THUỐC MỠ
ĐẠI CƯƠNG
Định nghĩa: “Thuốc mỡ là dạng thuốc có thể chất mềm dùng để bôi lên da hay niêm mạc nhằm bảo vệ da hoặc đưa thuốc thấm qua da. Thành phần
của thuốc mỡ gồm 1 hay nhiều hoạt chất được hòa tan hay phân tán đồng đều trong một tá dược hay hỗn hợp tá dược thích hợp”
Phân loại:
Theo thể chất và thành phần
cấu tạo
• TM mềm: thể chất mềm, mịn
giống mỡ lợn or vaselin. Tá dược
là các DMS or HC, các silicon or tá
dược NT khan.
• TM đặc hay bột nhão bôi da:
hàm lượng hoạt chất rắn ≥ 40%.
Td thân dầu or thân nước.
• Sáp: thể chất dẻo thường
dùng trong mỹ phẩm (son
môi)
• Gel:
-Thân dầu: td parafin lỏng +
polyethylen/dầu béo được gel hóa
bởi oxyd nhôm hay xà phòng Al
hoặc Zn
- Thân nước: nước, glycerin,
propylen glycol được gel hòa bằng
gôm adragant, tinh bột, dx
cellulose, carbopol, Mg, nhôm
silicat (salonpas gel)
• Kem bôi da: mềm, rất mịn
Theo mục đích sử dụng hoặc
Theo tính chất lý hóa
điều trị
• Theo DĐVN: • TM bảo vệ da và niêm mạc
+ Thân nước • TM gây td điều trị tại chỗ
+ Ko thân nước • TM gây td điều trị toàn
+ Nhũ tương hóa (được coi là kem) thân
• Theo hệ phân tán:
+ TM thuộc hệ phân tán đồng
thể :
- TM dung dịch: hoạt chất hòa tan
trong tá dược (methyl salicylat)
+TM thuộc hệ phân tán dị thể:
- TM kiểu HD: hoạt chất rắn dạng
bột mịn được phân tán (ko tan)
vào hỗn hợp tá dược.
-TM kiểu NT: hoạt chất lỏng (hoặc
được hòa tan trong 1 Td hoặc 1
dm trung gian) được phân tá vào
1 tá dược ko đồng tan ( TM
Dalibour)
- Thuộc nhiều hệ phân tán:
CẤU TRÚC, CHỨC NĂNG DA

Màng chất béo bảo vệ:

có bản chất như NT
kiểu N/D -> chất dầu
thấm qua dễ dàng

Biểu bì
(thân
Lớp sừng: lớp đối
dầu)
kháng hay hàng rào
bảo vệ

Lớp niêm mạc: sinh

Phần sản ra các tế bào
da mới

Vùng hàng rào Rein:

ranh giới giữa lớp sừng
và lớp niêm mạc, không
thấm nước, cản ko cho
nước di chuyển từ các
lớp tế bào dưới lên lớp
D tế bào sừng.
a
Lớp 1: gồm các tế
bào liên kết non, có
nhiều mao mạch và
tận cùng của sợi thần
kinh.
Trung bì
(thân
nước)
L
ớ
p
2
:
Lớp mỡ dạng Nt kiểu
Hạ bì rN/D
ắ
(thân n với chất nhũ hóa
dầu) cholesterol -> chất
c dầu thấm qua dễ
h dàng
Các bao lông, các ắ
Các bộ c
tuyến bã nhờn,
phận
các tuyến mồ h
phụ
hôi... ơ
n
v
à
TÁ DƯỢC THUỐC MỠ

