ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Part I

ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ
ΘΕΩΡΙΑΣ
Σημειώσεις Μαθήματος
Επιμέλεια: Αλλαγιάννης Γιάννης
ΙΙΕΚ ΣΒΙΕ
1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ
ΙΙΕΚ ΣΒΙΕ 2
ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ
1.1 Η Οικονομική Θεωρία

Στην πραγματική ζωή παρατηρούμε μία πληθώρα οικονομικών πράξεων
(κατανάλωση , συναλλαγή, παραγωγή, ανταλλαγή, αποταμίευση, επένδυση κλπ).
Ο ρόλος της οικονομικής θεωρίας δεν είναι η ξεχωριστή ανάλυση και ερμηνεία
της κάθε επιμέρους οικονομικής πράξης (αυτό είναι πρακτικά αδύνατο), αλλά ο
προσδιορισμός και η ανάλυση των κινήτρων που βρίσκονται πίσω από τις
οικονομικές συμπεριφορές, έτσι ώστε να γίνει ευκολότερη η ερμηνεία και η
πρόβλεψη των διάφορων οικονομικών φαινομένων που παρατηρούνται
(πληθωρισμός , ανεργία , οικονομική ανάπτυξη, ύφεση κλπ).
Είναι επίσης φανερό ότι η οικονομική θεωρία πρέπει να λαμβάνει υπόψη της τα
αποτελέσματα και άλλων επιστημών μεταξύ των οποίων η κοινωνιολογία, η
ψυχολογία, η πολιτική επιστήμη η ιστορία κλπ. Η Οικονομική Επιστήμη
περιλαμβάνει δυο βασικές κατηγορίες: την Μικροοικονομία και την
Μακροοικονομία. Η Μικροοικονομία μελετά και αναλύει τις επιμέρους
οικονομικές οντότητες (έναν παραγωγό , έναν καταναλωτή, έναν επενδυτή, μια
επιχείρησης κλπ) ενώ η Μακροοικονομία ασχολείται με τη συμπεριφορά και τα
φαινόμενα που αφορούν το σύνολο μιας οικονομίας. Θα λέγαμε σχηματικά ότι η
Μικροοικονομία κοιτά με το δέντρο τη στιγμή που η μακροοικονομία ασχολείται
με το δάσος!
ΙΙΕΚ ΣΒΙΕ 3
1.2 Ιστορική αναδρομή
Τις πρώτες οικονομικές σκέψεις μπορούμε να τις βρούμε σε έργα του Πλάτωνα,
του Αριστοτέλη και του Ξενοφώντα (βλ. πραγματεία «Οικονομικός»). Αργότερα
και συγκεκριμένα τον 16ο αιώνα εμφανίζονται οι εμποριοκράτες (ή
μερκαντιλιστές) . Οι εμποριοκράτες πίστευαν ότι το κράτος αποκτά πλούτο μόνο
όταν αυξάνει τις εξαγωγές του και μειώνει τις εισαγωγές του.
Ως πατέρας και ιδρυτής της σύγχρονης οικονομικής θεωρίας

ωστόσο αναγνωρίζεται ο Adam Smith (1723-1790). To έργο
του «Ο Πλούτος των Εθνών» θεωρείται ακρογωνιαίος λίθος
στα οικονομικά και σημείο αναφοράς της Αγγλικής κλασσικής
σχολής των Οικονομικών, ασκώντας ακόμα και σήμερα
σημαντική επίδραση στη σκέψη των οικονομολόγων.
Έντονη κριτική στη κλασσική Αγγλική οικονομική σχολή

σκέψης άσκησε ο Karl Marx (1818-1883). Με το έργο του «Το
Κεφάλαιο» εισήγαγε την έννοια της υπεραξίας. Η σκέψη του
επηρέασε καθοριστικά τις ιστορικές και πολιτικές εξελίξεις
του πρώτου μισού του 20ου αιώνα.
Τέλος ιδιαίτερη αναφορά αξίζει να γίνει στον John Maynard

Keynes (1883-1946) και στο διάσημο έργο του «Η γενική
θεωρία του Τόκου και του χρήματος», στο οποίο υποστήριξε
ότι για να λυθεί το πρόβλημα της ανεργίας που αντιμετώπιζε η
Δύση μετά το μεγάλο κραχ της Νέας Υόρκης (1929), θα έπρεπε
να ενισχυθεί ο κρατικός παρεμβατισμός. Το βιβλίο ψηφίστηκε
από το κοινό το 2017 ως «το βιβλίο με την μεγαλύτερη
επίδραση στη διαμόρφωση της βρετανικής κοινωνίας τον 20ό
αιώνα»
ΙΙΕΚ ΣΒΙΕ 4
1.3 Η παραγωγική διαδικασία
Με τον όρο παραγωγική διαδικασία εννοούμε όλους τους τρόπους με τους

οποίους ο άνθρωπος μετασχηματίζει την ύλη, για να της δώσει μορφή χρήσιμη
για τη ζωή του.
1.4 Οι συντελεστές παραγωγής
Τα στοιχεία που συντελούν στην παραγωγική διαδικασία τα ονομάζουμε

συντελεστές της παραγωγής και διακρίνονται σε:
– (1) Εργασία: Ως εργασία ορίζουμε την καταβολή ανθρώπινης
προσπάθειας, σωματικής και πνευματικής, για την παραγωγή κάποιου
προϊόντος.
– (2) Έδαφος (ή Γη): Ο συντελεστής έδαφος ή γη περιλαμβάνει τη
γεωγραφική έκταση, επιφάνεια, υπέδαφος, λίμνες, ποτάμια, θάλασσες
καθώς και τις ιδιότητες του εδάφους που είναι χρήσιμες στην
παραγωγική διαδικασία.
– (3) Κεφάλαιο: Ο συντελεστής κεφάλαιο περιλαμβάνει όλα τα προϊόντα
που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία για την παραγωγή
άλλων προϊόντων.
– (4) Επιχειρηματικότητα.
1.5 Το οικονομικό πρόβλημα
Το οικονομικό πρόβλημα κάθε κοινωνίας προέρχεται από τη διαφορά που

υπάρχει μεταξύ του πλήθους των αναγκών που οι άνθρωποι επιδιώκουν να
ικανοποιήσουν και του περιορισμένου όγκου των αγαθών που υπάρχουν για την
ικανοποίηση αυτών των αναγκών. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η σχετική
έλλειψη αγαθών είναι στην πραγματικότητα έλλειψη παραγωγικών συντελεστών.
Το πρόβλημα αυτό είναι μόνιμο και απασχολεί κάθε κοινωνία.
ΙΙΕΚ ΣΒΙΕ 5
1.6 Η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων
Έστω μία οικονομία η οποία παράγει μόνο δύο αγαθά. Έστω επίσης ότι για
μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο η τεχνολογία είναι δεδομένη και ότι όλοι
οι παραγωγικοί συντελεστές της υποθετικής οικονομίας απασχολούνται
πλήρως και αποτελεσματικά.
Υπάρχουν, όπως είναι αντιληπτό, πολλοί πιθανοί συνδυασμοί ποσοτήτων
των αγαθών που μπορεί να παράγει η συγκεκριμένη οικονομία.
Ωστόσο, υπό τις παραπάνω προϋποθέσεις είναι φανερό ότι η οικονομία
αυτή για να μπορέσει να αυξήσει την παραγωγή του ενός αγαθού θα πρέπει
αναγκαστικά να μειώσει την παραγωγή του άλλου.
Η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων (ΚΠΔ) δείχνει τη μέγιστη ποσότητα

του ενός αγαθού που μπορεί μία οικονομία να παράγει για δεδομένη
ποσότητα του άλλου αγαθού με τις εξής προϋποθέσεις:
– Πλήρης απασχόληση των παραγωγικών συντελεστών.

– Αποδοτική απασχόληση των παραγωγικών συντελεστών.
– Η τεχνολογία που χρησιμοποιείται είναι δεδομένη.
ΙΙΕΚ ΣΒΙΕ 6
Παράδειγμα
Έστω μία οικονομία η οποία παράγει μόνο λάδι και ψάρια.

