Töông taùc cuûa soùng ñieän töø vôùi chaát

raén :
 Tia X

 Töû ngoaïi ñeán hoàng ngoaïi

 Soùng cm
Keá hoaïch hoïc moân : Kyõ thuaät phaân tích vaät
lieäu raén
Noäi dung Ngöôøi trình
baøy

 Giôùi thieäu chung veà noäi dung moân hoïc Leâ Khaéc Bình
 Boå sung moät soá kieán thöùc Leâ Khaéc Bình
 Nhieãu xaï tia X treân maïng tinh theå : Cô sôû Leâ Khaéc Bình
lyù thuyeát cuûa phöông phaùp vaø caùc caùch
boá trí thöïc nghieäm Seminar
 Phöông phaùp Laue : thöïc nghieäm vaø caùch
ñoaùn nhaän aûnh nhieãu xaï .
Seminar
 Phöông phaùp Debye-Scherrer : thöïc nghieäm
vaø caùch ñoaùn nhaän aûnh nhieãu xaï .
 Boå sung phaàn nhieãu xaï tia X. Giôùi thieäu Leâ Khaéc Bình
chung veà Phoå hoïc bieán ñieäu + boå sung kieán
thöùc veà tính chaát quang vaø phoå quang hoïc .
Moân hoïc : Kyõ thuaät phaân tích vaät
lieäu raén
Noäi dung Ngöôøi trình
baøy
 Nguyeân taéc chung vaø thöïc nghieäm cuûa caùc Seminar
phöông phaùp bieán ñieäu caùc phoå quang hoïc.
 Bieán ñieäu caùc phoå quang hoïc theo böôùc Seminar
soùng vaø theo nhieät ñoä : cô sôû cuûa phöông
phaùp vaø thöïc nghieäm
Seminar
 Bieán ñieäu caùc phoå quang hoïc theo ñieän
tröôøng vaø baèng chuøm saùng : cô sôû cuûa
phöông phaùp vaø thöïc nghieäm Leâ Khaéc Bình
 Boå sung vaø toång keát phöông phaùp bieán
ñieäu Seminar
 Ellipsometry
 Nguyeân töû trong töø tröôøng ngoaøi ( moâ-men Seminar
töø, naêng löôïng )
 Coäng höôûng thuaän töø electron ( EPR) : cô sôû
lyù thuyeát vaø phöông phaùp thöïc nghieäm.
 Taøi lieäu tham khaûo moân
Kyõ thuaät phaân tích vaät lieäu raén
1. Charles Kittel . Introduction to Solid State Physics . Seventh Edition
Chöông 2 : Reciprocal Lattice
Chöông 14 : Diamagnetism and Paramagnetism
Chöông 16 : Magnetic Resonance .

2. Leâ Coâng Döôõng . Kyõ thuaät phaân tích caáu truùc baèng tia
Rontghen
Chöông I : Kyõ thuaät Rontghen .
Chöông II : Phaân tích caáu truùc ñôn tinh theå .
Chöông III : Phaân tích caáu truùc ña tinh theå .

3. Leâ khaéc Bình . ÖÙng duïng phoå hoïc bieán ñieäu ñeå nghieân
cöùu tính chaát quang cuûa Chaát raén. Baøi giaûng ôû lôùp hoïc Quang
 Taøi lieäu tham khaûo moân : Kyõ thuaät phaân tích vaät lieäu
raén
4. Leâ Khaéc Bình . Xaùc ñònh caùc haèng soá quang vaø ñoä daøy
cuûa maøng moûng baèng phöông phaùp quang. Baøi giaûng ôû
lôùp hoïc Quang hoïc vaø Quang phoå. Nha Trang 2001.
5. W. Orton . Electron Paramagnetic Resonance .
Chöông I : Introduction.
6. Semiconductors and Semimetals. Vol 9 : Modulation Techniques.
Edited by R. K. Willardson and Albert C. Beer. Academic Press . New-York . London .
1972.

Chöông 1. Electroreflectance
Chöông 3. Electroabsorption
Chöông 4. Thermal and Wavelength Modulation
Spectroscopy
Chöông 6. Electric-Field Effects on the Dielectric Function of
Semiconductors and Insulators.
7. Harland G. Tompkins . William A. McGahan . Spectroscopic
Ellipsometry and Reflectometry : A User’s Guide. John Wiley & Sons
 Môû
ñaàu
Nhieãu xaï tia X laø moät kyõ thuaät maïnh ñeå
ñoàng nhaát caùc vaät theå keát tinh.
Phöông phaùp naøy coøn cho caùc thoâng tin khaùc nhö
* Kích thöôùc cuûa haït trong vaät lieäu ña tinh theå