Tá
dược
Loại thân dầu và không tan Loại Loại
trong nước thân nhũ
nước tương
TD nhũ
TD nhũ tương
tương hoàn chỉnh:
Nhóm tự khan (TD là 1 NT gồm
Hidrocacbon Nhóm tạo thân đáp nhũ hóa, tướng nước,
DMS và dẫn TD hút):
gel với ứng yêu tướng dầu,
chất nước cầu tá chỉ có chất nhũ hóa
(chưa có hoạt
dược TM tướng Dầu chất)
và chất nhũ
hóa
- Gel alginat - Lanolin khan
- các chất -TD NT kiểu
phân lập từ - Nhóm - Các silicon - Gel bentonit -Hỗn hợp của
- Các dẫn -Gel dẫn chất Polyoxyethyl lanolin khan N/D
- Các DMS và các các sp từ hay -TD NT kiểu
chất của của cellulose e n và dẫn chất
DMS dẫn chất dầu hỏa polysiloxan - Gel với vaselin D/N
DMS của chúng glycol(PEG)
carbomer -Hỗn hợp
vaselin với
cholesterol và
-Các acid béo: các sterol
a.stearic,
-Dẫn chất thu
a.oleic
khác
được bằng cách -Các dẫn chất - Vaselin
làm biến đổi của a.béo: ester - Dầu vaselin
hóa học các với alcol, - Parafin
DMS glycerin, glycol, - Plastibase
- Các DMS alcol hexilic,
polyoxyethylen -decilic
- Các alcol béo:
glycon há
alcol
cetylic,
stearilic...
 LOẠI NHŨ TƯƠNG:
- TD kiểu N/D  thấm tới biểu bì.
- TD kiểu D/N  thấm tới trung bì, hạ bì do thành phần có CNH

Tá dược nhũ tương khan (TD nhũ hóa, TD hút):

- Trong thành phần chỉ có tướng Dầu và chất nhũ hóa, không có tướng Nước.
- Khi phối hợp với nước, hoạt chất lỏng phân cực hoặc dung dịch nước của hoạt chất, TD này
sẽ hút các chất đó và trở thành tá dược nhũ tương hoặc thuốc mỡ nhũ tương.
- Ưu điểm:
o Bền vững hơn TD nhũ tương hoàn chỉnh.
o Thích hợp cho các thuốc mỡ khan nước: kháng sinh, hoặc các thuốc mỡ
cần bám thành lớp mỏng trên niêm mạc ướt (thuốc mỡ tra mắt).
o Phóng thích hoạt chất nhanh hơn TD thân dầu.
- Nhược điểm:

o Trơn, nhờn, khó rửa.

o Cảm giác khó chịu, cản trở sinh lý của da.
- Chỉ số nước: Là lượng nước tối đa mà 100 gam tá dược có thể hút ở nhiệt độ thường để tạo
ra nhũ tương bền vững.
- Một số chất điển hình:
o Lanolin khan: có khả năng hút nước mạnh, tạo NT kiểu N/D.
o Hỗn hợp vaselin với cholesterol và các sterol khác:
 Euserin = vaselin + 1 - 5% cholesterol, có thể hút được 200% nước
TD thuốc mỡ tra mắt (bôi thuốc vào mắt bị kích ứng gây chảy nước mắt  thuốc hút nước mắt  hoạt
chất bám dính ko chảy ra ngoài) hoặc thuốc mỡ kháng sinh(ko bị phân hủy hoạt chất).

Tá dược nhũ tương hoàn chỉnh:

- Là 1 NT (không có hoạt chất) gồm:
o Tướng Nước: nước tinh khiết, PEG 300, 400, dịch chiết dược liệu…
o Tướng Dầu: DMS, các dẫn chất DMS, hydrocarbon…
o Chất nhũ hóa:
 Thiên nhiên: sáp ong, lanolin…
 Tổng hợp: xà phòng kiềm, xà phòng đa hóa trị, các chất diện hoạt cation…

1. TD NT kiểu N/D:
- Chất nhũ hóa dễ tan trong Dầu hơn trong Nước và có HLB trong khoảng 3 - 6.
- Một số tá dược NT kiểu N/D như:
o Lanolin ngậm nước.
o Kem lạnh (chất nhũ hóa là spermaceti và sáp ong trắng).

