You are on page 1of 15

ÇAR İSKİT'LER

İskitler ve EskiOğuzların
Etno - Dil Özdeşleştirmesi

Zaur HASANOV

Aktaran
Dr. İlyas TOPSAKAL

Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı


İstanbul - 2009
B u eser
B a k a n la r K u ru lu ’nun 2 0 .0 7 .1 9 8 0 tarih ve 8 /1 3 0 7 say ılı
k a ra rıy la k a m u y a ra rın a h iz m e t v e rd iğ i k ab u l e d ile re k
vergi m u a fiy eti ta n ın m ış o la n
T Ü R K D Ü N Y A S I A R A Ş T I R M A L A R I V A K F I ’n ın y a y ın ıd ır.

H e r h ak k ı m a h fu z d u r.
T Ü R K D Ü N Y A S I A R A Ş T I R M A L A R I V A K F I ’n ın
M ü sa a d e s i o lm a k s ız ın ta m a m e n , k ısm e n v e y a h e rh a n g i
b ir d e ğ iş ik lik y ap ıla ra k ik tib a s e d ile m e z .

B askı
A lta n B a s ım S an. ve T ic. L td . Şti.
A d re s: Y ü z y ıl M a h . M a tb a a c ıla r S ite si 2 2 2 /A 3 4 2 0 0
B a ğ c ıla r / İstan b u l

H a b e rle ş m e
T ü rk D ü n y a sı A ra ş tırm a la rı V a k fı
P .K . 9 4 A k sa ray / İS T A N B U L
T el: (0 2 1 2 )5 1 1 10 0 6 ( p b x )
İn te rn e t ad re si: w w w .tu ra n .o rg
e -p o s ta : td a v @ tu ra n .o rg

IS B N : 9 7 8 -9 7 5 -4 9 8 -1 9 3 -3

M illî Y a y ın N u : 2 0 0 9 - 3 4 - Y -0 147 -2 3 9
I

İÇİNDEKİLER

I. B Ö L Ü M : İ S K İ T B İ L İ M C Î L İ K ............................................................... 1

I. 1. H e r o d o t İ s k i t l e r v e İ s k i t Ü lk e s i H a k k ı n d a ................................ 3

I. 2 . İ s k i t l e r i n K ıs a T a r i h i İ s k i t l e r v e İ s k i t Ü l k e s in i n K ö k e n i
H a k k ı n d a ........................................................................................ 7

İ s k i t l e r i n S i y a s i T a r i h i ........................................................................ 8

İ s k i t S i l a h l a r ı v e S a v a ş S a n a t ı ............................................................ 10

İ s k i t G ü z e l S a n a t l a r ı , G i y i m i v e Y a ş a y ı ş T a r z l a r ı .............................. 12

Ç i f t ç i l i k ............................................................................................... 14

İ s k i t Ş e h i r l e r i , K a b i r l e r i v e K u r g a n l a r ı .............................................. 14

İ s k i t l e r i n D i l i ...................................................................................... 15

İ s k i t l e r i n D ü n y a G ö r ü ş l e r i v e A d e t l e r i ............................................... 15

D ü n y a U y g a r l ı ğ ı n d a İ s k i t B u l u ş l a r ı ................................................... 16

Y u n a n v e A v r u p a M i t o l o j i s i n d e İ s k i t l e r .............................................. 17

A n a h a r s i s ............................................................................................ 17

I . 3 . İ s k i t b i l i m P r o b l e m l e r i n i n A r a ş t ı r ı l m a s ı H a k k ı n d a .................... 18

II. B Ö L Ü M : K A R Ş IL A Ş T IR M A L I T A R İH İ Ö Z D E Ş L E Ş T İR M E
M E T O D U ................................................................................................ 21

I I . 1. P r o b l e m i n O r t a y a K o n u l m a s ı ..................................................... 23

II. 2 . K a r ş ı l a ş t ı r m a l ı - T a r i h i Ö z d e ş le ş tir m e M e t o d u n u n S e ç ilm e s i . . . . 23

II. 3 . M e to d u n v e Ö z d e ş le ş tir m e İ lk e l e r in i n İ ş le n ip H a z ı r l a n m a s ı ... 25

II. 3 . 1 . Ö z d e ş le ş t ir m e n i n D a y a n a ğ ı v e Ö z d e ş le ş tir m e M e t o d u ........... 25

II. 3 . 2 . Ö z d e ş l e ş t i r m e n i n K a y n a k Z e m i n i ........................................ 25

II. 3 . 3 . Ö z d e ş l e ş t i r m e F a k t ö r l e r i ....................................................... 25

II. 3 . 4 . Ö z d e ş l e ş t i r m e S ü r e c i n d e K u l l a n ı l a n T e r i m l e r .................... 26
II

II. 3. 5. Ö z d e ş l e ş t i r m e n i n T a h m i n i S o n u ç l a r ı P r e n s i b i ................... 27

II. 3 . 6 . Y a p ı l a n D e n e y in S o n u ç l a r ı n ı n D o ğ r u l u k D e r e c e s i ............. 28

I I . 4 . İ lm i S ü r e c e Y e n i M a te r y a l le r in D â h i l E d i lm e s i, T a h lil i, B ilin e n
K a y n a k l a r l a M u k a y e s e E d ilm e s i, V e r s iy o n l a r ı n İ ş l e n m e s i v e
S o n u ç l a r ı ........................................................................................ 28

III. B Ö L Ü M : K A R Ş IL A Ş T IR M A L I T A R İH İ Ö Z D E Ş L E Ş T İR M E N İN
Y A K L A Ş I M L A R I ................................................................................. 33

I I I . I . Ç a r İ s k i t l e r e D a i r M i t o l o ji k A n l a y ı ş ......................................... 35

III. 2 . İ s k i t T o p l u m u n d a D il v e E t n i k Ş a r t l a r .................................. 37

III. 2 . 1. A n t i k M ü e l l i f l e r i n B i l g i l e r i .................................................. 37

III. 2 . 2 . S a k a l a r v e y a İ s k i t l e r ............................................................ 39

III. 2 . 3 . E t n i k B e n z e r l i k l e r B a k ı m ı n d a n A n a e r k i l l i k ..................... 42
S a v r o m a t l a r v e S a r m a t l a r .................................................................. 42
III. 2. 4 . İ s k i t D e v le tin d e E t n ik v e D il M e s e le s in in T e tk ik i H a k k ı n d a . . . . 47

