ΦΥΣΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ #15-16 18/11/2020

Ι.Κ.ΑΓΓΕΛΗ

ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ

Η θέση του ανθρώπου στη συστηματική ταξινόμηση των ζώντων οργανισμών

Βασικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης μορφολογίας
Βασικά φυσιολογικά συστήματα στο ανθρώπινο σώμα

Η ποικιλομορφία στα χαρακτηριστικά και τα πρότυπα οργάνωσης του ανθρώπινου

σώματος αποτελούν τη βάση των εξελικτικών διεργασιών

Ο τρόπος λειτουργίας του σώματος, το σχήμα και η αλληλεπίδραση με το περιβάλλον

καθορίζουν την εξελικτική διαδικασία
ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ: ΦΥΣΙΚΗ / ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ
ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΦΑΙΝΟΤΥΠΟΥ [ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ, ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ,

ΔΟΜΗ, ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ]  ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΕΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΕΙΣ

Ταξινόμηση 4 διαφορετικών ζωικών οργανισμών

(Αρθρόποδα)
ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΕΣ «ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ» ΤΩΝ ΠΡΩΤΕΥΟΝΤΩΝ ΣΤΟ ΜΙΚΡΟΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΟΥΝ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ
ΥΠΟΛΟΙΠΟΥΣ ΖΩΙΚΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ
                                                                      
The hyoid bone helps to support the tongue and elevate
the larynx when you talk or swallow. It's the only bone of
the body that does not articulate with any other bone. The
hyoid is suspended above the larynx and is anchored by
ligaments to bones in the skull.

How the Hyoid Bone Changed History

By Heather Whipps February 04, 2008
Οι Νεάντερταλ πιθανότατα ήταν καλοί συνομιλητές: η μελέτη του υοειδούς οστού
δείχνει να επιβεβαιώνει τις υποψίες ότι μπορούσαν να μιλούν όπως εμείς. Η
παραδοσιακή άποψη θέλει τον προφορικό λόγο να εμφανίστηκε πριν από 50 με 100
χιλιάδες χρόνια, λίγες δεκάδες χιλιάδες χρόνια μετά την εμφάνιση του σύγχρονου
ανθρώπου Homo sapiens

Εντυπωσιακές ομοιότητες του υοειδούς οστού

Η εικόνα αυτή άρχισε να αλλάζει το 1989, όταν ανακαλύφθηκε στο Ισραήλ ένα
υοειδές οστό Νεάντερταλ ηλικίας 60.000 ετών, το οποίο παρουσίαζε
εντυπωσιακές ομοιότητες με το αντίστοιχο οστό του σύγχρονου ανθρώπου.

Το υοειδές οστό, ένας σχηματισμός σε σχήμα πέταλου που παίζει κρίσιμο ρόλο
στην ομιλία, βρίσκεται στο λαιμό κάτω από το πηγούνι και βοηθά στις κινήσεις της
γλώσσας και στην κατάποση. Υπάρχει και σε άλλα θηλαστικά, βρίσκεται όμως σε
διαφορετική θέση.

Στην εργασία τους οι D’Anastassio R. και συνεργάτες (2013), αναφέρουν ότι το

υοειδές οστό του Homo neanderthalensis όχι μόνο έμοιαζε με το υοειδές οστό
του Homo sapiens αλλά λειτουργούσε και με τον ίδιο τρόπο.

Τα αποτελέσματά τους προκύπτουν μετά από παρατήρηση του απολιθώματος σε

τρισδιάστατες αξονικές τομογραφίες και μελέτη των μηχανικών ιδιοτήτων
εκμαγείου του οστού.

Οι ερευνητές τονίζουν ότι τα ευρήματα ενισχύουν μεν τη θεωρία ότι οι

Νεάντερταλ μπορούσαν να μιλούν, δεν προσφέρουν όμως οριστικές αποδείξεις.
Micro-Biomechanics of the Kebara 2 Hyoid and Its Implications for Speech in Neanderthals
Ruggero D’Anastasio, Stephen Wroe ,Claudio Tuniz, Lucia Mancini, Deneb T. Cesana, Diego Dreossi,
Mayoorendra Ravichandiran, Marie Attard, William C. H. Parr, Anne Agur, Luigi Capasso
PLOS ONE (18-12-2013)

Abstract
The description of a Neanderthal hyoid from Kebara Cave
(Israel) in 1989 fuelled scientific debate on the evolution of
speech and complex language. Gross anatomy of the Kebara
2 hyoid differs little from that of modern humans. However,
whether Homo neanderthalensis could use speech or complex
language remains controversial. Similarity in overall shape
does not necessarily demonstrate that the Kebara 2 hyoid was
used in the same way as that of Homo sapiens. The
mechanical performance of whole bones is partly controlled by
internal trabecular geometries, regulated by bone-remodelling
in response to the forces applied. Here we show that the
Neanderthal and modern human hyoids also present very
similar internal architectures and micro-biomechanical
behaviours. Our study incorporates detailed analysis of
histology, meticulous reconstruction of musculature, and
computational biomechanical analysis with models
incorporating internal micro-geometry. Because internal
architecture reflects the loadings to which a bone is routinely
subjected, our findings are consistent with a capacity for
speech in the Neanderthals.
  πολυκύτταροι-κινούμενοι οργανισμοί που καταναλώνουν
άλλους για εξασφάλιση ενέργειας
 νευρική χορδή και σπονδυλική στήλη
ΥΠΟΦΥΛΟ ΣΠΟΝΔΥΛΟΖΩΑ (Vertebrata)
 φροντίδα απογόνων κ ύπαρξη τριχών

