Çizgisel hatalar veya Dislokasyonlar

Üç tür dislokasyon vardır:

1.Kenar dislokasyonları
2.Vida dislokasyonları
3.Karışık dislokasyonlar

Çizgisel hatalar veya Dislokasyonlar tek boyutlu kusurlardır.

Dislokasyonların Önemi:
1.Metallerin dayanımını düşürür.
2.Metallerde süneklik sağlar.

3.Metal veya alaşımlarının mekanik özelliklerinin kontrol edilmesini

sağlar.
Kayma: Metalik malzemelerde kristal boyunca oluşan deformasyona
denir.

Çizgisel hata (dislokasyon) : Kristalin kaymış bölgesi ile kaymamış

bölgesi arasında sınır oluşturan hatalara denir.

Dislokasyon Yoğunluğu: Malzemenin bir cm3 hacimdeki toplam

dislokasyon uzunluğudur
Dislokasyonsuz bir malzeme kopma
yüzey boyunca bağların tümünün koparmakla sağlanır.

Dislokasyonlar kayar.
Bağlar sadece dislokasyon çizgisi boyunca kopar.

Kayma işlemi mekanik davranışları çok etkiler.

 Plastik Deformasyon:
Kuvvet uygulandığında malzemelerin şekillerinde oluşan
kalıcı şekil değişimidir.

Elastik Deformasyon:
Yük kaldırıldığında şekil değiştirmenin ortadan kalkmasıdır
Kenar Dislokasyonu

Dislokasyon : Kristalin kaymış bölgesi ile kaymamış bölgesi

arasında sınır oluşturan hatalara denir.
 Mükemmel kristal kesilip extra yarı düzlem eklenir
Mükemmel kristal

Mükemmel bir kristale bir yarım atom

tabakasın eklenir.
Kenar dislokasyonu oluşur.

Ekstra düzlemin alt kenarı

kenar dislokasyonudur .
 Dislokasyona kayma gerilmesi uygulandığında
atomlar yer değiştirir.

Bu dislokasyonun kayma yönünde bir Burgers

vektörü kadar hareket etmesi ile olur.

Dislokasyonun devamlı hareketinin sonunda bir basamak oluşur

Ve kristal deforme olur
Kenar dislokasyonunun hareketi tırtılın hareketine benzetilir
Kenar dislokasyonunun hareketi
halı seriminde karşılaşılan olaya benzetilir
Kenar dislokasyonu Burgers çevrimi

Kenar dislokasyonu  simgesi ile gösterilir.

Bir dislokasyonun iki karakteristik büyüklüğü vardır:

1. Dislokasyon çizgisi
2.Burgers vektörü
Kenar dislokasyonları
kristale ekstra yarım bir düzlemin girmesi ile oluşur.
Dislokasyon: Bir kristalin mükemmel iki bölümü arasında
yapı düzeni bozulmuş bir bölge anlamına gelir.

Kristalin malzemedeki çizgisel hatalarıdır.

Kenar dislokasyonu
Kenar dislokasyonu
Kenar dislokasyonu

Dislokasyon civarında atomların çıkma mesafelerine Bürges

vektörü denir.
Bu vektör kenar dislokasyon doğrusu ile dik açı yapar.
Kenar dislokasyonu Burgers çevrimi

Dislokasyon boyunca basma ve çekme bölgeleri birlikte oluşur.

Dislokasyon boyunca net enerji artar.

Fazla yarı düzlem kayma düzleminin üzerinde ise
bu dislokasyona pozitif kenar dislokasyonu denir.

Aksi halde dislokasyon negatif kenar dislokasyonudur ve

T sembolü ile gösterilir.

Kenar dislokasyonun
kayma düzlemi içindeki hareketine kayma denir.

Düzleme dik istikametteki hareketine tırmanma denir.