Ο πίνακας (1) δείχνει τις μέγιστες ποσότητες λαδιού σε σχέση με τις
ποσότητες λαδιού.
ΛΑΔΙ ΨΑΡΙΑ
ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΙ
(ΣΕ ΧΙΛ. ΤΟΝΟΥΣ) (ΣΕ ΧΙΛ ΤΟΝΟΥΣ)
Α 100 0
Β 80 40
Γ 60 70
Δ 40 90
Ε 0 105
Πίνακας 1
Με βάση τον πίνακα (1) σχεδιάζουμε την παρακάτω ΚΠΔ
Σχήμα 1
ΙΙΕΚ ΣΒΙΕ 7
Με βάση την ΚΠΔ του παραδείγματος παρατηρούμε ότι στο σημείο Κ, το οποίο είναι
εσωτερικό σημείο της καμπύλης, η οικονομία σπαταλά οικονομικούς πόρους (δεν τους
χρησιμοποιεί αποδοτικά) αφού έχει τη δυνατότητα να μεταβεί στα σημεία Γ ή Δ.
Η ΚΠΔ μας βοηθάει επίσης να προσεγγίσουμε την έννοια του πραγματικού κόστους.
Είδαμε ότι για να αυξήσουμε την παραγωγή λαδιού πρέπει να μειώσουμε την παραγωγή
των ψαριών. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι το πραγματικό ή εναλλακτικό κόστος του
λαδιού είναι τα ψάρια που θυσιάστηκαν για την παραγωγή του.
Αυστηρότερα ισχύει η σχέση
Μονάδες αγαθού Υ που θυσ𝜄άζονται

Κόστος ευκαιρίας αγαθού Χ = (1)
Μονάδες αγαθού Χ που παράγονται
Χρησιμοποιώντας τη σχέση (1) οδηγούμαστε στον πίνακα (2)
ΛΑΔΙ ΨΑΡΙΑ ΚΟΣΤΟΣ ΕΥΚΑΙΡΙΑΣ ΛΑΔΙΟΥ ΚΟΣΤΟΣ ΕΥΚΑΙΡΙΑΣ ΨΑΡΙΩΝ

ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΙ
(ΣΕ ΧΙΛ. ΤΟΝΟΥΣ) (ΣΕ ΧΙΛ ΤΟΝΟΥΣ) ΣΕ ΨΑΡΙΑ ΣΕ ΛΑΔΙ
Α 100 0
40 20
(Β→Α) =2 (Α→Β) = 0,5
20 40
Β 80 40
30 20
(Γ→Β) = 1,5 (Β→Γ) = 0,67
20 30
Γ 60 70
20 20
(Δ→Γ) =1 (Γ→Δ) =1
20 20
Δ 40 90
15 40
(Ε→Δ) = 0,375 (Δ→Ε) = 2,67
40 15
Ε 0 105
Πίνακας 2
ΙΙΕΚ ΣΒΙΕ 8
Από τον πίνακα 2 παρατηρούμε ότι όσο αυξάνεται η παραγωγή ενός αγαθού τόσο
μειώνεται η παραγόμενη ποσότητα του άλλου. Πράγματι, ας υποθέσουμε ότι η
οικονομία βρίσκεται στο σημείο Α όπου χρησιμοποιεί όλους τους συντελεστές της
στην παραγωγή λαδιού και αποφασίζει να μεταβεί στο σημείο Β θυσιάζοντας 20
μονάδες λαδιού ώστε να πετύχει την παραγωγή 40 μονάδων ψαριών. Λέμε
λοιπόν, όπως φαίνεται και στον πίνακα 2, ότι το πραγματικό κόστος των ψαριών
σε όρους λαδιού είναι 0,5 (δηλαδή η καθεμία ποσότητα ψαριού απαιτεί θυσία
μισής ποσότητας λαδιού). Ως εδώ όλα καλά! Αν στη συνέχεια η οικονομία
αποφασίσει να κινηθεί από το σημείο Β στο σημείο Γ θα πρέπει να θυσιάσει
άλλες 20 μονάδες λαδιού για να πετύχει περαιτέρω αύξηση 20 μονάδων σε
ψάρια. Στην περίπτωση αυτή το πραγματικό κόστος των ψαριών θα είναι
20/30=0,67, πράγμα που σημαίνει ότι για τη μετάβαση αυτή για κάθε επιπλέον
μονάδα ψαριού απαιτείται θυσία 0,67 μονάδων λαδιού. Οι όροι φαίνονται
ικανοποιητικοί , παρατηρήστε ωστόσο ότι το πραγματικό κόστος των ψαριών
αυτή τη φορά αυξήθηκε (από 0,5 σε 0,67). Για να περάσει τώρα η οικονομία από
το σημείο Γ στο σημείο Δ θα πρέπει να θυσιάσει άλλες 20 μονάδες λαδιού για να
επιτύχει αύξηση στην παραγωγή ψαριών κατά 20 μονάδες. Τώρα το πραγματικό
κόστος των ψαριών ισούται με 1. Δηλαδή για κάθε μια επιπλέον μονάδα ψαριού
απαιτείται θυσία μιας μονάδας λαδιού. Τέλος, αν η οικονομία αποφασίσει να
πάει από το σημείο Δ στο Ε θα πρέπει να θυσιάσει 40 μονάδες λάδι
(μηδενίζοντας την παραγωγή λαδιού) για να επιτύχει αύξηση 15 μονάδων σε
ψάρια. Τα κόστος στην περίπτωση αυτή θα είναι 2,67, δηλαδή για κάθε επιπλέον
μονάδα ψαριών απαιτείται θυσία 2,67 μονάδων λαδιού! Το φαινόμενο αυτό είναι
γνωστό ως «Νόμος του Αυξανόμενου Κόστους»
Πώς το εξηγείτε;
(Tip: Σκεφτείτε ότι δεν είναι όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές εξίσου κατάλληλοι
για την παραγωγή κάποιου αγαθού)
ΙΙΕΚ ΣΒΙΕ 9
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Μια υποθετική οικονομία παράγει τανκς και φάρμακα. Στον παρακάτω
πίνακα δίνονται οι συνδυασμοί που αντιστοιχούν στις μέγιστες ποσότητες
τανκς που αντιστοιχούν σε δεδομένες ποσότητες φαρμάκων
ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΙ ΤΑΝΚΣ ΦΑΡΜΑΚΑ ΣΕ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΚΟΥΤΙΑ
Α 0 110
Β 10 90
Γ 20 50
Δ 30 0
a) Σχεδιάστε την ΚΠΔ της οικονομίας

b) Συμπληρώστε τον σχετικό πίνακα με τα πραγματικά κόστη
c) Επιβεβαιώστε το νόμο του Αυξανόμενου Κόστους. Πώς τον εξηγείτε;
2. Μια υποθετική οικονομία παράγει Γεωργικά προϊόντα και αυτοκίνητα.
Στον παρακάτω πίνακα δίνονται οι συνδυασμοί που αντιστοιχούν στις
μέγιστες ποσότητες γεωργικών προϊόντων που αντιστοιχούν σε δεδομένες
ποσότητες αυτοκινήτων
ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΙ ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ (ΧΙΛ. ΤΟΝΟΙ) ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΑ (ΧΙΛ.)
Α 100 0
Β 80 60
Γ 60 100
Δ 40 130
Ε 20 150
Ζ 0 160
a) Σχεδιάστε την ΚΠΔ της οικονομίας

b) Συμπληρώστε τον σχετικό πίνακα με τα πραγματικά κόστη
c) Επιβεβαιώστε το νόμο του Αυξανόμενου Κόστους. Πώς τον εξηγείτε;
ΙΙΕΚ ΣΒΙΕ 10
1.7 Ο καταμερισμός της εργασίας
Από την ανάλυση της ΚΠΔ αναδεικνύεται η σημαντικότητα του

καταμερισμού της εργασίας με βάση τον τομέα στον οποίο το κάθε άτομο
είναι περισσότερο αποδοτικό. Η συνεχής και ενασχόληση με τον
συγκεκριμένο τομέα βελτιώνει ακόμα περισσότερο τις δεξιότητες του
ατόμου αυξάνοντας την παραγωγικότητά του μέσω της εξειδίκευσης που
αποκτά.
Ωστόσο πρέπει να σημειωθεί ότι η υπερεξειδίκευση εμπεριέχει τον κίνδυνο
η εργασία να αποτελέσει μια ανιαρή ρουτίνα για το άτομο μειώνοντας την
δημιουργικότητα και τον ενθουσιασμό του.
3. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ
2.1 Η έννοια της αγοράς

