Organize Enzim Sistemleri

Dr. Behice ZEREN

Moleküler Biyolog
ORCID ID: 0000-0003-1163-9793
 Çok sayıda reaksiyon basamağı üzerinden yürüyen reaksiyon serisini

katalizleyen ve çok sayıda enzimlerden oluşan sistemlere enzim sistemi yada

multi-enzim kompleksi denir.

Kısacası, birden fazla enzimin bir arada iş görmesidir.

Bu sistemlerde her bir enzimatik reaksiyonun ürünü, bir sonraki reaksiyonu

katalizleyen enzim için substrattır.

Multi-enzim sistemlerinin moleküler organizasyonu 3 şekilde olur.

1)Çözünebilen enzim sistemi

En basit multienzim sistemidir.Sistemi oluşturan enzimler sitoplazmada dağılmış

halde bulunur.Etkileri sırasında asla birbirileriyle fiziksel bir birliktelik

oluşturmazlar.

Örn; Glikolitik yoldaki enzimler

2)Bu multi-enzim sisteminde sistemi oluşturan enzimler birbirileri ile fiziksel olarak

temas halindedir ve dissosiye olmazlar.

Örn;Yağ asidi sentaz multi-enzim sistemi

3)En yüksek düzeyde organize olmuş olan bu sistemler zarlar/ribozomlar gibi büyük

molekül üstü yapılara bağlı olarak bulunur.

Örn;Mitokondri iç zarında bulunan solunum enzimleri

Allosterik düzenleme

Metabolik yolları düzenleyen enzimlere allosterik /düzenleyici (regülatör) enzimler denir.

Bu enzimlerde 2 özgül bölge vardır.Bunlar katalitik ve düzenleyici bölgelerdir.

Düzenleyici bölgeye bir molekülün bağlanması enzimin şeklini değiştirir.Böylece katalitik bölgenin de

özellikleri değişmiş olur.

Substrat

Allosterik
aktivatör

Allostreik
inhibitör
Katalitik Allosterik
bölge bölge
Regülatör enzim genelde multi‐enzim sisteminin ilk enzimidir fakat bazen sistemin dallanma

yaptığı noktada da bulunabilir.

Allosterik enzimler genellikle son ürün ile inhibe olurlar.İnhibitör maddeye

modülatör(effektör) denir.

Eğer modülatör inhibisyon sağlıyorsa modülatöre negatif modülatör(negatif effektör)denir.

Eğer modülatör stimilasyon  sağlıyorsa modülatöre pozitif modülatör(pozitif effektör) denir.

Eğer enzim tek bir modülatöre tepki gösteriyorsa o enzime monovalan enzim denir.

Eğer enzim birden fazla spesifik modülatöre tepki gösteriyorsa o enzime polivalan enzim denir.
Yağ Asitlerinin Biyosentezi

Yağ asitlerinin sentezi özellikle karaciğer ve yağ dokusu hücrelerinde 2 şekilde gerçekleşir.

1)Yağ asitlerinin, hücre sitoplazmasında yeniden yapılmasıdır.

2)Hücre içinde mevcut olan yağ asitlerine mitokondride, iki karbon atomlu birimler ilave edilir.

Böylece daha uzun zincirli yağ asitleri oluşur.

Yağ asidi sentezi için gerekli olan Asetil-CoA mitokondride oluşmaktadır. Ancak sentez

sitoplazmada gerçekleşmektedir. Bu nedenle Asetil-CoA'ların mitokondri zarından geçerek

sitozole taşınmaları gerekir. Fakat mitokondri zarı Asetil-CoA için geçirgen değildir.
Bu durumun aşılması için Asetil-CoA birimleri okzalasetat ile mitokondrial Asetil

CoA Sitrat Sentetaz enzimi aracılığı ile birleşir ve sitrat meydana gelir.

Sitrat trikarboksilat transport sistemi aracılığı ile sitoplazmaya transfer edilir.

Sitoplazmaya transfer edilen sitrat Sitrat Liyaz enzimi ile ATP harcanarak

yeniden okzalasetat ve Asetil CoA’ya ayrılmaktadır.

Sonuç olarak sitoplazmaya gelen Asetil CoA yağ asidi sentezine katılır.
Sitoplazmadaki okzalasetat ise Malat Dehidrogenaz enzimi ile malata dönüşür.