III. 2. 5. M ü e lli f in M e v k i i ................................................................... 52

III. 3 . İ s k i t b i l i m d e H i n t - İ r a n V e r s i y o n u ......................................... 52

III. 3 . 1. V . İ. A b a y e v I s k i t l e r i n D ili H a k k ı n d a ................................ 52

III. 3. 2 . İ s k it A d l a r ı n ı n H in t - A v r u p a K u r a l l a r ı n a G ö r e A ç ı k la n m a s ı
H a k k ı n d a ................................................................................... 58

V. İ. A b c ı y e v ’i n G ö r ü ş ü ...................................................................... 58

E . A . G r a n t o v s k i ' n i n M e t o d u .............................................................. 59

I I I . 3 . 3 . İ s k i t T ü r e y i ş ( G e n e o lo ji) E f s a n e l e r i ....................................... 59

T a r g ı t a y .............................................................................................. 65

Ü ç V a h d e t .......................................................................................... 66

İ l k İ s k i t K a r d e ş l e r i n A d l a r ı ................................................................ 67
B o y l a r ı n / K a b i l e l e r i n A d l a r ı v e S o s y a l F o n k s i y o n l a r ı ........................ 68

S e m a v i H e d i y e l e r i n F o n k s i y o n l a r ı ..................................................... 72

B i z i m İ r a n B i l i m c i l e r l e M e t o t s a l F i k i r A y r ı l ı k l a r ı m ı z ........................ 72

I I I . 3 . 4 . İ s k i t P a n t e o n u v e O s e t in Y e d i T a n r ı c ı l ı ğ ı ............................. 74

Y e d i T a n r ı c ı l ı k .................................................................................... 74

T a b i t i .................................................................................................. 76

A p i ...................................................................................................... 77

G o y t o s i r .............................................................................................. 79

III. 3. 5. İ r a n B i l im c i lik te N a r t E f s a n e s i .............................................. 81

B a t r a z v e K r a l A r t u r ........................................................................... 85

B a t r a z v e A r e s .................................................................................... 87

I I I . 4 . İ s k i t T a r i h i Ç e r ç e v e s in d e T ü r k K a v i m l e r i ............................... 89
III

I I I . 4 . 1. “ Ç a r H u n l a r ” v e y a “ Ç a r İ s k i t l e r ” ! ........................................ 89

I I I . 4 . 2 . T a r i h i B a k ı m d a n A l b a n l a r ..................................................... 92

I I I . 4 . 3 . K a z a k B o y B i r l i k l e r i - J ü z l e r ................................................. 95

I I I . 4 . 4 . T ü r k B o y u U z l a r / G u z l a r , E d e b i y a t ın T o p l a n m a s ı .............. 97

I I I . 5 . İ s k i t b i l i m i n D ils e l Y ö n l e r i .......................................................... 100


I I I . 5 . 1. Y u n a n E l y a z m a l a r ı n ı n O k u n u ş Ö z e l l i k l e r i .......................... 100

Ö z d e ş l e ş t i r m e n i n Y a r d ı m c ı D i l l e r i ..................................................... 100
Y a b a n c ı S ö z l e r i n Y u n a n c a d a Y a z ıl ı ş V e r s i y o n l a r ı ............................. 101
I I I . 5 . 2 . “ İ s k i t ” E t n o n i m i n i n O k u n u ş u ................................................ 102
İ s k i t l e r E t n o n i m i n i n M e n ş e i H a k k ı n d a D ü ş ü n c e l e r ........................... 102

“İ s k i t ” E t n o n i m i n i n O k u n u ş V e r s i y o n l a r ı .......................................... 103
‘V ’ v e “s k ” k o m p o n e n t l e r i ................................................................ 104
“a ş ”, “ a s ”, “ i ş ” k o m p o n e n t l e r i ......................................................... 106

Y u n a n c a v h a r f i “ i ” m i, ”u ” m u o k u n u r ? .......................................... 107
Y u n a n c a 0 h a r f i “f t , d ”, m i y o k s a “z ” m i o k u n m a l ı d ı r ? .................. 108

Z k u 0 T |Ç t e r i m i “İ s k i t ” o l a r a k m ı “s k u z ” o l a r a k m ı o k u n m a l ı d ı r ? . . . . 108

I I I . 5 . 3 . T ü r k D i l le r in d e F o n e t i k D e ğ i ş i m ........................................... 109

I I I . 5. 4. T ü r k ç e - M o ğ o lc a E tk ile ş im i v e B u E tk ile ş im in B a z ı
Ö z e l l i k l e r i ............................................................................... 112

III . 5. 5. İ s k it ve T ü r k K e lim e le rin d e P a r a le l A f fik s le r,


K o n s t r u k s i y o n l a r , K o m p o n e n t l e r ....................................... 118

T a y ...................................................................................................... 118

G i t , g u t ................................................................................................ 119

A k s a , o k s a , o k s a y k o m p o n e n t i ............................................................ 119

T ü r k a j f i k s i a ğ s a , ğ s a ........................................................................ 119

O k s a , k s a ........................................................................................... 12 0

T ü r k U n v a n ı k a y / g a y ........................................................................ 120

S a y ..................................................................................................... 123

A t ........................................................................................................ 124

I I I . 6 . İ s k i t - T ü r k P a r a l e l l i ğ i n i n M it o l o ji k Y ö n l e r i ............................ 125

I I I . 6 . 1. E s k i M it o l o ji A d e t l e r i .............................................................. 125

I I I . 6 . 2. İ s k i t le r v e T ü r k - M o ğ o l H a l k l a r ı n d a A te ş e T a p m a , A r a d a k i
P a r a l e l l i k ................................................................................... 12 7

I I I . 6 . 3 . İ s k i t l e r d e v e T ü r k l e r d e T o t e m l e r v e P a r a l e l l i k l e r i .............. 128

