtiya duymadn belirterek, ''Ben de ahsen Kuzey Irak'ta yaayan Krtlerin bir devlet kurmak istediklerine inanmyorum. Onlar otonomi istiyor. Bunu istemek onlarn hakk, Badat'n sorumluluu, ama lke btnlne sayg gstermek gerekiyor'' diye konumutur305. 5.7. Emperyalist Kutuplamada Rusyann Konumu Putin dneminde, ABD-Avrupa arasndaki elikileri derinletirerek, yanna ald in, Hindistan ve Kuzey Kore'yle birlikte, emperyalist bir kutup olarak arln hissettirme politikas izleyen Rusya'nn militarist ynelimleri ve bu ynelimlere kar ABD'nin alttan almaz tutumu, dnya dengeleri asndan olas gelimelere ak bir dm noktas oluturmaktadr306. Buradan bakldnda, nmzdeki yllarda emperyalist rekabet sorununa damgasn vuracak olan elikinin, ABD-Rusya arasndaki derinleen eliki olmas

304 305

a.g.e. , s.17-18 http://www.ozgurpolitika.org , (2002-12-25) 306 ROSE, Richard & MUNRO, Neil; Elections without Order. Russias Challenge to Vladimir Putin, Cambridge University Press, http://www.cambridge.org , Cambridge, UK, 2002, s. 106-107, 210-223

98

ihtimalinin hayli yksek olduu grnmektedir. Rus tekellerinin dnya sahnesinde daha etkin rol oynama ve gemite kaybettikleri -zellikle ABD'ye braktklar- eski hegemonya alanlarn yeniden ele geirme zlemleri Putin'in iktidara getiriliinin ardnda yatan gerektir. Tekeller, Gorbaov ve Yeltsin dneminde Rusya'ya damgasn vuran ite ekonomik-siyasi krizler ve kargaa ile dta hegemonya mevzilerinin birerbirer kaybedilmesi srecine son vermekten yana olmulardr307. Ekonomide istikrar arayna ve siyasette ordu ve istihbarat rgtlerinin glendirilmesi, lke iindeki muhalefetin bask yntemleriyle susturulmas, ovenizm ve eitim-propaganda yoluyla toplumun militarizasyonu ve devlet snrlar iersinde doan merkezka eilimlerinin kararnameler yoluyla bastrlmas uygulamalar zerinden "gl ve kutsal devlet" anlayna dayal bir yeniden yaplandrma sreci olarak Putin dnemi i politikas, tarihsel rnekleri grlm, faizan yntemleri ve sava iin cephe gerisini salamlatrma tutumunu fazlasyla andran bir nitelik tamaktadr308. Putin dnemi d politikas, dnya dengelerini fazlasyla zorlayan ieriiyle, kinci Dnya Sava ncesinin kimi tarihsel rnekleriyle talihsiz benzerlikler tamtr. Rusya Parlamentosu alt kanad Duma, yerel hkmetlerin d bor almasn yasaklayan yasa tasarsn ikinci oylamada onaylad. Yasa tasars, nceki gn, Dumann 305 milletvekili tarafndan kabul edildi. 5 milletvekili ekimser kald, ret oyu kmad. Baarsz denemenin ardndan ilk tepkiyi veren lke, Rusya oldu. tar-Tass ajansnn Rusya Dileri Bakanl kaynaklarna dayanarak verdii haberde, ABDnin kurmaya alt ulusal fze savunma sistemi asndan kilit nem tayan fze denemesinin baarszla uramasnn ardndan, Rusyann, ABDnin bu sistemin yerletirilmesi kararndan vazgeeceini mit ettii belirtildi. Ajans, bu konuda resmi bir aklamann yaplmadn kaydetmitir309. Rusya, ulusal fze savunma sistemi projesine, 1972de imzalanan ve stratejik dengenin temeli olarak grlen Anti balistik Fze Anlamas (ABM)na fiilen son
307 308

YELTSN, Boris; Geceyars Gnlkleri, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2000, s.56 http://www.foreignpolicy.org.tr , (2003-02-24) 309 http://www.evrensel.net/02/11/07/dunya.html#1 , (2003-02-23)

99

verecei iin kar kyor310. Tasar, anayasa gerei Duma tarafndan yaplacak 3. oylamadan sonra parlamentonun st kanad Federasyon Konseyine gnderilecektir. D borca ilikin oylama, Devlet Bakan Vladimir Putinin son bir ay iinde Rusya Federasyonuna bal blge yneticilerinin yetkilerini daraltmas ve lkeyi Moskovann denetimini glendirecek ekilde 7 idari blgeye ayrmasna bal sre iinde yapld. Yasa tasars Federasyon Konseyinden de geerse, Rusyada ancak birka blgenin d bor alabilme imkn kalacak. 1998 ekonomik kriziyle beraber Rusya blgelerinin ayr olarak d bor almlar, merkezi hkmeti ok zor duruma soktu. Rusya hkmetine ekonomik nerilerde bulunan ve blge hkmetlerinin salam bte yapmalarn salamaya alan Rusya-Avrupa Ekonomi Siyaseti Kurumundan Rory MacFarquhar, Rusya Federasyonuna bal cumhuriyet ve blge hkmetlerinin d bor almasn yasaklayan yasann gl bir mali politika olduunu bildirmitir311. 5.8. Rus D Politikasnn Nihai Evrim Sreci Bir hudutsuz sava balattklarn syleyen Savunma Bakan Sergey vanov, aklamasnda, Hazrlk aamasnda olan veya yrtlen terrist eylemin niteliine ve yabanc lkelerin dahline gre, gerekirse silahl kuvvetler kullanlacaktr dedi. vanov; orduyu modernletireceklerini, bir milyon askeri olan, evik ve iyi donanml bir silahl kuvvetler kuracaklarn belirtmitir312. vanov, zvestia gazetesinde birka gn st ste yaymlanan aklamalarnda, een ayrlk gruplara ve uluslararas terr rgtlerine tehdit yadrd. Getiimiz ay en az 120 sivilin ld Moskovadaki tiyatro basknna deinen vanov, Bize sava atlar. Bu savan hududu, snr, grnen bir dman yok dedi. vanov, son een saldrlarnn ardndan d politikalarn gzden geirdiklerini ekleyerek, Dier lkelerle ikili ilikilerimiz, terrizme verdikleri tepkiye bal olacaktr diye konumutur313.
310 311

http://www.mid.ru , (2003-02-26) ROSE, Richard & MUNRO, Neil; Elections without Order. Russias Challenge to Vladimir Putin, Cambridge University Press, http://www.cambridge.org , Cambridge, UK, 2002, s. 40-90 312 http://jia.sipa.columbia.edu/journal.html , (2003-02-26) 313 http://www.evrensel.net/02/11/07/dunya.html#1 , (2003-02-23)

100

Artk sona ermi grnen Irak Sava srasnda Rus d istihbarat servisi ajanlarnn Badatta Saddamn gizli dosya ve arivlerini ele geirip Moskovaya gtrmek iin ok cretkar operasyonlar yaptklar ve bunda belki de baarl olduklar, pek ok gazete tarafndan iddia edildi. Bu gazeteler sadece Batl olanlar da deildi, Nezavisimaya Gazeta gibi nemli Rus gazetelerinde de bu iddialara geni yer verildi; hatta bir Amerikan gazetesi Badatta Irak istihbarat servisi Muhaberat brosunda ele geirilen gizli belgelerde Rus d istihbarat servisi ile Muhaberat arasndaki ilikileri Arapa yazl belgelerle kendine gre ispat etmitir314. Sovyetler Birliinin, klasik d politikasnn bir sonucu olarak, Sosyalist Baas Rejimini desteklemesi, onun mirass Rusya tarafndan da devam ettirilince Rusyann, Irakta yaklak 8 milyar dolarlk bir alacak brakmasna ramen, zengin petrol yataklarnda nemli imtiyazlar elde etmesi ve Saddam rejimiyle bu imtiyazlarn ayn dzlemde doru orantda kalmas Moskovann ABDnin Saddam Hseyini devirmeye ynelik Irak politikasna kar kmasna neden olmutur. Ancak neticede, ABD operasyonlar ile Saddam devrilince Rusya, Iraktaki mevzilerini terk etmek durumunda kalm; alacaklar ile beraber imtiyazlarn da kaybetmesi riski ortaya kmtr315. Irakta ABD denetiminde yeni hkmetin kurulmasnn ardndan, Putin dneminin en nemli d politika zellii olan aktif ve kvrak Rus d politikas, Rusyann Irakta kaybetmi olduu mevzilerin hi olmazsa bir ksmn yeniden elde etmek iin yeni bir aba ierisine girmitir. nce getiimiz aylarda Krt lider Celal Talabaniyi Moskovada arlayan Rus d politika yapclar, imdi uygun artlar olutuu takdirde Iraka asker gnderme dahil bir ok konuda ABD ile anlaabileceklerinin sinyallerini vermektedir. zellikle ABDnin BMye sunaca, Iraka ok uluslu g konulandrlmasn ngren karar tasarsnn tartld bu gnlerde Irak konusunda mttefik olduklar Fransa ve Almanyann aksine karar tasarsna olumlu baktklarnn sinyallerini veren
314