2. TD NT kiểu D/N:
- Nhóm này thường có 5 thành phần:
o Tướng Nước: chiếm tỉ lệ cao hơn tướng Dầu (có khi 70 - 80%).
o Tướng Dầu.
o Chất nhũ hóa: chất nhũ hóa anion, cation, không ion hóa dễ tan trong
nước có HLB từ 8 - 12. Ngoài ra còn dùng các xà phòng kim loại hóa trị 1 và xà phòng
amin.
 o Các chất làm ẩm như sorbitol, glycerin, propylen glycol…
o Các chất bảo quản: nhóm parapen, acid benzoic, acid ascorbic, dẫn chất
hữu cơ của thủy ngân, muối amoni bậc 4.
- Ưu điểm:
o Phóng thích hoạt chất nhanh, hoàn toàn.
o Hoạt chất được thấm sâu.
o Dễ bám thành lớp mỏng trên da, không cản trở sinh lý.
o Không trơn nhờn, dễ rửa.
- Nhược điểm:
o Dễ bị khô cứng do mất nước.
o Không bền vững, dễ bị vi trùng, nấm mốc làm hỏng.
o Không bền dễ tách lớp khi thay đổi nhiệt độ.

Các loại tá dược chỉ có tá dược nhũ tương kiểu D/N có khả năng thấm sâu vào các tổ chức bên trong (trung
bì, hạ bì) do trong thành phần tá dược có chất nhũ hóa. Các chất này sẽ nhũ hóa các chất béo, làm sạch lớp biểu bì
và các lỗ chân lông, đưa vào tướng ngoại là nước và dẫn hoạt chất thấm sâu vào các lớp trung bì và hạ bì mà không
bị lớp keo thân nước cản trở.
Nếu các chất nhũ hóa trong tá dược nhũ tương kiểu D/N là các chất diện hoạt anion và nhất là các xà phòng kiềm
thì quá trình thấm xảy ra càng dễ dàng và nhanh chóng hơn vì ngoài khả năng nhũ hóa mạnh, các chất này còn làm
mềm lớp tế bào sừng.
CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU CHẾ VÀ CẤU TRÚC CỦA THUỐC MỠ

Pp điều chế Cấu trúc thuốc mỡ Hoạt chất

Hòa tan Dung dịch Dễ hòa tan trong tá dược

Trộn đều đơn giản Hỗn dịch Rắn, ko hoặc ít htan trong tá dược hay dm trơ thông thường

Trộn đều nhũ hóa Nhũ tương Lỏng/rắn ko đồng tan với tá dược nhưng dễ tan trong dm trơ
thông thường

Đọc thêm qui trình điều chế và các công thức của từng phương pháp trong SGK để hiểu: xem thêm SGK trang
97, 100, 104)

CHẤT NHŨ HÓA GÂY THẤM

HLB (Griffin):
-HLB biểu thị tỉ số giữa hai thành thân nước và thân dầu trong phân tử chất diện hoạt bằng sự
cân bằng thân nước và thân dầu.
- Chất diện hoạt thường có M < 200, và HLB từ 1 - 50.
- HLB < 1  hòa tan trong dầu; HLB > 50  hòa tan trong nước

KIỂM SOÁT CHẤT LƯỢNG THUỐC MỠ

1.Tính đồng nhất: sự đồng nhất của TM, độ đồng đều khối lượng, định tính và định lượng theo qui định trong
chuyên luận riêng.
2. Tính chất vật lý: điểm nhỏ giọt, điểm đông đặc
3. Thể chất: độ nhớt, độ xuyên sâu, độ dính, dộ dàn mòng, khả năng chảy ra khỏi tuýp.
4. Xác định pH
5. Độ vô khuẩn
6. Xác định khả năng giải phóng hoạt chất của TM
7. Xác định độ ổn định