I I I . 6 . 4 . İ s k i t le r v e T ü r k Ü lk e le r in in G e o m e tr ik S e m b o l l e r i ............... J30
IV . B Ö L Ü M : Ç A R İ S K İ T L E R İ N T A R G I T A Y ’D A N T Ü R E M E S İ
V E R S İ Y Ö N U , T Ü R K A N A N E L E R İ İ L E Ö Z D E Ş L E Ş T İ R M E ............. 131
IV

IV . 1. İ s k i t l e r i n T a r g ı t a y ’d a n T ü r e m e s i ........................................... 133

IV . 2 . S e m a S e m b o ll e r i H a k k ı n d a M i t o l o ji k V e r s i y o n l a r ............... 13 4

IV . 2 . 1. S e m a S e m b o ll e r i İ ç e r i k l e r i .................................................. 13 4

IV . 2 . 2. A v r u p a v e İ r a n M ito lo jis in d e S e m a S e m b o l l e r i ................ 13 4

IV . 2 . 3 . T ü r k M it o l o ji s i n d e B u l u n a n ( S e m a ) G ö k S e m b o ll e r i İ le
İ s k i t G ö k S e m b o ll e r i A r a s ı n d a M u k a y e s e ............................ 135

IV . 3 . İ s k i t l e r e S e m a d a n ( G ö k t e n ) B a h ş e d il e n S e m b o l l e r ............... 136

IV . 3 . 1. K o t a n ( S a b a n / P u l l u k ) ........................................................... 136

K o t a n v e A r a l T e r i m l e r i n i n E t i m o l o j i s i .............................................. 137

K o t a n S ı f a t ı n ı n İ s k i t l e r d e A n l a m ı ....................................................... 137
IV . 3 . 2 . B o y u n d u r u k .......................................................................... 137

K o ş u m H a y v a n la r ın d a n İs tifa d e d e B ir A r a ç O la r a k K u lla n ıla n


B o y u n d u r u k ......................................................................................... 138

“B o y u n d u r u k ” T e r i m i n i n A n l a m ı H a k k ı n d a ...................................... 139

IV . 3 . 3 . K ı l ı ç ........................................................................................ 139

IV . 3 . 4 . K a p ......................................................................................... 140

K a b ı n T ü r k A d l a r ı n d a P o k , A s p U n s u r l a r ı ........................................ 140

M u k a d d e s l i k İ m g e s i , K â h i n l i k A l a m e t i O l a r a k K a p ........................... 140

T ü r k M e r a s i m l e r i n i n B i r S i m g e s i O l a r a k K a p ................................... 141

İ l a h i B i r B a h ş O l a r a k K a p ................................................................. 141

D o ğ a l S u A m b a r ı O l a r a k K a p ............................................................ 142

Ş a k i l i k S e m b o l ü O l a r a k K a p .............................................................. 142

K a p S i m g e s i n i n İ s k i t l e r d e A n l a m ı ...................................................... 142

I V . 3. 5 . İ lk İ s k i t K a r d e ş l e r v e O n l a r ı n S o y l a r ı A r a s ı n d a S e m a v i
E ş y a l a r ı n B ö l ü ş t ü r ü l m e s i ........................................................ 142

I V . 4 . İ s k i t K a v i m l e r i ............................................................................. 144

I V . 4 . 1. A v h a t ......................................................................................... 144
A v v e A v c ı V a s ı t a l a r ı .......................................................................... 144
R a m E d e n , A l ı p G ö t ü r e n A n l a m ı n d a A v ............................................. 145
A v l a m a k , R a m E t m e k A n l a m ı n d a A v .................................................. 145
M a l , M ü l k , H a y a t A r a ç G e r e ç l e r i O l a r a k A u k a t ................................ 146
T ü r k A d l a r ı v e E f s a n e l e r i S ö z c ü k K ö k ü O l a r a k A v ............................ 146
A v h a t B o y u n u n S o s y a l N i z a m ı ( Y ö n e m ) ............................................. 146
I V . 4 . 2 . K a t i a r ........................................................................................ 146

E t n o n i m i n E t i m o l o j i s i ......................................................................... 146
E k i n c i l e r / T a r ı m c ı l a r ........................................................................... 148

G i y i m .................................................................................................. 148
V

K a t ı n , H a t ı n .......................................................................................... 151

Ş a h ı s A d l a r ı v e E t n o ı ı i m l e r ................................................................... 151
K a t l a r T a y f a s ı n ı n S o s y a l N i z a m ı / Y ö n i i m i l ............................................ 152

I V . 4 . 3 . T r a s p ........................................................................................... 152

B a ş l a n g ı ç Ç i f t Ü n s ü z l e r - t r K o m p o n e ı ı t i .............................................. 152

T r K o n s o n a n t ı Z e m i n i n d e T ü r k S ö z l e r i .................................................. 153

A s p - İ r a n D i l i n d e A t A n l a m ı n a G e l i r ................................................... 154

T ü r k S ö z c ü k l e r i “a s p ”, “a s ” v e “p ” A f i k s i ........................................... L54

T r a s p T e r i m i n i n i z a h ı ............................................................................ 155

T ü r k l e r d e K u r b a n V e r m e ...................................................................... 155

T r a s p T a y f a s ı n ı n S o s y a l N i z a m ı / Y ö n i i m ü .............................................. 156

I V . 4 . 4 . P a r a l a t ......................................................................................... 156

P a r a l a t T e r i m i n i n S e m a n t i k V e r s i y o n l a r ı ............................................. 156

B a l - B a l - D ö v ü ş ç ü l e r İ ç i n A y i n T a ş ı ................................................... 157

M e t a l l u r g i y a - M e t a l i n E r i t i l m e s i ......................................................... 157

“ P a r a l a t ” E t n o ı ı i m i , S ö z D ü z e l t m e M o d e l i ........................................... 157

K a d i m T ü r k K a v i n i A p a r - A p a r u m ....................................................... 158

P a r a l a t T a y f a s ı n ı n S o s y a l N i z a m ı / Y ö n i i m ü ........................................... 159