Rusya

DAI, Zeynep, "Rusya'nn Yakn evre Politikas ve Trkiye", Trk D Politikasnda Gelenek ve Deiim, 1998 315 05 Eyll 2003 ASAM Gnlk Kresel Deerlendirme Blteni

101

Dileri Bakan vanov, bu konuda bir aklama yaparak Irakn tekrar yaplanmasnda ve gvenliin salanmasnda BMnin geni katlmn ngren karar tasarsnn Moskova tarafndan incelendiini ve nerilen karar tasarsnn, Rusyann devaml zerinde durduu ilkeleri yanstmas asndan bir balang olduunu syleyebilirim demitir316. Dier taraftan konu ile ilgili bir aklama yapan Savunma Bakan Sergey vanov da her eyin BM Gvenlik Konseyinde varlacak ortak fikre bal olduunu sylemi ve Iraktaki durumun iyiye gitmesine gerekten katk salayabilmesinin nemli olduunun altn izmitir. vanov, nihayetinde Rusyann Iraka asker gnderme kararnn uluslararas toplumun Irak konusundaki gzlemlerine ve ortak hareket edebilme yeteneine bal olduunu bildirmitir317. Sergey vanovun aklamasyla Rusya, ilk defa Irakta ABD gleri nclndeki ittifak glerine destek verebilecei sinyalini verdi. Irak Savana kar kan Rusya, savatan sonra da BMnin Irakta etkin rol almasn istemitir. Ancak dier mttefikler Almanya Babakan Gerhard Schrder ve Fransa Cumhurbakan Jack Chirac, yaptklar ortak aklamada ABD tasarsn desteklemeyeceklerini ifade etmilerdir. Bu gazetelerin iddialarnn hedefi, Rus d istihbarat servisi SVR phesiz. Tam ad Sluzhba Vnenoy Razvedki, ksa ad SVR olan Rus d istihbarat servisi, Rus d politika uygulamasnn iki nemli unsurundan birisi; zaman-zaman dier nemli unsur olan Rus Dileri Bakanln baz ynlerden glgeleyebiliyor, uygulamada birinci rol da oynayabiliyor. Bunu da eski Bakan Boris Yeltsinin 4 yl kadar nce verdii bir demeten biliyoruz; zira Yeltsin o demecinde Rus d politikasnn tespitinde, SVRnin Dileri Bakanl ya da baka kurumlardan ok daha fazla rol oynadn bizzat aklamt. SVRnin mesela, Rus nkleer ve balistik teknolojisinin rana aktarlmas, NATOnun genilemesi, 1972 tarihli ABM anlamas ve muhtemelen bilinmeyen baka

Rusyann Irakta Mevzi Sava, 09 Eyll 2003, --Sinan Oan, ASAM-Rusya Ukrayna Aratrmalar Masas, Kdemli Aratrmac 317 http://www.haberanaliz.com , (2004-01-12)

316

102

ok nemli konulardaki Rus d politika pozisyonlarnn tespit ve savunulmasnda ok nemli roller oynad, bugn pek ok uzmann ortak gr. Asl grevi d istihbarat olan; ama bunu yaparken resmi Rus d politikasnn ynn de etkileyebilen SVR, bugnk ve gelecekteki Rus d politikas bakmndan bylesine nemli, ilgin bir kurum. SVR, Rusyada yaklak 10 yldr devam eden byk kargaadan ve Yeltsin dneminin keyfi ve istikrarsz zelliinden hemen-hemen hi etkilenmeyen, ksacas bu dnem iinden Sovyetlerden devrald etkin yapsn byk lde muhafaza edebilen bir istihbarat servisidir. KGBnin ilga edilmesinden sonra i ve d istihbarat olarak ikiye ayrlan Rus istihbaratnn d blmn stlenen SVR, i blme bakan FSBnin ayn dnemde urad eitli depremleri, ynetim, kadro ve bakan deiikliklerini de hi yaamad; kadrosu ve bakanlar hemen-hemen hi deimedi; kurum 10 yl iinde sadece 3 bakan grd. Bunlar srasyla Leonid abarin, Yevgeni Primakov ve Vyaeslav Trubnikovda olumaktadr. 19911996 yllar arasnda SVRnin bakanln yapan Yevgeni Primakovu herkes tanr (ki daha birka hafta nce Saddam, Irak terk etmesi konusunda Badatta ikna etmeye almt). Primakov 6 yl kadar nce dileri bakan olduunda yerine, yakn mesai arkada, dostu Vyaeslav Trubnikovun gelmesini salad. Trubnikov da kurumu 2000 ylna tad. Trubnikov, grevini Vladimir Putinin gzdelerinden 52 yandaki Sergey Lebedeve devretti 3 yl kadar nce. Lebedev, Bakan Putinin eskiden beri tand bir istihbarat olmutur. Putin onu, Dou Almanyada grev yaparken tanm. stihbaratlkta ikisi de ayn nesilden saylrlar. Lebedev, yine baz yorumculara gre, SVRnin Batl kanadn (occidentalist) temsil eden birisi; Doulu kanadn (orientalist) ise hem son bakan Trubnikov hem de Primakov temsil ediyorlard ve bu ikisi kurumu orientalist izgide ynetiyor, ynlendiriyorlard. Mesela, Rus d politikasnn son yllardaki ok kutuplu bir dnya syleminin yazar ve mimarlar aslnda bu ikisiydi; tam sylemek gerekirse SVR idi kurum olarak. SVR, hakknda ok az ey bilinen tam anlamyla bir kapal kutu.

103

Ne Rus ne de Bat medyasnda hakknda fazla bir ey yaynlanmad bugne kadar. Benim bu kede anlattklarm da ok zor bulunabilen bilgiler. Sper g olmaktan oktan kan; ama bunu bir trl kabullenemeyen ve Putin ile birlikte yeniden en azndan gl, sz dinlenir, byk lke, byk devlet olmak iin alan Rusyann dnyaya ynelik plan ve hareketlerinin motoru SVR elbette. Bugn sylenildiine gre Rusyann Badat Bykelilii, bykeli ve dier diplomatlarnn buray oktan terk etmelerine ramen geride kalan ve diplomatik statye sahip 12 SVR grevlisi tarafndan korunuyor. Bunlar phesiz sadece bykelilii deil, ayn zamanda kaos iindeki Iraktaki Rus menfaatlerini de korumulardr318. Her eye ramen Badatta kalmaya devam eden SVR, bize Rusyann lafta deil fiiliyatta da byk devlet olduunu gsteriyor. Ne diyelim, dars lafta byk fiiliyatta kk ve etkisiz olanlarn balarna. Yeni Rus konsepti, een milislerle ibirlii yapmakla sulanan Grcistandaki Bat yanls hkmette byk kayg uyandryor. Tiflis hkmeti, Rusyann Grc topraklarna saldr dzenleme olaslnn arttn dnmektedir319. 5.9. Putin ile Rus Milyarderlerinin Sava Rusya'nn petrol devi Yukos'un en byk hissedar Mikhail Khodorkovsky'nin tutuklanmas sonras, tm dnyada gzler lkedeki dier patronlara evrildi. Amerikan finans dergisiFortune son saysnda, Rusya'da saylar 20'yi amayan yeni zengin iadamlar "oligarklar"a sava aan eski KGB Albay Rusya Devlet Bakan Vladimir Putin'in bu "demokratik" politikayla Rus ekonomisini eski Sovyetler Birlii dnemi gnlerine geri gtrp gtrmeyecei sorusuna cevap aramtr. Dergi, Putinin Avrupa Birlii, Amerika ve yabanc sermaye ile grmelerinde istikrarl ve baarl bir politika ile takdir toplamasna ramen, lke iinde eski KGB ajanlarn oligarklarnn zerine srdrmesinin dnya ekonomi evrelerinde iten ie bir tartma konusu olduuna deindi. Bu tartmay alevlendiren ise, Putinin bu politikasnn
318 319

siyasi

ekimeye

dayandrlmas.