 ικανότητα λαβής με τα χέρια, κλειστές-οστέινες

οφθαλμικές κόγχες, μεγάλος εγκέφαλος

ΥΠΟΤΑΞΗ ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΑ / ΣΙΜΙΙΔΕΣ (Simiiformes)

(ΑΝΘΡΩΠΟΕΙΔΗ)  κυκλική κίνηση χεριών, επίπεδος διευρυμένος

θώρακας, χωρίς ουρά

 ανατομία για δίποδη βάδιση, δομή προσώπου και

μεγάλος εγκέφαλος
ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΣΧΕΣΕΩΝ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ

 Carolus Linnaeus ανέπτυξε μέθοδο

κατάταξης/ομαδοποίησης των
οργανισμών ~ μορφολογία

ΒΑΣΙΛΕΙΑ
ΦΥΛΑ
ΟΜΟΤΑΞΙΕΣ
ΤΑΞΕΙΣ
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ
ΓΕΝΗ
ΕΙΔΗ

ΔΙΩΝΥΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ [Γένος και είδος]

Canis
Canis lupus _ γκρίζος λύκος
Canis aureus _ τσακάλι
Canis familiaris _ σκύλος
Σε μια παραδοσιακή ταξινόμηση / κατάταξη ΟΜΩΣ απουσιάζει η διάσταση του χρόνου

Για την περιγραφή των εξελικτικών σχέσεων εφαρμόζονται φυλογενετικές αναλύσεις

Χρήση μορφολογικών και μοριακών δεδομένων σε σύγχρονες μορφές ή απολιθώματα

 Ύπαρξη τριχών στα θηλαστικά (σε όλα ή στα

περισσότερα είδη μιας ομάδας)

 Χαρακτηριστικά μοναδικά του είδους π.χ.

προτεταμένο πιγούνι σύγχρονων ανθρώπων

 Χαρακτηριστικά κοινά σε ορισμένα είδη που

εξελίχθηκαν μεταγενέστερα από τον κοινό
πρόγονο ΑΛΛΑ προγενέστερα από πρόσφατα
ειδογενετικά γεγονότα π.χ. μεγάλος εγκέφαλος
ανθρώπων και πιθήκων vs εγκέφαλο σε
γίββωνες + κερκοπίθηκους
 ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΙΔΩΝ

Ο συνυπολογισμός μοριακών δεδομένων  αξιοπιστία της κατάταξης (σύγκριση

αλληλουχιών DNA)

ανατομικές δομές σχετίζονται με πρότυπα συμπεριφοράς [π.χ. σχήμα οστών

ποδιού και βραχίονα ενδεικτικό για τον τρόπο βάδισης]

ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΔΟΜΗΣ κ‘ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΩΣ

ΣΗΜΕΙΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΦΑΙΝΟΤΥΠΟ ΚΑΙ ΤΗ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ
ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ
Η ιστορία ζωής των ειδών μπορεί να προσδιοριστεί ως οι εξελικτικές εκείνες
προσαρμογές που λαμβάνουν χώρα ώστε η ενέργεια και οι διαθέσιμες πρώτες ύλες
να επιμεριστούν/επενδυθούν προς εξυπηρέτηση της αύξησης, της διατήρησης, της
αναπαραγωγής, της ανατροφής των απογόνων και της αποφυγής του θανάτου. Τα
πρότυπα των ιστοριών ζωής των ειδών λοιπόν, διαμορφώνονται από τάσεις
εξισορρόπησης των αναγκών της αύξησης και της αναπαραγωγής, της ποσότητας
και της ποιότητας των απογόνων, με δεδομένο τον περιορισμό στο χρόνο και
τους διαθέσιμους πόρους των ζωντανών οργανισμών (Bogin 2009). Έτσι, κάθε
οργανισμός έχει να διαχειριστεί ορισμένους πόρους και χρονικά περιθώρια,
προτάσσοντας τη διασφάλιση θεμελιωδών βιολογικών διεργασιών όπως η
ΑΥΞΗΣΗ, η ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ και η ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ.
 ΕΠΙΘΗΛΙΑΚΟΣ ΙΣΤΟΣ κ’ ΣΥΝΔΕΤΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ

ΧΑΛΑΡΟΣ συνδετικός ιστός ανάμεσα στα

ΠΟΛΥΣΤΙΒΟ επιθήλιο στα εξωτερικά
όργανα κ’ κάτω από το δέρμα = μόνωση,
στρώματα του δέρματος κ’ ΑΠΛΟ επιθήλιο στήριξη, μεταφορά ουσιών στο δέρμα
που επιστρώνει αιμοφόρα αγγεία, αδένες ΠΥΚΝΟΣ συνδ. ιστός καλύπτει μύες,
όργανα, κ’ εσωτερικές στρώσεις δέρματος
και σπλαγχνικά όργανα λειτουργώντας ως
= συγκρατούν δομικά στοιχεία στη σωστή
διαπερατό μεμβρανώδες κάλυμμα θέση κ’ προσδίδουν ευελιξία
ΧΟΝΔΡΟΣ = ευελιξία στις αρθρώσεις
ΑΙΜΑ – κυκλοφορικό σύστημα
ΟΣΤΑ – προσφέρουν στήριξη σε μυς και
όργανα
 ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΣ ΣΚΕΛΕΤΟΣ
ΟΣΤΑ = σημαντικοί ανατομικοί σχηματισμοί που απολιθώνονται (όπως και τα δόντια) =
πηγή πληροφοριών για τη μορφολογία, τη φυσιολογία και την εξέλιξη
Σταθερό υπόβαθρο πρόσφυσης άλλων ιστών
ΠΑΡΕΧΟΥΝ ενδείξεις για τον τρόπο βάδισης, την ανάπτυξη των ειδών

ΚΡΑΝΙΟ
ΚΟΡΜΟΣ
ΑΝΩ κ’ ΚΑΤΩ ΑΚΡΑ

Σκελετός της κεφαλής  κρανίο κ’ κάτω γνάθος

 ΚΡΑΝΙΟ

Οι ραφές συγκλίνουν σταδιακά και τελικά

συνοστεώνονται πλήρως.

Στη βάση του κρανίου υπάρχει το ινιακό τρήμα μέσω

του οποίου διέρχεται ο νωτιαίος μυελός - η ανατομική
του θέση υποδηλώνει δίποδη ή τετράποδη βάδιση
Η ΟΔΟΝΤΟΦΥΪΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Οδοντικός τύπος ανθρώπου = 2:1:2:3 (τεταρτημόρια)

Μέγεθος γομφίων, μορφολογία+μέγεθος κυνοδόντων, βαθμός

αποτριβής κοπτήρων τρόπος διαβίωσης + αλλαγές στη
διατροφή
ΟΔΟΝΤΟΦΥΪΑ ΣΤΑ ΠΡΩΤΕΥΟΝΤΑ
ΣΠΟΝΔΥΛΙΚΗ ΣΤΗΛΗ

7 αυχενικοί σπόνδυλοι (λαιμός)

υοειδές οστό:υποστήριγμα μυών κ’
συνδέσμων , παραγωγή σύνθετων ήχων-
έναρθρη ομιλία του ανθρώπου

12 θωρακικοί σπόνδυλοι
Θωρακικός κλωβός : 7+ 3+ 2
Ωμική ζώνη: κλείδα+ωμοπλάτη
Πυελική ζώνη

5 οσφυϊκοί σπόνδυλοι

4-5 «νόθοι» ιεροί κ’ κοκκυγικοί σπόνδυλοι

 ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΠΟΝΔΥΛΙΚΗΣ ΣΤΗΛΗΣ
• Κατά τη διάρκεια της γαστριδίωσης σε ένα έμβρυο σπονδυλωτού, ορισμένα από τα κύτταρα που συνωστίζονται προς το εσωτερικό εξειδικεύονται
και προσκολλώνται μεταξύ τους, σχηματίζοντας μια κυλινδρική δομή που ονομάζεται νωτοχορδή. Πρόκειται για την πρόδρομη μορφή της
σπονδυλικής στήλης και καθορίζει τον κεντρικό άξονα του σώματος.

• Η σπονδυλική στήλη αποτελεί το θεμέλιο λίθο του σκελετού των σπονδυλωτών. Εκτείνεται από το κρανίο καθ’όλο το μήκος του σώματος.
Σταθεροποιείται από συνδέσμους και μυς που επιτρέπουν κινήσεις κάμψης. Αυτός ο κινητικός ρόλος είναι εμφανής στα ψάρια, τα τετράποδα που δε
φέρουν μέλη και τα θηλαστικά. Επιπλέον, η σπονδυλική στήλη προστατεύει το νωτιαίο μυελό και τα νεύρα του και στηρίζει το βάρος του σώματος.
• Τα ψάρια περιβάλλονται από νερό που προβάλλει αντίσταση στην πρόσθια κίνηση και συμβάλλει στην πλευστότητα του σώματος. Προκειμένου να
ξεπεράσουν αυτήν την αντίσταση, τα ψάρια ωθούν το νερό πλευρικά με ρυθμικές κυματοειδείς κινήσεις σε όλη την έκταση του κορμού και της
ουράς τους. Αυτές οι κινήσεις επιτελούνται από δέσμες μυών που προσφύονται στους σπονδύλους της σπονδυλικής στήλης. Οι αρθρώσεις μεταξύ
των σπονδύλων στα περισσότερα ψάρια προσφέρουν μόνο πλευρική ευελιξία στη σπονδυλική στήλη .

