PENYAJIAN LISAN DAN TULISAN

Penguasaan bahasa Melayu tidak hanya

dilihat dari segi kemampuan seseorang
pengguna bahasa menguasai rumus-rumus
tatabahasa tatabahasa tetapi juga perlu
mengintegrasikan mekanik bahasa dengan
aspek sosial dan budaya bahasa.

Untuk tujuan ini, seseorang pengguna bahasa

mestilah dapat menguasai aspek kesopanan
dan kesantunan berbahasa, iaitu
menggunakan neka bahasa.

MINGGU 12

1
Kesopanan Berkomunikasi Berdasarkan
Neka Bahasa

Neka Bahasa

Mengikut Abdullah Hassan (1997:237), neka

bahasa ialah jenis-jenis gaya bahasa yang
digunakan mengikut taraf penggunaan bahasa
dan penuturnya. Jenis bahasa ini dikenali
sebagai laras sosial.

Neka bahasa juga merujuk kepada penggunaan

bahasa menurut konteksnya, seperti bahasa
formal, bahasa tak formal, bahasa halus, bahasa
istana, dan lain-lain (Marzuki Nyak Abdullah,
1993: 155).

2
 Jenis-jenis Neka Bahasa

Abdullah Hassan (1997: 237) membahagikan

neka bahasa kepada jenis yang berikut:

1. Neka Baku
2. Neka Istana
3. Neka Tempatan (Dialek)
4. Neka Basahan
5. Neka Sopan
6. Neka Mesra
7. Neka Remaja
8. Neka Manja
9. Neka Kasar
10. Neka Pasar

3
Pengelasan Bahasa Mengikut Neka

Pengelasan neka bahasa mengikut taraf

penggunaannya boleh dibuat berdasarkan:

Kegunaan rasmi: neka baku dan neka istana.

Kegunaan tidak rasmi: neka tempatan (dialek),

neka basahan, neka sopan, neka mesra, neka
manja, neka remaja, neka kasar, dan neka pasar.

4
 Pemilihan Neka

Pemilihan neka bergantung kepada keadaan,

sama ada rasmi (formal) atau tidak rasmi (tidak
formal). Sesuatu keadaan itu dianggap formal
jika mempunyai ciri yang berikut:

Tempat yang rasmi

Upacara yang rasmi

Kehadiran rasmi

Tujuan rasmi

5
Penentuan Neka
Penggunaan neka yang betul amat perlu
diberikan perhatian. Hal ini disebabkan
kesilapan memilih atau menggunakan neka
yang betul untuk keadaan tertentu dianggap
melakukan kesilapan yang serius daripada
kesilapan tatabahasa. Dengan kata lain,
kesalahan ini berlaku disebabkan pengguna
tidak tahu menggunakan tatabahasa sosial
(social grammar).

Untuk mengelakkan perkara ini daripada

berlaku, pengguna bahasa Melayu perlulah:

1. Mengenal pasti neka bahasa Melayu.

2. Mengetahui peraturan tentang masa dan

tempat yang sesuai untuk menggunakan
sesuatu neka bahasa.

6
 Peraturan Pemilihan Neka Bahasa

Kata Ganti Penggunaannya

Nama

Saya i. Bersifat rasmi secara lisan

ii. Bersifat rasmi secara tulisan
iii. Bercakap dengan orang yang
lebih tua atau muda tetapi
dimuliakan
iv. Bercakap dengan orang yang
tidak dikenali

Aku, kamu i. Bercakap dengan rakan sebaya

awak, engkau atau rakan yang akrab.
ii. Bercakap dengan orang yang
lebih muda atau lebih rendah
tarafnya.

