BUHAR SIKITIRMALI SOUTMA EVRM Termodinamiin uygulama alanlarndan birisi olan soutma, snn dk scaklktaki bir ortamdan ekilerek

yksek scaklktaki bir ortama atlmas olarak tanmlanabilir. Soutma ilemi, soutma makineleri veya s pompalar ile gerekletirilir. Bu makinelerin oluturduu evrimlere soutma evrimleri denir. Uygulamada en ok kullanlan evrim, buhar sktrmal soutma evrimi olup bu evrimde kullanlan akkan devaml olarak buharlar, youur ve buhar durumunda sktrlr. Is geiinin scak bir ortamdan souk bir ortama doru olduu bilinilen bir gerektir. Fakat bunun tersi olan dk scaklktaki bir yerden, yksek scaklktaki bir yere s geii kendiliinden olamaz. Bu ynde s geiinin, bir soutma makinesi kullanlarak yaplmas gerekir. Soutma makinelerinde dk scaklk ortamdan yksek scaklktaki ortama s geiini salamak iin bir kompresre, basnc drmek iin bir genleme elemanna, buharlama ilemi iin bir evaporatre, buharn tekrar sv fazna getirilebilmesi iin bir kondensere ihtiya vardr. Soutma makineleri, eitli tiplerde olabilen bir evrime gre alr. Soutma evriminde kullanlan akkanlara soutucu akkan denir. Pratikte en yaygn kullanma sahip buhar sktrmal soutma evrimlerinde s geii, soutucu akkann hal deitirmesiyle meydana gelir. Soutucu akkan evaporatrden geerken, sv halden buhar hale gelmek iin s eker. Kondenserden geerken buhar fazndan sv fazna gemek iin ise s aa karak evaporatrde kazanm olduu sy atar. Bu evrimde, soutucu akkann sv halden buhar haline gemesi iin akkann basncn azaltarak buharlama scakln dren basn drc ve youturma iin basnc arttrmak amac ile kompresr kullanlr.

Soutma sisteminde evrim, ancak dardan bir i vermek artyla altrlabilir. Bu i sktrma ilemi iin harcanr ve kompresrler tarafndan evrime verilir. Kompresrler, elektrik motorlar veya iten yanmal motorlar ile tahrik edilir. (engel ve Boles, 1989) deal Buhar Sktrmal Soutma evrimi Buhar sktrmal ideal soutma evriminde, soutucu akkan evaporatr ve kondenserden geerken basn kaybna uramad, kompresrn tersinir adyabatik olduu, genleme elemandaki basn dmesi (kslma) ileminin adyabatik olduu, bu elemanlar arasndaki balant borularnda basn kayb olmad ve balant borular ile evre arasnda s transferinin olmad kabul edilir. Ayrca evaporatr knda soutucu akkan doymu buhar olduu, kondenser knda ise doymu sv olduu farz edilir. deal buhar sktrmal evrimin genel izimi ve T-s diyagram ekil 1de grlmektedir. Bu evrimi oluturan hal deiimleri, eklin altnda mevcuttur.

ekil 1: deal buhar sktrmal evrimin genel gsterimi ve T-s diyagram (engel ve Boles, 1989)

1-2 Kompresrde izantropik sktrma 2-3 Kondenserden evreye sabit basnta s geii 3-4 Kslma {genileme ve basncn dmesi) 4-1 Evaporatrden akkana sabit basnta s geii deal buhar sktrmal soutma evriminde, soutucu akkan kompresre 1 halinde doymu buhar olarak girer ve izantropik olarak kondenser basncna kadar sktrlr. Sktrma ilemi sonunda, soutucu akkann scakl evre scaklnn zerine kar. Soutucu akkan daha sonra 2 durumunda kzgn buhar olarak

kondensere girer ve kondenserden 3 halinde doymu sv olarak kar. Youma srasnda akkandan evreye s geii olur. Soutucu akkann scakl 3 durumunda evre scaklnn biraz zerindedir. Doymu sv halindeki akkan daha sonra bir genileme valfi, klcal boru veya benzer bir basn drcden geirilerek evaporatr basncna kslr. Bu hal deiimi srasnda soutucu akkann scakl, soutulan ortamn scaklnn altna der. Soutucu akkan buharlatrcya 4 durumunda, kuruluk derecesi dk bir doymu sv - doymu buhar karm olarak girer ve soutulan ortamdan s ekerek tamamen buharlar. Soutucu akkan evaporatrden doymu buhar halinde kar ve kompresre girerek evrimi tamamlar.

ekil 2: deal buhar sktrmal soutma evriminin P-h diyagram. (engel ve Boles, 1989)

