Atomik Absorpsiyon

Spektrofotometresi
Atomik spektrum, sadece elektronların bir enerji düzeyinden diğerine
geçişlerini içerir.

En düşük enerji düzeyi olan temel halde bulunan bir atomun, ışık
absorplayarak yüksek enerjili uyarılmış düzeylere geçişi, ilgilenilen atomun
absorpsiyon spektrumunu oluşturur.

07.05.21 1
07.05.21 2
 Atomik Spektroskopi
Metallerin kalitatif ve kantitatif analizinde kullanılır. ppm , ppb mertebesinde eser element
analizi yapılabilir. Her elementin elektron dizilişi farklı olduğu için elementler farklı
dalga boylarında absorpsiyon ve emisyon yaparlar. Çalışılan dalgaboyunda göre
elementlerin kalitatif analizi yapılabilir. Çalışılan dalga boyunda absorpsiyon veya emisyon
şiddeti ise madde konsantrasyonu ile orantılıdır. (UV-GB bölgesi ışını kullanılır ve değerlik
elektronları ile ilgilidir )

Atomik Absorpsiyon Atomik Emisyon Atomik Floresans

Spektroskopisi Spektroskopi Spektroskopisi
Gaz halde ki metal Gaz halde metal atomlarının Gaz haldeki element
atomlarının ışın ısı enerjisi ile uyarıldıktan atomlarının ışın
absorpsiyonuna dayanır. sonra temel seviyeye enerjisini
dönerken ışın yayması absorpladıktan sonra
olayına dayanır. temel hale dönerken
ışıma yapması olayına
dayanır.

07.05.21 3
Özet
 AAS eser miktardaki metallerin (ppm ve ppb
düzeyde) kantitatif analiz için kullanılmaktadır.
Öncelikle analizi yapılacak örneğin
çözeltisi hazırlanır. Hangi metalin analizi
yapılacak ise cihaza o metalin oyuk katot
lambası takılır. Standartlar hazırlanarak
metalin absorbans yaptığı dalgaboyunda
okuma yapılarak standart eğrisi hazırlanır.

07.05.21 4
07.05.21 5
Çalışma İlkesi:
 Atomik absorpsiyon spektroskopisinde metallerin çoğu
ile az sayıda ametal analiz edilir. Atomik
absorpsiyon spektroskopisinde numune
elementel hale dönüştürüldükten sonra
buharlaştırılır ve kaynaktan gelen ışın
demetine maruz bırakılır, ışın
kaynağından gelen ışınları absorplar.

07.05.21 6
Çalışma İlkesi:
 Gaz haline getirilmiş atomların elektromanyetik ışımayı
absorblaması sonucunda sadece elektronik enerji
düzeyleri arasında bir geçiş söz konusudur. Bu neden
ile atomların absorpsiyon ve de emisyon
spektrumları dar hatlardan oluşmuştur. AAS her
elementin bir çok absorbiyon hattı vardır. Bunların
içinden rezonans hat olarak isimlendirilen ve ışımanın
dalga boyunun, temel enerji düzeyine geçerken
yaydığı ışımanın dalga boyuna eşit olduğu hat seçilir.

07.05.21 7
Çalışma İlkesi:
 Sulu numune bir alev içine yükseltgen gaz karışımı ile
püskürtülür. Bu şekilde 70 kadar element (metal/yarı
metal) analiz edilir. Ametallerin absorpsiyon hattı
vakum UV bölgeye düştüğünden bu elementler bu
metotla analiz edilemez. Metodun hassasiyeti
yüksektir. Eser miktarda madde analizi yapılabilir.

07.05.21 8
Çalışma İlkesi:
 Işığı absorplayan atomlarda temel seviyedeki
elektronlar, kararsız uyarılmış enerji düzeylerine
geçerler ve absorpsiyon miktarı, temel düzeydeki atom
sayısına bağlıdır.