Rusyann

en

zengin

adam

http://www.zaman.com.tr , Fikret ERTAN, (2004-01-12) SCHMDT, H., Foreign Policy, Bahar 1998, stanbul

104

Khodorkovskynin 2004 yl mart aynda yaplacak devlet bakanl seimlerinde Putine rakip olaca ve srf bu nedenle Putinin bu adamn zerine gittii sylenmektedir. Dnyada yabanc sermayeye yn veren isimlerden Soros da Khodorkovskynin tutuklanmas sonras oligarklarn tarafn tutmu ve Putini devlet kapitalizmi yapt gerekesiyle sert bir dille eletirmiti. Yabanc sermaye evrelerinin endielerini hisseden IMF Bakan Khler de, getiimiz gnlerde Putinle zel olarak grme yapt. O, Putin-Khodorkovsky olaynn abartldn, tek bir dava ile Rus ekonomisinin kmeyeceini savunarak Khleri ikna etmeyi baard. Ancak Fortune Dergisi, tm bu gelimelere ramen Rusyada bulunan yabanc yatrmclarn lkeden ekilme ihtimalleri olduunun sinyallerini vermitir. Carneigie Enstitsnn yapt aratrmaya gre, halen Putinin sava at oligarklar lke GSMHsnn yzde 40n ve ihracatn da yzde 90n kontrol altnda tutuyorlar. Fortune, Putinin nmzdeki dnemde devlet bakanln kazanmas ihtimalinin ok yksek olduuna ve iktidar ele ald taktirde bu savan gittike kzacana da dikkat ekmektedir. 1990'larda brokrasinin kilit noktalarnda bulunan isimler, ynetiminde olduklar kamu giriimlerini ok ucuza kapattlar. Rusya'nn petrol devi Yukos'un en byk hissedar Mikhail Khodorkovsky'nin tutuklanmas sonras, tm dnyada gzler lkedeki dier patronlara evrildi. Amerikan finans dergisi Fortune son saysnda, Rusya'da saylar 20'yi amayan yeni zengin iadamlar oligarklara sava aan eski KGB Albay Rusya Devlet Bakan Vladimir Putin'in bu 'demokratik' politikayla Rus ekonomisini eski Sovyetler Birlii dnemi gnlerine geri gtrp gtrmeyecei sorusuna cevap arad. Dergi, Putin'in Avrupa Birlii, Amerika ve yabanc sermaye ile grmelerinde istikrarl ve baarl bir politika ile takdir toplamasna ramen, lke iinde eski KGB ajanlarn oligarklar'nn zerine srdrmesinin dnya ekonomi evrelerinde iten ie bir tartma konusu olduuna deindi. Bu tartmay alevlendiren ise, Putin'in bu politikasnn siyasi ekimeye dayandrlmas. Rusya'nn en zengin adam Khodorkovsky'nin 2004 yl mart aynda yaplacak devlet bakanl seimlerinde

105

Putin'e rakip olaca ve srf bu nedenle Putin'in bu adamn zerine gittii sylenmektedir320. 2000 ylnda greve geldiinde, iadamlarn kanunlara uyma ve vergilerini demeleri konusunda uyaran Putin, 2002'de bu tutumunu sertletirdi. 'Sermaye etkisini iktidara dayatanlar bir snf gibi davranmaktan vazgesinler' diyerek siyasete bulaan iadamlarna gzda veren Putin, ilk olarak otomotiv ve medya patronu Berezovski ve zimmetine para geirmekle sulanan Gusinski'yi snr d ederek cezalandrd. Daha sonra ise Putin, oligarklar' 'evcilletirme' harekatn, Khodorkovsky'nin tutuklanmas ve Sibneft'in patronu Abramovich hakknda soruturma almas ile devam ettirmitir. Putin'in KGB'yi de yanna alarak drt koldan sindirmeye alt 'oligarklar'n mazisi, Sovyetler Birlii'nin k dnemlerine dayanyor. Sovyetler Birlii'nin uygulad planl devlet ekonomisinden kapitalizme geii srecinde, 1991-1994 yllar arasnda devlete ait 80 binin zerinde iletme zelletirildi. Sovyet brokrasisinin kilit noktalarnda bulunan ve belirli lde sermaye birikimi salayan isimler, ynetiminde olduklar kamu giriimlerine ok ucuz fiyatlara sahip oldular. Ayrca hkmet, likidite skntsna dnce bu iadamlarndan bor ald ve deyemeyince de byk karlar getiren irketler de bu kiilerin zerine geirildi321. Bylece Rusya'da bir anda inanlmaz servete sahip bir kesim olutu ve bu zenginlere 'oligark' ad verildi. Bugn Rusya'da kii bana den milli gelir 2 bin 500 dolarn altndayken, saylar 20'yi amayan yeni iadamlarnn mal varlklar milyar dolarlar buluyor. Rusya'nn en gl adamlar olarak da nitelenen oligarklar arasnda Mikhail Khodorkovsky, Roman Abramovich, Boris Berezovsky, Vladimir Gusinsky, Oleg Deripaska, Vladimir Potanin, Andrei Melnichenko, Vagit Alekperov, Viktor Vekselberg ve Mikhail Fridman ilk sralarda yer alyor. Dnyann en byk petrol ve rezervlerinin yzde 20'sine ve doalgaz rezervlerinin yzde 40'na sahip Rusya'da bu isimler, ilk etapta petrol, gaz ve dier madenleri ele geirdiler. Daha sonra ise, medya, bankaclk ve dier sektrlere de el atmlar.

http://www.aksam.com.tr , (2004-01-12) DAI, Zeynep, "Rusya'nn Yakn evre Politikas ve Trkiye", Trk D Politikasnda Gelenek ve Deiim, 1998
321

320

106

5.9.1. Yeltsin Altn Dnemleriydi 'Oligarklar'n bir numaral adam Devlet Bakan Yeltsin'di. Yeltsin, yeni zenginleri ekonomi politikalar ile desteklerken, onlar da 1996 ylnda Yeltsin'in yeniden seilmesi iin gerekli finansman yarattlar. Bylece 'oligarklar', politik hayatn iinde aktif rol oynamaya baladlar ve devletin at ihaleleri kazanarak servetlerine servet kattlar. Genelde iktidardakilerle ok atmamaya zen gsteren oligarklar, Putin'i ilerine gelmeyen ekonomi politikalarndan dolay ok ciddi biimde eletirmeye balamlard. Bu da Putin'in sava balatmasna vesile oldu. Roman Abramovich iin Rusya'da Yeltsin Ailesi'nin finansr deniliyor. 1966 doumlu Abramovich, 1999'da Rus Parlementosu Duma'ya girdi ve 2000'de Chukotka Valisi seildi. Bu blgedeki yatrmlar vergiden muaf tutulan Abramovich, iddialara gre Yeltsin dneminde zelletirilecek irketleri ihalesiz satn ald. Zamanla alminyum kral ve petrol irketi Sibneft'in en byk hissedar oldu. Abromovich, ayn zamanda FC Chelsea'nin de sahibi. Vladimir Gusinsky (51 yanda) i hayatna bir tiyatroda ynetmen olarak balad. Eski Sovyetler'in son gnlerinde bankaclk sektrne giren Gusinsky, inaat alanndaki yatrmlaryla dikkat ekti. Rus medya devi MedianMost'u sahibi Gusinsky, medya gcn Putin'i eletirmek iin kullanyordu. Zimmetine para geirmekle sulanan Gusinsky, MedyanMost'u nl doalgaz devi Gazprom'a devrettikten sonra lkeden kat. Gusinsky, u an snd Yunanistan'da tutuklu yarglanmaktadr. Boris Berezovsky otomotiv ve medya sektrndeki yatrmlar ile tannyor. Yaklak 3 milyar dolarlk serveti bulunan Berezovsky, eski bir matematiki. Yeltsin'e danmanlk yapan ve Rusya'nn eenistan ile ilikilerinde etkin rol oynayan Berezovsky, ilk kn araba satlar ile yapt. Buradan elde ettii gelir ile medya sektrne geen Berezovsky, Boris Yeltsin'in ikinci defa seilmesinde yardmc oldu. Putin'in baa gelmesi sonras, para aklamakla sulanan iadam, lkeden ilk kaan oligark oldu, imdi Londra'da srgn hayat yaamaktdr. Viladimir Potanin'in, (42 yanda) nikel retimini kontrol altnda tutarak edindii servetin bykl 1.6 milyar dolar. 1990'l yllarn banda i hayatna ticaret memuru olarak atlan Potanin, karanlk bir anlama ile Norilsk Nikel firmasn 310 milyon dolara