Ως αγορά στα οικονομικά ορίζουμε την κατάσταση στην οποία ο
καταναλωτής (ο οποίος εκφράζει τη ζήτηση) έρχεται σε επαφή με τον
παραγωγό ( ο οποίος εκφράζει την προσφορά) με σκοπό την συνδιαλλαγή.
Οι συνολική δράση των καταναλωτών ορίζει την ζήτηση της αγοράς ενώ
αντίστοιχα η συνολική δράση των παραγωγών ορίζει την προσφορά. Η
ζήτηση και η προσφορά αλληλεπιδρούν και συνδιαλλάσσονται
προσδιορίζοντας τελικά την ισορροπία της αγοράς. Ισορροπία είναι η
κατάσταση αυτή στην οποία η ζήτηση «συμφωνεί» με την προσφορά. Στην
κατάσταση αυτή αντιστοιχεί όπως θα δούμε το λεγόμενο σημείο ισορροπίας
της αγοράς το οποίο προσδιορίζει μια συγκεκριμένη τιμή του αγαθού ( τιμή
ισορροπίας) και μια συγκεκριμένη ποσότητα του αγαθού (ποσότητα
ισορροπίας). Μια αγορά μπορεί να πάρει πολλές μορφές. Δεν είναι
υποχρεωτικό να αφορά αγαθά. Έτσι μεταξύ άλλων έχουμε την αγορά
υπηρεσιών , συναλλάγματος, εργασίας κλπ.
2.2 Ο νόμος της ζήτησης
Σύμφωνα με το νόμο της ζήτησης και με δεδομένο ότι οι υπόλοιποι

παράγοντες που επηρεάζουν τη ζήτηση παραμένουν σταθεροί, ισχύουν τα
εξής: Όταν η τιμή (P) ενός αγαθού μειώνεται, τότε η ζητούμενη ποσότητά
του (𝑄𝑑 ) αυξάνεται. Αντίστροφα όταν η τιμή ενός αγαθού αυξάνεται τότε η
ζητούμενη ποσότητά του μειώνεται.
2.2.1 Η συνάρτηση της ζήτησης
Οι δύο απλούστερες και πιο συνηθισμένες μορφές συναρτήσεων ζήτησης

είναι
– Οι γραμμικές συναρτήσεις ζήτησης
(έχουν τη γενική μορφή 𝑄𝑑 = 𝑎 + 𝑏𝑃 όπου α > 0 και b < 0)
– Οι ισοσκελείς παραβολές
𝑎
(έχουν τη γενική μορφή 𝑄𝑑 = 𝑃 , όπου α > 0 )
2.2.2 Η γραφική απεικόνιση του νόμου της ζήτησης
Ο νόμος της ζήτησης απεικονίζεται γραφικά με την καμπύλη ζήτησης (D). Η

καμπύλη ζήτησης έχει πάντα αρνητική κλίση και ανάλογα με τον τύπο της
συνάρτησης μπορεί να έχει τις μορφές
P P
Γραμμική Ισοσκελής
Παραβολή
𝐷 𝐷
0 𝑄𝑑 0
𝑄𝑑
2.2.3 Μεταβολές πάνω στην ίδια καμπύλη ζήτησης & Μετατοπίσεις της
καμπύλης ζήτησης
Οι μεταβολές της ζητούμενης ποσότητας σε συνδυασμό με την τιμή, οι

οποίες γίνονται με βάση το νόμο της ζήτησης (όταν οι υπόλοιποι παράγοντες
που επηρεάζουν τη ζήτηση παραμένουν σταθεροί), απεικονίζονται γραφικά
ως μετακινήσεις πάνω στην ίδια καμπύλη ζήτησης.
Ποιοι όμως είναι αυτοί οι υπόλοιποι παράγοντες που επηρεάζουν τη ζήτηση
και πως επηρεάζουν την καμπύλη ζήτησης;
Οι παράγοντες που επηρεάζουν τη ζήτηση (προσοχή όχι την ζητούμενη

ποσότητα) είναι μεταξύ άλλων :
– Οι προτιμήσεις των καταναλωτών.

– Το εισόδημα των καταναλωτών.
– Οι τιμές των συμπληρωματικών αγαθών.
– Οι τιμές των υποκατάστατων αγαθών.
Κάθε φορά που μεταβάλλεται ένας ή περισσότεροι από τους παραπάνω

παράγοντες έχουμε μετατοπίσεις της καμπύλης ζήτησης (και όχι
μετακινήσεις πάνω στην ίδια καμπύλη όπως είχαμε προηγουμένως) είτε
προς τα αριστερά είτε προς τα δεξιά.
2.2.4 Μεταβολή στις προτιμήσεις
Έστω ότι για κάποιο λόγο οι προτιμήσεις των καταναλωτών επηρεάζονται

θετικά προς το εξεταζόμενο προϊόν. Αυτό σημαίνει ότι με την ίδια τιμή
αυξάνεται η ζητούμενη ποσότητα του προϊόντος που εξετάζουμε. Στην
περίπτωση αυτή ολόκληρη η καμπύλη ζήτησης μετατοπίζεται προς τα δεξιά.
Λέμε ότι αυξήθηκε η ζήτηση.
D2
D1
0 Q Q 𝑄𝑑
Αν αντίθετα υπάρξει αρνητική μεταβολή στις προτιμήσεις του εξεταζόμενου

προϊόντος ποιά μεταβολή θα έχουμε και πως θα απεικονιστεί γραφικά;
2.2.5 Μεταβολή στο εισόδημα
Έστω ότι για κάποιο λόγο το εισόδημα των καταναλωτών αυξάνεται. Αυτό
σημαίνει ότι με την ίδια τιμή αυξάνεται η ζητούμενη ποσότητα του
προϊόντος που εξετάζουμε. Στην περίπτωση αυτή ολόκληρη η καμπύλη
ζήτησης μετατοπίζεται προς τα δεξιά. Λέμε ότι αυξήθηκε η ζήτηση
D2
D1
0 Q Q 𝑄𝑑
Αν αντίθετα υπάρξει μείωση στο εισόδημα, ποιά μεταβολή θα έχουμε και

πως θα απεικονιστεί γραφικά;
2.2.6 Μεταβολή στην τιμή συμπληρωματικού αγαθού
Έστω ότι για κάποιο λόγο η τιμή ενός συμπληρωματικού αγαθού αυξάνεται.
Τότε θα μειωθεί η ζητούμενη ποσότητα του συμπληρωματικού αυτού
αγαθού. Αυτό σημαίνει ότι με την ίδια τιμή θα μειωθεί και η ζητούμενη
ποσότητα του εξεταζόμενου προϊόντος. Στην περίπτωση αυτή ολόκληρη η
καμπύλη ζήτησης μετατοπίζεται προς τα αριστερά. Λέμε ότι μειώθηκε η
ζήτηση.
D1
D2
0 𝑄2 𝑄1 𝑄𝑑
Αν αντίθετα η τιμή του συμπληρωματικού αγαθού μειωθεί, ποιά μεταβολή

θα έχουμε και πως θα απεικονιστεί γραφικά;
2.2.7 Μεταβολή στην τιμή υποκατάστατου αγαθού
Έστω ότι για κάποιο λόγο η τιμή ενός υποκατάστατου αγαθού μειώνεται.
Τότε θα αυξηθεί η ζητούμενη ποσότητα του υποκατάστατου αυτού αγαθού.
Αυτό σημαίνει ότι με την ίδια τιμή θα μειωθεί η ζητούμενη ποσότητα του
εξεταζόμενου προϊόντος. Στην περίπτωση αυτή ολόκληρη η καμπύλη
ζήτησης μετατοπίζεται προς τα αριστερά. Λέμε ότι μειώθηκε η ζήτηση
D1
D2
0 𝑄2 𝑄1 𝑄𝑑
Αν αντίθετα η τιμή του υποκατάστατου αγαθού αυξηθεί , ποιά μεταβολή θα

έχουμε και πως θα απεικονιστεί γραφικά;
2.3 Ο νόμος της προσφοράς

Σύμφωνα με το νόμο της προσφοράς και με δεδομένο ότι οι υπόλοιποι
παράγοντες που επηρεάζουν τη προσφορά παραμένουν σταθεροί ισχύουν
τα εξής: Όταν η τιμή (P) ενός αγαθού μειώνεται τότε και η προσφερόμενη
ποσότητά του (𝑄𝑠 ) μειώνεται, ενώ όταν η τιμή του αγαθού αυξάνεται τότε
και η προσφερόμενη ποσότητά του αυξάνεται.
2.3.1 Η συνάρτηση της προσφοράς

Η απλούστερη και πιο συνηθισμένη μορφή συνάρτησης προσφοράς είναι η
γραμμική συνάρτηση προσφοράς (έχει τη γενική μορφή 𝑄𝑠 = 𝑎 + 𝑏𝑃 όπου
α > 0 και b > 0)
2.3.2 Η γραφική απεικόνιση του νόμου της προσφοράς

Ο νόμος της προσφοράς απεικονίζεται γραφικά με την καμπύλη προσφοράς
(S). Η καμπύλη προσφοράς έχει πάντα θετική κλίση
P Γραμμική
Καμπύλη Προσφοράς
0 𝑄𝑠
2.3.3 Μεταβολές πάνω στην ίδια καμπύλη προσφοράς & Μετατοπίσεις

της καμπύλης προσφοράς
Οι μεταβολές της προσφερόμενης ποσότητας ,σε συνδυασμό με την τιμή, οι