• Όταν τα σπονδυλωτά εποίκισαν την ξηρά έφεραν μαζί τους αυτόν τον άχαρο και μη αποτελεσματικό τύπο μετακίνησης που προσομοιάζει τον
αντίστοιχο των ψαριών. Σε αντίθεση με το νερό που περιβάλλει το σώμα ενός ζώου με ομοιόμορφο τρόπο, η ξηρά είναι κάτω από το ζώο, δεν είναι
ομοιογενής και θέτει εμπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν. Κατά συνέπεια, δυνάμεις επιλογής τροποποίησαν τις αρθρώσεις στη σπονδυλική στήλη
με τέτοιο τρόπο ώστε τελικά να επιτύχουν ευελιξία σε ραχιαίο και κοιλιακό επίπεδο. Αυτή η μορφή ευελιξίας ταιριάζει καλύτερα στη μετακίνηση

στην ξηρά και δημιουργεί μια δυνατή, τοξοειδή αψίδα που συγκρατεί και κατανέμει το βάρος του κορμού πάνω από το έδαφος,

ανάμεσα στα πρόσθια και τα οπίσθια άκρα. Παρόλο που αυτές οι αλλαγές στη σπονδυλική στήλη έγιναν με την πάροδο του χρόνου εις
βάρος της πλευρικής ευελιξίας, σχετίστηκαν με τοπικές εξειδικεύσεις της στήλης.
 ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ ΣΠΟΝΔΥΛΙΚΗΣ ΣΤΗΛΗΣ

σχήμα κατάλληλο ώστε να αντισταθμίζονται

δυνάμεις συμπίεσης και εφελκυσμού
(ισοδύναμες-αντίρροπες)
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΠΟΝΔΥΛΙΚΗΣ ΣΤΗΛΗΣ
Ως γνωστό, η εκτέλεση μιας κίνησης συνοδεύεται από την
ανάγκη διατήρησης της σταθερότητας στη στάση του σώματος
[Η ΣΤΑΣΗ ΣΥΝΟΔΕΥΕΙ ΤΗΝ ΚΙΝΗΣΗ ΣΑΝ ΣΚΙΑ, Sherrington
1931]. Ο έλεγχος της στάσης του σώματος είναι αυτόματος και
συγκεκριμένος για την εκάστοτε κίνηση και δεν απαιτεί εκούσια
ενεργοποίηση των μυών από το ΝΣ.
Η στάση αποτελεί νευρομηχανική απόκριση που συνδέεται
άμεσα με τη διατήρηση της ισορροπίας που επιτυγχάνεται
ΜΟΝΟ εφόσον μετά από κάθε αποσταθεροποίηση το
μυοσκελετικό σύστημα επανέρχεται σε θέση ισορροπίας.
 ΚΟΤΥΛΗ ΚΑΙ ΒΑΔΙΣΗ-ΚΙΝΗΣΗ

Άρθρωση του ισχίου χρησιμεύει στη γεφύρωση μεταξύ της λεκάνης και του
κάτω άκρου. Σχηματίζεται μεταξύ της κεφαλής του μηριαίου οστού και της
κοτύλης. Η κεφαλή έχει σχήμα ημισφαιρικό, η κοτύλη κοίλο ενώ η επιφάνεια
των οστών καλύπτεται από αρθρικό χόνδρο. 

Η άρθρωση του ισχίου δημιουργείται από τη σύνδεση του μηριαίου οστού και της κοτύλης.
 ΑΝΩ κ’ ΚΑΤΩ ΑΚΡΑ

8
οστά στο άκρο χέρι 5
(είδος συλληπτικών κινήσεων) 14
σησαμοειδή

7
οστά στο άκρο πόδι
5
(τρόπος βάδισης) 14
ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΑΝΩ ΑΚΡΟΥ ΣΤΑ ΤΕΤΡΑΠΟΔΑ
 ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΚΑΤΩ

ΑΚΡΟΥ ΣΤΑ ΤΕΤΡΑΠΟΔΑ

πελματοβάμονες

δακτυλοβάμονες

ονυχοβάμονες
ελάφι γάτα άνθρωπος
ΚΑΤΩ ΑΚΡΑ ΠΡΩΤΕΥΟΝΤΩΝ
Τις ανακριτικές αρχές απασχολεί συχνά η ταυτοποίηση σκελετικού υλικού – συμβολή της
μελέτης των οστών στην εξιχνίαση εγκλημάτων
ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ – ανθρωπολογική εξέταση σκελετικού υλικού δικαστικού
ενδιαφέροντος και ανήκει στις ιατροδικαστικές επιστήμες [ ιατροδικαστική, οδοντοϊατροδικαστική,
γενετική ιατροδικαστική, βλητική κ.α.] αρχές 19ου αιώνα …… Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος …. 1972
Ίδρυση Τομέα Βιολογικής Ανθρωπολογίας αμ.ακ.ιατρ.επ.

2008 Μονάδα Δικαστικής Ανθρωπολογίας

Εργαστήριο Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας της Ιατρικής Σχολής, ΕΚΠΑ (ε ξυπηρετεί
εκπαιδευτικές, ερευνητικές, διαγνωστικές ανάγκες και συμβάλλει στη διαλεύκανση δικαστικών υποθέσεων )
ΕΠΙΤΟΠΙΑ ΕΡΕΥΝΑ – πολυσύνθετη εργασία που απαιτεί μεθοδικότητα, ειδικές γνώσεις,
αυτοψία χώρου από διωκτικές αρχές, εφαρμογή μεθόδων ~ ανασκαφή αρχαιολογικών θέσεων

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ των οστών – μετά την προσεκτική περισυλλογή τους –