107

satn alyor. Uneximbank'n da kurucusu olan iadamnn ayrca petrol ve finans sektrnde de yatrmlar bulunuyor. Dnyann en byk nikel reticisi olarak nitelendirilen Potanin, bir sre babakan yardmcs olarak da siyasette grev alyor. 42 yandaki Potanin, kurnazl ve Kremlin'deki yakn temaslar ile tannyor. 5.9.2. Albay Putin'in ift Karakteri Vladimir Putin 1999 ylnda Babakan, bir yl sonra da Devlet Bakan seildiinde tm dnya nasl bir liderle karlaacan merak ediyordu. Eski bir KGB Albay olan Putin, baa getii dnemde Rus ekonomisi hala 1998 krizinin arl altnda yaama sava veriyordu. 1998 ylnda Rusya'nn GSYH'si yzde 4.9 orannda klm, Rus Rublesi yzde 40 orannda devale edilmiti. Planl ekonominden pazar ekonomisine geite ekonominin eitlendirilmesi, zelletirilmenin artmas ve yabanc sermayenin gveni yeniden kazanmak art olmutu. Putin yrrle koyduu ekonomik reformlarla 5 senede Rus ekonomisini dzene koydu, d piyasalarn gvenini yeniden kazand. Ancak son aylarda iadamlar ve hkmet arasnda yaanan gerginlik, Yukos kriziyle gzler nne serildi. Akla taklan tek bir soru var. Acaba demokrat grnml Putin, siyasi hrsyla yeni yeni toparlanm Rus ekonomisini riske atar m? Diye akla soru gelmektedir. Putin, 'Rus Hkmeti de bir tek irket iin tm ekonomiyi tehlikeye atacak kadar zayf deildir. Bu ynde yaplan almalarn tm ekonomiyi riske sokabileceinin farkndayz' diyor. Ancak Khodorkovsky'nin ardndan yeni 'oligarklar'n isimlerinin anlmas, bata Enerji Bakanl olmak zere tm brokratlarn Yukos'u paralama abalar Putin'in liderliine glge dryor. Son olarak, hkmet Khodorkovsky'nin istifasna ramen, Yukos firmasnn Litvanya'ya olan sevkyatn keseceini duyurdu. Bununla beraber, Rusya Enerji Bakanl da Yukos'un Sibirya'daki petrol sahalarnn ehliyetinin kaldracan aklad. Bu gelimeler dnya finans piyasalarn endielendiriyor. Bunun en nemli nedeni ise Rus ekonomisinde KOB'lerin halen ekonominin yzde 10'unu kontrol ediyor olmas. Putin'in 'oligarklar'a kar at sava demokratik gzkse de, brokratlarn gc tm Rus ekonomisini riske atacak kadar byktr.

108

5.9.3. Ekonomi Riske Ediliyor Khodorkovsky ve Putin anlamazl 'oligarklar'n savan alevlendirdi. Rusya'nn petrol sektrndeki ykseliinin en byk sembollerinden biri olan Khodorkovsky, Yukos-Sibneft'in sahibi. irket evlilii ile ortaya kan petrol firmas petrol retim rezervleri bakmndan TotalFina, BP veya ChevronTexaco gibi sektrn devlerini geride brakyor. Khodorkovsky'nin firmay devletten satn al ise Boris Yeltsin dnemine rastlyor. Kurucusu olduu Menatep Bankas ile Sibneft'in yzde 44'n satn almaktadr. 350 milyon dolar gibi deerinin ok altnda bir paraya ihale ncesi satn alnan firma u an Khodorkovsky'nin 8 milyar dolarlk mal varlnn byk bir kaynan oluturuyor. Fortune Dergisi'nin dnyann en zengin iadamlar sralamasnda 26'nc olan Khodorkovsky'nin sonunu getiren ise Putin'e kar balatt muhalefet kampanyas oldu. Sulamalardan nce gelecek seimlerde Putin'e kar adayl koymay planlayan iadam, vergi kaakl, sahtecilik ve dolandrclk sulamalaryla u anda Rusya'da tutuklu. Oleg Deripaska (35 yanda), petrol sektrnden, alminyum pazarna kadar tm firmalarda Abramovich'in bir numaral orta ve rakibi. Oligarklar arasnda en eitimli iadam olan Deripaska'nn ekonomi yksek lisans bulunuyor. Sibirya'daki metal ve alminyum sanayiinde Abramovich ile kapan Deripaska, ayrca Rusya'nn en byk ikinci otomotiv reticisi. Rusya Sanayiciler ve adamlar Dernei'nde Bakan Yardmcs olan ve 1999 ylnda Rus Vedomosti Gazetesi'nce Yln adam dlne layk grlen Deripaska'nn elik ve sigorta sektrndeki yatrmlar ise u an hkmet tarafndan inceleniyor. Sibneft petrol irketi ve alminyum firmas Rusal'da byk hisseleri bulunan Deripaska'nn ihale ncesi anlamalarla mal varln yaratt ileri srlyor. Deripaska'nn 1.5 milyar dolarlk mal varl bulunmaktadr322.

322

ELEKDA, ., "ABD Stratejisi ve Trkiye", Milliyet Gazetesi

109

8 milyar dolarlk kiisel servetiyle Rusyann en zengin adam olan 40 yandaki Khodorkovsky, i gezisi iin gittii Sibiryadan, bir operasyonla Moskovaya getirildikten sonra karld mahkeme tarafndan tutuklanmtr323. Khodorkovskynin, hakkndaki vergi karma, devlet maln zimmetine geirme ve resmi belgelerde tahrifat yapma sulamalarn kabul etmedi. Avukat, Khodorkovskynin yasal olarak 30 Aralka kadar sorgu iin gzaltnda tutulabileceini syledi. Yahudi iadam Khodorkovsky, Kremline ynelik eletirileriyle dikkat ekiyordu. Hakknda vergi karma, devlet maln zimmetine geirme ve resmi belgelerde tahrifat yapma sulamalar bulunan Rus Yukosun Bakan Mikhail Khodorkovsky tutukland. 27 Ekim 2003 Dnyann en byk drdnc byk petrol irketi Rus Yukosun Bakan Mikhail Khodorkovsky, tutuklanarak hapse konuldu. 40 milyar dolar piyasa deeri olan Yukos petrol irketinin byk hissedar ve patronu olan Khodorvskynin gelecei de belirsizlemitir324. 5.10. Rusyada 2003 Aralk Parlamento Seimleri ve En Son Gelimeler Rusya'da parlamento seiminde, Birleik Rusya Partisi (Yedinnaya Rossiya) rakiplerine fark att. Ar sac Jirinovski ise yzde 10'u geerek srpriz yapt. Rusya'da dn yaplan parlamento (Duma) seimlerinin ardndan, oylarn yzde drdnn saym sonucuna gre, Rusya Devlet Bakan Vladimir Putin'i destekleyen "ay" amblemli Birleik Rusya Partisi (BRP) oylarn yaklak yzde 36'sn alarak rakiplerine fark atmtr325. Byk srpriz yapan Vladimir Jirinovski'nin Liberal Demokrat Partisi yaklak yzde 15'lik oy oranyla ikinci, Komnist Parti de yzde 13'lk oy oranyla nc srada bulunuyor. Liberal Demokrat Parti'nin, oylarn yzde 10'un zerine karmas, srpriz olarak yorumlanrken, oy oran azalan Komnist Parti, seime hile kartrld gerekesiyle dava ama karar ald. Parti lideri Gennadiy Zganov, "Bu seim bir maskaralk" dedi. BRP'nin nde gitmesi, Devlet Bakan Vladimir Putin iin byk bir
323 324

http://www.ntvmsnbc.com , (2004-01-12) Moskova, CNBC-E 325 http://www.milliyet.com.tr , (2004-01-12)