I V . 4 . 5 . S k o l o t l a r : “ Ç a r İ s k i t l e r ” B o y l a r B i r l i ğ i ................................... 159

İ s k i t i e r v e y a S k o l o t l a r ........................................................................... 160

“ S k o l o t l a r ” T e r i m i n i n E t i m o l o j i s i ........................................................ 160

H ı m K a v m i K u r l a r ................................................................................ 161

I V . 5 . İ lk İ s k i t l e r ....................................................................................... 162

I V . 5 . 1. Z e u s v e B o r i s f e n T a r g ı t a y 'ı n A t a l a r ı d ı r ................................... 162

İ s k i t N e h r i B o r i s f e n ............................................................................... 162

“B o r i s f e n ” T e r i m i n i n Y u n a n c a O k u n u ş u .............................................. 164

B o r i s S l a v A d ı m ı T ii r k A d ı M ı d ı r ? ........................................................ 165

“B o r i s f e n ” T e r i m i n i n E t i m o l o j i s i ......................................................... 166

“F e n ”, “t a n ”, “t o n ”, “t e n ”, “z e n ” K o m p o n e n t l e r i ............................. 167

B o r i s z e n A n l a y ı ş ı .................................................................................. 168

I V . 5 . 2 . T a r g ı t a y ....................................................................................... 168

A r a ş t ı r m a K o n u s u O l a r a k T a r g ı t a y A d ı ................................................ 169

T ü r k - i i t v e y a T i i r - k ü t ............................................................................. 170

T a r h u n v e y a T cır k u t .............................................................................. 171

T a r K ö k ü İ l e İ l g i l i ................................................................................. 171

K it, ğ u t , k ü t , k ıt, k it, k u t , g ü t .................................................................. 172


VI

T ü r k ç e M ü r a c a a t “a y " ...................................................................... 172

T e r i m i n İ z a h V a r y a n t l a r ı ................................................................... 172

T c ı r g ı t a y ’ın S o s y a l M i s y o n u .............................................................. 173

I V . 5 . 3 . L i p o k s a y / A l p o k s a y ................................................................. 173

L i p v e y a A l p ....................................................................................... 174

A l - R a m E d e n , F a t i h t i r ..................................................................... 175

L i p o k s a y / A l p o k s a y - A l p a m ı ş v e A l p E r T u n g a ’n ı n B e n z e r i d i r ............... J75

T o p o n i m ............................................................................................. 177
L i p o k s a y / A l p o k s a y ’ın S o s y a l M i s y o n u ............................................... 177

L i p o k s a y K i m d i v e Ö z e l l i k l e r i N e y d i ? ................................................ 177

I V . 5 . 4 . A r p o k s a y .................................................................................. 178

A r p o k s a y A d ı n ı n S e m a n t i ğ i n i n A r a ş t ı r ı l m a s ı ..................................... 178

A r - s u .................................................................................................. 178

T ü r k l e r i n M i t o l o j i k M i r a s ı n d a S u ; U r a l - B a t ır , G e s e r ..................... 179

B i t k i v e E k i n c i l i k O l a r a k - A r , - A r p ................................................... 180

T ü r k le r in D e s t a n M i r a s ın d a E k in c ilik ; Y e r - S u b , D ik ç in - B a b a .............. 181

P o k - B e n t Y a p m a k , Ö n ü n ü K a p a m a k , K a z a n .................................... 182

A r b a , A r p o k - K â h i n l i k ...................................................................... 182

A r p o k s a y ’ın S o s y a l M i s y o n u .............................................................. 182

I V . 5 . 5 . K o l a k s a y .................................................................................. 183

K o l a k s a y A d ı n ı n F o n e t i ğ i ; M o d ü l F o n e t i k V e r s i y o n l a r ı .................... 183

T ü r k D i l l e r i n d e F o n e t i k V e r s i y o n l a r .................................................. 185

Ç e ş i t l i Ü l k e D i l l e r i n d e F o n e t i k V e r s i y o n l a r ...................................... J86

K o l a k s a y T e r i m i n i n S e m a n t i ğ i v e S e m a n t i k G r u p l a r ......................... 187

B r o n z , K u r ş u n , K a l a y , K ı l ı ç ............................................................... 189

B r o n z E l .............................................................................................. 189
A s k e r î T e r i m ...................................................................................... 189

K o l a k s a y ’ın S o s y a l M i s y o n u .............................................................. 190

T ü r k l e r i n Ç u r lc ır a v e ç l - Ç i n l e r e B ö l ü n m e s i .................................... 191

K u r - T ü r k H ü k ü m d a r ı n ı U n v a n ı d ı r ................................................... 191

K u r P a y e s i n i n i r s i O l a r a k A l ı n m a s ı ................................................... 195

B a b e k ’in v e T i m u r ’u n P a y e s i N e y d i ? ................................................. 196

T ü r k - M o ğ o l M i t o l o j i s i n d e A r e s ’i n B e n z e r l e r i .................................. 198

K o r k u t - “K u r u n R u h u n u n T a ş ı y ı c ı s ı ’’, “ K u r u n R u h u n u n
M ü c e s s e m e s i " d i r .............................................................................. 199

K o r k u t K i m d i ? ...................................................................................... 209
vu
Y u n a n l ı l a r d a A r e s T a n r ıs ı , İ s k i t T a n r ı s ı A r e s v e y a K u r m u ? ............. 213

R o m a lıla r ın M a r s 'ı, S ü m e r le r in İ ş k u r 'u , A k a d la r ın A d a d 'ı,


M ı s ı r l ı l a r ı n G o r ' u - T a n r ı A r e s / K u r ’u n K a r ş ı l ı k l a r ı d ı r ................ 214

İ l a h i K ı l ı ç ........................................................................................... 217

K a d i m H u n l a r ı n D i n i n d e K ı l ı c a T a p ı n m a .......................................... 217

H s i ı ı Ç 'u v e Ç in M i - t i ......................................................................... 219

“H s i u Ç ' u ” T e r i m i n e D a i r ................................................................ 22 1
“M e t a l S a v a ş ç ı ” T e r i m i n e D a i r ......................................................... 221