Kenar dislokasyonu: Kristal yapının içindeki atom düzlemlerinin
dışarıda kalan kenarı olarak tarif edilir

Kenar dislokasyonu: Atom düzleminin çıkıntı kenarının meydana

getirdiği çizgisel hataya denir.
Dislokasyon enerjisi: Dislokasyonda atomlar basıncın (siyahlar) ve
çekme (beyaz) nin birlikte etkisindedir
Kenar dislokasyonu
Dislokasyon merkezinde
atomik bağların koparılması ile yeni bağlar oluşur.
Dislokasyon yer değiştirir.
Fazla yarı düzlemin
1 konumundan 2 konumuna ilerlemesi
atomların küçük yer değiştirmeleri ile vuku bulur.

Bu sırada bir kısım atomların potansiyel enerjileri artar

Bir kısmının ise azalır

Artmalar ve azalmalar
dislokasyon etrafındaki atom dizilişinin simetrisinden
dolayı birbirine eşittir.
Dolayısı ile dislokasyonu kaydırmak için
sadece kristal sürtünmesini yenecek (metalsel kristallerde çok küçük)
bir kuvvete veya gerilmeye ihtiyaç vardır.

Dislokasyonu kaydıran,
kristale tatbik edilen dış kuvvetlerin meydana getirdiği ve
kayma düzlemi içinde etkiyen gerilmesi bileşenidir.

Bu gerilmenin kristal sürtünme kuvvetini yenmesi gerekir.

Dislokasyon çizgisi : Fazlalık atom tabakasının kenarına denir.
 b: Burgers vektörü

Burgers vektörü (b) : Hareket eden dislokasyonun hareket doğrultusunu ve

miktarını gösterir.

Burgers vektörü kenar dislokasyonu etrafındaki

eşit atom aralığını kapatmak için gereklidir.
Burgers vektörü b: Kenar dislokasyonunun oluşturduğu
kusurun büyüklüğüne denir.

Burgers vektörü dislokasyon çizgisine diktir

Burgers çevrimi: Kenar dislokasyonunun kristal yapıda oluşturduğu

kusurun büyüklük ve doğrultusunu belirlemek için uygulanır.
 Mükemmel bir kristalde
paralel doğrultularda eşit adım gidilip,
bir çevrim tamamlanınca başlangıç noktasına gelinir.

Ancak,
dislokasyon içeren bölge çevresinde
aynı işlem yapılırsa, Burgers çevrimi kapanmaz.

Başlangıç ve bitiş atomları arasında

b ile gösterilen atomlar arası uzaklık kadar bir açıklık kalır.
Kenar Dislokasyonunun İlerleyişi.

Burgers vektörü kenar dislokasyonuna diktir

Dislokasyon: Kayma düzlemi üzerinde kaymış ve
kaymamış bölgeleri ayıran EF sınır çizgisine denir.
EF dislokasyonu
fazla yarım düzleminin kayma düzlemi üzerindeki izidir.

EF kayma düzleminde kaymış ve kaymamış bölgeleri birbirinden ayırır.

Kayma bir tarafta b ye eşit olur.

Kayma EF üzerinde sıfıra düşer.
Dislokasyon adımı: Dislokasyonun oklarla belirtilen yönde kayma düzlemini
süpürüp CB ye geldiğinde aldığı yola denir.

Fazla yarı düzlemin kristalin dış yüzeyine gelmesi ile

kristalin üst kısmı alt kısmına nazaran b kadar kaymış olur.
Kayma vektörü (Burges Vektörü) kenar dislokasyonuna diktir.

Yarım kenar dislokasyonu kayma vektörü (Burges)

doğrultusunda hareket eder.
 Kayma : Dislokasyonun kristal içinde sol
taraftan sağ tarafa doğru hareket etmesi,
kristali tamamen katetmesi ve
üst kısım sağ tarafta b kadar dışarı
çıkmasına denir.

Artmalar ve azalmalar dislokasyon etrafındaki atom dizilişinin

simetrisinden dolayı birbirine eşittir.