110

zafer olarak nitelendiriliyor. 450 yeli parlamentoda ounluu Kremlin yanllarnn oluturmas durumunda, Putin'in marttaki bakanlk seimlerinde ans artacak. 23 partinin yart seimlere katlm oran yzde 50 civarnda oldu. Babakan Mihail Kasyanov, oy verirken ar sac bir kadnn yumurtal saldrsna urad. Rusya'da parlamento seimlerinde Kremlin yanls sac partiler 450 sandalyenin 400'n ald. Ar milliyetiler srpriz yaparak yzde 11 oy alrken, 13'te kalan Komnist Parti'nin k belgelenmitir326. Rusya Parlamentosu seimlerinde iktidar yanls partilerin ezici bir stnlk salamasyla Devlet Bakan Vladimir Putin mart ayndaki bakanlk seimlerindeki zaferi neredeyse imdiden garantilemektedir327. 450 sandalye iin yaplan yara katlan 23 partiden sadece 4' yzde 5 barajn aarak parlamentoya girebildi. Putin tarafndan aka desteklenen ve iktidarn olanaklarndan geni ekilde yararlanan Birleik Rusya Partisi oylarn yaklak yzde 37'sini ald. Komnist Parti yzde 13 dolaynda kalrken, byk srpriz yapan Vladimir Jirinovski liderliindeki Liberal Demokratik Parti de yzde 11 oy toplad. Seimlerin belki asl srprizini ise, gizlice Kremlin tarafndan desteklenen ar sac Anavatan Partisi yzde 9'un zerinde oy alarak yapt. Sac Gler Birlii ve Yabloko gibi Bat yanls liberal partiler yzde 5 barajnn altnda kald328. Bylece, yaklak 400 sandalyenin Kremlin yanls partiler arasnda dalmas ve Putin'in anayasay deitirecek ounlua ulamas bekleniyor. Komnist Parti lideri Gennadiy Zganov, seimlere hile kartrldn ne srd ve "Bu yaananlar maskaralktan baka bir ey deil" diyerek sonuca itiraz edeceklerini aklad. Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat ve Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi gzlemcileri de Rusya seimlerinin Bat standartlarndan uzak olduu eletirisinde bulundu. ki kuruluun temsilcileri Birleik Rusya Partisi'nin devletin olanaklarndan yararlandrlmasna da tepki gsterdi. Putin ise, seimleri Rusya'da demokrasinin glenmesi yolunda atlan yeni bir adm olarak deerlendirdi ve oylamann adil, zgr ve ak yapldn sylemektedir329.
Cenk BALAMI, Moskova LHAN, A., "Avrasya Gerei" - "Avrasya Dnyann Merkezi" - "Avrasya, Avrasyalnn", Cumhuriyet 328 KAYNAK, M., "Siyaset Belirleyicidir", Yeni Trkiye, say:15, 1997, Ankara 329 KN, H., "Trkiye'nin eytan geni", Savunma ve Havaclk, cilt:12, no:1, 1998
327 326

111

Bu sonular, Putin'in iktidara gelmesinden bu yana Rusya'da esmeye balayan "Putinizm" rzgrnn tm lkeyi sardn gsteriyor.Yeni parlamentonun Kremlin'le uyum iinde alacana kesin gzyle baklyor. Marttaki bakanlk seimlerinde Putin'in karsna gl bir aday kmas da beklenmiyor. 2000 ylnda greve geldiinde, iadamlarn kanunlara uyma ve vergilerini demeleri konusunda uyaran Putin, 2003de bu tutumunu sertletirdi. Sermaye etkisini iktidara dayatanlar bir snf gibi davranmaktan vazgesinler diyerek siyasete bulaan iadamlarna gzda veren Putin, ilk olarak otomotiv ve medya patronu Boris Berezovski ve zimmetine para geirmekle sulanan Gusinskiyi snr d ederek cezalandrd. Daha sonra ise Putin, oligarklar evcilletirme harekatn, Khodorkovskynin tutuklanmas ve Sibneftin patronu Abramovich hakknda soruturma almas ile devam ettirmitir. Bombal intihar saldrs dzenlemek amacyla Moskova'nn gbeinde yoldan geenlere parlamentonun yerini soran een 'karadullar' bir otelin nnde havaya utular. Rusya'da "Karadul Tugay"nn giderek yaylan intihar saldrlarnn ilk kez Moskova'nn merkezine kadar uzanmas sonucu 6 kii ld, 13 kii yaralanmtr. Duma (parlamento) binasn hedef alan bombann, kadn terristlerin adresi bulamamas sonucu Kremlin'in tam karsndaki tarihi Natsyonel Oteli'nin nnde patlad sanlyor. Yetkililerin verdii bilgiye gre, dn sabah saatlerinde 3 kadn otelin nnden geenlere, "Nerede u Duma?" diye sormaya balad. Hemen birka saniye sonra meydana gelen patlama ortal sava alanna evirdi. Duma binas, otelin yaklak 100 metre sanda yer alyor. len 6 kii arasnda yer alan birisi kafas kopmu 3 kadn cesedinin Duma'y arayan kadnlara ait olduu sanlyor. Bir cesedin zerinden nga Gizeyova adna dzenlenmi een kimlii kt. Saldryla ilgili olarak ksa boylu, 40 - 45 yalarnda bir kadn da aranyor. Gvenlik yetkilileri, saldrnn byk olaslkla Duma'y hedef aldn, ancak bombann zaman ayarndaki bir sorun nedeniyle patlamann nce meydana geldiini dnyor. Saldr yeri, Kremlin'den sadece birka yz metre uzakta bulunuyor. Saldrnn, eenistan'daki savata yaknlarn kaybeden kadnlarn oluturduu "Karadul Tugay" tarafndan dzenlendii sanlyor. een komutan amil Basayev'in kurdurduu sylenen rgtn saldrlarnda imdiye kadar

112

200'den fazla kii ld. Devlet Bakan Vladimir Putin, "terrle savata kararl olduklarn" sylemektedir. Getiimiz gnlerde Aralk aynda yaplan Parlamento seimlerinde Putinin nderlik ettii Yedinnaya Rossiya (Vahit Rusya) Partisi birinci olarak kazanm ve toplam oylarn yaklak %45 ini almtr. Bu da Putine Anayasay deie bilme yetkisi ve olana sunmaktadr. nk bunun sayesinde, Putin Anayasay istedii ekle getirerek, 2004 de yaplacak olan seimlerde de kendisini tekrar devlet bakan yapacak ekilde tasarlayabilir. Bildiimiz gibi Rusyann mevcut Anayasas buna olanak vermemektedir. Fakat gelimeler dorultusunda ve Rusya konusunda geni apl bir aratrma yapm bir Rusya uzman olarak benim ahsi kanaatim Putinin gelecek dnemde tekrar devlet bakan olaca ynndedir. Bylece 2000 Martnda resmen seim yoluyla Rusya tarihinde bir ilk olan bakanlk rejimi ve Putin dnemi siyasetin 2000-2003 yllar arasndaki srecini incelemi bulunmaktayz. Mevcut Rusya Anayasasna gre 2004 Mart aynda bakanlk sresi dolan Putin istifa etmeli ve Parlamentoya bu konuda talimat sunmal, 2004 Martnda Rusyada tekrar Devlet Bakanl seimi yaplmas iin ferman imzalamal olan Putini bundan sonra neler bekliyor, bunu da tarih ve zaman gsterecektir. Ben bu noktada tezimin aratrma kapsamnda bulunan 2000-2003 yllar aras dnemi kapsayan Putin ve onun Siyasetini aratrmakla ykml olduum dnemi bitirmi bulunmaktaym. Bu tezde Putinin yapt resmi devlet gezileri alma d tutulmakla beraber, tezde Rusyann Trkiyeye ynelik izledii politikalar isterse de gor vanovun Trkiyeye yapt geziler daha ayrntl bir ekilde verilmeye gayret gsterilmitir. Resmi gezilerin irdelenmemesi, bu gezilerin ayrntl bir ekilde zaten aratrmalarmza da batan sona kadar k tutmu olan Rusya Devlet Bakanlnn resmi web sitesinde detayl bir biimde srekli olarak yaymlanmasdr.