07.05.21 9
Cihazın Bölümleri(bileşenleri):
 Atomik absorpsiyon spektrofotometresinin bileşenleri,
analiz edilecek elementin absorplayacağı ışığı yayan
ışık kaynağı, örnek çözeltisinin atomik buhar haline
getirildiği atomlaştırıcı, çalışılan dalga boyunu diğer
dalga boylarından ayrıştırılmasına yarayan
monokromatör ve ışık şiddetinin ölçüldüğü
dedektördür.

07.05.21 10
07.05.21 11
07.05.21 12
Alevli Atomik Absorpsiyon spektrofotometresi

07.05.21 13
Alevli Atomik Absorpsiyon spektrofotometresi

07.05.21 14
AAS’de Işık Kaynakları
AAS de ışık kaynaklarının görevi numunedeki atomların
absorplayacağı dalgaboyundaki ışınları yaymaktır. Dar çizgiler hem
absorpsiyonda hem de emisyonda tercih edilir. Çünkü dar çizgiler
spektrumların örtüşmesinden kaynaklanan girişimi azaltır.
Elementler çok dar dalga boyu aralığında (~0,002 nm) absorpsiyon
yaparlar. Bu nedenle absorpsiyon hattından daha dar emisyon hattı
veren bir kaynak kullanılmalıdır. Hidrojen ve tungsten lambası gibi
sürekli ışın kaynağı kullanılmasıyla ölçülen absorbans çok küçük
olur. Çünkü sürekli ışık kaynakları belli bir aralıkta her dalga
boyunda ışın yayarlar. Ve bu ışınların çok azı dar absorpsiyon hatlı
atom tarafından absorplanabilir.
Oyuk Katot lambası
Elektrotsuz boşalım lambası

07.05.21 15
Oyuk Katot Lambaları
Işın kaynakları
En yaygın kullanılan ışın kaynakları oyuk katot lambalarıdır. Katot, spektrumu istenen
metalden yapılmıştır.
Çeşitli oyuk katot lambaları piyasada satılmaktadır. Bazılarının katodu birkaç metalin
karışımını içerir ki bu tür lambalarla tek bir element yerine birkaç elementin tayini
yapılabilir.

07.05.21 16
Elektrotsuz boşalım lambası
 AAS’de kullanılan diğer bir ışık kaynağı ise elektrotsuz boşalım
lambalarıdır. Bu lamba ise uçucu ve absorpsiyonu 200 nm’den
küçük olan elementler için kullanılmaktadır.
Sürekli ışık kaynağı olarak bilinen hidrojen, döteryum ve yüksek
basınçlı kseneon lambaları geniş bir spektrumda ışıma
yapmaktadırlar. Atomlar ise çok dar bir hatta absorpsiyon
yaptıkları için kullanılan ışık kaynaklarının da dar bir hatta
emisyon yapmaları gerekmektedir. Bu nedenle sürekli ışık
kaynaklarının kullanılması doğru sonuç vermemektedir.

07.05.21 17
Sürekli Radyasyon Kaynağı Ksenon Lamba

07.05.21 18
Numune Verme

Numune sisleştiriciler

07.05.21 19
Hidrür oluşturma
 Bazı elementler numune ortamına uçucu hidrürleri haline dönüştürülerek
atomlaştırma ortamına alınıp tayin edilir.
 As, Sb, Sn, Se, Bi ve Pb gibi elementlerin hidrürlerini oluşturarak analiz
etmek gözlenebilme sınırını 10 kattan daha çok azaltır. (en az 10 defa daha
düşük konsantrasyonlarda elementler tayin edilir).
 Bu element çözeltilerine asidik ortamda %1 lik NaBH4 (sodyum bor hidrür) ilavesiyle
uçucu hidrürlerine dönüştürülür. Ve bu şekilde Atomlaştırıcıya gönderilir.
 3BH4- +3H+ + 4H3AsO3  3H3BO3+ 4AsH3+3 H2O
 Bu elementlerin bazılarının çok zehirli olmaları nedeniyle çok küçük konst
tahin edilmeleri çok önemlidir. Çünkü böyle elementler besin maddeleri içinde
bulunmaları istenmez.