D o u r is s A l a ş ı m ı ................................................................................. 222

A t i l l a v e M a r s ’ın K ı l ı c ı ...................................................................... 224

I s k i t l e r d e v e T i i r k l e r d e K ı l ı ç K ü l t ü n ü n A y n ı l ı ğ ı ................................. 225

I V . 6 . İ s k i t l e r ’ in v e T ü r k l e r ’in S o s y a l Ö n e m l e r i n i n
Ö z d e ş l e ş t i r i l m e s i ....................................................................... 226

I V . 6 . I . İ s k i t v e T ü r k D e s t a n l a r ı n ı n A y n ı S i ls ile le r e B ö l ü n m e s i ....... 226

IV . 6. 2. I s k itle r d e ve T ü r k l e r d e D e f i n .......................................... 227

IV . 6. 3. I s k itle r d e ve T ü r k l e r d e K a n A n d ı .................................. 230

IV . 6. 4. I s k itle r d e ve T ü r k l e r d e G a n i m e t A d e t l e r i ..................... 230

IV . 6. 5. I s k i t l e r d e ve T ü r k l e r d e A s im i la s y o n , P s i k o l o j i ............. 232

IV . 6. 6. Is k itle rd e ve T ü r k l e r d e R a k a m Ö z e l li k le r i v e S e m a n t i ğ i . . . . 2 3 5

I V . 7 . İ s k i t T o p l u m u n u n S o s y a l K u r u l u ş M o d e l i ................................ 236

I V . 7 . 1. İ s k it le r in S o s y a l T o p l u m u n u n İ lk İ s k it le r in İ s im le r in in
F o n e tiğ i v e S e m a n t iğ i Z e m in i n d e Y a ş a t ı l m a s ı ....................... 236

IV . 7 . 2. İ s k it S o s y a l C e m iy e tin in M o d e lin i A k s e tti r e n İ s k it


T e r im le r in i n F o n e t ik v e S e m a n t i k S i s t e m i ............................. 240

I V . 7 . 3 . İ s k i t C e m iy e t in i n S o s y a l K u r u l u ş M o d e l i ............................. 241

V. B Ö L Ü M : Ç A R İ S K İ T L E R İ N H E R A K L ’D E N ( H e r a k l e t) T Ü R E M E S İ
V E R S İ Y O N U T Ü R K A N A N E L E R İ İ L E Ö Z D E Ş L E Ş T İ R M E ............. 243

V . 1. H e r a k l v e O ğ u l l a r ı ........................................................................ 245
V. 1 . 1. İ s k i t le r in H e r a k l ’d e n T ü r e m e s i H a k k ı n d a k i E f s a n e ............... 245

V. 1. 2 . H e r a k l ...................................................................................... 246

V. 1. 3 . A g a f i r s ..................................................................................... 249

V. 1. 4 . G e l o n ....................................................................................... 250

V. 2. İ s k i t m i, O ğ u z m u ? ..................................................................... 251

V . 2 . 1 . İ s k i t ............................................................................................. 251

V. 2 . 2 . “ O ğ u z ” T e r i m i n i n M e y d a n a G e liş V e r s i y o n l a r ı ................. 25 1

O k , o g , o ğ , ö k i ç e r i k l e r i ...................................................................... 25 1

U z , ü z , iz, a z i ç e r i k l e r i ........................................................................ 252


VIII

G u z , k u z , k ü z i ç e r i k l e r i ....................................................................... 252

O ğ u z , ö k ü z S ö z ü .................................................................................. 252

V . 2 . 3 . “ O ğ u z ” E t n o n i m i v e S e m a n t i ğ i ................................................ 252

V I . B Ö L Ü M : ................................................................................................ 257

V I . 1. İ s k i t v e O ğ u z T a r i h l e r i A r a s ı n d a T a r i h i , K r o n o l o j i k , A r a z i v e
G ö ç P a r a l e l l i ğ i .............................................................................. 259

V I. 1. 1. Ö z d e ş l e ş t i r m e U n s u r l a r ı ...................................................... 259

V I. 1. 2 . İ lk İ s k i t l e r i n v e İ lk O ğ u z l a r ı n A d l a r ı v e B u A d l a r ı n P a r a l e l
S e m a n t i ğ i .................................................................................. 260

Ö z d e ş l e ş t i r m e U n s u r l a r ı .................................................................... 260

i l k İ s k i t l e r i n v e İ l k O ğ u z l a r ı n A n a - B a b a A d l a r ı ............................... 260

İ l k İ s k i î v e İ l k O ğ u z K a r d e ş A d l a r ı n ı n İ ç e r i k Ö z d e ş l i ğ i ..................... 26 1

V I. 1. 3 . İ s k i t v e O ğ u z T a y f a l a r ı n ı n T e ş e k k ü l A n l a y ış ı , S e m a v i
U n s u r l a r .................................................................................... 262

V I. 1. 4 . G u z l a r / O ğ u z l a r ı n D in in in Ö z e l l i k l e r i ................................. 262

V I. 1 . 5 . İ s k it le r in v e O ğ u z la r ın E z e li T o p r a k l a r ı , İ s k i t le r in v e
O ğ u z l a r ı n K u z e y e G ö ç l e r i ........................................................ 262

V I. 1. 6. İ s k i t y a ’n ın K ö p e k b a ş la r ı, O ğ u z la r ı n Y o lu Ü z e r i n d e ............. 263

V I. 1. 7 . İ s k i t l e r i n v e O ğ u z l a r ı n M ı s ı r ’a S e f e r i ................................. 263

V I. 1. 8 . İ s k i t l e r i n v e O ğ u z E f s a n e l e r i n i n İ ç e r i k l e r i n d e k i
B e n z e r l i k l e r v e F a r k l a r ........................................................ 264

V I. 2. İ s k itle r in v e O ğ u z H a n ’m D e v ir le r in in Ö z d e ş le ş tir ilm e s i ............... 266

V I. 3 . A z e r b a y c a n ’d a İ s k itle r in v e O ğ u z la r ın Ö z d e ş le ş tir ilm e s i .............. 268