113

EKLER

Ek 1. Genel statistik Corafi Veriler

Alan: 17.075.400 kilometrekare (6.592.850 mil kare) Nfus: 147.100.000 (1998 verilerine istinaden) Nfus Younluu: Kilometrekareye 8.6 Bakent: Moskova Nfus: 8.436.447 (1994) Corafi Koordinatlar: 60 00 K, 100 00 D Denizleri: Barents Denizi, Beyaz Deniz, Karsk Denizi, Laptevlen Denizi, Dou Sibirya Denizi, ukotka Denizi, Bering Denizi, Ohot Denizi, Baltk Denizi, Karadeniz, Japon Denizi, Hazar Denizi Kara Snrlar: 19.971 km Karasular: 12 mil Deniz Snrlar: 37.673 km nemli Kentleri: Moskova, St. Petersburg, Vladivostok, Kazan, Ufa, Yekaterinburg

114

Ek 2. 1992den 2000, Putin Dnemine Kadarki Srete Ksaltlm Rusya Tarihi Kronolojisi Sovyetler Birlii'nin Aralk 1991'de dalmasnn ardndan kurulan Rusya Federasyonu'nun tarihindeki nemli kilometre talar yle: Ocak 1992 : Babakan Vekili Yegor Gaydarn fiyat denetimlerini kaldrmas, enflasyonun frlamasna yol at. Denetimden yoksun zelletirme program sonucunda, Sovyetler Birliinin malvarlklar da bir avu oligarkn eline geti. Aralk 1992 : Komnistlerin ounlukta olduu parlamentonun isteine boyun een Devlet Bakan Boris Yeltsin, Gaydarn yerine Viktor ernomrdini atad. Ocak 1993 : ABD ve Rusya arasnda, nkleer silahszlanmayla ilgili "Start 2" anlamas imzaland. Anlama, souk sava srasnda edinilen stratejik silahlarn saysnn 10 yl iinde te iki orannda indirilmesini ngryordu. 3-4 Ekim 1993 : Yeltsin, Duma'nn askya alnmasn protesto eden milletvekillerinin balatt ayaklanmaya kar Rusya Parlamentosu'nun nne tank yd. Milletvekillerinin taraftarlarnn, Moskova'daki kilit binalar ele geirmeye almas zerine kan atmalarda, resmi rakamlara gre 148 kii ld. Bu saynn daha yksek olduu sanlyor. 13 Ocak 1994 : ABD Bakan Bill Clintonun ziyareti srasnda, Rusya ve ABD, nkleer fzelerin birbirlerine yneltilmemesi konusunda anlamaya bulunmaktadr.

115

22 Haziran 1994 : Rusya, NATO'nun "Bar in Ortaklk" programna katld.

2 Eyll 1994 : Ciang Zemin'in ziyaretinde, iki lke nkleer fzelerin birbirlerine yneltilmemesi konusunda anlatlar.

11 Aralk 1994 : Yeltsin, eenistan'daki bamszlk hareketini bastrmak iin blgeye asker gnderdi.

3 Temmuz 1996 : Yeltsin tekrar devlet bakanlna seildi. 31 Austos 1996 : Atekes anlamas ile eenistan Sava sona erdi. Ancak blgenin nihai stats sorunu zme kavumad.

Ekim 1996 : Yeltsin, Ulusal Gvenlik Konseyi Bakan Aleksandr Lebed'i grevden ald.

27 Mays 1997 : Rusya ve NATO arasnda ibirlii ngren "Kurucu Senet Antlamas" Paris'te imzaland.

9 Ekim 1997 : Yeltsin, nc dnem bakanla aday olmayacan aklad.

23 Mart 1998 : Yeltsin ani bir kararla ernomrdin'i grevden ald. Yerine bir ay sonra ''ksa mrl babakanlarn''ilki olan Sergey Kiriyenko'yu getirdi.

17 Austos 1998 : Rublenin devalasyonu sonucu banka sektr krize girdi.

10 Eyll 1998 : Kiriyenko'nun yerine greve getirilen Primakov da birka ay sonra grevden alnd.

116

Mart-Nisan 1999 : Rusya, NATO'nun Yugoslavya operasyonuna sert tepki gsterdi.

7 Austos 1999 : een milislerin komu Dastan'a girmesi sonucu Rus Birlikleri ile milisler arasnda atmalar kt.

9 Austos 1999 : Yeltsin, Vladimir Putin'i babakanla atad ve halefi ilan etti330.

13 Eyll 1999 : Moskova'da bir apartmana dzenlenen bombal saldrda 118 kii ld. ki hafta iinde dzenlenen benzer saldrlarda hayatn kaybedenlerin says 300'e ulat.

1 Ekim 1999 : Putin, terrle mcadele iin eenistan'a operasyon balatt331.

19 Aralk 1999 : Putin'in yeni kurulan Birlik Partisi, genel seimlerden, Komnist Partinin ardndan ikinci srada kt.

31 Aralk 1999 : Yeltsin, grevinden istifa etti ve Putin'i devlet bakan vekilliine getirdi332.

13 Ocak 2000 : Putin, 26 Mart'taki bakanlk seimlerinde aday olacan aklad.

6 ubat 2000 : Rus Birlikleri, eenistan'n bakenti Grozni'yi ele geirdi.

330

YELTSN, Boris; Geceyars Gnlkleri, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2000, s. 24-

42
331

ROSE, Richard & MUNRO, Neil; Elections without Order. Russias Challenge to Vladimir Putin, Cambridge University Press, http://www.cambridge.org , Cambridge, UK, 2002, s. 45 332 Ayn Kitap, s. 78

117

SONU ve NERLER Bu almada Rusya konusu esas alnarak, eski ve yakn Rus tarihi, corafyas incelenmitir. Genel Rus D Politikas mekanizmasnn yapmclar ve aktrleri irdelenerek; gnmz Rusya devlet bakan PUTN Vladimirin kariyer hayat hikayesinden itibaren, Rus D Politikasna nasl yn verdii aratrlmtr. PUTNi dier Rusya liderlerinden ayran zellikleri, Rus D Politikasna getirdii yenilikler gibi ok tarafl ve geni tartma konularna ak olan benzer konular analiz edilmitir. Dalan Sovyetlerin ardndan meydana kan yeni dnem Rusyasn sosyal siyaset uzmanlar333 ve Rusya uzmanlar genelde ikiye ayrarak, zelde ise Yeni Rusya olarak adlandrmay uygun gryorlar. Bu iki dnem, 1. YELTSN ve 2. PUTN dnemleridir. Bu iki liderin her ikisi artk Sovyetlerin lideri deil, yeni oluum olan balca byk devletlerden saylan Rusyann devlet bakanlar olmulardr. te almann temelinde yatan PUTNi dier Sovyet-Rus liderlerden ayran zellikler ve PUTNin dier liderlerden farkl liderlik vasflar ve karakteristik d siyaset yapm ynleri ok ynl olarak tartlm, meseleye yeni yorumlar yaplarak, bu yeni liderin bilinmeyen taraflar aydnlatlmaya allmtr. alma ana balklar olarak be blmden ibarettir. Birinci ve ilk blmmz Genel Rus Tarihini ve Corafyasn aratrarak, okuyucuda Rusya ve Ruslar hakknda kavramsal olgu niteliinde bir hayal etme ve imgelem gc oluturmaya yneliktir. Eski ve Yakn Rusya Tarihleri alt balklara blnerek incelenmi, Sovyet Rusyas ve Yeni Rusya dediimiz gnmz Rusyas aratrlmtr. Ksacas Rusya hakknda hi bir bilgisi olmayan bir okuyucuda, Rusyay Adan Zye, jeopolitiinden ekonomisine kadar irdeleyerek bir bilgi olumasna yneliktir. Blgede kurulan Bamsz Devletler Birlii ve dier Ekonomik birlii Organizasyonlar da aratrmamzn kapsam dahilinde yer almaktadr.

333

SARIBAY, Ali Yaar; Siyasal Sosyolojisi, Der Yaynlar, 4. Bask, stanbul, 1998, s. 3-17, 24-102