απογύμνωση από μαλακά μόρια, ανάταξη-ταξινόμηση σε ανατομική διάταξη

~ ακεραιότητα και την κατάσταση διατήρησης των οστών

τίθενται ερωτήματα:
ΜΑΖΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ (φυσικά φαινόμενα ή ατυχήματα) –ταυτοποίηση των θυμάτων

ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΕΓΚΛΗΜΑΤΩΝ ΠΟΛΕΜΟΥ – ΟΗΕ -αποστολές για την εκταφή και

στοιχειοθέτηση εγκλημάτων πολέμου

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΗΛΙΚΙΑΣ ΖΩΝΤΩΝ – ανήλικοι έχουν ευνοϊκή ποινική μεταχείριση ΒΑΣΕΙ

πρωτοκόλλου που περιλαμβάνει οδοντιατρική εξέταση και ακτινογραφικό έλεγχο του
στερνικού άκρου των δύο κλειδών και των οστών του άκρου χεριού

ΜΕΛΕΤΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΟΣΤΩΝ – σε οστά από ανασκαφές γίνεται διερεύνηση

των συνθηκών θανάτου
 ΟΛΑ ΤΑ ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ ΔΙΑΘΕΤΟΥΝ ΚΟΙΝΕΣ ΣΚΕΛΕΤΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ

ομοιομορφία
 ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΗ (δομή, λειτουργία, οικολογία)

ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ: η εκάστοτε δομή συγκεκριμένης ανατομικής μονάδας

εξυπηρετεί εξειδικευμένη λειτουργία σε συγκεκριμένο οικολογικό μικροπεριβάλλον. Με
την πάροδο του χρόνου τυχόν εξελικτικές αλλαγές/διαφοροποιήσεις οφείλονται στην
ανάγκη προσαρμογής αυτών των τριών παραμέτρων στα νέα δεδομένα
ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΥΩΝ ΜΕ ΤΑ ΟΣΤΑ  ΚΙΝΗΣΗ

Συστολή μυών  μεταβολή μήκους 

κάμψη ή έκταση του μυός

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ κ’ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΝΤΑΙ
Για την εύρυθμη λειτουργία ενός
οργανισμού απαιτούνται: θρεπτικά
στοιχεία, οξυγόνο, αποτελεσματική
άμυνα, απομάκρυνση αποβλήτων
 Συνέλεξαν δείγματα αρτηριών από πέντε μούμιες που χρονολογούνται από το 2000 π.Χ. έως
το 1000 μ.Χ.. Τα απομεινάρια φαίνεται να προέρχονται από τρεις άντρες και δύο γυναίκες
ηλικίας από 18 έως 60 ετών. Οι επιστήμονες εξέτασαν μικροσκοπικά τμήματα αρτηριών που
είχαν μόνο μερικά εκατοστά μήκος.
Η ανάλυσή τους αποκάλυψε βλάβες από τη συσσώρευση χοληστερόλης στις αρτηρίες οι
οποίες προαναγγέλουν τη δημιουργία πλακών που «φράσσουν» τις αρτηρίες και οδηγούν
σε καρδιακή προσβολή.
Οι ενδείξεις αυτές είναι οι πρώτες που παρατηρούν βλάβες πρώιμου σταδίου σε μούμιες.
Προηγούμενες έρευνες είχαν ήδη εντοπίσει πλάκες στις αρτηρίες από μούμιες τόσο από τη
Γροιλανδία (500 χρόνια πριν) όσο και από την Αίγυπτο (πάνω από 3.000 χρόνια πριν), αυτές
όμως ήταν βλάβες που όταν παρατηρούνταν ήταν ήδη σε αρκετά προχωρημένο στάδιο.
Η αξονική τομογραφία του μουμιοποιημένου κυνηγού της Εποχής των Παγετώνων, Ότζι,
αποκάλυψε ότι αυτός ήταν υποψήφιο θύμα καρδιακής προσβολής, καθώς είχε τρία τμήματα
σκληρών πλακών (που συνήθως δημιουργούνται από χοληστερόλη και ασβέστιο) κοντά στην
καρδιά του. 
ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ κ’ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ συντονίζουν και ρυθμίζουν ενέργειες
και αποκρίσεις του σώματος και «χαρτογραφούν » το περιβάλλον μας

νευρικά και νευρογλοιακά κύτταρα που δρουν συντονισμένα ώστε να συλλέγουν

πληροφορίες και να ρυθμίζουν τις αποκρίσεις του οργανισμού
 ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ
Τα τμήματα του εγκεφάλου υποδιαιρούνται περαιτέρω σε περιοχές με εξειδικευμένες
λειτουργίες, που συνεργάζονται με στόχο τον έλεγχο των βασικών λειτουργιών (ακούσιων
και εκούσιων). Ο εγκέφαλος αποτελεί κεντρικό σταθμό συντονισμού: βασικών
αντανακλαστικών λειτουργιών, επεξεργασίας των αισθητικών πληροφοριών και λήψης
αποφάσεων.