οποίες γίνονται με βάση το νόμο της προσφοράς (όταν οι υπόλοιποι
παράγοντες που επηρεάζουν τη προσφορά παραμένουν σταθεροί)
απεικονίζονται γραφικά ως μετακινήσεις πάνω στην ίδια καμπύλη
προσφοράς. Ποιοι όμως είναι αυτοί οι υπόλοιποι παράγοντες που
επηρεάζουν την προσφορά και πως επηρεάζουν την καμπύλη προσφοράς;
Οι παράγοντες που επηρεάζουν την προσφορά (προσοχή όχι την
προσφερόμενη ποσότητα) είναι μεταξύ άλλων
– Οι τιμές των συντελεστών παραγωγής

– Η τεχνολογία
– Οι καιρικές συνθήκες
Κάθε φορά που μεταβάλλεται ένας ή περισσότεροι από τους παραπάνω

παράγοντες έχουμε μετατοπίσεις της καμπύλης προσφοράς (και όχι
μετακινήσεις πάνω στην ίδια καμπύλη) είτε προς τα αριστερά είτε προς τα
δεξιά.
Άσκηση
Περιγράψτε με τη βοήθεια καμπυλών το αποτέλεσμα που θα είχε στην
προσφορά ενός προϊόντος
– Η αύξηση του εργατικού κόστους.
– Η μείωση των κατώτατων μισθών.
– Η βελτίωση της τεχνολογίας.
– Η παρατεταμένη ξηρασία στην περίπτωση που πρόκειται για αγροτικό προϊόν.
2.4 Η τιμή ισορροπίας
Τιμή ισορροπίας καλούμε την τιμή στην οποία η αγορά βρίσκεται σε

ισορροπία όταν δηλαδή η ζητούμενη ποσότητα ενός προϊόντος ισούται με
την προσφερόμενη ποσότητα του προϊόντος αυτού.
2.4.1 Γραφικός προσδιορισμός του σημείου ισορροπίας
Το σημείο ισορροπίας (Ε) είναι το σημείο που συνδυάζει την τιμή (𝑃𝑒 ) και την
ποσότητα (𝑄𝑒 ) ισορροπίας. Γραφικά προσδιορίζεται ως το σημείο τομής των
καμπύλων ζήτησης και προσφοράς.
P Γραφικός προσδιορισμός τιμής και ποσότητας ισορροπίας
𝑃𝑒
𝑄𝑒 𝑄𝑑 , 𝑄𝑠
2.4.2 Αλγεβρικός προσδιορισμός της τιμής και της ποσότητας ισορροπίας
Η τιμή ισορροπίας 𝑃𝑒 και η ποσότητα ισορροπίας 𝑄𝑒 προκύπτει και από την

αλγεβρική επίλυση της εξίσωσης των συναρτήσεων ζήτησης και προσφοράς.
Για παράδειγμα αν δίνεται ότι η συνάρτηση ζήτησης είναι η

𝑄𝑑 = 700 − 10𝑃 και η συνάρτηση προσφοράς είναι η 𝑄𝑠 = 400 + 20𝑃 τότε
επιλύω αλγεβρικά την εξίσωση:
𝑄𝑑 = 𝑄𝑠 
700 − 10𝑃 = 400 + 20𝑃 
30𝑃 = 300 
𝑃𝑒 = 10
Άρα η τιμή ισορροπίας θα είναι 𝑃𝑒 = 10 .

Για να βρω την αντίστοιχη ποσότητα ισορροπίας 𝑄𝑒 αντικαθιστώ σε
οποιαδήποτε συνάρτηση (είτε της ζήτησης είτε της προσφοράς) την τιμή
𝑃𝑒 = 10.
Στην περίπτωση που επιλέξω την συνάρτηση ζήτησης θα έχω:
𝑄𝑒 = 700 − 10 ∗ 10 𝑄𝑒 = 700 − 100 𝑄𝑒 = 600
Άρα το σημείο ισορροπίας (Ε) θα αντιστοιχεί σε τιμή 𝑃𝑒 = 10 και

ποσότητα 𝑄𝑒 = 600
Να βρεθεί η τιμή και η ποσότητα ισορροπίας αν δίνεται ότι 𝑄𝑑 = 280 − 2𝑃 και
𝑄𝑠 = 100 + 1.6𝑃. Σχεδιάστε και τις σχετικές καμπύλες ζήτησης και προσφοράς
Λύση
Με βάση τον τύπο των συναρτήσεων προσφοράς και ζήτησης συμπεραίνουμε ότι
είναι γραμμικές (δηλαδή ευθείες). Για να σχεδιάσουμε τις ευθείες αυτές αρκεί να
βρούμε δύο σημεία τους. Δίνουμε δύο αυθαίρετες τιμές στην τιμή (P) – έστω 30
και 100- και υπολογίζουμε τις αντίστοιχες τιμές των 𝑄𝑑 και 𝑄𝑠 από τις αντίστοιχες
συναρτήσεις. Έτσι προκύπτουν τα ακόλουθα πινακάκια, με τη βοήθεια των
οποίων σχεδιάζουμε τις καμπύλες ζήτησης (D) και προσφοράς (S)
𝑷 𝑸𝒅 𝑷 𝑸𝒔
30 220 30 148
100 80 100 260
S
100
E
𝑷𝒆 = 𝟓𝟎
30
D
80 148 220 260 𝑄𝑑 𝑄𝑠
𝑸𝒆 =180
Το σημείο ισορροπίας Ε προσδιορίζεται γραφικά από το σημείο τομής των

καμπυλών D και S. Ωστόσο για να βρω ακριβώς τις συντεταγμένες του
(Δηλαδή τα 𝑃𝑒 και 𝑄𝑒 επιλύω την εξίσωση :
𝑄𝑑 = 𝑄𝑠 
280 − 2𝑃 = 100 + 1.6𝑃
3.6𝑃 = 280 − 100
3.6𝑃 = 180
180
𝑃= 
3.6
𝑃𝑒 = 50
Στη συνέχεια αντικαθιστώ, είτε στην συνάρτηση προσφοράς είτε στην

συνάρτηση ζήτησης, την τιμή ισορροπίας 𝑃𝑒 = 50 και υπολογίζω την
ποσότητα ισορροπίας. Άρα στην περίπτωσή μας θα έχουμε 𝑄𝑒 = 180
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να βρεθεί η τιμή και η ποσότητα ισορροπίας αν δίνεται ότι 𝑄𝑑 =
1800 − 4𝑃 και 𝑄𝑠 = 1000 + 2𝑃 . Σχεδιάστε και τις σχετικές καμπύλες
ζήτησης και προσφοράς.
2. Να βρεθεί η τιμή και η ποσότητα ισορροπίας αν δίνεται ότι 𝑄𝑑 =

3.600Τ και 𝑄 = 50 + 𝑃. Σχεδιάστε και τις σχετικές καμπύλες ζήτησης
𝑃 𝑠
και προσφοράς.
2.5 Η ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή
Ως ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή (E𝐷 ) ορίζουμε τον λόγο της
ΔQ
ποσοστιαίας μεταβολής της ζητούμενης ποσότητας ( ∗ 100) του αγαθού
𝑄1
Δ𝑃
ως προς την ποσοστιαία μεταβολή της τιμής ( ∗ 100) .
P1
Δ𝑄
∗ 100 ΔQ 𝑃1
𝑄1
𝐸𝐷 = ൙Δ𝑃 = ∗
∗ 100 ΔP 𝑄1
𝑃1
Η ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή ενός αγαθού μας δείχνει τον
βαθμό στον οποίο θα επηρεαστεί (μεταβληθεί) η ζητούμενη ποσότητα ενός
αγαθού, όταν μεταβληθεί η τιμή του. Συγκεκριμένα όταν ένα αγαθό έχει
μεγάλη ελαστικότητα ζήτησης σημαίνει ότι μια μικρή αύξηση στην τιμή του
θα οδηγήσει σε μια μεγάλη μείωση στη ζητούμενη ποσότητά του
(αντίστοιχα μια μικρή μείωση στην τιμή του θα οδηγήσει σε μεγάλη αύξηση
της ζητούμενης ποσότητας).
Αντίθετα στην περίπτωση ενός αγαθού με χαμηλή ελαστικότητα ζήτησης
(στην περίπτωση αυτή το αγαθό καλείται ανελαστικό) ακόμα και μια μεγάλη
μεταβολή στην τιμή δεν επιφέρει σημαντικές αλλαγές στην ζητούμενη
ποσότητα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ανελαστικών αγαθών είναι τα
φάρμακα.
Η κλίση της καμπύλης ζήτησης είναι μια ένδειξη της ελαστικότητας, η οποία
όμως όπως θα δούμε μπορεί να μεταβάλλεται κατά μήκος της ίδιας
καμπύλης.