* Möùc ñoä ñònh höôùng öu tieân cuûa caùc haït

Baøi giaûng naøy goàm 4 phaàn

chính 
: Tinh theå chaát raén
 Tia X
 Söï nhieãu xaï tia X bôûi tinh theå
chaát raén
 Caùc phöông phaùp nhieãu xaï
 Caáu truùc tinh theå
 Maïng ñaûo
Caáu truùc tinh theå
Tinh theå laø söï saép xeáp tuaàn hoaøn trong
khoâng gian cuûa caùc nguyeân töû hoaëc phaân
töû

Tinh theå = Maïng tinh theå + Cô sôû

 Maïng tinh theå

  
a1 ,a2 ,a3 - vectô tònh tieán cô sôû
coù theå choïn tuøy yù
   
Tn  n1a1  n2a2  n3a3
vectô tònh tieán cuûa maïng tinh theå
 Maïng tinh theå
   
Tn  n1a1  n2a2  n3a3
  
Tuøy caùch choïn a1 , a2 , a3
n1 , n2 vaø n3 coù theå laø soá nguyeân hoaëc soá phaân

 Taát caû n1 , n2 vaø n3 ñeàu laø soá nguyeân :

  
caùc vectô a1 ,a2 ,a-3 vectô tònh tieán nguyeân toá

 Chæ moät trong caùc soá n1 , n2 vaø n3 khoâng phaûi soá

nguyeân :
  
caùc vectô a1 ,a2 ,a-3vectô tònh tieán ñôn vò
 OÂ nguyeân toá vaø oâ ñôn
vò
OÂ nguyeân toá ñöôïc
 taïo thaønh töø caùc
vectô nguyeân toá a1 ,a2 , a3
  
OÂ ñôn vò töø caùc vectô ñôn vòa1 ,a2 , a3

 OÂ nguyeân toá chæ chöùa moät nuùt maïng.

 OÂ nguyeân toá coù theå coù caùc daïng hình hoïc khaùc
nhau nhöng luoân coù theå tích nhoû nhaát vaø baèng nhau.
 Söï ñoái xöùng cuûa maïng tinh
theå
Yeáu toá ñoái xöùng : pheùp bieán ñoåi khoâng gian
laøm cho maïng tinh theå truøng laïi vôùi chính noù.

 Ñoái xöùng tònh tieán

 Caùc truïc quay C1 , C2 , C3 , C4 vaø C6.
 Maët phaúng phaûn xaï göông m.
 Taâm ñaûo I .
Moãi heä tinh theå coù moät taäp toái
thieåu
cuûa caùc yeáu toá ñoái xöùng

Heä tinh theå Soá yeáu toá ñoái xöùng

toái thieåu
Tam taø C1 ( khoâng )
Ñôn taø C2 hoaëc ( C2 + I )
Tröïc thoi 3 truïc C2 hoaëc ( C2 + I )
Ba phöông C3 hoaëc ( C3 + I )
Boán phöông C4 hoaëc ( C4 + I )
Saùu phöông C6 hoaëc ( C6 + I )
Laäp phöông 4 truïc C3
Caùc maïng tinh theå cô baûn . Maïng Bravais

Chæ caàn 4 taäp a1 vaø a2 khaùc nhau töø

ñoù taïo thaønh 5 oâ Bravais coù theå
duøng ñeå laáp ñaày khoâng gian cuûa
maïng tinh theå 2 chieàu.

Chæ caàn 7 taäp a1, a2 vaø a3 khaùc nhau

töø ñoù taïo thaønh 14 oâ Bravais coù theå
duøng ñeå laáp ñaày khoâng gian cuûa
maïng tinh theå 3 chieàu.
 Maïng tinh theå hai chieàu
Maïng Ñaëc ñieåm cuûa
oâ

Maïng nghieâng a1  a2 ; g 
90o
Maïng luïc giaùc a1 = a2 ; g =
120o
Maïng vuoâng a1 = a2 ; g =
90o
Maïng chöõ nhaät a1  a2 ; g =
90o
Maïng chöõ nhaät taâm maët a1  a2 ; g =
90o
 7 taäp a1 14 oâ
Heä tam taø
vaø
a1  aa22  a3 ; Bravais
g

Heä ñôn taø a1  a2  a3 ;

 =  = 90o  g

Heä tröïc thoi a1  a2  a3 ;

 =  = g = 90o

Heä ba phöông a1 = a2 = a3 ;
==g<
120o,90o
Heä boán phöông a1 = a2  a3 ;
 =  = 90o ; g =
120o
Heä saùu phöông a1 = a2  a3 ;
==g=
90o
Heä laäp phöông a1 = a2 = a3 ;
 =  = g = 90o
 OÂ nguyeân toá Wigner-
Seitz

OÂ Wigner-Seitz
cuûa maïng laäp
Caùch veõ oâ Wigner-Seitz phöông I

CÔ SÔÛ VAÄT LYÙ CHAÁT

RAÉN
Chæ soá Miller
* nuùt : hkl
* chieàu : [hkl]
* maët : (hkl)

