KONSTRUKCIJA PRI DEJSTVU SEIZMIKIH UTICAJA

Vertikalno i horizontalno optereenje u zidanim zgradama prihvataju zidovi

postavljena u oba ortogonalana pravca, a koji se u savremenim zidanim
konstrukcijama povezuju AB meuspratnim konstrukcijama (krute su u
svojoj ravni te se u statikom smislu smatraju krutim dijafragmama). Zato
se mase svakog sprata mogu se koncentrisati u centru masa, ime se broj
stepeni slobode smanjuje na tri po spratu i to na horizontalna pomjeranja u
dva smjera i rotaciju oko vertikalne ose.
Pri dejstvu seizmikih sila konstrukcije period oscilovanja konstrukcije nije
konstantan. Nakon pojave oteenja konstrukcija poinje da se ponaa
nelinearno. Krutost i disipacija energije znaajno se mijenjaju, a kao
rezultat tih promjena, mijenja se odgovor konstrukcije, odnosno i period
oscilovanja.
Vrlo esto, u zavisnosti od oblika konstrukcije, dovoljno je tano unutranje
sile odrediti na temelju linearnog elastinog ponaanja konstrukcije, iako je
odgovor konstrukcije seizmikim silama redovno u nelinearnom podruju.

METOD ANALIZE KONSTRUKCIJE NA SEIZMIKA DEJSTVA

(1)P Model zgrade mora da adekvatno prikazuje raspodjelu krutosti i masa.
U sluaju nelinearne analize model mora takoe da korektno prikazuje i
raspodjelu nosivosti.
Izmeu ostalih zahtjeva izdvaja se:
Za fleksione i smiue karakteristike elemenata zidane konstrukcije,
mogu da se usvoje vrijednosti koje su jednake jednoj polovini krutosti
neisprskalih presjeka.
Linearno elastina analiza:

metoda ekvivalentnih bonih sila i

multimodalna spektralna analiza.

Nelinearne metode analize:

nelinearna statika (pushover) analiza;

nelinearna dinamika analiza.

Linearno elastina analiza moe se sprovoditi na ravanskim i prostornim

modelima konstrukcije, a metode analize mogu biti uproena metoda
spektra odgovora (metoda bonih sila) ili modalna anliza.
Metoda ekvivalnetnih bonih sila koristi se kod zgrada koje
zadovolajvaju sledee uslove:
(a) Imaju period slobodnih vibracija T1, za svaki od dva pravca, koji je
manji od sledeih vrijednosti: T1 4 Tc ili 2.0s;.
(b) Zgrade zadovoljavaju kriterijum regularnosti po visini i u osnovi;
Metod bonih sila i ravanki model i koriste se kod konstrukcija koje su
regularne u osnovi i po visini. Ova kombinacija moe se koristiti i kod
konstrukicija koje nisu regularne po visini samo ako se zadovolje
sljedei uslovi: dobar raspored zidova u osnovi koji objezbejuju
krutost, visina zgrade nije vea od 10 m, krute tavanice, ventri krutosti i
centri masa moraju biti priblino na vertikalnom pravcu.
Metod bonih sila i prostorni model koriste se kod konstrukcija koje su
regularne u osnovi, ali ne i po visini.

Jednaine za odreivanje centra krutosti

Uvrtanje torzioni efekti usljed nepoklapanja centra masa i centra krutosti.

Seizmika sila djeluje u centru masa, a konstrukcija rotira oko centra krutosti.

Konzolni model konstrukcije:

a) konzolni zidovi povezani
tavanicama krutim u svojoj
ravni
b)

hz/lz < 1.5 dominantno je

smicanje zidova, raspodjela
sila prema smiuim
povrinama:
i = Asi/Asi

c) hz/lz 1.5 dominantno

je savijanje zidova
raspodjela sila prema
krutostima zidova na
savijanje:
i = ki /ki

Pri dejstvu snanih zemljotresa na konstrukciji se pojavljuju prsline i ona

prelazi u nelinearno podruje rada. Da ne bi vrili sofisticiranu nelinearnu
dinamiku analizu, moe se nelinearno ponaanje i disipacija energije uzeti
u proraun sprovoenjem jednostavne linearno elastine analize, ali sada
uzimajui u obzir redukovani spektar odgovora tj. proraunski spekar
odgovora Sd(T1). On se odreuje uvoenjem faktora ponaanja q tj.
faktora smanjenja (redukcije) sila.

Faktori ponaanja q za razliite vrste zidanih konstrukcija

Napomena:
Vrijednosti faktora ponaanja q se redukuju za 20%, za zgrade
neregularne u osnovi, ali ih ne treba
uzimati manje od q=1.5.
1

Klasifikacija tla
1

Ukoliko je procijenjeno da e zemljotres za posmatranu lokaciju imati magnitudu

povrinskih talasa Ms veu od 5,5 preporuuje se da se usvoji spektar tipa 1.
U suprotnom ako je procijenjeno da e magnituda povrinskih talasa Ms biti manja
od 5,5 za posmatranu lokaciju preporuuje se da se usvoji spektar tipa 2.