Buhar sktrmal soutma evrimlerinin anlalmasnda kullanlan bir baka diyagram da ekil 2'de gsterilen P-h diyagramdr. Bu diyagramda drt hal deiiminden birer doru olarak grnmektedir. Ayrca evaporatrde ve kondenserde olan s geileri, bu hal deiimlerini gsteren dorularn uzunluklaryla orantldr. (engel ve Boles, 1989) 2.2 Gerek Buhar Sktrmal Soutma evrimi

Gerek buhar sktrmal soutma evrimi, ideal evrimden biraz farkldr. Bu farkllk, nemli lde gerek evrimi oluturan elemanlardaki tersinmezliklerden kaynaklanr. Tersinmezliin iki ana kayna vardr. Bunlar basncn dmesine neden olan ak srtnmesi ve evreyle olan s transferidir. Gerek bir buhar sktrmal soutma evriminin T-s diyagram ekil 2.3'deki grlmektedir.

ekil 3: Gerek buhar sktrmal soutma evrimi iin T-s diyagram (engel ve Boles, 1989)

deal evrimde, evaporatrden kan soutucu akkan kompresre doymu buhar halinde girer. Bu durum gerekte uygulanamamaktadr. Bunun nedeni soutucu akkann halinin hassas bir biimde kontrol edilememesidir. Bundan dolay sistem, soutucu akkann kompresr giriinde biraz kzgn buhar olmasn salayacak biimde tasarlanr. Bylece, akkann kompresre giriinde tmyle buhar olmas salanmaktadr. Ayrca, evaporatr ile kompresr arasndaki balantlar ounlukla uzun olup, bylece ak srtnmesinin yol at basn dmesi ve evreden soutucu akkana olan s transferi artmaktadr. Bunlarn sonucu olarak, soutucu akkann zgl hacmi ve buna bal olarak kompresr ii artar. deal evrimde sktrma ilemi iten tersinir ve adyabatiktir, yani izantropiktir. Gerek evrimdeki sktrma ileminde ise, entropiyi etkileyen ak srtnmesi ve s transferleri vardr. Srtnme entropiyi artrr, s transferi ise gei ynne gre

entropiyi artrr veya azaltr. Bu iki etkiye bal olarak, pratikde soutucu akkann entropisi sktrma ilemi srasnda artar. deal evrimde kondenser kndaki soutucu akkan, kompresr basma basncnda doymu sv halindedir. Gerek evrimde ise kompresr kyla genleme eleman arasnda bir basn dmesi vardr. Akkann genleme elemanna girmeden nce tmyle sv halde olmas istenir. Doymu sv halini gerek evrimde tam bir hassasiyet ile gerekletirmek zor olduundan, kondenser k hali genellikle sktrlm sv blgesindedir. Yani, soutucu akkan doyma scaklndan daha dk bir scakla soutulur; baka bir deyile ar soutulur. Bu durumda soutucu akkan buharlatrcya daha dk bir entalpide girer ve buna bal olarak ortamdan daha ok s ekebilir. Genleme eleman ile evaporatr birbirine ok yakn olduundan, aradaki basn dmesi kktr. (engel and Boles, 1989) Buhar Sktrmal Soutma evriminin Enerji Analizi Termodinamiin birinci kanunu ile bir sisteme ait enerjinin korunumu ve bu sisteme ait baz performans parametreleri yazlabilir. Buhar sktrmal bir soutma evriminin her bir elemanna, srekli rejim halinde termodinamiin birinci kanunu uygulandnda, denklemler aadaki gibi yazlabilir. Kompresrde 1-2 aras yaplan i: W = m (h h ) 2 1

komp

(1)

Burada m , evrimde dolaan soutucu akkann ktlesel debisidir. Kondenserde 2-3 aras atlan s: Q = m( h h ) 2 3

kond

(2)

Genleme elemannda 3-4 aras entalpiler:

h3 = h4 Evaporatrde 4-1 aras ekilen s: Q = m( h h ) evap 1 4

(3)

(4)

Sistem bir evrim boyunca altndan, kondenserden atlan s miktar, evaporatrden ekilen s ile kompresrde verilen i miktarna eit olmaldr. Bu durum, Q +W =Q evap komp kond

(5)

eklinde yazlabilir. Soutma sistemlerinde birinci kanunun etkinlik parametresi, soutma tesir katsaysdr. Soutma sistemlerinde etkinlik parametresi soutma etkisinin net i giriine oran eklinde tanmlanr. Bu durumda ideal bir soutma evrimi iin soutma tesir katsays, STK = Q W evap = (h h ) 1 4 (h h ) 2 1 (2.6)

komp

eklinde yazlabilir.