GAZ TÜRBİNLERİ

TERMODİNAMİĞİ

HAKAN TAŞ NİYAZİ

PALA
 Gaz türbini nedir ?

Yanma ile açığa çıkan ısı enerjisini mekanik

enerjiye çevirmeye yarayan makinelerdir.
Bir gaz türbini basit olarak 5 bölümden oluşur:
1-Hava alığı
2-Kompresör
3-Yanma odası
4-Türbin
5-Nozul
 Emiş ucundan emilen hava, kompresör tarafından basıncı artırıldıktan sonra, yanma
odasında, içine yakıt püskürtülmek suretiyle yakılır. Yanma sonucu yüksek basınç ve
sıcaklığa (entalpi’ye) kavuşan hava, türbin kanatlarına çarparak türbini döndürür.

Uçak motoru olarak kullanılan gaz türbinlerinde türbin yalnızca kompresörü çalıştıracak
kadar enerji üretir ve yüksek enerjili hava (ve yanma sonucu açığa çıkan diğer gazlar)
türbinden büyük bir basınç ve hızla atmosfere çıkarak uçak için gereken itme etkisini
oluşturur.
 Gaz türbinlerinin kuruluş süreleri kısa ve yatırım maliyetleri diğer sistemlere göre
düşüktür. Ayrıca çok kısa sürede devreye girip çıkabilirler. Bu nedenle; özellikle son
yıllarda elektrik enerjisi üretiminde ve kojenerasyon sistemlerinde gaz türbinlerinin
kullanımı her geçen gün hızla artmaktadır
Kojenerasyon:Tercihen ısı tüketimi olan yerlerde kullanılan ve aynı zamanda bölge ısıtma ağını
yararlı ısıyla besleyebilen elektrik enerjisi ve ısı üretebilen modüler yapılı bir sistemdir.

Gaz türbinlerinin üç uygulama sahası vardır: Sadece güç üreten açık çevrimli gaz
türbin sistemleri, ısı ve gücün birlikte üretildiği kojenerasyon sistemleri ve gaz
türbinleri ile buhar türbinlerinin birlikte kullanıldığı kombine çevrim sistemleri.
Açık çevrimli gaz türbin sistemlerinin termik verimleri oldukça düşük olmasına
rağmen, hızlı devreye girebilmeleri ve yatırım maliyetlerinin diğer sistemlere göre
düşük olması nedeniyle, pik yüklerin karşılanmasında tercih edilmektedir
 • Brayton Çevrimi:
• İdeal termodinamik bir çevrimdir. George Brayton 1870
yıllarında geliştirmiş olup, bugün, gaz türbinlerinde
kullanılmaktadır. Yanmanın meydana geldiği kompresör-
türbin olarak aynı şaftta dönen makine sistemi bu çevrime
göre çalışır.
• Gaz türbini çevrimi açık veya kapalı bir çevrim olabilir.
Brayton makinesinde çevre havası, kompresör pistonuna girer, burada basınçlandırılır.
(Teorik olarak izoentropik bir işlemdir.) Sıkıştırılmış hava daha sonra karışım odacığı
boyunca ilerler, yakıt ilave olur. (Bu da sabit basıçta olan bir prosesdir.) Isıtılmış,
basınçlandırılmış hava ve yakıt karışımı daha sonra genişleme silindiri içinde alev alır
ve enerjisini verir, piston/silindir boyunca genişler. (Teorik olarak yine izentropik bir
prosestir.) Piston/silindir ile elde edilen işin bir bölümü kompresöre güç sağlamak için
bir mil düzeneği aracılığı ile kullanılır.
 qç=-q41= h4-h1= Cp(T4-T1)

ηth,Brayton= wnet/qg =
1-(qç/qg) =1-[( Cp *(T4-T1)/ Cp *(T3-T2)]
 RANKİNE ÇEVRİMİ
Rankine çevrimi buhar kullanılan enerji santralleri için ideal
çevrimdir. Bu çevrimde yapılan suyun kızgın buhar haline
getirilmesi ve tekrar kondenserde doymuş sıvı haline getirilmesi
Carnot çevriminde uygulamada karşılaşılan pek çok zorluğu da
ortadan kaldırır.
Rankine çevriminin adımları dört aşama ile gösterilir, her adımda
çalışma akışkanının hal değişimleri ifade edilir.
Burada çevrimin ideal şartlarda olduğu varsayılır. Ama gerçek
şartlarda çevrimin pompa ile sıkıştırma ve türbinde genişleme
aşamaları izentropik değildir. Bu aşamalarda izentropide artış
meydana gelir. Bundan dolayı gerçekte pompa için gereken güç
ihtiyacı artar ve türbinden elde edilen iş azalır.
• 1-2 Önce çalışma akışkanı, düşük basıçtan, yüksek basınca pompalanır.
(İdeal şartlarda izoentropik olarak ) Pompalama için güç girişine ihtiyaç
vardır. (Örneğin mekanik veya elektirk gücü)
• 2-3 Yüksek basınçlı sıvı bir ısıtıcıya girer, bir dış ısı kaynağı ile sabit
basınçta kızdırılmış buhar halini alana dek ısıtılır. Genelde ısı kaynağı
olarak , kömür, doğal gaz veya nükleer güç kullanılır.
• 3-4 Kızgın buhar, türbin boyunca genişler ve güç çıkışı oluşturur. İdeal
şartlarda, bu genişleme izoentropiktir. Bu olay buharın basınç ve
sıcaklık kaybetmesine sebep olur.
• 4-1 Buhar daha sonra kondensere girer, doymuş sıvı halini alana kadar
soğutulur. Bu sıvı daha sonra tekrar pompaya girer ve çevrim tekrar
eder.
 • Kombine Çevrim (Brayton+Rankine):
• Türbinden çıkan sıcak gazlar, bir kazanda
buhar üretiminde kullanılabilir; dolayısı ile
ekstra yakıt yakmadan, ek iş elde edilir. Gaz
türbini ile buhar santrali birleştirilmiş olur, ve
kombine sistem olarak adlandırılır.