118

kinci blmde Sovyet liderler, Leninden Putine kadar geni zgemi bilgilerine ve ksa faaliyetlerine yer verilerek incelenmitir. Leninden Putine kadarki srete tm liderlerin Rus D Siyasetine baklar, bu olguya genel olarak yn verme kabiliyetleri ve dier devletlerle zel ve genel ilikileri irdelenerek, Putin Rusyasndaki yeni oluumlarn nelerden ibaret olduu savlar ve varsaymlarna k tutulmaya allmtr. Putinin geni ve kapsaml biyografisini, i ve kariyer bilgilerini kapsayan bir kronolojik deerlendirme yaplmaya allmtr. almann nc blm ise Putin Rusyasn geni bir ekilde, Putinin i bana geldii gnden itibaren aratrmtr. Modern Ruslar, Modern Rusya ve Demokratiklemenin eiindeki Rusya nanslaryla sslenmi bu blmde baz varsaymsal ve zelde D Politikaya ynelik baz bilimsel yenilikler(Novelty)e yer verilmitir. Putinin Rusyann D Politikasnn oluumunda oynad rol zerine baz tartma konular esas alnarak, dier Rusya uzmanlarnn aratrmalar sonucu vard savlara yeni yorumlar getirilmitir. Drdnc Blm, nc blmn devam niteliinde olup, Vladimir Putin dnemi Rus D Politikasn, oluumlar incelemitir. Putin sonras neler deiti, Rus D Politikasna getirilen temelli yenilikler nelerden ibarettir ve benzeri konular da ilenerek temel bir sonuca varlmtr. Rusya Federasyonu yeni Anayasas gerei devlet bakan grevini stelenmi kii, Rus D Politikas mekanizmasnda aktr konumundaki tek yetkili grevlidir334. Putin de bu geni yetkileri kullanmay yeleyerek gnmz Rusyasn, kapitalist bir dnya ierisinde kaybolup gitmemesi iin elinden geldiince ve dier Rus liderlerinden de esinlenerek, vatansever bir kiilie brnerek yapmaktadr. Son blme ek olarak, uluslararas ilikiler bilim dalnn esas zellii de dikkate alnarak, D Politikann gncelliine de yer verilmitir. Gncel hadiselere k tutulmu, hala gndem oluturan ve tartmalara yol aan Irak savana Rusyann tepkisi ve benzeri dier gncel olaylara da almada yer verilmitir. En son gelimeler
VANOV, gor Sergeyevi; Rusyann D Politikas ve Dnya (Makaleler ve Toplantlardan derleme), Uluslararas likiler Moskova Devlet niversitesi, Rusya Siyaset Ansiklopedisi ROSSPEN Yaynlar, Moskova, 2001, s. 304-330
334

119

genel bir deerlendirmeye tabi tutularak, gncel bir takm siyasal olaylara da deinilmitir. Irak krizi335, BMin bu konudaki tavr ve Rusyann, daha dorusu ikinci dnem Yeni Rusyann Putin nderliinde bu sorunsala nasl yaklatnn yanklarn belirtmeye alan alma dier gncel hadiselere ve Rusya-Trkiye ilikilerine de yer vermitir. alma varsaymsal olarak, Rusyann devaml genileme politikas izledii sonucuna ulamtr. Rusyann bu asrlar boyu deimeyen revizyonist politikasn deimedii takdirde, blgede tekrar g dengelerinin deiebilecei ve Rusyann eski gcn u anda sahip olduu nkleer silahlar sayesinde yeniden iade edebilecei iddialar da almann bir dier varsaymsal nitelikli nerisi ierisinde incelenmitir.

335

AYDEMR, Emrah, Uluslararas likilerde Kriz ve Kriz letiimi

120

KAYNAKA

I. Kitaplar: AKTKN, lker; SSCB den BDT ye Nasl Varld. Marksist Bir Tahlil in Saptamalar, Sorun Yaynlar, 1.Bask, stanbul, 1995 ALEKSANDROV, S. K.; Stran Mira (Dnya Devletleri), Rus PolitikEdebiyat Neriyat, Politizdat Yaynlar, Moskova, 1989 ALYAROV, S., MAHMUDOV, Y.; Azerbaycan Tarixi zre Qaynaqlar: Azerbaycan Tarihi in Kaynaklar, Azerbaycan niversitesi Neriyat, Bak, 1989 ARI, Tayyar; Uluslararas likiler ve D Politika, Alfa Yaynlar, 3. Bask, stanbul, 1999 ARI, Tayyar; Amerikada Siyasal Yap, LOBLER ve D Politika. Trk, Yunan, Ermeni, srail ve Arap Lobilerinin ABDnin D Politikasna Etkileri, Alfa Yaynlar, 3. Bask, stanbul, 2000 BOZKURT, Enver; KTK, Akif; POYRAZ, Yasin; Devletler Hukuku, Nobel Yaynlar, Ankara, 2000 BROWN, Archie; The Gorbachev Factor, Oxford University Press, New York, 1996 BLBL, Rdvan; Uluslararas letiim, Paragraf Yaynlar, Konya, 1997 BNYADOV, Ziya; Azerbaycan VII-IX Asrlarda, Azerbaycan Devlet Neriyat, Elm, 1965, Azerbaycan Diline Tercme, Azerner, 1989 Bak, 1989 CRELL, George; Ruslarn Asya Siyaseti, Toker Yaynlar, stanbul, 1990 CROZIER, Brian; The Rise and Fall of The Soviet Empire, An Imprint of Prima Publishing, National Review, California, USA, 2000 AM, Esat; Siyaset Bilimine Giri, Der Yaynlar, 4. Bask, stanbul, 1995 CHASE, Robert; HILL, Emily; KENNEDY, Paul; Eksen lkeler. Gelien Dnyada ABD Politikasnn Yeni Hatlar, Sabah Kitaplar, 1. Bask, stanbul, 2000

121

DAI, Zeynep; Rusyann Dnm. Kimlik, Milliyetilik ve D Politika, Boyut Kitaplar, 1. Bask, stanbul, 2002 DAWKINS, Richard; Gen Bencildir, Stil Yaynlar, 5. Bask, stanbul, 2001 DEVLET, Nadir; 1917 Ekim htilali ve Trk Tatar Millet Meclisi. Rusya ve Sibirya Mslman Trk Tatarlarnn Millet Meclisi 1917-1919, tken Neriyat A.. Yaynlar; stanbul, 1998 DUVERGER, Maurice; Siyaset Sosyolojisi, Varlk Yaynlar, 5. Bask, stanbul, 1998 ERALP, Atila; Devlet, Sistem ve Kimlik. Uluslararas likilerde Temel Yaklamlar, letiim Yaynlar, 4. Bask, stanbul, 2001 ERKAL, Mustafa E.; ktisadi Kalknmann Kltr Temelleri, Trk Dnyas Aratrmalar Vakf Yaynlar, 4. Bask, stanbul, 1994 GNLBOL, Mehmet; Sar, Cem; SANDER, Oral; KRKOLU, mer;... ; Olaylarla Trk D Politikas, Siyasal Kitabevi Yaynlar, 9. Bask, Ankara, 1996 GUMLEV, Lev Nikolayevi; Tsyachiletiya Vokrug Kaspiya, Azerbaycan Devlet Neriyat, Bak, 1991, L. N. Gumilev; Recenzent: Hseyinov, R,B. GUMLEV, Lev Nikolayevi; Geografiya Etnosa, V storicheskiy Period, Nauka Yaynlar, Sankt-Peterburg, 1990, L. N. Gumilev; Recenzent: Lihaev, D.,S.; Lavrov, S.,B. SMAYILOV, Mahmud; Azerbaycan Tarixi: Azerbaycan Tarihi, Azerbaycan Devlet Neriyat - Poligrafi Birlii Yaynlar, Azerner, Bak, 1992 VANOV, gor Sergeyevi; Rusyann D Politikas ve Dnya (Makaleler ve Toplantlardan derleme), Uluslararas likiler Moskova Devlet niversitesi, Rusya Siyaset Ansiklopedisi ROSSPEN Yaynlar, Moskova, 2001 KAPUSCNSK, Ryszard; mparatorluk, Om Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 1999 KARASAR, Niyazi; Bilimsel Aratrma Yntemi, Nobel Yaynlar, 9. Bask, Ankara, 1999

122

KENNEDY, Paul; Yirmi Birinci Yzyla Hazrlanrken, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, 2. Bask, Ankara, 1996 LEWIS, Bernard; Modern Trkiyenin Douu, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, 6. Bask, Ankara, 1996 MACHIAVELLI, Nccolo; Il Principe. The Prince Hkmdar, ule Yaynlar, stanbul, 1997 MANSUR, Raul; Moskova. Grsel Gezi Rehberleri Serisi, Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara, 1999 MARPLES, R. DAVID; Russia, 1917-1921, Essex, 2000, I. Title; II. Series McCAULEY, Martin; The Khrushchev Era. 1953-1964, Seminar Studies in History, Pearson & Longman Education Group Limited Publishers, England, 1995 MTERCMLER, Erol; 21. Yzyl ve Trkiye, Yksek Strateji Yaynlar, stanbul, 1997 NETCHEOLODON, General; Rus htilali ve Yahudiler, Sebil Yaynevi Yaynlar, 2.Bask, stanbul, 1996 ONAY, Yaar; Rusya ve Deiim, Nobel Yaynlar, 1. Bask, Ankara, 2002 ZKIRIMLI, Umut; Milliyetilik Kuramlar. Eletirel Bir Bak, Sarmal Yaynevi Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 1999 PAAYEV, T., ALLAHVERDYEV, M., KERMOV, X., ABDULLAYEV, A.; qtisadiyyet Terminleri Leti: ktisat Terimleri Szl; Elm Yaynlar, Elmner, Bak, 1994 PAZARCI, Hseyin; Uluslararas Hukuk Dersleri. I Kitap, Turhan Kitabevi Yaynlar, 6. Bask, Ankara, 1997 PAZARCI, Hseyin; Uluslararas Hukuk Dersleri. II Kitap, Turhan Kitabevi Yaynlar, 5. Bask, Ankara, 1998 PAZARCI, Hseyin; Uluslararas Hukuk Dersleri. III Kitap, Turhan Kitabevi Yaynlar, 2. Bask, Ankara, 1997 Pearson Education Limited,