Ο νωτιαίος μυελός αποτελεί το κυριότερο

κύκλωμα διασύνδεσης του εγκεφάλου με τα
νευρικά κύτταρα του υπόλοιπου σώματος

Το μεγαλύτερο μέγεθος και η

πολυπλοκότητα του ανθρώπινου εγκέφαλου
μας διαχωρίζει από άλλους οργανισμούς
στον πλανήτη
ΕΞΕΛΙΞΗ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΩΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΣΤΑ ΣΠΟΝΔΥΛΩΤΑ
ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ
 ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ
Το ενδοκρινές σύστημα συμβάλλει στη μεταγωγή πληροφοριών μέσω ορμονών
σε όλο το σώμα, ρυθμίζοντας τη λειτουργία του. Οι ορμόνες εκκρίνονται από
τους αδένες και μέσω της κυκλοφορίας προσεγγίζουν τους ιστούς- και τα
όργανα-στόχους τους.

ΣΤΕΡΟΕΙΔΕΙΣ ή ΠΕΠΤΙΔΙΚΕΣ

Στεροειδείς: από χοληστερόλη και συντίθενται σε όρχεις, ωοθήκες κ’

επινεφρίδια (κορτιζόλη, προγεστερόνη, τεστοστερόνη)

Πεπτιδικές: προέρχονται από αμινοξέα π.χ. ινσουλίνη, επινεφρίνη,

Θυλακιοτρόπος ορμόνη

ΕΙΤΕ εισέρχονται στα κύτταρα τροποποιώντας εσωτερικές διεργασίες, ΕΙΤΕ

προσδένονται στην επιφάνεια των κυττάρων, επάγοντας σηματοδοτικές αλλαγές

ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΕΝΗ ΔΡΑΣΗ των διαφόρων συστημάτων : τεστοστερόνη

αυξάνεται σε ακραίες καταστάσεις (αποτελεσματική απόκριση μυών και
αναπνευστικού συστήματος) αύξηση κορτιζόλης  μειώνει τα επίπεδα της
τεστοστερόνης
 ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

δόντια + σιελογόνοι αδένες-

προκαταρκτική επεξεργασία τροφής

διάσπαση τροφής από τα

εκκρινόμενα γαστρικά υγρά –
εφικτή η πέψη

περαιτέρω αποδόμηση του χυλού

κ’ μεταφορά θρεπτικών
συστατικών στο υπόλοιπο σώμα
Παχύ έντερο : συμπύκνωση και
αποθήκευση της τροφής
(βακτήρια)
αποβολή συμπαγών αποβλήτων
(κοπράνων)

Μέσω της κατανάλωσης τροφήςεξασφαλίζουμε την απαιτούμενη ενέργεια

ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ επιτρέπει κατανάλωση, επεξεργασία, πέψη φυτικών κ’
ζωικών τροφών κ’ τα συστατικά τους μετατρέπονται σε ενέργεια
 J. Weiner (1992)

ΠΡΟΣΛΗΨΗ (ΣΕΙΡΙΑΚΑ)

ΑΠΩΛΕΙΕΣ (ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ)

ΒΑΣΙΚΟΣ ΜΕΤΑΒΟΛ. ΡΥΘΜΟΣ

ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Άνθρωποι – σεξουαλικά αναπαραγόμενοι οργανισμοί με όργανα

σχεδιασμένα για την παραγωγή γαμετών, την επαφή και
αλληλεπίδρασή τους  γονιμοποίηση. Θηλαστικά - εσωτερική
γονιμοποίηση - έμβρυο αναπτύσσεται και κυοφορείται από το
θηλυκό άτομο. Πλακουντοφόρα θηλαστικά – συνδετικός κρίκος των
κυκλοφορικών συστημάτων μητέρας-εμβρύου (θρεπτικά στοιχεία,
ενδοκρινές όργανο, φίλτρο)
Αναπαραγωγικές οδοί αρχίζουν να αναπτύσσονται μόλις 6
εβδομάδες μετά τη γονιμοποίηση  δομικές ομοιότητες αλλά
διαφορετικές λειτουργίες
Ωοθήκες – αποθήκευση ωαρίων, σύνθεση προγεστερόνης και
οιστραδιόλης (εμμηνορρυσιακός κύκλος)
Μαστικοί αδένες-θρεπτικό συμπλήρωμα στο νεογέννητο με το
μητρικό γάλα (θηλαστικά >6 ΕΝΩ στα πρωτεύοντα = 2 με
περισσότερο λιπώδη ιστό)