07.05.21 20
Soğuk buhar
 Cıva oda sıcaklığında bile buharlaşabilen tek metal olduğundan atomlaşması
için atomlaştırıcıya dışarıdan ısı enerjisi verilmesi gerekmez. Bu nedenle
özellikle cıva analizi için soğuk buhar yöntemi olarak bilinen bir atomlaştırma
yöntemi geliştirilmiştir. Cıva analizi yapılacak çözeltiye (Hg2+ içeren) Sn+2
eklenerek cıva iyonları metalik hale indirgenir. Civa gaz akımıyla
absorpsiyon hücresine gönderilir.

Hg2+ + Sn2+ → Hg0 + Sn4+

07.05.21 21
Numune Atomlaştırma
 Absorpsiyon hücresi olarak da
adlandırılan atomlaştırıcının görevi,
örnekteki iyonlardan ve moleküllerden
analit elementinin temel haldeki atom
buharını oluşturmaktır. Bu amaçla
alevle atomlaştırma veya elektrotermal
atomlaştırma yöntemleri kullanılır.

07.05.21 22
Alev atomlaştırma

Alev atomlaştırmalı bir AAS cihazı

Aerosol; bir gaz içerisinde

dağılmış küçük boyutlu sıvı
veya katı parçacıkların
oluşturduğu
süspansiyondur.
Atomlaştırma
Sisleştirme; ince sırasında oluşan
damlacıklar içeren bir sprey süreçler
oluşturmadır.

07.05.21 23
 Yanıcı Gaz - Yakıcı Gaz - Sıcaklık ˚C
 Doğal gaz – Hava – 1800
 Propan – Hava – 1900
 Hidrojen – Hava – 2000
 Asetilen – Hava – 2300
 Asetilen – Nitrozoksit (N2O) – 2800 (uyarılmaları daha yüksek sıcaklık isteyen metaller için)

 Asetilen – Oksijen – 3100

 Yanma hızı gaz karışımının alev ortamına geliş

hızıyla aynı olması gerekir. Aksi halde iyi sonuç
alınmaz.
07.05.21 24
Alevin Yapısı

07.05.21 25
Alevle Atomlaştırma

07.05.21 26
Elektrotermal Atomlaştırıcı

 Diğer bir atomlaştırıcı olan elektrotermal atomlaştırıcı grafit

fırındır.
 Fırın elektriksel dirençle 3000˚C’ ye kadar istenirse kademeli
olarak ısıtılabilmektedir.
 Alevli sistemlere göre daha pahalı fakat daha avantajlıdır.
 Özellikle ağır metal elementlerinin analizinde ppb düzeyine
kadar inebildikleri için daha fazla tercih edilmektedir.

07.05.21 27
 Elektrotermal atomlaştırıcı

Elektrotermal atomlaştırıcı olarak

yandaki grafit fırın adı verilen 2-3
cm uzunluğunda 1 cm iç çapındaki
tüp kullanılır. Bu tüpün her iki
yanına bağlanmış elektrik akımı ile
ısıtma yapılır.
Burada numune çözeltisi(50L)
20- 45 s 110 °C de kurutma
yapılarak suyu uzaklaştırılır.
350-1200 °C, 20-45 s de ısıtılarak
organik maddeler uzaklaştırılır.
2000-3000 °C, 3-10 s de ısıtılarak
atomlaştırılır.
Elektrotermal atomlaştırıcılar
düşük miktardaki numunelerde
bile yüksek gözlenebilme
sınırlarına sahiptir. Bu yüzden
Alevli Atomlaştırıcılara göre tercih
edilir.

