KOLEGIJ:

NOVE TEHNOLOGIJE OBLIKOVANJA

Hidrooblikovanje
Oblikovanje vakuumom,
Elektrohidraulično oblikovanje,
Elektromagnetno oblikovanje,
Mikro oblikovanje,
Doc. Dr. Sc. Stipo Buljan, dipl.inž.str.
Uspješnost realiziranja procesa plastičnog
oblikovanja zahtijeva određena znanja koja
se odnose na:

• poznavanje procesa oblikovanja (osobine

6.1.2018.
materijala pripremka, naponsko

oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
deformacijsko stanje, deformabilnost, trenje,
parametri procesa, itd.),
• alat (konstrukcija, izrada, eksploatacija),
• stroj (izbor, upravljanje, točnost, itd),
• okruženje (transport, automatizacija, zaštita,
itd.). 2
 Kontaktno trenje i utjecaj na trošenje alata
Zajednička karakteristika za skoro sve postupke plastičnim
oblikovanjem je trenje koje se javlja uslijed relativnog kretanja
alata i obratka.
Trenje se ne može potpuno eliminirati, ali se pogodnim
podmazivanjem može smanjiti.

6.1.2018.
Na veličinu kontaktnog trenja u procesima plastičnog

oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
oblikovanja utječu:
• Vrsta procesa
• Vrsta materijala alata i obratka
• Temperatura procesa obrade
• Brzina deformacije
• Stupanj deformacije
• Podmazivanje
• Stanje kontaktnih površina alat–obradak 3
• suho trenje nastaje kada između dodirnih
površina alata i materijala nema
podmazivanja, tj. kada postoji direktan

6.1.2018.
metalni kontakt.

oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
• hidrodinamičko trenje nastaje kada su dvije
kontaktne površine potpuno razdvojene
mazivnim slojem. Ova vrsta trenja se ne
javlja u obradama plastičnog oblikovanja,
osim u nekim specijalnim obradama
(eksplozivno oblikovanje). 4
• granično trenje nastaje kada između
alata i materijala postoji samo tanki sloj
(film) maziva koji može – usljed velikih
lokalnih kontaktnih pritisaka – biti i

6.1.2018.
prekinut, što dovodi do hladnog

oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
zavarivanja.
• mješovito trenje je najčešći slučaj u
procesima plastičnog oblikovanja. To je
trenje s elementima i graničnog i
hidrodinamičkog trenja.
5
Koeficijent trenja (μ) je bezdimenzijski
omjer sile trenja između dva tijela i normalne
sile kojom tijela pritišću jedno o drugo.

6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Orijentacijske vrijednosti koeficijenta trenja za
pojedine vrste obrade:
 topla obrada μ = 0,4 ÷ 0,5;
 hladna obrada bez podmazivanja μ = 0,2 ÷ 0,3;
 hladna obrada sa podmazivanjem μ = 0,04 ÷ 0,15.

6
ANALIZA POSTUPAKA I ALATA
PLASTIČNOG OBLIKOVANJA
Provlačenje

6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Provlačenje punih profila (a) i cijevi (b)
7
Duboko izvlačenje

6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Alati za duboko izvlačenje I i II
faze posude i raspored opterećenja
u tijeku izvođenja procesa dubokog
izvlačenja 8
 6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Otvor u tiskaču (žigu) za
izjednačavanje vanjskog i unutarnjeg tlaka 9
U tijku procesa dubokog izvlačenja javlja se trenje između
matrice i izvlakača

6.1.2018.
Trenje u obradi
dubokog izvlačenja

oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
10
 Istiskivanje

6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Postupci tečenja materijala s obzirom na kretanje tiskača 11
(a) istosmjerno, (b) suprotnosmjerno
 6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Postupci tečenja materijala s obzirom na kretanje tiskača 12
(c) kombinirano i (d) bočno istiskivanje
Postupkom suprotnosmjernog istiskivanja proizvode se tube

6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
13
Alat za izradu tuba suprotnosmjernim istiskivanjem
 Alat za istiskivanje punog profila

Kolegij - Nove tehnologije

6.1.2018.
14

oblikovanja
 Uzdužni presjek matrice alata

Kolegij - Nove tehnologije

6.1.2018.
15

oblikovanja
 6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Alat za istiskivanje
Različiti oblici profila
šupljih komada
16
 Savijanje

6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
17

Alati za V, U i Z profile savijanja

 Savijanje kalibriranim valjcima

Kolegij - Nove tehnologije

6.1.2018.
18

oblikovanja
 Valjanje

Kolegij - Nove tehnologije

6.1.2018.
19

oblikovanja
 Kolegij - Nove tehnologije
6.1.2018.
20

oblikovanja
 Rotaciono izvlačenje

6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Postupak oblikovanja simetričnih
dijelova rotacionim izvlačenjem 21
 6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Istosmjerni i protusmjerni proces izvlačenja 22
 6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Alat za oblikovanje rotacionim izvlačenjem i
proizvodi dobiveni rotacionim
izvlačenjem
23
 Hidrooblikovanje lima
Hidrooblikovanje lima ubraja se u postupke novih tehnologija, gdje se plastično
oblikovanje lima odvija bez direktnog kontakta čvrstog alata i matrice (kalupa)