Dolayısı ile dislokasyonu kaydırmak için sadece kristal sürtünmesini yenecek

(metalsel kristallerde çok küçük) bir kuvvete veya gerilmeye ihtiyaç vardır.
Dislokasyonu kaydıran, kristale tatbik edilen dış kuvvetlerin meydana
getirdiği ve kayma düzlemi içinde etkiyen gerilmesi bileşenidir.

Bu gerilmenin kristal sürtünme kuvvetini yenmesi gerekir

Kayma : Kenar dislokasyonun kayma düzlemi içindeki hareketine

denir.

Tırmanma: Kenar dislokasyonun kayma düzlemine düzleme dik

istikametteki hareketine denir.
Pozitif kenar dislokasyonu: Fazla yarı düzlem kayma düzleminin
üzerinde ise bu dislokasyona denir ve ┴ sembolü ile gösterilir.

Negativ kenar dislokasyonu: Fazla yarı düzlem kayma düzleminin

altında ise bu dislokasyona denir ve ┬ sembolü ile gösterilir
Vida Dislokasyonu

Vida dislokasyonları: Kristalin

burulması ile bir atom düzleminin
spiral bir rampa üretmesi ile oluşur.
Vida dislokasyonu kristallerin Burgers vektörü yönünde kayması ile
meydana gelir. (Burgers 1939).

Dislokasyon: Kaymış ve kaymamış bölgeler arasındaki sınıra denir.

Karışık dislokasyonlar: Kısmen kenar kısmen vida dislokasyonu içeren
dislokasyonlardır.
Vida Dislokasyonu
Vida dislokasyonu işareti ile gösterilir.
Vida dislokasyonunda, dislokasyon çizgisi etrafındaki atom
düzlemleri helisel veya spiral bir yüzey oluşturur
Kayma düzlemi: Dislokasyon çizgisi ile Burgers vektörünün
tayin ettiği düzlem olarak tarif edilir.
 Vida dislokasyonu:
Dislokasyon doğrusu EF
Burges vektörüne paralel olan dislokasyona denir.
Vida dislokasyonu: Dislokasyon doğrusu EF Burges vektörüne paralel olan
dislokasyona denir.

ABCD kayma düzlemi üzerinde kristal ABEF bölgesinde b kadar kayar.

Kaymış ve kaymamış bölgeler arasındaki sınır dislokasyondur.

Ancak bu defa dislokasyon doğrusu EF Burges vektörüne paraleldir.

Bu tip dislokasyona vida dislokasyonu denir.
Ötelenmenin dislokasyon çizgisine paralel olması halinde
meydana gelen vida dislokasyonudur.

Vida dislokasyonunun hareketi veya Burgers vektörü

dislokasyon çizgisine paraleldir.
Vida dislokasyonu Burges vektörüne dik istikamette hareket eder.
EP kayma düzlemini süpürür.
DC’ de kristal yüzeyine varır.

Kristalin üst kısmı alt kısmına nazaran

Burges vektörü doğrultusunda b kadar kayar.
Kenar dislokasyonu Vida dislokasyonu

Kayma düzleminden
kenar dislokasyonu da geçse
kristalin nihai şekli aynı olur.
Vida dislokasyonu denmesinin sebebi: Dislokasyon etrafında kristal
düzlemlerinin sürekli bir helikoidal rampa (vida dişi yüzeyi) şeklini almasıdır.

Vida dislokasyonunda fazla yarı düzlem yoktur.

Vida Dislokasyonunun İlerleyişi
Kayma düzlemi :
Dislokasyon çizgisi ile Burgers vektörünün tayin ettiği düzleme denir.

Vida dislokasyonunda
Burgers vektörü dislokasyon çizgisine paralel olduğundan
kayma düzlemi tek değildir.

Vida dislokasyonu kendisini ihtiva eden her düzlemde kayabilir.

Yani vida dislokasyonunu her hareketi kaymadır
Çapraz kayma: Vida dislokasyonunun bir düzlemde kayarken bu
düzlemi kesen bir düzlem içine kaymasına denir.