V II. B Ö L Ü M : “ Ç A R İ S K İ T L E R ” İN T A N R IL A R İN A N Ç
S İS T E M İN İN T Ü R K L E R İN T A N R IC IL IĞ I İL E
Ö Z D E Ş L E Ş T İ R İ L M E S İ .................. 271

V I I . 1. Ç a r İ s k i t l e r i n T a n r ı l a r İ n a n ç S is te m i T a n r ı c ı l ı k l a
B e n z e ş t i r i l m e s i ............................................................................ 273

V II. 1 . 1 . T a b i ti - H e s tiy a - A k E n e , B u r h a n - E h e , E m e g e l c i .............. 273

A k E n e , E h e - B u r h a n , E m e g e lc i ve T ü rk İn a n ç S is te m in in (Y u n : Ç o k
T a n r ıl ı D i n l e r d e T a n r ıl a r ın H e p s i) , D i ğ e r G e l e n e k l e r i ......................... 274

T a b i t i T e o n i m i n i n S e m a n t i ğ i .............................................................. 275

T a b i t i T e o n i m i n i n P o l i s e m a n t i ğ i ........................................................ 277

V II. 1. 2 . P a p a y - Z e u s - T e n g r i ......................................................... 277

Z e u s - P a p a y P a r a l e l i ........................................................................... 277
T e o n i m i n E t i m o l o j i s i .......................................................................... 278

P a p a y T e o n i m i n i n P o l i s e m a n t i ğ i ........................................................ 279

T ü r k M i t o l o j i s i n d e T a n r ı - A t a , T a n r ıc ı l ık t a A k r a b a i s i m l e r G e l e n e ğ i . . . 279
IX

T ü r k M i t o l o j i s i n d e Ö k ü z - T a n r ı ......................................................... 279
G ö k - T a n r ı - T e n g r i .......................................................................... 280

V II. 1. 3 . A p i - H e y a - U m a y - E t u g e n ............................................... 281

H e y c ı .................................................................................................. 281

İ d e n t i k T i i r k T a n r ı l a r ı ......................................................................... 281

E t i m o l o j i ............................................................................................ 282
V II. 1. 4 . G o y t o s i r - A p o llo n - K a y ı t - A z e r - H ı z ı r .......................... 283
Y u n a n M i t l e r i n d e A p o l l o n ................................................................. 284

E t i m o l o j d e ş t i r m e , G o y t o s i r ’in İ l a h i F o n k s i y o n l a r ı n ı n O r t a y a
Ç ı k a r ı l m a s ı ......................................................................................... 286

G o y to s ir ve D ü n y a M ito lo jis in d e Ö le n v e D ir ile n T a b ia t T a n r ıs ı


G e l e n e ğ i , G o y t o s i r - A p o ll o n - İ s k it l e r d e Ö le n v e D ir il e n T a b ia t
T a n r ı s ı d ı r ............................................................................................ 286

G o y t o s ir - O s ir is , M a r d ı ık Ö le n v e D ir i le n T a b ia tın T a n r ı l a r ı d ı r ............. 288

A d o n is , A ttis - Y u n a n la r d a v e R o m a lıla r d a Ö le n - D ir ile n T a b ia t


T a n r ı l a r ı d ı r ........................................................................................ 293

Y a z B a y r a m ı, G e c e - G ü n d ü z E ş itliğ i B a y r a m ı: Ö le n v e D i r ile n
T a b i a t T a n r ı s ı n ı n A l k ı ş l a n m a s ı ........................................................... 293

G o y t - O s i r / G a y ı t - A s a r .................................................................... 294

H e r o d o t , G o y t o s i r ’i A p o l l o n l a N i ç i n Ö z d e ş l e ş t i r d i ? ........................ 295

G o y t o s i r v e A ğ a ç - T a n r ı .................................................................... 295

G o y t o s i r - H a y v a n c ı l ı k T a n r ı s ı d ı r ...................................................... 296

G o y t o s i r - Y o l l a r T a n r ı s ı ................................................................... 297

G o y t o s i r - G ü n e ş - T a n r ı d ı r ............................................................... 300

H ı z ı r - A p o l l o n - G o y t o s i r ’le A y n ı d ı r v e T ü r k T a n r ı s ı d ı r ................... 300

A z İ ç e r i ğ i n i n E t i m o l o j i s i ..................................................................... 302

V II. 1. 5 . T a g i m a s a d - P o s e y d o n - Y e r - S u ........................................ 305


P o s e y d o n ............................................................................................ 305
T a g i m a s a d T e o n i m i n i n E t i m o l o j i s i .................................................... 305
T a g i m a s a d - İ n s a n ı n M a h i y e t i , K a l b i, B e n l i ğ i T a n r ı s ı d ı r .................. 307
T a g im a s a d - T ü r k T a n r ıs ı İd u k Y e r - S u p tu r , T o p r a k - S u , E k in c ilik ,
B itk ile r A le m i v e O r ta D ü n y a T a n r ıs ıd ır , S ü r ü le r in B a ş ç ıs ı ve
A t l a r ı n A t a s ı d ı r .................................................................................. 307
İ s k i t l e r d e A t l a r ................................................................................... 309
A t K ü l t ü .............................................................................................. 310
V II. 1. 6 . A r g i m p a s a - A f r o d i t a U r a n i y a ............................................ 311

A n t i k A f r o d it a , V e n e r a v e T ih a I r a n A r t i s i ’n e N e D e r e c e d e U y g u n d u r ... 311
A r g i m p a s a T e o n i m i n i n S ö z l ü ğ ü v e E t i m o l o j i s i .................................. 312
X

V I I . 1 .7 . A r e s - K u r - îs k itle r in İ n s a n d a İ y ilik - K ö t ü l ü k ( Y a r a r - Z a r a r )
B a ş la n g ıç la r ın ın M ü c a d e le s i T a n r ıs ıd ır , İ n s a n Z ıd d iy e tle r in in
T a n r ı s ı d ı r ................................................................................... 314
V II. 1. 8 . H e r a k l K e r a k l ’e - G e r e k li O l a n v e O l m a y a n ı A y ı r ıp
S e ç e n , T a b ia tta ve İ n s a n F a a liy e tin d e D e n g e K u r a n
İ s k i t T a n r ı s ı d ı r ....................................................................... 316