6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Hidromehaničko duboko izvlačenje 24
sa vertikalnim i konusnim bokom
tiskača (žiga)
 6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Hidromehaničko duboko izvlačenje rotaciono simetričnih
limenih izradaka sa konveksno/konkavnom konturom dna 25
 6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Kombinacija hidrauličnog oblikovanja razvlačenja (a) 26
protuizvlačenjem i hidromehaničkog dubokog izvlačenja (b)
Alat za kombinirane postupke obrade

Kolegij - Nove tehnologije

6.1.2018.
27

oblikovanja
Trenje kod hidrooblikovanja lima

Kolegij - Nove tehnologije

6.1.2018.
28

oblikovanja
TEORIJSKO ISTRAŽIVANJE I ANALIZA PROCESA I
ALATA KOD HIDROOBLIKOVANJA CIJEVI

Istraživanja su pokazala da je primjena hidrooblikovanja s najvišim

procentom preko 30% u automobilskoj industriji, od čega oko 10%

6.1.2018.
pripada hidrooblikovanju cijevnih elemenata i 20% na postupke
plastičnog oblikovanja lima.

oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Pozicije dijelova
dobivene
procesom
hidrooblikovanja

29
Tehnologija hidrooblikovanja cijevi zasnovana je na
djelovanju unutarnjeg tlaka fluida i aksijalnih tiskača
u procesu oblikovanja cijevnih elemenata.

6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Shema osnovnog
principa procesa
hidrooblikovanja

30
Cijevi dobivene postupkom hidrooblikovanja

Kolegij - Nove tehnologije

6.1.2018.
31

oblikovanja
 Parametri procesa hidrooblikovanja cijevi

6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Parametri procesa hidrooblikovanja cijevi
32
 Sile u procesu hidrooblikovanja račve
U procesu hidrooblikovanja križaste račve učestvuju sile
oblikovanja koje imaju utjecaja i na opterećenje alata, date su na
slici.
− aksijalna sila tiskača – Fa i
− radijalna sila držača – Fd.

6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Sile u procesu
hidrooblikovanja
račve

33
Naponsko-deformacijsko stanje u procesu hidrooblikovanja
račve

6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Raspored napona i deformacija u procesu hidrooblikovanja račve 34
U analizi je korišten cilindrični koordinatni sustav: radijus (ρ), ugao
(θ) i koordinata po dužini cijevi (z).
Tlak fluida u cijevi za oblikovanje T račve iznosi:

2𝑠
𝑝𝑢𝑐 = 𝛽𝑘
𝑑+𝑠

6.1.2018.
Gdje su:
k- specifični deformacijski otpor materijala cijevi,
s- debljina zida cijev,

oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
d- vanjski promjer cijevi.

35
Tlak fluida u unutrašnjosti pripremka
Iz uvjeta plastičnosti sq = ss i rješenjem jednadžbe dobije se izraz za
minimalno potrebni tlak (pucmin) u unutrašnjosti cijevnog pripremka

6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Tlak fluida u unutrašnjosti cijevi za pripremak okruglog oblika dobije se iz
izraza:

36
Sila radijalnog držača alata Fd

Pri nedovoljnoj sili radijalnog držača Fd, pri formiranju izdanka

pojavljuje se opterećenje na istezanje, što dovodi do stanjenja ili
kidanja stjenke cijevi.

6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Gdje su:

puc [N/mm2] – pritisak fluida u cijevi,

s [mm] – debljina pripremka,
sv [N/mm2] – napon razvlačenja (tečenja) materijala

37
Tehnički uvjeti dopuštaju stanjenje stjenke 15-20%.
 Sila na aksijalnim tiskačima Fa

Ukupna sila koja djeluje na aksijalne tiskače Fa predstavlja sumu sila prema
izrazu:

6.1.2018.
 Fpd [N] – sila plastičnog deformiranja,

oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
 Ftr [N] – sila trenja,
 Fž [N] – sila djelovanja fluida na čelo aksijalnog tiskača (žiga).

Sila potrebna za plastično deformiranje cijevi, dobije se prema izrazu:

38
 Kolegij - Nove tehnologije
6.1.2018.
39

oblikovanja
 Alati za hidrooblikovanje cijevi
Postupkom hidrooblikovanja mogu se oblikovati cijevi
različitog oblika i dimenzija.
Oblikovana cijev dobije se u jednom alatu, što predstavlja
tehno-ekonomsku opravdanost ovog postupka, jer se dobiju

6.1.2018.
cijevi bolje kvalitete i mehaničkih osobina u odnosu na cijevi
dobivene zavarivanjem. Složenost oblika i dimenzije alata za

oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
hidrooblikovanje cijevi uvjetovane su zahtjevima oblika i
dimenzija gotovog komada. Izradom alata iz dva ili više
dijelova, kao i definiranjem položaja ravni otvaranja/zatvaranja
alata potrebno je osigurati što jednostavnije oblikovanje i
vađenje gotovog komada.