Çift çapraz kayma: 2.düzlemden tekrarı ilk kayma düzlemine

paralel bir düzleme geçmesine denir.
Karışık dislokasyonu

Kaymış ve kaymamış bölgeleri biri birinden ayıran sınır

çok sayıda kenar ve vida kademelerinden meydana gelmiş olabilir.

Kademeler gittikçe çoğalıp,

boyları atomsal mertebeye indiği zaman
bu sınır her hangi bir eğri olabilir.
Geometrik imkansızlık yüzünden
bir dislokasyon çizgisi kristal içinde sona eremez.

Dislokasyon çizgisi
ya yüzeyde, ya diğer diğer bir dislokasyon üzerinde sona erer
veya kendi üzerine kapanır.
Genel olarak sonsuz küçük bir dislokasyon çizgi parçasının
kendi Burgers vektörü ile  açısı yaptığını düşünelim.

=0° ise o parça vida doğrultusunda, =90° ise kenar doğrultusundadır.

 bu değerlerden farklı ise ds sonsuz küçük parça vida ve kenar bileşenlerin

süperpozisyonu ile meydana gelmiştir.

Bu bileşenlerin Burgers vektörleri, karmaşık dislokasyona ait vektörün

dislokasyon parçasına normal bir teğet bileşenleridir.
Dislokasyon çizgisi dislokasyonun üst kısmında çekme gerilmeler,

alt kısmında ise basma gerilmeleri oluşturur ve

ayrıca kafes yapısı içerisinde bozulmuş bir bölge meydana getirir.

Dislokasyonların oluşumu, çoğalması ve etkileşimi metallerin

özelliklerini önemli ölçüde etkiler.
Kesilip bir atom aralığı kadar kaydırılmış.

Kırılma/kesilme boyunca oluşan çizgi vida dislokasyonudur.

Burgers vektörü b vida dislokasyonu etrafındaki eşit atom aralığını

kapatmak için gereklidir.
Burgers vektörü vida dislokasyonuna paraleldir

Kaydırma dislokasyonun bir atom aralığı kenara hareket etmesine

neden olur.

Bu işlem devam ederse dislokasyonlar kristalin dışında bir basamak

üretilene kadar kristal boyunca hareket ederler.

Bir basamak oluşturulana kadar dislokasyonun kristal boyunca

hareket etmesine neden olur.

Kristal şekil değiştirilmiştir.

Çapraz kayma: Vida dislokasyonunun bir düzlemde kayarken bu
düzlemi kesen bir düzlem içine kaymasına denir.

Çift çapraz kayma: ikinci düzlemden tekrarı ilk kayma düzlemine

paralel bir düzleme geçmesine de denilir.
Kayma: Dislokasyon hareketi ile şekil değişimini sağlayan işleme denir.

Kayma doğrultusu : Dislokasyon çizgisinin hareket ettiği doğrultuya

denir.

Kenar dislokasyonları Burgers vektörlerinin doğrultusudur.

Kayma düzlemi: Kayma esnasında kenar dislokasyonu Burgers

vektörü tarafından oluşturulmuş ve dislokasyonu dışarı götüren
düzleme denir.

Kayma sistemi :Kayma doğrultusu ve kayma düzleminin bütününe

denir.
Geometrik imkansızlık yüzünden
dislokasyon çizgisi kristal içinde sona eremez.

Dislokasyon çizgisi ya yüzeyde sona erer.

Ya diğer diğer bir dislokasyon üzerinde sona erer,
Veya kendi üzerine kapanır.

Kaymış ve kaymamış bölgeleri biri birinden ayıran sınır

çok sayıda kenar ve vida kademelerinden meydana gelir.

Kademeler gittikçe çoğalır.

Boyları atomsal mertebeye indiği zaman
bu sınır her hangi bir eğri olabilir.
Karışık dislokasyon

Karışık dislokasyon:
Kristalin ön yüzündeki vida dislokasyonu
kristal kenarında kenar dislokasyonuna dönüşür.