123

RAD, Ahmed; Orta Asyann Dirilii. slam m, Milliyetilik mi?, Cep Kitaplar Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 1996 ROSE, Richard & MUNRO, Neil; Elections without Order. Russias Challenge to Vladimir Putin, Cambridge University Press, http://www.cambridge.org , Cambridge, UK, 2002 SANDER, Oral ; Siyasi Tarih. lkalardan 1918e, mge Kitabevi Yaynlar, 7.Bask, Ankara, 1999 SANDER, Oral ; Siyasi Tarih. 1918 - 1994, mge Kitabevi Yaynlar, 7.Bask, Ankara, 1998 SARIBAY, Ali Yaar; Siyasal Sosyoloji, Der Yaynlar, 4. Bask, stanbul, 1998 SARTOR, Giovanni; Demokrasi Teorisine Geri Dn, Yetkin Yaynlar, Ankara, 1996 SAVA, Vural Fuat; ktisadn Tarihi, Siyasal Kitabevi Yaynlar, 3. Bask, Ankara, 1999 SMITH, Anthony D.; Milli Kimlik, letiim Yaynlar, 2. Bask, stanbul, 1999 SNMEZOLU, Faruk; Trk D Politikasnn Analizi, Der Yaynlar, 2. Bask, stanbul, 1998 SNMEZOLU, Faruk; Uluslararas Politika ve D Politika Analizi, Filiz Kitabevi Yaynlar, 2. Bask, stanbul, 1995 TMAKOVA, Natalya, KOLESNKOV, Andrei, GEVORKYAN, Nataliya; First Person : An Astonishingly Frank Self-Portrait by Russia's President Vladimir Putin, Public Affairs Publications, New York, I., 2000 TUNCER, Hner; Eski ve Yeni DPLOMAS, mit Yaynclk, 2. Bask, Ankara, 1995 WALKER, Martin; Dev Uyanyor.Leninden Gorbaova, Altn Kitaplar Yaynevi Yaynlar, 1.Bask, stanbul, 1989 YELTSN, Boris; Geceyars Gnlkleri, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2000

124

ZEYNALOLU, Cahangir; Mxteser Azerbaycan Tarixi: Geni Azerbaycan tarihi, Azerbaycan Devlet Kitabevi, Bak, 1992 ZRCHER, Erik Jan; Modernleen Trkiyenin Tarihi, letiim Yaynlar, 2. Bask, stanbul, 1996

II. Makaleler: AKGNEN, O., Rusya Federasyonunun D Politika Hedefleri, Avrasya Dosyas, Cilt:1, Say:1, 1994 AMN, S., Kapitalizm, Emperyalizm, Kreselleme, zgr niversite Forumu, say:1, 1997, Ankara ASLAN, Y., Yeni Jeopolitik Trk Kua ve Trkiye, Yeni Trkiye, say:15, 1997, Ankara BALCI, E., ABD ve in, Cumhuriyet Gazetesi BEHAR, B., Milliyetilik Teorileri, Avrasyada Siyaset ve likiler, Trkiye Gnl, say:50, 1998, Ankara BLANK, S., Kafkasya Gvenliinde Yeni Eilimler, Avrasya Etdleri, say:13, 1998, Ankara BRZESNSK, Z., Byk Satran Tahtas Amerikann ncelii ve Bunun Jeostratejik Gerekleri, 1998 BUZE, ., Avrasyann Gc - ABDnin Avrasya Jeo-stratejisine Kar Avrasya Seenei, Aydnlk CHERNAVSKY, Stanislav, The Caucasus Vector of Russian Diplomacy., Central Asia and the Caucasus: Journal of Social and Political Studies, 2000, no. 5: 94. COHEN, A. ABDnin Yeni Rusya Politikas, Avrasya Dosyas, Cilt:1, Say:1, 1994, Ankara EEN, A., Emperyalist Globalizmine Kar Ulusal Devletler

Enternasyonalizmi, Global Rapor, say:1

125

DAI, Zeynep, Rusyann Yakn evre Politikas ve Trkiye, Trk D Politikasnda Gelenek ve Deiim, 1998 ELEKDA, ., ABD Stratejisi ve Trkiye, Milliyet Gazetesi LHAN, A., Avrasya Gerei - Avrasya Dnyann Merkezi - Avrasya, Avrasyalnn, Cumhuriyet KAYNAK, M., Siyaset Belirleyicidir, Yeni Trkiye, say:15, 1997, Ankara KN, H., Trkiyenin eytan geni, Savunma ve Havaclk, cilt:12, no:1, 1998 MANSALI, E., Brzesinkinin Anmsattklar, Cumhuriyet Gazetesi MANSALI, E., Kafkasya - Ortadou Terazisinde Politika ve Petrol, Cumhuriyet Gazetesi ZBEK, N., Rus D Politikasnda Yeni Ynelimler, Avrasya Dosyas, Cilt:3, Say:4, 1996, Ankara SAGADEEV, A., Rusya ve Byk G deolojisi, Avrasya Dosyas Cilt:1, Say:1, 1994, Ankara SAM, H., Avrasya Seenei, nc Kadro, say 7/8, 1998, Eskiehir SCHMDT, H., Foreign Policy, Bahar 1998, stanbul STANKOV, S., Rusya Kendisini Aryor, Avrasya Dosyas, Cilt:1 Say:1, 1994 Ankara TEZCAN, Y., Avrasya zerindeki G Mcadelesi ve Trkiye, Savunma, Say:2, 1998, Ankara TKENCE, M., Rusya Federasyonunun Orta Asya Politikas, Strateji, 96/3, Ankara LK, ., Ykselen Avrasyaclk: Bir Tarihsel deolojinin Jeopolitii, Ortadou Gazetesi YAVUZ, K., Aydnlk Gazetesi YILMAZ, M., Avrasya. Yeni Bir Uygarlk Yolu olabilir mi?, Trkiye Gnl, say:49, 1998, Ankara

126

III. Tezler: AYDEMR, Emrah, Uluslararas likilerde Kriz ve Kriz letiimi DAI, Zeynep, Yeni Dnya Dzeninde Rusya ve Trkiye: Rekabet Alanlar

IV. Szlkler ve Ansiklopediler: Byk ngilizce-Rusa ve Rusa-ngilizce Szlk, C: 1. 2; zdatelstva Politbro Yaynlar, Moskova, 1993 ngilizce Modern Szlk, FONO Ak retim Kurumu Yaynlar: FONO Yaynlar Szlk Dizisi, stanbul, 1996 Rusa-Azerbaycanca Szlk, C: 1, 2, 3; Azerbaycan Sovyet Ansiklopedisi Yaynlar, Bak, 1990 Rusa-Trke Szlk, Rus Devlet Ktphanesi Yaynlar, Moskova, 1992

V. Sreli Yaynlar: Akam Cumhuriyet Milliyet Sabah St. Petersburg Press The Independent The New York Times Time Yeni afak Yeni Yzyl Zaman

127

VI. nternet Adresleri: http://jia.sipa.columbia.edu/journal.html http://news.bbc.co.uk http://www.academical.org http://www.aydinlanma1923.org http://www.bbc.com http://www.bbc.co.uk http://www.cnn.com http://www.evrensel.net http://www.foreignpolicy.com http://www.foreignpolicy.org.tr http://www.gaikoforum.com http://www.gazetasng.ru http://www.government.gov.ru http://www.kafkas.org.tr http://www.kremlin.ru http://www.kremlin.ru/withflash/Vneshnyaya_politika619.shtml http://www.mfa.gov.tr http://www.mid.ru http://www.ntvmsnbc.com http://www.odci.gov/cia/publications/factbook/index.html http://www.ozgurpolitika.org http://www.president.kremlin.ru http://www.putin.ru

128

http://www.questia.com http://www.rambler.ru http://www.russia.com http://www.russia.ru http://www.russianembassy.org http://www.russian-orthodox-church.org.ru/en.htm http://www.time.com http://www.zerkalo.ru

129