• Kombine sistemin termik verimi, gaz türbini ve

buhar çevrimi termik verimlerinin fonksiyonu
olarak elde edilir. Sistemin, şeması:
Kombine Sistem
Şeması
 • Dikkat edilirse iki türbin teknolojisi:
• Gaz türbini
• Buhar Türbini
• Kombine gaz-buhar çevrimidir!
• Her iki türbinde elektrik enerjisi üretiyor , dolayısı
ile tek yakıt, fosil yakıt, birden fazla uygulama
,enerji üretimi ,için kullanılıyor!

 1- Gaz-hava karışımı kompresörde

sıkıştırılır ve yanma odasından gazlar, gaz
türbininde Brayton çevrimine göre
genişleyerek, iş üretilir,
 Ekzoz dan sıcak gazlar, bir ısı
değiştirgecinden geçirilerek, buhar
türbininde genleşip iş yaparken, gazlar
atmosfere atılır.
 Kombine Çevrim Verimi

=ηg +ηs 1-ηg  =ηg +ηs -ηg ηs

w g +w s
ηth,c =
qf

Eğer ηg=% 30, ve ηs=% 25, ise

ηth,c=% 47.8 elde edilir.
Bu şekilde verim yükseltilmiş olur.
• Carnot çevriminde belirtmiş olduğumuz gibi, bir
ısı makinesinin verimi,ısı kaynağının sıcaklığı
yükseltmek ve ısının atıldığı ortamın sıcaklığını
azaltmak ile elde edilir, işte, kombine sistemde
elde edilen budur. Kombine sistemde elde edilen
budur, yani Termodinamiğin ikinci kanunu! %60
verimler elde edilmektedir.

 Kombine çevrimin başka bir şekli olup, ısı

ve güç kaynağı olarak çalışır. Yani,
çevrimde dolaşan akışkan, elektrik üretir
ve ekzost buhar başka bir maksat için
kullanılır; örneğin,bölge ısıtma, santral
civarında bulunan binaların ıstılmasında,
veya endüstriyel maksatlar için ısıl
işlemde kullanılır.
• Sıkıştırılmış buhar ile çalışan soğutma ve ısı
pompası çevrimi ve sistemin bileşenleri
Şekil 3.8’de verilmektedir. Bunu
inceleyerek, termodinamik bilginizi
tazelemek gerekir, zira bu mühendislik
uygulamalarında fevkalade önemlidir.
 Örnek: Soğutma Çevrimi
• Soğutucu akışkan R-134a, binalarda kullanılan bir ısı pompasının
yoğuşturucusuna 800 kPa basınç, 0.018 kg/s kütlesel debi ve 55 ͦC
sıcaklıkta girmektedir ve aşırı soğutulmuş sıvı olarak 750 kPa basınç, 3 ͦC
sıcaklıkta terk etmektedir. Akışkan, kompresöre 200 kPa basınç, 4 ͦC
sıcaklıkta kızgın buhar olarak girmektedir. Aşağıda şematik olarak verilen
bu çevrimin,
a) T-s diyagramını çiziniz.
b) Bu çevrimi ideal bir çevrim kabul ederek kondenserden verilen ısı
ve kompresörde yapılan işi hesaplayınız.
c) İdeal çevrimin COP değerini bulunuz.
d) Gerçek çevrim için kompresörün isentropik verimini elde ediniz.
e) Gerçek çevrimin COP değerini hesaplayıp ideal çevrim ile
kıyaslayınız.
Soğutma Çevrimi
a)

İdeal çevrim Gerçek Çevrim

b-c)
d)
e)
• Şimdiye kadar çeşitli ısı makinelerinin çalışma
ve çevrimlerini inceledik; bu makinelerde,
yakıt hava ile karışıp yakılmakta ve yanma
ürünleri atmosfere verilmektedir. Isı
makinelerinin verimlerini de inceledik ve %25-
%50 aralığında ısıl verim elde edilebildiğini
öğrenmiş bulunuyoruz. Yine gördük ki, elde
edilebilecek iş için bir üst limit vardır ve bu
limit Gibbs’in serbest enerji (elde mevcut
enerji) kanunu ile sınırlandırılmış olup, elde
edilen maksimum iş, serbest enerjideki (3.16
ifadesi) azalmaya eşittir.