Vrijednosti perioda TB, TC i TD kao i

faktora tla S kojima se definie obilk
elastinog spektra odgovora zavise
od kategorije tla i od dva spektra tj.
od Spektra 1 i Spektra 2.

Spektra 1

Spektra 2

METOD EKVIVALENTNIH BONIH SILA

- Sd (T1) je ordinata projektnog spektra za period T1;

- m je ukupna masa zgrade iznad temelja ili iznad vrha
krutog podruma;
- korekcioni faktor =0.85 ako je T1 < 2Tc i zgrada
ima vie od dva sprata. U ostalim sluajevima =1.0.
- U zgradama sa visinom do 40 m T1= C1 H

- Za zgrade sa zidanim smiuim zidovima

Gdje je:
- Ac totalna efektivna povrina smiuih zidova prvog
sprata zgrade u m2.
- H je ukupna visina zgrade u metrima, od temelja.
Izvrena je distribucija ukupne seizmike sile po
spratovima u skladu sa:

M i z i
Mi zi

Fi FBx

Spratne sile se na zidove rasporeuju u zavisnosti od krutosti zidova

pravca u kojem sila djeluje.
Slika iz prezentacije B. Trogrlia: Projektiranje zidanih konstrukcija

Vertikalna i horizontalna dejstva i raunske vrijednosti uticaja usljed dejstava

Slika iz prezentacije B. Trogrlia: Projektiranje zidanih konstrukcija

Odgovor zidane konstrukcije sa fleksibilnim i krutim meuspratnim

tavanicama pri dejstvu zemljotresa

Kruta meuspratna
tavanica lom zida u
svojoj ravni

Fkesibilna meuspratna
tavanica lom zida van
svoje ravni

Mehanizam loma zidanih zidova usljed dejstva horizontalnih sila

Lom u
ravni zida

Lom van ravni zida

Modeli projektovanja zidanih konstrukcija

DOKAZ SIGURNOSTI
Dokaz sigurnosti pri dejstvu zemljotresa i proraunska otpornost konstruktivnih
elemenata u skladu sa EN 1996-1-1, nije obavezan za objekte kategorije I (zgrade sa
manjim znaajem za sigurnost ljudi, npr. poljoprivredni objekti) i objekte kategorije II
(obine zgrade), koji zadovoljavaju kriterijume za jednostavne zgrade.
Kriterijumi za jednostavne zidane zgrade su:
1) Zadovoljena je minimalna povrina zidova, postavljenih u dva ortogonalna pravca
data u tabeli;

2) Konfiguracija zgrada:
a) u osnovi je priblino pravougaona;
b) odnos due i krae strane nije manji od 0.25;
c) Povrina projekcije odstupanja od pravougaonog oblika je manja od
15%.
3) Smiui zidovi treba da zadovolje sljedee uslove:
a) smiui zidovi postavljeni u dva ortogonalna pravca gotovo su
simetrini;
b) najmanje dva paralelna zida su postavljena u dva ortogonalna
pravca, a duina svakog zida vea je od 30% duine zgrade u pravcu
pruanja zidova;
c) rastojanje izmeu ovih zidova je ve od 75% duine zgrade u
drugom pravcu;
d) smiui zidovi prihvataju najmanje 75% vertikalnog optereenja;
e) smiui zidovi moraju se pruati kontinualno od vrha do dna
zgrade.
4) Kod nearmiranih zidanih objekata zidovi u jednom pravcu se povezuju
zidovima iz ortogonalnog pravca na maksimalnom rastojanju od 7m.

Proraun otpornosti zida na PRITISAK

Proraunska vrijednost vertikalnog optereenja zida,
NSd, treba da bude manja ili jednaka proraunskoj
nosivosti zida na vertikalne sile, NRd.
NSd NRd
Proraunska nosivost nearmirmnih zidova izloenih
preteno vertikalnom optereenju glasi:

Preporuene vrijednosti parcijalnih koeficijenata za materijale

u EN 1996-1

26

Proraunske vrijednosti svojstava materijala

Nacionalni aneks Hrvatske uz EN 1996-1 predvia 3 kategorije izvoenja
A,B i C za dvije klase kvaliteta materijala.
A kategorija predvia stalni nadzor i kontrolu kvaliteta;
B je povremeni nadzor i povremena kontrola kvaliteta;
C se odnosi na zidanje bez nezavisnog nadzora, nadzor vri izvoa.

27

Horizontalno dejstvo u ravni zida

SMICANJE
Proraunska vrijednost smiuih uticaja, VEd, mora da bude manja ili
jednaka proraunskoj vrijednosti nosivosti zida na smicanje, VRd, da bi
mogli konstatovati da je zadovoljeno granino stanje nosivosti na smicanje.
VEd VRd1
Proraunska vrijednost nosivosti na smicanje data je izrazom:

VRd1 = fvd x t x lc
Gdje je:
fvd - proraunska vrijednost vrstoe zida na smicanje,
zasnovana na prosjenoj vrijednosti vertikalnog napona
pritisnutog dijela zida koji obezbjeuje nosivost na
smicanje
t - debljina zida
lc - duina pritisnutog dijela zida,uz zanemarivanje bilo
kog dijela zida koji e izloen zatezanju.
Pri verifikaciji uokvirenih zidova, koji su izloeni
smiuem optereenju, otpornost na smicanje je zbir
nosivosti zida i AB serklaa. Armatura se ne uzima u
obzir.