Με βάση το παρακάτω σχήμα αύξηση της τιμής από 10 σε 20 μονάδες
προκαλεί μείωση της ζητούμενης ποσότητας από 10 σε 8 εκατομμύρια
τσίχλες ανά μήνα. Δηλαδή μια αύξηση της τιμής κατά 100% οδηγεί σε
μείωση της ζητούμενης ποσότητας κατά 20%. Με βάση τα δεδομένα αυτά η
−2
ελαστικότητα ζήτησης θα διαμορφωθεί σε 0,2 (τυπικά -0,2 αφού 𝑒𝑑 = ∙
10 10
= −0,2). Η ελαστικότητα ζήτησης θα έχει πάντα αρνητικό πρόσημο λόγω
10
της αρνητικής κλίσης της καμπύλης ζήτησης. Ωστόσο συμφωνούμε για
λόγους απλότητας να παραλείπουμε το αρνητικό πρόσημο και να
αναφέρουμε απλά ότι η ελαστικότητα ζήτησης είναι 0,2. Στο παράδειγμά
μας επειδή η ελαστικότητα είναι μικρότερη από τη μονάδα λέμε ότι η
ζήτηση είναι ανελαστική (και ότι το αγαθό στην περίπτωση αυτή είναι
ανελαστικό), αφού η ποσοστιαία μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας είναι
μικρότερη από την ποσοστιαία μεταβολή της τιμής (με άλλα λόγια η ζήτηση
δεν ανταποκρίνεται στις μεταβολές της τιμής)
𝑃 (λεπτά
του €)
60
50
40
30
20
10
2 4 6 8 10 12
𝑄𝑑 εκατομμύρια τσίχλες ανά μήνα

Ας μείνουμε όμως στο ίδιο σχήμα και ας υποθέσουμε αυτή τη φορά ότι η
τιμή αυξάνεται από τις 20 στις 30 μονάδες. Τότε η ζητούμενη ποσότητα όπως
βλέπουμε θα μειωθεί από 8 σε 6 εκατομμύρια τσίχλες ανά μήνα) Στην
περίπτωση αυτή παρατηρούμε ότι η ελαστικότητα ζήτησης θα διαμορφωθεί
−2 20
σε 0,5 (τυπικά -0,5 αφού 𝑒𝑑 = ∙ = −0,5)
10 8
Προχωρώντας στην ίδια λογική αν η τιμή αυξηθεί από 30 σε 40 λεπτά θα
έχουμε μείωση της ζητούμενης ποσότητας από 6 σε 4 εκατομμύρια τσίχλες
ανά μήνα. Στην περίπτωση αυτή η ελαστικότητα ζήτησης θα γίνει ίση με 1.
Τέλος αν η τιμή αυξηθεί από 40 σε 50 μονάδες τότε η ζητούμενη ποσότητα
θα μειωθεί από 4 σε 2 εκατομμύρια τσίχλες ανά μήνα (με την ελαστικότητα
ζήτησης να ανέρχεται σε 2). Παρατηρούμε λοιπόν ότι η ελαστικότητα
ζήτησης για τις τσίχλες (και γενικότερα για κάθε προϊόν) δεν είναι σταθερή
αλλά κυμαίνεται κατά μήκος της καμπύλης ζήτησης. Συγκεκριμένα η
καμπύλη ζήτησης είναι πιο ελαστική όσο κινούμαστε προς τα πάνω (από
αριστερά προς τα δεξιά. Σχηματικά έχουμε δηλαδή ότι
𝑒𝑑 > 1
𝑒𝑑 = 1
𝑒𝑑 < 1
𝑄𝑑
Είδαμε ότι η ελαστικότητα ζήτησης κυμαίνεται κατά μήκος της ίδια

καμπύλης. (Στο μέσο της ισούται με τη μονάδα, όσο ανεβαίνουμε η ζήτηση
είναι ελαστική όσο ανεβαίνουμε , ενώ είναι ανελαστική όσο κατεβαίνουμε.
Ωστόσο υπάρχουν τρείς χαρακτηριστικές περιπτώσεις καμπυλών που αξίζει
να σημειώσουμε
𝑃 𝑒𝑑 = 0 Όποια και αν είναι η τιμή του αγαθού

η ζητούμενη ποσότητα δεν
μεταβάλλεται. Το αγαθό λέγεται
πλήρως ανελαστικό. Παράδειγμα
τέτοιων αγαθών είναι τα φάρμακα
𝑄𝑑
𝑃 Αν η τιμή αυξηθεί έστω και λίγο η

𝑒𝑑 = ∞
ζητούμενη ποσότητα θα πέσει στο
μηδέν
𝑄𝑑
Κάθε ποσοστιαία μείωση της τιμής

𝑃 οδηγεί σε ακριβώς ίδια ποσοστιαία
αύξηση της ζητούμενης ποσότητας.
𝑒𝑑 = 1 ΄Στην περίπτωση αυτή η ελαστικότητα
παραμένει 1 σε κάθε σημείο της
καμπύλης. Τέτοιου είδους καμπύλες
αναφέρονται ως ορθογώνιες
υπερβολές
𝑄𝑑
2.6 Οι κατώτατες τιμές ή τιμές ασφαλείας

Υπάρχουν περιπτώσεις όπου το κράτος για να υποστηρίξει ορισμένες
κοινωνικές ομάδες ή για να ενθαρρύνει την παραγωγή ορισμένων αγαθών,
μπορεί να ορίσει ότι η τιμή του εν λόγω αγαθού δεν μπορεί να πέσει κάτω
από ένα επίπεδο. π.χ. στα αγροτικά προϊόντα για την προστασία του
εισοδήματος των αγροτών. Η τιμή αυτή λέγεται κατώτατη τιμή ή τιμή
ασφαλείας. Σημειώνουμε ότι χαρακτηριστικό επιβολή κατώτατης τιμής
αποτελεί και η νομοθέτηση κατώτατου μισθού.
Σε περίπτωση που το κράτος αποφασίσει ότι η τιμή ενός αγαθού δεν μπορεί
να πέσει κάτω από τις 100 μονάδες θα δημιουργηθεί ένα πλεόνασμα 180
μονάδων (μιας και στην τιμή αυτή προσφέρονται 260 μονάδες και ζητούνται
μόλις 80). Το κράτος βέβαια θα πρέπει να απορροφήσει το πλεόνασμα που
δημιουργείται, γιατί διαφορετικά οι παραγωγοί θα βρεθούν με ανεπιθύμητα
αποθέματα. Συνήθως το κράτος αγοράζει το πλεονάζον απόθεμα στην τιμή
ασφαλείας (δηλ 100 μονάδων) και στη συνέχεια το διαθέτει σε αγορές του
εξωτερικού.
Πλεόνασμα 260-80=180 μονάδων
𝑃
S
Κατώτατη
τιμή 100
E
𝑷𝒆 = 𝟓𝟎
D
80 260 𝑄𝑑 𝑄𝑠
𝑸𝒆 =180
2.7 Η θεωρία Συμπεριφοράς και ισορροπίας του καταναλωτή

Η ανάλυση της συμπεριφοράς και των προτιμήσεων του καταναλωτή
βασίζεται στις ακόλουθες παραδοχές:
– Πλήρης γνώση και πληροφόρηση σχετικά με την αγορά
– Η ύπαρξη μεγάλου αριθμού καταναλωτών
– Ο καταναλωτής διαθέτει συγκεκριμένο χρηματικό εισόδημα το οποίο μπορεί
να διαθέσει για την αγορά αγαθών ή υπηρεσιών με σκοπό την κάλυψη των
αναγκών του
– Οι προτιμήσεις του καταναλωτή είναι σταθερές κατά το διάστημα ανάλυσης
της συμπεριφοράς του
– Ο καταναλωτής προτιμάει πάντα την αγορά όλο και περισσότερων αγαθών.
Είναι ακόρεστος!
– Ο καταναλωτής συμπεριφέρεται οικονομικώς ορθολογικά
– Ο κάθε καταναλωτής έχει μια συνάρτηση χρησιμότητας (Utility Function)
2.7.1 Οι καμπύλες αδιαφορίας