Daha sonra malat dikarboksilat transport sistemiyle tekrar mitokondriye taşınır.

Mitokondriye taşınan malat okzalasetata dönüşür böylece döngü tamamlanır.

Bu yol dışında Asetil-CoA’lar mitokondriden sitozole asetil-karnitin halinde

geçebilir. Fakat sitrat oluşturulan reaksiyon daha önemlidir.

Yağ asidi sentezi Yağ Asidi Sentetaz sistemi denilen yedi enzimden oluşan bir

kompleks tarafından yapılır.

Yağ asidi sentezine katılacak asetil CoA birimlerinin malonil CoA’ya çevrilmesi gerekir.Çünkü;

Yağ asidi sentezi malonil CoA ile başlar. Çünkü;

Yağ asidi sentezinde zincir uzaması malonil CoA’dan 2 karbonun zincire katılması ile olur.
Asetil CoA’ya Asetil CoA Karboksilaz aracılığı ile 1 CO2 molekülü katılır ve malonil

CoA oluşur.

Asetil-CoA + ATP + CO2 ----> Malonyl-CoA + ADP + Pi

Asetil CoA Karboksilaz enzimi gayet kompleks bir enzimdir.

Prostetik grubundaki lizin aminoasitine amid bağı ile bağlı biotin vardır.
Yağ Asiti Sentetaz enzim sisteminde 7 aktif merkez bulunmaktadır.

Enzim kompleksi hücre sitoplazmasına lokalize olmuştur.

Sistemin merkezinde Açil taşıyıcı protein-(ACP) bulunmaktadır.

ACP ısıya dayanıklı bir proteindir ve prostetik grubunda 4'-fosfopentatein bulunur.

4'-Fosfopentatein’in pantotenik asit ve sülfidril grubu içerir.

ACP yağ asidi zincirinin uzamasında açil grupları ile esterleşir.

ACP'ye bağlı olan 4'-Fosfopentatein kolu yüzer gibi hareket ederek açil grubunu sistemdeki bir

enzimin aktif merkezinden diğer enzimin aktif merkezine taşır.

Yağ Asidi Sentetaz sistemi fonksiyonel iki sülfidril grubu içerir. Her iki sülfidril

grubu da yağ asidi sentezinde görev alır.

1)ACP proteinine bağlı olan 4'-Fosfopentatein koludur.

2)Yağ asidi sentetaz sistemine bağlı spesifik sistein amino asididir.

Başlama

Yağ asitlerinin sentezinde ilk reaksiyon ACP-Açiltransferaz tarafından katalizlenir.

Burada Asetil CoA'nın asetil grubu sistemdeki spesifik sistein amino asidine bağlanır.

İkinci reaksiyon ise ACP-Maloniltransferaz tarafından katalizlenir.

Burada ise malonil CoA’nın malonil grubu fosfopentatein'in sülfidril grubuna taşınır.

-SH=Sülfidril

Kondenzasyon basamağına geçmeye hazır sistemdeki sisteinin -SH grubuna asetil grubu bağlıdır.

Kondenzasyon basamağına geçmeye hazır sistemdeki fosfopentateinin -SH grubuna malonil grubu bağlıdır.
Kondenzasyon Basamağı (Zincir Uzama)

Bu basamakta sisteinin sülfidril grubundaki asetil grubu fosfopentatein'in sülfidril grubundaki

malonil grubuna transfer edilir.

Bu reaksiyon 3-Ketoaçil ACP Sentetaz tarafından katalizlenir.

Kondenzasyonla Asetoasetil (3-Ketoaçil-ACP) grubu oluşur.

Reaksiyonda malonil CoA'daki karboksil grubu CO2 halinde ayrılır.

Bu karboksil grubu daha önce asetil CoA'ya bağlanan CO 2'dir.

1. Redüksiyon Basamağı

Asetoasetil-ACP grubu 3. karbonundaki keto grubundan redüklenir.

Reaksiyon 3-Ketoaçil ACP Redüktaz tarafından katalizlenir.

Reaksiyon sonunda D-3-hidroksibutiril-ACP meydana gelir.

Bu olayda elektron donörü olarak NADPH + H+ kullanılır.Bunlar pentoz-fosfat yolunda üretilir.

Dehidratasyon Basamağı

D-3-Hidroksibuturil-ACP dehidrate edilir.