Η ανάπτυξη και η λειτουργία του ανδρικού αναπαραγωγικού

συστήματος ελέγχονται από ορμόνες που καθορίζουν τη λειτουργία
και του θηλυκού π.χ. θυλακιοτρόπος (FSH) και η ωχρινοτρόπος
ορμόνη (LH)
Υπήρχαν δύο είδη ρεοβατράχων: ο Rheobatrachus vitellinus και ο Rheobatrachus
silus . Αυτοί οι βάτραχοι είχαν ένα μοναδικό τρόπο αναπαραγωγής: Το θηλυκό
κατάπινε τα γονιμοποιημένα αυγά, μετέτρεπε το στομάχι του σε μήτρα για περίπου έξι
εβδομάδες και γεννούσε τους απογόνους από το στόμα. Η υλοτομία ήταν μάλλον ο
λόγος της εξαφάνισής του από το 2002.
Προκειμένου η μητέρα να μη χωνέψει τα αβγά της, έπρεπε όχι μόνο να πάψει να
τρώει αλλά και να πάψει να παράγει γαστρικό οξύ. Προφανώς, κάποιες χημικές ουσίες
που εκκρίνονταν από τα αβγά και από τους νεοσσούς εμπόδιζαν την παραγωγή οξέος.
Η μητέρα επώαζε 20 με 25 αβγά. Τα βατραχάκια διέστελλαν το στομάχι της μητέρας
τους τόσο πολύ ώστε συμπιέζονταν εντελώς οι πνεύμονές της, αναγκάζοντάς την να
αναπνέει από τους πόρους του δέρματος.
Ο τοκετός πάνω σε δέντρα δεν είναι ρουτίνα αλλά αυτό ακριβώς χρειάστηκε να κάνει η Σοφία Πέδρο λόγω
των σφοδρών πλημμυρών που έπληξαν τη Μοζαμβίκη το 2000. Επιβίωσε 4 μέρες ανεβασμένη σε δέντρο
πριν τη διάσωσή της από ελικόπτερο μαζί με το νεογέννητο παιδί της. Για εκατομμύρια χρόνια τα
πρωτεύοντα κατέφευγαν στις κορυφές δέντρων ή θάμνων για να γεννήσουν. Οι άνθρωποι είναι το
μοναδικό είδος πρωτευόντων που αναζητούν βοήθεια κατά τη διάρκεια του τοκετού (δυσκολίες-κίνδυνοι).

Πολλές γυναίκες γνωρίζουν εκ πείρας πόσο δύσκολη είναι η διαδικασία ενός τοκετού-είναι το τίμημα για
το μεγαλύτερο εγκέφαλό μας και την ευφυΐα μας (μεγάλο κεφάλι σε σχέση με το μέγεθος του σώματος).
Συγκεκριμένα, η όρθια στάση περιόρισε σε πολύ σημαντικό βαθμό το εύρος της διόδου μέσω της οποίας
γεννιούνται οι απόγονοί μας, που επίσης καλούνται να κάνουν διάφορες περιστροφικές κινήσεις και
ελιγμούς πριν την έξοδό τους από το σώμα της μητέρας τους. Αυτό οφείλεται στη «διαδρομή» που πρέπει
να διανύσει ένα έμβρυο κατά την κάθοδό του, η οποία έχει σημεία με διαφορετική διατομή, όπου
αναγκάζεται να αλλάξει προσανατολισμό [ΠΥΕΛΟΣ-ΜΗΤΡΑ : 10-13cm – ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΡΑΝΙΟΥ ΚΑΙ
ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΩΜΩΝ εμβρύου: 10 και 12cm, αντίστοιχα].

Σε σύγκριση με τον άνθρωπο, τόσο ο τοκετός των πιθήκων όσο και των χιμπατζήδων είναι ευκολότερος
γιατί οι χιμπατζήδες έχουν πιο ευρύχωρη λεκάνη, ενώ οι πίθηκοι έχουν το πλεονέκτημα ότι η διαδρομή
που διασχίζουν έχει σταθερή διατομή και επιπλέον γεννιούνται με κεφαλική προβολή «βλέποντας» στην
ίδια κατεύθυνση με τη μητέρα τους. Με αυτόν τον τρόπο, η μητέρα τεντώνεται, πιάνει το νεογέννητο,
υποβοηθά την εξώθησή του και στη συνέχεια το καθοδηγεί για να τραφεί προς τις θηλές της. Παράλληλα,
διευκολύνει την αναπνοή του απομακρύνοντας τυχόν εκκρίσεις από τη μύτη και το στόμα του. Οι
νεογέννητοι πίθηκοι είναι αρκετά δυνατοί ώστε μόλις απελευθερωθούν τα χέρια τους να πιάνονται από το
σώμα της μητέρας τους και να ωθούν το σώμα τους προς τα έξω. ΑΝΤΙΘΕΤΑ στους ανθρώπους, οι
εξελικτικές προσαρμογές στη λεκάνη τους που υποστηρίζουν τη βάδιση σε όρθια στάση, απαιτούν τα
έμβρυα να ακουμπούν με το πίσω μέρος του κρανίου τους στα ηβικά οστά, και να έχουν το πρόσωπό τους
στην αντίθετη κατεύθυνση σε σχέση με τη μητέρα τους.
 ηβικά οστά

μέτωπο

κόκκυγας

Ο μηχανισμός του φυσιολογικού τοκετού του ανθρώπου αποτελεί το αποτέλεσμα μιας μακράς εξελικτικής πορείας των πρωτευόντων
θηλαστικών, και έχει προσαρμοστεί στην κατασκευή του σκελετού που προορίζεται για όρθια στάση. Δεν έχει αλλάξει ουσιαστικά τίποτε
στον τρόπο με τον οποίο γεννιούνται οι άνθρωποι εδώ και χιλιάδες χρόνια, γεγονός που υποδηλώνει την αποτελεσματικότητα του εν
λόγω μηχανισμού. Οι μεταβολές που λαμβάνουν χώρα στον πυελογεννητικό σωλήνα και αποσκοπούν στην έξοδο του νεογνού,
επιτελούνται σταδιακά και σε βάθος χρόνου (όχι μόνο στην ώρα του τοκετού). Η κάθε λεπτομέρεια των διαδοχικών κινήσεων του
νεογνού μέσα στο γεννητικό σωλήνα αποσκοπεί στη διατήρηση της λειτουργικότητας και της υγείας τόσο της μητέρας όσο και του
νεογνού.  
Τελειόμηνο νεογνό χωρίς κάμψη κεφαλής . Κεφαλική προβολή
(κατεβαίνει με το κεφάλι) . Η διάμετρος της κεφαλής με την οποία
προβάλλει το νεογνό είναι η μετωποϊνιακή η οποία είναι 12 εκατοστά.