Duinu pritisnutog dijela zida, lc, treba izraunati uz pretpostavku linearne

raspodjele napona pritiska, uzimajui u obzir sve otvore, ljebove ili
udubljenja. Bilo koji dio zida izloen vertikalnom naponu zatezanja treba
zanemariti prilikom prorauna povrine zida koja prua otpor smicanju.
Vrijednos lc, dobijamo pomou sledeeg izraza:

Gdje je:
l - duina zida
e - ekscentricitet vertikalnog
optereenja, e= MEd/NEd
Kada je proraunska vrijednost lc>l, tada u izrazu
za proraunsku vrijednost na smicanje treba
umjesto lc kosristiti stvarnu duinu zida l.

Kada je zid uokviren vertikalnim i horizontalnim armirano-betonskim

serklaima, armaturu serklaa treba dimenzionisati tako da preuzme
napone zatezanja. U tom se sluaju duina pritisnutog dijela zida l c,
rauna na osnovu linearne rspodjele naprezanja ali sada uzimajui u
obzir napone zatezanja,jer ih vertikalni serkla moe preuzeti, pa je
duina pritisnutog dijela jednaka:

Pri verifikaciji zidova uokvirenih serklaima koji su izloeni smiuem

optereenju, nosivost na smicanje treba uzeti kao zbir nosivosti zida i
betona serklaa:

Pri izraunavanju nosivosti zida na smicanje,mogu se koristiti pravila za

nearmiranje zidove izloene smiuem optereenju, uzimajui za l c,
duinu zidanog elementa. Armaturu serklaa ne treba uzimati u obzir.
1

Za armirano betonske seklae pri proraunu nosivosti na smicanje

primjenjuju se izrazi dati u pravilniku EC2 za elemente u kojima nije
potrebna proraunska armatura za smicanje:

Gdje je:
fck - karakteristina vrijednost vrstoe betona pri pritisku na cilindar u
starosti od 28 dana, u MPa

Asl - povrina zategnute armature u serklau

bw - najmanja irina poprenog presjeka u zategnutoj zoni u (mm)

NEd - aksijalna sila u poprenom presjeku od optereenja ili prethodnog

naprezanja u N, (NEd > 0 , za pritisak)
Ac - povrina poprenog presjeka betona u (mm2)
Preporuena vrijednost za CRd,c = 0.18/c , k1 = 0.15, a za Vmin vrijednost je
data izrazom:

EC6, koji daje osnovna upustva za proraun zidanih konstrukcija,

poznaje samo mehanizam klizanja po horizontalnoj spojnici.
Klizanja po horizontalnoj spojnici nastaje ako su naponi na pritisak mali,
te seizmike sile mogu da prouzrokuju, kod dugakih zidova loeg
kvaliteta maltera, smicanje gornjeg dijela zida prema donjem po jednoj
od horizontalnih spojnica

Mehanizam smicanja po horizontalnoj spojnici

Pri zajednikom djelovanju vertikalne i horizontalne sile moe doi do

loma zida u obliku dijagonalne pukotine

Mahanizam smicanja sa pojavom dijagonalne pukotine

Pukotina u zidu nastaje kada je dostignuta vrstoa zida na zatezanje f t.
vrstoa zida na zatezanje moe se odrediti preko dolje navedenog
izraza, ako je poznat stvarni napon pritiska
i smiui napon u trenutku zateueg loma,
pri emu je Am=t*l, pa izraz za vrstou zida na zatezanje je sledei :

Vrijednost smiueg napona u trenutku zateueg loma zida, ako je

poznata vrstoa zida na zatezanje je:

Proraunska vrijednst smiueg napona, Rd,(Rd< R) odreuje se preko

proraunske vrstoe zida na zatezanje ftd=ft/M :

Ukupna nosivost zida na horizontalnu silu, VRH, (VRH> VRHd) iznosi:

Proraunska nosivost zida na horizontalnu silu VRHd , (VRHd< VRH), iznosi:

Gdje je:
Cr - faktor redukcije nosivosti koji predstavlja odnos proraunske i najvee
nosivosti odreene eksperimentalno, a obino se uzima C r=0.9
Am=t*l, gdje je t - debljina zida, a l - duina zida.
Proraunska poprena sila treba biti manja ili jednaka proraunskoj
nosivosti na horizontalnu silu VRHd:
VEd VRHd
Prema tome, treba provjeriti proraunsku nosivost zida na smicanje prema
izrazu za VRd i VRHd, mjerodavna je manja vrijednost.
Napomena: Prema EC6, proraunska nosivost zida na horizontalnu
silu rauna se samo preko izraza za VRd.
Izrazi za vrstou zida na zatezanje do proraunske nosivosti zida na
horizontalnu silu VRHd, preuzeti iz literature autora: Turnek,aovi kao
i Anii, Tomaevi.