Reaksiyon 3-Hidroksiaçil-ACP-Dehidrataz tarafından katalizlenir.

Sonuç olarak trans 2-buteniol-ACP oluşmaktadır.

2. Redüksiyon Basamağı

Yağ asidi sentezinin bu aşamasında 2. ve 3. karbon arasındaki çift bağ redüklenerek açılır.

Bu reaksiyon Enoil-ACP-Redüktaz tarafından katalizlenir.

Bu reaksiyon sonucunda butiril-ACP oluşur.

Reaksiyonda NADPH + H+ elektron donör ve redüktör moleküldür.

Daha sonra fosfopentatein'in -SH grubundaki butiril grubu sisteinin -SH grubuna aktarılır.

Başlangıçta asetil grubunun bağlandığı sisteinin -SH grubuna şimdi butiril grubu bağlanmıştır.
Yağ asidi sentezinde zincir uzaması ve 2 karbon ünitesinin zincire katılması için reaksiyonların

yeniden başlaması gerekir.

Bunun için fosfopentatein'in -SH grubuna ikinci bir malonil grubu bağlanır ve malonil grubunun

karboksil grubu CO2 şeklinde kaybolur.

Bu sırada sisteinin -SH grubuna bağlı olan butiril grubu aktif metilen karbonuna transfer

edilir ve 6 karbonlu açil grubu meydana gelir

Üçüncü karbondaki keto grubu sentetaz sisteminin daha sonraki 3 basamağında redüklenerek

doygun hale getirilir böylece 6 karbonlu heksanoil grubu meydana gelir.

Bu heksanoil grubu daha sonra fosfopentatein'in -SH grubundan yine sisteininin -SH

grubuna transfer edilir.

7 malonil CoA + 1 asetil CoA'nın reaksiyona girerek bu dört yağ asidi sentez basamağında yedi defa tekrar

etmesi ile 16C’lu palmitil-ACP sentezlenir.

Palmitil-ACP zincir uzaması ile oluşan 16 C'lu yağ asididir. Bazı organizmalarda yağ asidi sentezi 16C'lu

palmitik asit ile son bulur. 18C'lu stearik asit sentezlenemez.

Halbuki stearik ve palmitik asidin fiziksel karakterleri birbirine çok benzer. Sentez sonunda oluşan palmitil-

ACP, palmitil ACP Deaçilaz enzimiyle koparılır ve palmitik asit serbest kalır.
Yağ asidi biyosentezinde kullanılan NADPH + H+ kaynağı pentoz fosfat yoludur.
Palmitik Asidin sentez ve oksidasyonunu karşılaştıracak olursak bazı farklılıklar ortaya çıkar.

*Yağ asidi sentezi hücre sitoplazmasında, oksidasyonu ise mitokondride olur.

*Yağ asidi sentezinde açil grubu taşıyıcısı ACP, oksidasyonda ise koenzim A'dır.
*Yağ asidi sentezinde her seferinde 2 karbon ünitesi malonil CoA ile zincire eklenirken,

oksidasyonda ise asetil CoA halinde kopmaktadır.

*3-Hidroksiaçil grubu biyosentezde D-, oksidasyonda ise L-konfigürasyondadır.

*Biyosentezde elektron donörü-akseptörü NADPH+H+, oksidasyonda FAD+ ve NAD+ dır.

*Biyosentez olayında CO2 kullanılır, oksidasyonda CO2 kullanılmaz.

Bu şekilde meydana gelen örneğin 16 karbon atomlu yağ asidi palmitik asit veya 18 karbon

atomlu stearik asit karaciğerde;

Dehidrojene edilerek doymamış yağ asidine dönüştürülür.

Triaçilgliserollerin ve fosfolipidlerin sentezinde kullanılır.

Yükseltgenir.

Yağ dokusuna sevkedilir.

Çift Bağ Taşıyan Yağ Asitlerinin Sentezi

Yağ asidi sentaz sisteminin normal ürünü olan palmitik asit uzun zincirli yağ asitlerinin

öncülüdür. Buna iki karbon daha ilave edilerek 18 karbonlu stearik asit/daha fazla karbon ilave

edilerek daha uzun zincirli yağ asitleri meydana gelir. Yağ asidi zincir uzatma sistemi

endoplazmik retikulum ve mitokondride bulunmaktadır.

Teşekürler…