Η συνάρτηση χρησιμότητας στην οποία αναφερθήκαμε παραπάνω
περιγράφει τη σχέση μεταξύ των ποσοτήτων των αγαθών ή υπηρεσιών που
καταναλώνει ένας καταναλωτής και της χρησιμότητας (ωφέλειας) την οποία
του παρέχουν. Ας υποθέσουμε ότι ένας καταναλωτής καταναλώνει κρέας και
ψωμί σε τέτοιες ποσότητες οι οποίες του δίνουν επίπεδο χρησιμότητα 300
μονάδων. Έστω ότι στον ακόλουθο πίνακα έχουμε 5 συνδυασμούς ψωμιού
και κρέατος οι οποίοι δίνουν στον συγκεκριμένο καταναλωτή επίπεδο
χρησιμότητας 300 βαθμών.
Συνδυασμός Μονάδες Ψωμιού Μονάδες Κρέατος Επίπεδο Χρησιμότητας

Αγαθών Καταναλωτή
Α 50 100 300
Β 100 50 300
Γ 200 25 300
Δ 400 12,5 300
Ε 500 10 300
Η διαγραμματική απεικόνιση του προηγούμενου πίνακα είναι η ακόλουθη

καμπύλη γνωστή και ως καμπύλη αδιαφορίας μιας και κάθε συνδυασμός
που εκφράζεται από αυτήν δίνει τον ίδιο βαθμό χρησιμότητας στον
καταναλωτή. Συνεπώς ο καταναλωτής είναι αδιάφορος ως προς το ποιο
σημείο θα επιλέξει πάνω στην καμπύλη!
Ψωμί
500
Ε Καμπύλη Αδιαφορίας
400 Δ
200
Γ
Β
100
50
Α U=500
10 12,5 25 50 100
0 Κρέας
Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα άπειρο πλήθος

συνδυασμών ψωμιού και κρέατος για κάθε επίπεδο χρησιμότητας. Το
σύνολο των καμπυλών αδιαφορίας ονομάζεται χάρτης καμπυλών
αδιαφορίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι όσο πιο ψηλά βρίσκεται μια καμπύλη
αδιαφορίας τόσο υψηλότερο είναι το επίπεδο χρησιμότητας το οποίο
εκφράζει
Ψωμί
Χάρτης Καμπυλών Αδιαφορίας
U=700
U=600
U=500
U=400
0 Κρέας
2.7.2 Ο μειούμενος Οριακός λόγος υποκατάστασης και η φθίνουσα οριακή

χρησιμότητα
Ο οριακός λόγος υποκατάστασης του αγαθού X ως προς το αγαθό Z ορίζεται ως οι
μονάδες του X που θα πρέπει να θυσιάσει ο καταναλωτής για να μπορέσει να αποκτήσει
μια επιπλέον μονάδα του Z χωρίς να αλλάξει επίπεδο χρησιμότητας (δηλαδή χωρίς να
μεταπηδήσει σε διαφορετική καμπύλη αδιαφορίας). Στην περίπτωση του ακόλουθου
σχήματος ο οριακός λόγος υποκατάστασης του αγαθού Χ ως προς το Ζ ισούται με το
ΑΒ
κλάσμα ΒΓ .
Παρατηρούμε ότι εξαιτίας της κυρτότητας της καμπύλης ο λόγος αυτός βαίνει
μειούμενος καθώς «προχωράμε» από τα αριστερά προς τα δεξιά της καμπύλης.
Το φαινόμενο αυτό σχετίζεται με το νόμο της φθίνουσας οριακής χρησιμότητας
σύμφωνα με τον οποίο κάθε επιπλέον μονάδα του προϊόντος επιφέρει συνεχώς
μικρότερη αύξηση στη συνολική χρησιμότητα.
Β Γ
Α’
Β’ Γ’
0 Z
Σημείωση : Σύμφωνα με το νόμο της φθίνουσας οριακής χρησιμότητας , όσο η
κατανάλωση ενός αγαθού ή μιας υπηρεσίας αυξάνει, η συνολική χρησιμότητα αυξάνει,
αλλά κάθε επιπρόσθετη μονάδα κατανάλωσης προσθέτει λιγότερο στη συνολική
χρησιμότητα. Δηλαδή, η επιπρόσθετη χρησιμότητα (οριακή χρησιμότητα) μειώνεται
κάθε φορά που η συνολική κατανάλωση αυξάνει μέσα σε μια δεδομένη χρονική
περίοδο.
2.7.3 Η γραμμή του εισοδηματικού περιορισμού

Οι ποσότητες των αγαθών που θα αγοράσει ένας καταναλωτής είναι
προφανές ότι εξαρτάται τόσο από τις επιθυμίες του και την χρησιμότητα την
οποία αντλεί (όπως αυτές εκφράζονται από τις καμπύλες αδιαφορίας) όσο
και από τους εισοδηματικούς του περιορισμούς. Αν υποθέσουμε ότι τόσο το
εισόδημα (Y) του καταναλωτή όσο και οι τιμές των αγαθών Χ και Z είναι
σταθερές 𝑃𝑥 και 𝑃𝑧 αντίστοιχα, τότε είναι προφανές ότι θα θα ισχύει η
εξίσωση
Υ = Χ ∙ P𝑥 + 𝑍 ∙ 𝑃𝑧
Η γραφική απεικόνιση της γραμμής εισοδηματικού περιορισμού είναι η

ακόλουθη
𝑋
𝑌
𝑃𝑥
𝑌 = 𝑋 ∙ 𝑃𝑥 + 𝑍 ∙ 𝑃𝑧
𝑌
0
𝑃𝑧
𝑍
Σημείωση: Η κλίση της γραμμής εισοδηματικού περιορισμού ισούται με

Υ
𝑃𝑥 𝑃𝑧
− ൘𝑌 = −
𝑃𝑥
𝑃𝑧
2.7.4 Η μεγιστοποίηση της χρησιμότητας του καταναλωτή
Ο συνδυασμός των καμπυλών αδιαφορίας ενός καταναλωτή και της

γραμμής του εισοδηματικού του περιορισμού και συγκεκριμένα το σημείο
στο οποίο εφάπτεται η γραμμή εισοδηματικού περιορισμού και μιας από τις
καμπύλες αδιαφορίας προσδιορίζει το σημείο στο οποίο ο καταναλωτής
μεγιστοποιεί τη χρησιμότητά του με βάση το διαθέσιμο εισόδημά του
X
Προσδιορισμός σημείου
μεγιστοποίησης του επιπέδου
χρησιμότητας του καταναλωτή
𝑀
Χത U=700
U=600
U=500
U=400
0 Zത Z
Στο παραπάνω διάγραμμα το σημείο Μ είναι το σημείο όπου ο καταναλωτής

μεγιστοποιεί την χρησιμότητά του καταναλώνοντας Zത μονάδες από το αγαθό
𝑍 και ഥ
X μονάδες από το αγαθό 𝑋. Οποιοδήποτε άλλο σημείο είτε θα ήταν
ανέφικτο λόγω εισοδηματικού περιορισμού είτε θα προσδιόριζε χαμηλότερο
επίπεδο χρησιμότητας.
2.8 Η έννοια της επιχείρησης
Επιχείρηση είναι η οικονομική μονάδα (ή οικονομικός οργανισμός) η

οποία συνδυάζοντας κατάλληλα τους παραγωγικούς συντελεστές (Γη ,
Κεφάλαιο, Εργασία, Επιχειρηματικότητα) παράγει και διαθέτει στην
αγορά οικονομικά αγαθά με τα οποία ικανοποιούνται οι ανθρώπινες
ανάγκες. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι επιχειρήσεις επιδιώκουν τη
μεγιστοποίηση του κέρδους (σε αντίθετη περίπτωση καλούνται μη
κερδοσκοπικοί οργανισμοί π.χ. χωρίο SOS).
Από την άποψη του τομέα δραστηριότητας οι επιχειρήσεις διακρίνονται σε

– Επιχειρήσεις πρωτογενούς τομέα (Όταν το κύριο αντικείμενό τους
είναι οι καλλιέργειες, η αλιεία, η εξόρυξη κλπ)
– Επιχειρήσεις δευτερογενούς τομέα (Όταν το κύριο αντικείμενό
τους είναι η μεταποίηση. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται οι
βιοτεχνίες και οι βιομηχανίες)
– Επιχειρήσεις τριτογενούς τομέα (Όταν το κύριο αντικείμενό τους
είναι οι υπηρεσίες. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται οι
ασφαλιστικές υπηρεσίες , οι τράπεζες, οι χρηματιστηριακές
υπηρεσίες, οι μεταφορές, ο τουρισμός, τα ιατρικά κέντρα κλπ)
Από την άποψη της νομικής τους μορφής διακρίνονται σε

– Ατομικές (Όταν ο φορέας της επιχείρησης είναι μόνο ένα φυσικό
πρόσωπο)
– Εταιρείες (Όταν φορείς τους είναι περισσότερα από ένα φυσικά ή
νομικά πρόσωπα)
2.9 Οι μορφές της αγοράς
Με βάση τον βαθμό ανταγωνισμού των επιχειρήσεων οι οποίες