7
Anda i. Bersifat rasmi secara lisan
ii. Bersifat rasmi secara tulisan
iii. Khalayaknya banyak

Beliau i. Bersifat rasmi secara tulisan

ii. Bersifat rasmi secara lisan
iii. Orang yang dirujuk lebih tua atau
muda tetapi dihormati

Dia i. Bersifat rasmi secara tulisan

ii. Bersifat rasmi secara lisan
iii. Orang yang dirujuk dianggap
sama taraf atau lebih rendah

Saudara, i. Bersifat rasmi secara lisan

Saudari ii. Bersifat rasmi secara tulisan
iii. Orang yang dirujuk masih muda
dan dimuliakan
iv. Orang yang dirujuk sebaya atau
lebih tua

8
Jenis-jenis Neka Bahasa

Neka bahasa yang diklasifikasikan mengikut

taraf penggunaan boleh dibahagikan kepada
beberapa jenis. Mengikut Abdullah Hassan
(1997: 240-247), neka bahasa dibahagikan
kepada:

1. Neka Baku
2. Neka Istana
3. Neka Tempatan
4. Neka Basahan
5. Neka Sopan
6. Neka Mesra
7. Neka Remaja
8. Neka Manja
9. Neka Kasar
10. Neka Pasar

9
 Neka Baku

Dikenali sebagai bahasa sekolah, bahasa buku

atau bahasa standard

Digunakan dalam situasi formal (rasmi)

Ditandai oleh penggunaan tatabahasa yang betul

Sejenis bahasa yang dipelajari melalui proses

pendidikan formal kerana neka baku tidak
mempunyai penutur jati atau tidak ada penutur
yang menuturkan neka baku sebagai bahasa
ibunda

10
 Neka Istana

Sejenis bahasa yang digunakan dalam istana atau

oleh kerabat diraja dalam upacara seperti
pertabalan. Di luar istana, seseorang sultan akan
menggunakan neka istana dalam majlis formal
atau rasmi.
Kerabat diraja boleh membuat pilihan, sama ada
hendak menggunakan neka istana atau tidak
apabila berkomunikasi dengan rakyat.
Bagaimanapun, rakyat perlu menggunakan neka
istana apabila berkomunikasi dengan golongan
raja.
Neka istana ditandai oleh kata tertentu yang
bersifat khusus, contohnya:

beta bersiram santap beradu

istana titah kurnia murka
gering mangkat dirgahayu perkenan

11
 Neka Tempatan

Bentuk penggunaan bahasa berdasarkan negeri

atau daerah, dan digunakan dalam kalangan
anggota dialek yang serupa.

Anggota dialek yang sama boleh menggunakan

neka dialek untuk tujuan rasmi (bukan keadaan
rasmi).

Neka dialek juga digunakan dalam keadaan tidak

rasmi, misalnya di kedai kopi, pasar, rumah atau
di padang bola.

Apabila dua orang yang menuturkan dialek yang

berbeza berkomunikasi, mereka akan
menggunakan neka basahan apabila
berkomunikasi dalam situasi tidak rasmi. Dalam
keadaan rasmi, mereka menggunakan neka
baku.

12
 Neka Basahan

Neka bahasa yang digunakan dalam keadaan

tidak rasmi. Dalam keadaan rasmi, neka bahasa
tidak boleh digunakan. Neka basahan tidak
digunakan dalam bentuk tulisan tetapi hanya
dalam wacana lisan.

Ciri-ciri neka basahan:

Tidak menggunakan peraturan tatabahasa yang

lengkap.
Imbuhan yang biasa digugurkan dalam neka
basahan ialah imbuhan aktif me.
Imbuhan pasif di- dan ter- banyak digunakan
dalam neka basahan.
Pengguguran imbuhan transitif i dan per-

13
Perbezaan Neka Baku dengan Neka Basahan

Dari segi kosa kata, terdapat tiga perbezaan

antara neka baku dengan neka basahan, iaitu:

Perbezaan kata yang berbeza untuk makna yang

serupa

Neka Baku Neka Basahan

beliau dia
ibu emak
guru cikgu
anda awak
bagaimana macam mana
mengapa kenapa
oleh sebab sebab
daripada dari14
minat suka
sila jemput
sedang tengah