Τελειόμηνο νεογνό με κάμψη κεφαλής . Κεφαλική προβολή (κατεβαίνει

με το κεφάλι) . Η διάμετρος της κεφαλής με την οποία προβάλλει το
νεογνό είναι η ιπινιοβρεγματική η οποία είναι 9,5 εκατοστά.
Στις κοινωνίες των ανθρώπων λοιπόν, ακόμη και σε φυλές π.χ. της αφρικανικής ερήμου Καλαχάρι, όπου
επικρατεί ως ιδεώδες ο μοναχικός τοκετός, η γυναίκα δε γεννά χωρίς βοήθεια παρά μόνο εφόσον είναι
πολύτοκος. Μελετώντας την εξέλιξη του ανθρώπου, διαπιστώθηκε ότι «μαίες» βοηθούσαν στον τοκετό εδώ
και 3 εκατ. χρόνια τουλάχιστον [δίποδη βάδιση περιόρισε το μέγεθος αλλά και το σχήμα της πυέλου και
αντίστοιχα της μήτρας]. Δε διασώζεται βέβαια αυτό το πρότυπο συμπεριφοράς αλλά έχουμε πολλά
ευρήματα-απολιθώματα πυελικών οστών που καταδεικνύουν την απόλυτη συσχέτιση του κρανίου των
εμβρύων με την πύελο της μητέρας τους (διατηρημένα κρανία νεογνών βρέθηκαν 100.000πX με την ταφή
των νεκρών). Η ίδια η φυσική επιλογή φαίνεται να ευνόησε τη συμπεριφορά αναζήτησης βοήθειας από τις
εγκύους γυναίκες κατά τη διαδικασία του τοκετού προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι δυσκολίες που
προέρχονται από: τη δομή των οστών της λεκάνης που εξυπηρετεί την όρθια βάδιση, το μεγάλο εγκέφαλο
των νεογνών και τις περιστροφικές κινήσεις κατά την εξώθηση.

Στο σύγχρονο άνθρωπο, η δίποδη βάδιση και ο μεγαλύτερος εγκέφαλος επηρεάζουν τον τρόπο τοκετού σε
μεγάλο βαθμό αλλά η σημαντικότερη αλλαγή που επέφερε θεμελιώδη διαφοροποίηση σε σχέση με τον τρόπο
γέννησης των υπολοίπων πρωτευόντων ήταν η δίποδη βάδιση που πρωτοεμφανίστηκε με τον
Αυστραλοπίθηκο. Οι Αυστραλοπίθηκοι παρά την όρθια στάση τους είχαν ύψος που δεν ξεπερνούσε το 1,30μ
περίπου και εγκέφαλο αντίστοιχο του σύγχρονου χιμπατζή. Χαρακτηριστικό απολίθωμα αυτής της περιόδου
είναι αυτό της Lucy που βρέθηκε στην Αιθιοπία (3 εκατ. χρόνια περίπου). Ουσιαστική διαφορά στο μέγεθος
του εγκεφάλου διαπιστώθηκε στο γένος Homo, με βάση απολίθωμα αγοριού στην Κένυα (Turkana boy),
καθώς οι επιστήμονες υπολογίζουν ότι το μέγεθος του εγκεφάλου των ενήλικων συγγενών του ήταν
διπλάσιο από των αυστραλοπιθήκων αλλά στα 2/3 περίπου των σύγχρονων ανθρώπων.

Παράλληλα, ομάδες επιστημόνων υποστηρίζουν ότι η ανατομία της λεκάνης μπορεί να παρεμπόδισε την
αύξηση του ανθρώπινου εγκεφάλου μέχρι το εξελικτικό/χρονικό σημείο όπου η δίοδος της γέννησης
διαμορφώθηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να επιτρέπει τη διέλευση νεογνών με μεγαλύτερο κρανίο. Φαίνεται
λοιπόν ότι μεγαλύτεροι εγκέφαλοι και ευρύχωρες πύελοι αλληλοσυνδέονται από εξελικτική σκοπιά. Άτομα με
τα χαρακτηριστικά αυτά, είχαν αυξημένες πιθανότητες να δώσουν υγιείς απογόνους, οι οποίοι και τα
διαιώνιζαν. Με αυτές τις αλλαγές στα οστά της πυέλου και την υποβοηθούμενη διαδικασία του τοκετού ίσως
διευκολύνθηκε και έγινε τελικά εφικτή η δραματική αύξηση στο μέγεθος του ανθρώπινου εγκεφάλου (2
εκατ.-100.000 χρόνια πριν).
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Blackwell

•Dirkmaat D. A companion to forensic anthropology. Blackwell publishing.Malden, 2012.