40
Primjer alata za oblikovanje cijevi u
složeni četvrtast oblik dat je na slijedećoj slici

6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
41
Način spajanja alata iz dva
ili više dijela ima utjecaja
na ukupno opterećenje
procesa oblikovanja.
Na slici prikazano je
spajanje alata za

6.1.2018.
hidrooblikovanje pomoću
vijaka.

oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Zatvaranje alata može se
konstrukcijski riješiti i
primjenom elektro,
hidraulučnih i
pneumatskih sistema.
42
Duboko vučenje vakuumom
Obavlja se samo kod tankih
folija. Rola folije (a) odmata se
te preko valjka R1 dolazi na
specijalni valjak (b). Na valjku
su matrice preko kojih je
napeta folija. Infracrveni grijač

6.1.2018.
(c) zagrijava foliju na potrebnu
temperaturu.U bubnju

oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
vlada vakuum koji usisava
ugrijanu foliju i formira ju prema
obliku matrice. Na izlazu iz
matrica formirana folija se hladi
(d) te prako valjka (R2) odvaja
od valjka te ide natransportnu
traku (e) gotovog proizvoda
gdje se reže ili vadi oblik iz 43
folije.
Slika 1. Oblikovanje vakuumom
Elektrohidraulično deformiranje
Energija potrebna za deformiranje kod ove vrste obrade
lima stvara se pražnjenjem kondenzatora i
oslobađanjem energije preko skakanja iskre (varnice)
između dvije elektrode. Elektrode se nalaze u

6.1.2018.
prijenosnom mediju. Za vrijeme stvaranja iskre nastaje
ionizacija i isparavanje prijenosnog medija (najčešće je

oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
to voda). Na taj način stvara se visoki tlak koji se siri na
sve strane, deformirajući pri tome lim (cijev).

44
Slika 2. Princip rada elektrohuidrauličnog deformiranja
 Elektrohidraulično deformiranje

6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Slika 3. Princip rada elektrohuidrauličnog deformiranja – oblikovanje
elektrohidrauličnim valom
UN - nominalni napon mreže, TR - transformator,
C - kondezatorska baterija, P-prekidač, Is- ispravljač
1- spremnik, 2- električni luk, 3-paroplinski mjehur,4- poluproizvod, 45
5- matrica, 6- izolator elektroda
 Elektrohidraulično deformiranje

6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Slika 4. Shema spremnika za blikovanje elektrohidrauličnim valom
a - ravan poluproizvod u otvorenom spremniku,
b- ravan poluproizvod u zatvorenom spremniku,
c- cjevasti poluproizvod zatvorenom spremniku,
1- matrica, 2- poluproizvod, 3- elementi za stezanje 4 i 7 elektrode,
5-otvoreni spremnik, 6-tekućina, 8-zatvoreni spremnik, 9 i 10 –
gornja i donja ploča
46
 Elektrohidraulično deformiranje

Kolegij - Nove tehnologije

6.1.2018.
47

oblikovanja
 Elektrohidraulično deformiranje

Kolegij - Nove tehnologije

6.1.2018.
48

oblikovanja
 Elektrohidraulično deformiranje

Kolegij - Nove tehnologije

6.1.2018.
49

oblikovanja
 Elektrohidraulično deformiranje

6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Slika 6. Izradci dobiveni elektrohuidrauličnim
deformiranjem

50
 Elektromagnetno deformiranje
Kod ove vrste obrade za deformiranje se koristi energija koja je
akumulirana u elektro-kondenzatorima. Pomoću specijalnog
prekidača vrši se pražnjenje tih kondenzatora preko namotaja (a),
uslijed čega se oko tih namotaja stvara magnetno polje (Bz). Ovo
magnetno polje u obratku (b) indukuje struju.
Međudjelovanjem magnetnog polja i inducirane struje u obratku

6.1.2018.
stvara se radijalna sila Fr koja vrši deformiranje obratka. Opisani
proces traje oko 0,1 ms.

oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
51
Slika 1. Proces proširivanja i probijanja cijevi elektromagnetnim
postupkom. (A- prije deformiranja , B - posle deformiranja).
 Elektromagnetno deformiranje

6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Slika 2. Osnovne sheme magnetno – impulsnog oblikovanja
1-induktor, 2-poluproizvod, 3-matrica

52
 Mikrodeformiranje

Mikrodeformiranje je proces plastičnog deformiranja pri

kojem se dobija obradak čije su dimenzije reda veličine
< 0,1mm. Na danim fotografijama prikazani su dijelovi
izrađeni mikrodeformiranjem u poređenju sa glavom
šibice i glavom mrava.

6.1.2018.
oblikovanja
Kolegij - Nove tehnologije
Slika . Izradak mikrodeformiranjem
53