V I I . 2 . D ü n y a n ı n D in i - M it o l o ji k S i s te m in i n İ s k it M o d e l i ................ 318

V III. B Ö L Ü M : H E R O D O T ’U N “ K Ö R O Ğ U L L A R I ” İ L E
İL G İL İ İS K İT E F S A N E S İ V E “ K Ö R O Ğ L U ” T Ü R K D E S T A N I
A R A S I N D A K O N U P A R A L E L L İ K L E R İ ....................................... 323

V I I I . 1. " K ö r O ğ u l l a n " v e O n l a r ı n İ s y a n ı H a k k ı n d a k i E f s a n e ............... 325

V III. 1 .1 . H e r o d o t " Ç a r İ s k i t le r " v e " K ö r O ğ u l l a n " A r a s ın d a k i


A n la ş m a z lık H a k k ı n d a ........................................................... 325

V III. 1. 2 . İ s y a n E d e n " K ö r O ğ u l l a r ı " K a v m i .................................. 326

V III. 1. 3 . İ s k i t T o p l u m u n d a E s i r l e r v e Z ü m r e s i .............................. 327

A l ı - T o p l u m u n A l î T a b a k a s ı ; K u l - K ö l e , S a v a ş E s i r i ....................... 327

V III. 2. H e r o d o t ’u n " K ö r O ğ u l l a r ı " H a k k ı n d a k i İ s k i t E f s a n e s i n in v e


T ü r k D e s t a n ı " K ö r o ğ l u " K o n u l a r ı n ı n Ö z d e ş l e ş t i r i l m e s i ........ 328

V III. 2 . 1. Ö z d e ş l e ş t i r m e n i n P a r a m e t r e l e r i ...................................... 328

V III. 2. 2 . “ K ö r o ğ l u ” D e s ta n ı İ ç e r iğ i n in v e “ K ö r O ğ u l l a r ı ”
H a k k ı n d a k i E f s a n e n i n Ö z d e ş le ş t ir m e C e t v e l i .................... 328

V III. 2. 3 . “ K ö r o ğ l u ” d a Ç e n lib e l ( T ü r k i y e ’d e B ilin e n A d ıy la


Ç a m lıb e l) - H e r o d o t ’u n “ K ö r O ğ u l la r ı” n d a H e n d e k ............. 330

“ K ö r O ğ u l l a n " n ı n K i m m e r H e n d e ğ i ................................................. 330

Ç e ı ı l i , Ç a m , Ç a n d ı , Ş i m l i ................................................................... 330

B e l ...................................................................................................... 330

Ç e n l i b e l .............................................................................................. 331

V III. 2. 4 . “ K ö r o ğ l u ” n u n A t l a r ı - Y u n a n v e Ç i n K a y n a k l a r ı n ı n
P e g a s ’ı .................................................................................... 332

V I I I . 2 . 5 . “ K ö r o ğ l u ” D e s t a n ı n ı n İ s k i t G e le n e ğ i I ş ı ğ ı n d a M it o l o ji k
v e R e a l is t B a k ı m d a n D e ğ e r l e n d i r i l m e s i ............................. 335

V I I I . 3. İ s k it H a d is e le r in in T ü r k D e s ta n la r ın a E tk is in in
K r o n o l o j i s i ................................................................................. 338

V I I I . 4 . İ s k i t H a d i s e l e r i n i n T ü r k D e s t a n l a r ı n d a k i Y e r i ..................... 339

“K ö r o ğ l u ” D e s t a n ı n ı n O l u ş u m v e G e l i ş i m T a r i h i ............................. 339

“K ö r o ğ l u ” D e s t a n ı n ı n O l u ş t u ğ u v e Y a y ı l d ı ğ ı C o ğ r a f y a .................... 339

H e r o d o T u n H a b e r l e r i v e T iir k D e s t a n la r ın ın K o n u - İ ç e r i k
G e n e l l e m e l e r i ..................................................................................... 340

T ü r k H a l k l a r ı n d a “ K ö r o ğ l u " D e s t a n ı ............................................... 34J


G a y r i - T ü r k l e r d e “ K ö r o ğ l u ” D e s t a n ı ............................................... 342
XI

K ö r o ğ l ı ı D e s t a n ı n ı n S ö y l e y i c i l e r i ( O z a n l a r ı ) ..................................... 343

V I I I . 5 . K ö r o ğ lu v e D e d e K o r k u t D e s t a n l a r ı n d a P a r a l e l l i k ............... 343

IX . B Ö L Ü M : Ç A R İ S K İ T L E R İ N D İ L İ N İ N O L U Ş M A S I .................... 345
IX . 1. O l u ş u m u n İ lk Ş a r t l a r ı ............................................................... 347

IX . 1. 1. Ç a r İ s k i t le r in D ilin in O lu ş u m u H a k k ı n d a F a r k l ı B a k ı ş la r . . . . 347

IX . 1. 2 . T ü r k l e r i n U lu D i lin in ( P r o t o / İ l k i n T ü r k ç e ) O l u ş u m
H u s u s i y e t l e r i ............................................................................. 348

IX . I . 3 . Ç a r İ s k i t l e r i n D il in i n M o d ü ll e ş m e s in d e M i t o l o j i d e n T e m e l
O l a r a k F a y d a l a n ı l m a s ı ............................................................ 349

IX . 2 . H i p o t e z : N a z a r i y e , P r e n s i p v e M e t o t l a r ................................. 35 1

IX . 3 . O l u ş u m U n s u r l a r ı ..................................................................... 351

IX . 3 . 1 . T e c r ü b î L e n g ü is tik (D il B ilim ) K a y n a k l a r Z e m i n i ................. 35 J

IX . 3 . 2 . M o d ü l a s y a ( M o d ü la s y o n ) M e t o d u ...................................... 352

IX . 3 . 3 . H i p o t e z i n D e n e y s e l Y o lla D o ğ r u l a n m a s ı M e t o d u .............. 353