14
 Bentuk kependekan perkataan

Neka Baku Neka Basahan

hendak nak
sudah dah
ini ni
mahu mau

Perubahan bunyi

Neka Baku Neka Basahan

kecil kecik
kah ke
biji bijik
nasi nasik
bawa bawak
bapa bapak
juga jugak
pula pulak

15
 Neka Sopan

Digunakan dalam bentuk tulisan dan lisan. Ciri

neka sopan yang paling ketara dapat dilihat dari
segi penggunaan kata ganti diri.

Digunakan apabila seseorang penutur atau

pengguna bahasa bercakap atau menulis kepada
orang yang lebih tinggi tarafnya.

Dalam masyarakat Melayu, kebiasaan kata ganti

nama diri kedua digantikan dengan panggilan
khas mengikut kedudukan atau taraf sosial.

Kata panggilan yang bersifat kekeluargaan tidak

boleh digunakan dalam komunikasi formal yang
melibatkan bukan anggota keluarga.

16
 Neka Mesra

Neka yang digunakan oleh orang yang

mempunyai ikatan hubungan persahabatan yang
rapat.
Kata ganti nama yang digunakan dalam neka
mesra ialah seperti aku, engkau, atau dalam
bentuk dialek seperti hang, demo, dan lain-lain.
Kata ganti nama orang kedua digantikan dengan
panggilan khas mengikut usia, seperti kakak,
abang, pak cik, along dan sebagainya.
Panggilan khas mengikut usia bagi orang yang
tidak dikenali tidak boleh digunakan kerana
dianggap sebagai biadap.
Panggilan khas mengikut usia seperti kakak, pak
cik, mak ngah hanya boleh digunakan untuk
orang yang ada hubungan rapat dengan
penyapa, misalnya orang sekampung atau yang
sangat dikenali.

17
 Neka Remaja

Dikenali juga sebagai neka kutu.

Mengandungi kata dan perkataan yang
mempunyai makna tersendiri, contohnya:

bergetah
mambang
awek
cun
mengancam
tangkap cintan
cinabeng

Perkataan yang digunakan berstatus rendah

Kata dan frasa berubah mengikut generasi

18
 Neka Manja

Digunakan dalam kalangan anggota dalam

sesebuah keluarga untuk memperlihatkan
kemanjaan.

Ciri utama neka manja ialah penggantian kata

ganti nama orang pertama dengan nama diri,
misalnya Fatimah akan membahasakan dirinya
Mah atau Timah.

Penggunaan neka ini dalam kalangan penghibur

atau artis dalam wawancara atau temu bual di
khalayak ramai dianggap perbuatan mengada-
ngada kerana mereka bukan bercakap dengan
anggota keluarga mereka.

19
 Neka Kasar

Neka kasar digunakan dalam suasana emosi

yang negatif seperti marah, benci atau
tersinggung, iaitu apabila hilang rasa hormat
kepada orang yang disapa. Dua ciri utama
neka kasar ialah:

1. Penggunaan kata ganti diri seperti aku, kamu,

awak, dan engkau.
2. Pemilihan atau penggunaan kata yang kasar,
misalnya:

otak untuk fikiran

jantan lelaki
betina
binatang
pelesit
nak mampus
 Neka Pasar

Neka pasar atau bahasa pasar digunakan apabila

salah seorang penuturnya bukan penutur bahasa
Melayu jati.

Neka pasar juga digunakan apabila kedua-dua

penutur bukan penutur jati bahasa Melayu.

Neka pasar digunakan untuk tujuan tidak formal.

Neka pasar mempunyai ciri tatabahasa dan kosa

kata yang dipengaruhi oleh unsur bahasa asing,
seperti bahasa Cina atau bahasa Tamil,
contohnya:

1. Lu mana mau pigi?

2. Ibu besar punya rumah, siapa punya?

21