Moät hoï maët song song vaø caùch ñeàu nhau ñöôïc
bieåu thò baèng caùc chæ soá Miller nhö nhau.
Khoaûng caùch dhkl giöõa hoï maët (hkl) cho caùc
heä tinh theå
 Khoaûng caùch giöõa caùc maët ( hkl
)

Hoï maët coù chæ soá Miller caøng nhoû coù khoaûng caùch
giöõa hai maët keá nhau caøng lôùn vaø coù maät ñoä caùc
nuùt maïng caøng lôùn
 Tinh theå = Maïng Bravais + cô sôû

ClCs
000 & ½½½

ClNa
000 & ½00

Kim cöông
000 & ¼¼¼
 Luïc giaùc xeáp
chaët
 
  
 
  

 
  
 
Maïng Bravais : luïc giaùc P
Cô sôû : goàm 2 nguyeân töû nhö nhau ôû ( 0,0,0 ) vaø (
2/3,1/3,1/2 )
Heä soá laáp ñaày ( bôûi caùc quaû caàu ) : 0,74 .
Tyû soá a3/a1 = ( c / a ) = 1,633
Soá phoái trí : k = 12.
Haèng soá maïng cuûa moät soá
tinh theå
Maïng ñaûo : Caùch
veõ

[120] [210]

a2

(120) b2 [100] d010

b1

a1
(210)

M = 1 hoaëc 2.
Caùch veõ maïng
ñaûoheå
 
a3
Heä thöùc giöõa caùc
vectô cuûa maïng
thuaän vaø maïng 
a2

ñaûo 
a1

1 A

d 001 V

M = 1 hoaëc 2.
 Maïng ñaûo
Ñeå ñi ñeán moät nuùt 
cuûa maïng ñaûo hk0 (
Ghk0
ñieåm naøy theå hieän
cho söï ñònh höôùng vaø
khoaûng caùch giöõa [120] [210]

caùc maët cuûa caùc

maët (hk0) ta phaûi ñi h
a2
ñôn vò doïc theo truïc b1
vaø k ñôn vò doïc theo (120) b2 [100]
b1
truïc b2.
a1
Vectô maïng ñaûo noái (210)

goác
 vôùi ñieåm
 hk0
 Caùc nuùt cuûa
Ghk0  hb1  kb2 maïng ñaûo ñöôïc
xaùc ñònh bôûi
vectô :
|Ghk0| = M / dhk0    
Môû roäng cho maïng ba , Ghkl  hb1  kb2  l b3
chieàu
 Maïng thuaän vaø maïng
ñaûo
Töø maïng thuaän coù theå suy ra maïng ñaûo
baèng
 caùch veõ hình hoïc
 toaùn hoïc
a3 b3

  

  
 
 
  3/a
   b2
  a2
  
 a  2
2
a
a1
a b1

Maïng thuaän : LP F Maïng ñaûo : LP I

Maïng ñaûo 3
chieàu
 Vaøi tính chaát cuûa maïng
ñaûo
 Moät nuùt treân maïng ñaûo bieåu thò cho moät hoï
maët vaø khoaûng caùch giöõa hai maët keá nhau.

 Ghklhöôùng töø goác toïa ñoä ñeán ñieåm hkl cuûa maïng
ñaûo vuoâng goùc vôùi hoï maët (hkl) cuûa tinh theå
 Ghkl = M / dhkl
 
 ai .bj  M ij Maïng thuaän Maïng ñaûo
LP P LP P
LP I LP F
LP F LP I
LG P LG P
 Maïng thuaän
F

a1=0.5*[1 1 0] a2=0.5*[0 1 1] a3=0.5*[1 0

1]
 Maïng thuaän
LP I

a1= 0.5*[1 1 -1] a2= 0.5*[-1 1 1] mangdaoI.m

a3= 0.5*[1 -1 1]
Moãi caáu truùc tinh theå coù 2 maïng
töông öùng vôùi noù :
 maïng
 tinh
 theå
 ñöôïc bieåu dieãn
baèng a
caùc vectô
1 , a2 ,a3
  
ø maïng ñaûo bôûi caùcbvectô
1 ,b2 ,b3
Hai maïng naøy lieân hôïp vôùi nhau vaø
coù cuøng ñoái xöùng ñieåm nhöng , noùi
chung, coù nhoùm khoâng gian khaùc
nhau.
• Chúng tôi đã dịch được một số chương
của một số khóa học thuộc chương trình
học liệu mở của hai trường đại học nổi
tiếng thế giới MIT và Yale.
• Chi tiết xin xem tại:
• http://mientayvn.com/OCW/MIT/Vat_li.html
• http://mientayvn.com/OCW/YALE/Ki_thuat_y_sinh.html