IX . 3. 4. İ s p a t M e to d u v e D e n e y in S o n u ç l a r ı n ın D o ğ r u l u k D e r e c e s i . . . 353

IX . 4. İ s k i t S ö z D ü z e l tm e M o d ü l l e r i ..................................................... 354

IX . 4 . 1. İ s k i t T e r i m l e r i ........................................................................................ 354

IX . 4. 2 . İ s k i t H e c e l e r i ............................................................................ 355

IX . 4. 3 . İ s k i t K o n s o n a n t l a r ı .................................................................. 355

IX . 4. 4 . İ s k it S ö z D ü z e l tm e M o d ü l l e r i ................................................. 355

I X . 5 . İ s k i t M e t i n l e r i .............................................................................. 355

IX . 6 . Ç a r İ s k i t l e r i n D i lin in O l u ş t u r u l m a s ı n ı n S o n u ç l a r ı .................. 355

IX . 6 . 1 . T ü r k S ö z le r in in T e r k ib i n d e “ İ s k it S ö z D ü z e ltm e M o d ü lle r i” ..... 355

I X . 6 . 2 . Ç a r İ s k i t l e r i n D e s t a n ı n d a İ lk H e c e le r in K a f i y e s i ................. 357
İ s k i t M e t i n l e r i n i n Ş i i r s e l Ö z e l l i k l e r i ................................................... 357
Ç a l ı ş m a n ı n S o n u ç l a r ı n a G ö r e M e s u l i y e t .......................................... 359
İ s k i t D e v r i n i n E d e b i A n a n e l e r i .......................................................... 360
İ s k i t M e t i n l e r i v e O ğ u z A b i d e l e r i n i n M u k a y e s e s i .............................. 361
İ s k i t M e t i n l e r i v e K ı r g ı z i s t a n A b i d e l e r i n i n M u k a y e s e s i ..................... 361
M e t n i n T e r c ü m e s i ............................................................................... 362

I X . 6 . 3 . Ç a r İ s k i t le r v e T ü r k l e r i n D ille r in d e S ö z T ü r e tic iliğ in in


Ü ç K u t u p lu S e m a n tiğ i ( A n la m B i l i m ) ....................................... 362

I X . 6. 4 . Ç o k a n l a m l ıl ık M e to d u v e İ s k i t Ş ifr e li Y a z ı la r ı n ı n S ı r l a r ı ...... 365

S o s y a l G r u p l a r ı n , B o y l a r ı n v e İ lk İ s k i t l e r i n M i s y o n l a r ı .................... 365

İ s k i t l e r d e “ K o t a n ” M e f h u m u ............................................................. 365

I s k i t l e r d e “B o y u n d u r u k ” M e f l u ı m u .................................................... 365
İ s k i t l e r d e “ K a p ” M e f h u m u ................................................................. 365
XII

İ s k i t l e r d e “K ı l ı ç ” M e f h u m u ............................................................... 365
A v h a t G r u b u n u n S o s y a l N i z a m ı ........................................................ 366

K a t l a r G r u b u n u n S o s y a l N i z a m ı ........................................................ 366

T r a s p G r u b u n u n S o s y a l N i z a m ı ......................................................... 366

P a r a l a t G r u b u n u n S o s y a l N i z a m ı ...................................................... 366

T a r g ı t a y ’ın S o s y a l M i s y o n u ............................................................... 366

L i p o k s a y / A I p o k s a y 'in S o s y a l M i s y o n u ............................................... 367

A r p o k s a y 'ın S o s y a l M i s y o n u .............................................................. 367

K o l a k s a y ' ı n S o s y a l M i s y o n u .............................................................. 367

T a b i t i ’n i n İ l a h i M i s y o n u ..................................................................... 368

P a p c ı y ’ın İ l a h i M i s y o n u ...................................................................... 368

A p i ' n i n İ l a h i M i s y o n u ........................................................................ 368

T a g i m a s a d 'ı n İ l a h i M i s y o n u .............................................................. 368

G o y t o s i r ' i n İ l a h i M i s y o n u .................................................................. 369

A r e s / K u r ’u n İ l a h i M i s y o n u ................................................................. 369

H e r a k l / K e r a k l e ’n i n İ l a h i M i s y o n u ..................................................... 369

A r g i m p a s a m n İ l a h i M i s y o n u ............................................................ 369

İ s k i t T a n r ıl a r ı v e İ lk İ s k i t l e r A r a s ı n d a M i s y o n l a r ı n B ö l ü n m e s i .............. 370

I X . 6 . 5 . Ç a r İ s k i t v e T ü r k l e r i n D ilin in A y n ı K a n u n a U y g u n l u k l a r ı . . . 370

S ö z D ü z e l t m e M o d ü l l e r i ..................................................................... 370

Ü ç K u t u p l u S e m a n t i k S i s t e m .............................................................. 370

S o s y o - S e m a n t i k G r u p ....................................................................... 370

Ç o k a n l a m l ı S ö z T i t r e t i ş i v e Ç o k a n l a m l ı E t i m o l o j i s i .......................... 370

D i l i n S i s t e m l e ş t i r i l m i ş A n s i k l o p e d i k l i ğ i .................. 371

D e s t a n l a r d a İ lk H e c e l e r i n K â f i y e l e n d i r i l i ş i ....................................... 371

I X . 6 . 6 . Ç a r İ s k i t le r in v e T ü r k l e r i n D il le r in in G e n e t ik A k r a b a lı ğ ı . . . . 371

K I S A L T M A L A R L İ S T E S İ ........................................................................ 373

K A Y N A K L A R ............................................................................................. 375

R U S Ç A K A Y N A K L A R .............................................................................. 381

A Z E R B A Y C A N T Ü R K Ç E S İ Y L E K A Y N A K L A R .................................. 400

B A T I D İ L L E R İ N D E K A Y N A K L A R ........................................................ 401

T Ü R K Ç E K A Y N A K L A R ........................................................................... 403

E S E R H A K K I N D A G Ö R Ü Ş L E R .............................................................. 404

İ N D E K S ........................................................................................................ 415

You might also like