συμμετέχουν η αγορά μπορεί να έχει τέσσερεις βασικές μορφές:
– Τέλειος (Πλήρης) Ανταγωνισμός
– Ολιγοπώλιο
– Μονοπώλιο
– Μονοπωλιακός Ανταγωνισμός
ΟΛΙΓΟΠΩΛΙΟ
ΠΛΗΡΗΣ ΜΟΡΦΕΣ
ΑΓΟΡΑΣ
ΜΟΝΟΠΩΛΙΟ
ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ
ΜΟΝΟΠΩΛΙΑΚΟΣ
ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ
2.9.1 Ο τέλειος (ή πλήρης) ανταγωνισμός
Στην περίπτωση του πλήρους ανταγωνισμού έχουμε τα ακόλουθα βασικά

χαρακτηριστικά:
– Μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων (αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί μια
επιχείρηση μεμονωμένα να επηρεάσει την τιμή ισορροπίας του
αγαθού)
– Το παραγόμενο προϊόν είναι ομοιογενές (σε συστατικά βάρος,
εμφάνιση, σχήμα κλπ)
– Ελευθερία εισόδου και εξόδου στην αγορά. (Δηλαδή δεν υπάρχει
κάποια νομική απαγόρευση στην παραγωγή του αγαθού και η
τεχνολογία παραγωγής του αγαθού είναι ελεύθερα προσβάσιμη σε
κάθε ενδιαφερόμενο).
 Σημειώνουμε ότι :
– Η καμπύλη ζήτησης μια επιχείρησης που δραστηριοποιείται σε
περιβάλλον πλήρους ανταγωνισμού παρουσιάζει υψηλή ελαστικότητα
ζήτησης ως προς την τιμή.
– Ο ρόλος της διαφήμισης είναι αμελητέος αφού:
• Η διαφήμιση αυξάνει την τιμή του προϊόντος. Μια μικρή όμως αύξηση της
τιμής του προϊόντος οδηγεί σε μεγάλη μείωση της ζητούμενης ποσότητας
μιας και όπως είδαμε ο πλήρης ανταγωνισμός χαρακτηρίζεται από υψηλή
ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή.
• Τα προϊόντα διακρίνονται από υψηλό βαθμό ομοιογένειας.
– Η επιχείρηση σε πλήρως ανταγωνιστικό πλαίσιο επιδιώκει τη
μεγιστοποίηση του κέρδους της μέσω του περιορισμού του
κόστους της (βελτίωση τεχνολογίας, αναζήτηση
αποδοτικότερων μεθόδων οργάνωσης, περιορισμός δαπανών
κλπ)
– Χαρακτηριστικό παράδειγμα αγορών πλήρως ανταγωνισμού
είναι αυτές των αγροτικών προϊόντων (σιτάρι, καπνός, ρύζι
κλπ)
2.9.2 Το ολιγοπώλιο
Για να θεωρηθεί μια αγορά ολιγοπωλιακή θα πρέπει να συντρέχουν τα ακόλουθα

χαρακτηριστικά:
– Μικρός αριθμός επιχειρήσεων
– Το παραγόμενο προϊόν μπορεί να είναι ομοιογενές ή σχετικά διαφοροποιημένο
– Μικρός αριθμός των επιχειρήσεων προσδίδει το στοιχείο της έντονης αλληλεξάρτησης.
Η πολιτική κάθε επιχείρησης δηλαδή επηρεάζει άμεσα την αγορά και την θέση των
άλλων επιχειρήσεων.
Παράδειγμα ολιγοπωλιακών αγορών είναι η αγορά τσιμέντου, η αγορά τσιγάρων, η

αγορά αυτοκινήτων, η αγορά γάλακτος, η αγορά πετρελαίου αγορά Η/Υ , κλπ)
2.9.2.1 Ο ανταγωνισμός στα πλαίσια του ολιγοπωλίου
Στην περίπτωση του ολιγοπωλίου είδαμε ότι μεταξύ των επιχειρήσεων που συμμετέχουν
υπάρχει έντονη αλληλεπίδραση.
Ας υποθέσουμε ότι μια βιομηχανία τσιμέντου αποφασίζει να μειώσει την τιμή της. Αυτό
θα οδηγήσει σε αύξηση των πωλήσεών της μιας και το τσιμέντο είναι αρκετά
ομοιογενές. Η κίνηση αυτή όπως είναι αναμενόμενο θα προκαλέσει την αντίδραση των
υπόλοιπων τσιμεντοβιομηχανιών, οι οποίες θα μειώσουν και εκείνες με τη σειρά τους
τις τιμές τους. Αυτή η διαδικασία όμως θα οδηγήσει σε ένα «πόλεμο τιμών» σε βάρος
όλων των επιχειρήσεων του κλάδου και φυσικά σε όφελος των καταναλωτών!
Για να αποφευχθεί το παραπάνω ενδεχόμενο οι ολιγοπωλιακές επιχειρήσεις δεν ρίχνουν
το βάρος του ανταγωνισμού τους στις τιμές! Αντίθετα συνήθως ανταγωνίζονται με βάση
i. Την διαφοροποίηση του προϊόντος τους( σημαντικό ρόλο παίζει η διαφήμιση
αφού μέσω αυτής μπορούν να ενισχύσουν την εικόνα του brand τους)
ii. Τις προσφορές και γενικότερα τις προωθητικές τους ενέργειες (π.χ. προσφορές
εταιρειών πετρελαιοειδών για μειωμένες τιμές σε συγκεκριμένες ημέρες της
εβδομάδας , συλλογή πόντων που οδηγούν σε δώρα κλπ)
2.9.3 Το μονοπώλιο
Για να χαρακτηριστεί μια αγορά ως μονοπωλιακή πρέπει να συντρέχουν τα

ακόλουθα βασικά χαρακτηριστικά:
– Το προϊόν παράγεται και προσφέρεται από μία μόνο επιχείρηση
– Δεν υπάρχουν στενά υποκατάστατα προϊόντα
Σημειώνουμε ότι η καμπύλη ζήτησης μια μονοπωλιακής επιχείρησης παρουσιάζει

σχετικά χαμηλή ελαστικότητα ζήτησης (ανελαστική ζήτηση) ως προς την τιμή
δεδομένου ότι δεν υπάρχουν υποκατάστατα!
Η μονοπωλιακή επιχείρηση επιβάλλει την τιμή αγοράς με κριτήριο την
μεγιστοποίηση του κέρδους της.
Μια μονοπωλιακή επιχείρηση μπορεί να χρησιμοποιήσει τη διαφήμιση ως μέσο
αύξησης της ζήτησής της προσπαθώντας βέβαια στην περίπτωση αυτή να
προσελκύσει άτομα που δεν καταναλώνουν το προϊόν να γίνουν πελάτες της.
Αξίζει τέλος να αναφερθεί ότι σε πολλές περιπτώσεις οι μονοπωλιακές
επιχειρήσεις προβαίνουν σε μείωση της τιμής του προϊόντος τους με σκοπό να
αποτρέψουν τυχόν κρατική παρέμβαση που θα είχε ενδεχομένως σαν
αποτέλεσμα την άρση των νομικών περιορισμών εισόδου καθώς επίσης να
αποθαρρύνει (μέσω της συμπίεσης του περιθωρίου κέρδους) επιχειρήσεις από
την προοπτική εισόδου στον κλάδο!
2.9.3.1 Οι αιτίες δημιουργίας μονοπωλίου
Οι κυριότερες αιτίες που οδηγούν στην δημιουργία μονοπωλίων είναι οι εξής:

– Η αποκλειστική κατοχή της πρώτης ύλης
– Η αποκλειστική κατοχή της τεχνολογίας
– Οι οικονομίες κλίμακας
– Το νομικό πλαίσιο (κρατικά μονοπώλια)
– Η σταδιακή μείωση των επιχειρήσεων μιας αγοράς λόγω αδυναμίας
να ανταποκριθούν στον ανταγωνισμό
2.9.4 Ο μονοπωλιακός ανταγωνισμός
Ο μονοπωλιακός ανταγωνισμός συνδυάζει χαρακτηριστικά τόσο του πλήρους

ανταγωνισμού όσο και του μονοπωλίου. Σχετίζεται με τον πλήρη ανταγωνισμό στο
βαθμό που υπάρχει ελευθερία εισόδου στον κλάδο για κάθε επιχείρηση, συνεπώς
χαρακτηρίζεται από μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων οι οποίες παράγουν υπηρεσίες και
αγαθά ελαφρώς διαφοροποιημένα από τα ανταγωνιστικά τους. Η διαφοροποίηση
ωστόσο που επιτυγχάνεται σ αυτή τη μορφή αγοράς σηματοδοτεί ένα (μικρό έστω αλλά
υπαρκτό) χαρακτηριστικό μονοπωλίου με την έννοια ότι η κάθε επιχείρηση μπορεί (ως
ένα βαθμό) να αυξήσει την τιμή του προϊόντος της χωρίς να χάσει μεγάλο αριθμό
πελατών της (ακόμα και αν όπως είπαμε τα προϊόντα στην αγορά αυτή είναι σε μεγάλο
βαθμό υποκατάστατα.
Τα βασικά χαρακτηριστικά μιας πλήρως ανταγωνιστικής αγοράς είναι:

– Χαμηλά εμπόδια εισόδου ή εξόδου από την αγορά
– Συγκριτικά υψηλός αριθμός των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται.
– Λόγω του μεγάλου αριθμού επιχειρήσεων, η στρατηγική μιας επιχείρησης
δεν μπορεί να επηρεάσει τις υπόλοιπες.
– Η δυνατότητα διαφοροποίησης των προϊόντων επιτρέπει στις επιχειρήσεις τη
δυνατότητα διαφοροποίησης των τιμών τους.
– Η δυνατότητα διαφοροποίησης των χαρακτηριστικών και των τιμών ευνοεί
την διαφήμιση.
– Οι επιχειρήσεις ανταγωνίζονται μεταξύ άλλων μέσω της διαφήμισης, της
τοποθεσίας , της εξατομίκευσης του προϊόντος και του brand loyalty.
• Παραδείγματα αγορών με χαρακτήρα μονοπωλιακού ανταγωνισμού:
 Καταστήματα ενδυμάτων
 Κομμωτήρια
 Βιοτεχνίες επίπλων
 Εστιατόρια, καφετέριες, fast food κλπ
 Ξενοδοχεία κλπ
Χαμηλός ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΓΟΡΑΣ Υψηλός
ΠΛΗΡΗΣ ΜΟΝΟΠΩΛΙΑΚΟΣ ΟΛΙΓΟΠΩΛΙΟ ΜΟΝΟΠΩΛΙΟ

ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ
Μικρός Αριθμός
Επιχειρήσεων
Ομογενές ή
διαφοροποιημένο
Προϊόν Μία επιχείρηση
Μεγάλος Αριθμός Μεγάλος Αριθμός Δύσκολη είσοδος και Υψηλά εμπόδια
Επιχειρήσεων Επιχειρήσεων έξοδος επιχειρήσεων
εισόδου.
Ομοιογενές Προϊόν Διαφοροποιημένο στον κλάδο.
Σε πολλές περιπτώσεις
Η επιχείρηση με τις
Εύκολη είσοδος και Προϊόν αδύνατη.
πολιτικές της επηρεάζει
έξοδος επιχειρήσεων Εύκολη είσοδος και Μη ύπαρξη στενών
τον κλάδο
στον κλάδο έξοδος επιχειρήσεων υποκατάστατων
Οι επιχειρήσεις δεν
Αμελητέα η ανάγκη στον κλάδο ανταγωνίζονται με προϊόντων
διαφήμισης Ισχυρός ο ρόλος της βάση τις τιμές αλλά με Υψηλή τιμή λόγω
διαφήμισης βάση τη διαφήμιση και χαμηλού
τις προσφορές ανταγωνισμού
Υψηλός ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Χαμηλός

ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Part I

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Part I

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ

1.1 Η Οικονομική Θεωρία

1.2 Ιστορική αναδρομή

Ως πατέρας και ιδρυτής της σύγχρονης οικονομικής θεωρίας

Έντονη κριτική στη κλασσική Αγγλική οικονομική σχολή

Τέλος ιδιαίτερη αναφορά αξίζει να γίνει στον John Maynard

1.3 Η παραγωγική διαδικασία

Με τον όρο παραγωγική διαδικασία εννοούμε όλους τους τρόπους με τους

1.4 Οι συντελεστές παραγωγής

Τα στοιχεία που συντελούν στην παραγωγική διαδικασία τα ονομάζουμε

1.5 Το οικονομικό πρόβλημα

Το οικονομικό πρόβλημα κάθε κοινωνίας προέρχεται από τη διαφορά που

1.6 Η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων

Η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων (ΚΠΔ) δείχνει τη μέγιστη ποσότητα

– Πλήρης απασχόληση των παραγωγικών συντελεστών.

Έστω μία οικονομία η οποία παράγει μόνο λάδι και ψάρια.

Με βάση τον πίνακα (1) σχεδιάζουμε την παρακάτω ΚΠΔ

Αυστηρότερα ισχύει η σχέση

Μονάδες αγαθού Υ που θυσ𝜄άζονται

Χρησιμοποιώντας τη σχέση (1) οδηγούμαστε στον πίνακα (2)

ΛΑΔΙ ΨΑΡΙΑ ΚΟΣΤΟΣ ΕΥΚΑΙΡΙΑΣ ΛΑΔΙΟΥ ΚΟΣΤΟΣ ΕΥΚΑΙΡΙΑΣ ΨΑΡΙΩΝ

ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΙ ΤΑΝΚΣ ΦΑΡΜΑΚΑ ΣΕ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΚΟΥΤΙΑ

a) Σχεδιάστε την ΚΠΔ της οικονομίας

a) Σχεδιάστε την ΚΠΔ της οικονομίας

1.7 Ο καταμερισμός της εργασίας

Από την ανάλυση της ΚΠΔ αναδεικνύεται η σημαντικότητα του

2.1 Η έννοια της αγοράς

2.2 Ο νόμος της ζήτησης

Σύμφωνα με το νόμο της ζήτησης και με δεδομένο ότι οι υπόλοιποι

2.2.1 Η συνάρτηση της ζήτησης

Οι δύο απλούστερες και πιο συνηθισμένες μορφές συναρτήσεων ζήτησης

2.2.2 Η γραφική απεικόνιση του νόμου της ζήτησης

Ο νόμος της ζήτησης απεικονίζεται γραφικά με την καμπύλη ζήτησης (D). Η

Οι μεταβολές της ζητούμενης ποσότητας σε συνδυασμό με την τιμή, οι

Οι παράγοντες που επηρεάζουν τη ζήτηση (προσοχή όχι την ζητούμενη

– Οι προτιμήσεις των καταναλωτών.

Κάθε φορά που μεταβάλλεται ένας ή περισσότεροι από τους παραπάνω

2.2.4 Μεταβολή στις προτιμήσεις

Έστω ότι για κάποιο λόγο οι προτιμήσεις των καταναλωτών επηρεάζονται

Αν αντίθετα υπάρξει αρνητική μεταβολή στις προτιμήσεις του εξεταζόμενου

2.2.5 Μεταβολή στο εισόδημα

Αν αντίθετα υπάρξει μείωση στο εισόδημα, ποιά μεταβολή θα έχουμε και

2.2.6 Μεταβολή στην τιμή συμπληρωματικού αγαθού

Αν αντίθετα η τιμή του συμπληρωματικού αγαθού μειωθεί, ποιά μεταβολή

2.2.7 Μεταβολή στην τιμή υποκατάστατου αγαθού

Αν αντίθετα η τιμή του υποκατάστατου αγαθού αυξηθεί , ποιά μεταβολή θα

2.3 Ο νόμος της προσφοράς

2.3.1 Η συνάρτηση της προσφοράς

2.3.2 Η γραφική απεικόνιση του νόμου της προσφοράς

2.3.3 Μεταβολές πάνω στην ίδια καμπύλη προσφοράς & Μετατοπίσεις

Οι μεταβολές της προσφερόμενης ποσότητας ,σε συνδυασμό με την τιμή, οι

– Οι τιμές των συντελεστών παραγωγής

Κάθε φορά που μεταβάλλεται ένας ή περισσότεροι από τους παραπάνω

2.4 Η τιμή ισορροπίας

Τιμή ισορροπίας καλούμε την τιμή στην οποία η αγορά βρίσκεται σε

2.4.1 Γραφικός προσδιορισμός του σημείου ισορροπίας

P Γραφικός προσδιορισμός τιμής και ποσότητας ισορροπίας

2.4.2 Αλγεβρικός προσδιορισμός της τιμής και της ποσότητας ισορροπίας

Η τιμή ισορροπίας 𝑃𝑒 και η ποσότητα ισορροπίας 𝑄𝑒 προκύπτει και από την

Για παράδειγμα αν δίνεται ότι η συνάρτηση ζήτησης είναι η

Άρα η τιμή ισορροπίας θα είναι 𝑃𝑒 = 10 .

Άρα το σημείο ισορροπίας (Ε) θα αντιστοιχεί σε τιμή 𝑃𝑒 = 10 και

Το σημείο ισορροπίας Ε προσδιορίζεται γραφικά από το σημείο τομής των