07.05.21 28
ATOMİK ABSORPSİYON ANALİTİK YÖNTEMLERİ
 Numune hazırlama
Alev spektroskopik yöntemlerde, numune çoğu zaman sulu çözeltisi halinde uyarma kaynağına verilmelidir.
Bu nedenle çoğu zaman numunelerin parçalanması ve çözünürleştirilmesi için yoğun ön işlemler gerekir.
Sıcak mineral asitlerle muamele
Kapalı sitemlerde yakma
Yüksek sıcaklıklarda eritiş

Otomatik numune
07.05.21 verme sistemi Mikrodalgayla numune hazırlama cihazı 29
Numune hazırlama (devam)
Elektrotermal atomlaştırmanın avantajlarından biri, bir çok materyali
doğrudan atomlaştırabilmesi, dolayısıyla çözeltiye alma basamağına
gerek kalmamasıdır. Örneğin, kan, petrol ürünleri ve organik çözeltiler gibi
sıvı numuneler, doğrudan kületme ve atomlaştırma için grafit fırına
pipetlenebilir. Bitki yaprağı, hayvan dokusu ve bazı inorganik maddeler gibi
katı numuneler, doğrudan kap tipi atomlaştırıcı veya tantal kayıkçık içinde tüp
tipi fırın içerisine konmak üzere tartılabilir.

07.05.21 30
 Kalibrasyon Eğrileri
Teorik olarak, atomik absorpsiyon, absorbansın doğrudan
derişimle orantılı olduğu Beer yasasına uyar. Ancak, çoğunlukla
doğrusallıktan sapma ile karşılaşılabildiğinden doğrusal ilişkinin
olup olmadığı deneysel olarak kontrol edilmelidir.

Atomik absorpsiyon spektroskopisi ile kantitatif analiz, moleküllerin ışığın

absorpsiyonunda olduğu gibi Beer-Lambert yasasına dayanır. Bu yasada,
ortama gelen ışığın şiddetinin (Io), ortamdan ayrılan ışığın şiddetine (I)
oranının logaritması olarak tanımlanan absorbansın (A), analiz edilen
elementin derişimiyle doğru orantılıdır.

07.05.21 31
Atomik absorpsiyon spektrometri uygulamaları
60 tan fazla metal veya yarı-metalin kantitatif tayini için duyarlı bir araçtır. Bu yüzden
pek çok alanda yaygın olarak kullanılmaktadır.

Eğitim ve araştırma Kozmetik endüstrisi

Malzeme geliştirme Gıda kontrol İlaç endüstrisi Tıp

Kimya endüstrisi Metalurji Tarım Su kalitesi

07.05.21 32
Atomik absorpsiyon ve diğer yöntemlerin bazı parametreler açısından
karşılaştırılması

07.05.21 33
07.05.21 34
Soru 1: 5,00 mL’lik bir kan numunesi, proteinleri çökeltmek için
trikloroasetik asit ile işleme sokulmuştur.Santrifüjleme sonrası oluşan
çözeltipH 3’e ayarlandıktan sonra iki kez organik kurşun kompleksleştirici
APCD reaktifi içeren 5 mL’lik metil izobütil keton ile ekstrakte edilmiştir.
Doğrudan hava-asetilen alevine püskürtülen ekstrakt 283,3 nm’dde 0,502
değerinde bir absorbans vermiştir. 0,400 ppm ve 0,600 ppm kurşun içeren
5’er mL’lik iki standart çözelti de yukarıdaki işlemlere sokulduktan sonra
sırasıyla 0,396 ve 0,599 absorbans değerleri elde edilmiştir.Beer kanununa
uyulduğunu varsayarak numunedeki kurşun derişimini milyonda bir olarak
belirleyniz. (Grafik kağıdında yapılacak)

Soru 2: Atomik absorpsiyon spektroskopisinde kullanılan atomlaştırma

yöntemlerinden hidrür oluşturma yönteminin prensibini (şekil de
gösterilecek) kısaca açıklayarak hangi elementlerin tayini amacıyla
kullanıldığını belirtiniz.

Soru 3: Elektrotermal atomlaştırıcılar, alev atomlaştırıcılardan daha

duyarlıdır. Neden?

07.05.21 35
AAS ile tayin edilen elementlerin absorpsiyon
yaptıkları dalga boyları

07.05.21 36
07.05.21 37
07.05.21 38
ICP Atomik emisyon, Alevli Atomik Absorpsiyon ve Grafit fırınlı AAS nin tayin
sınırı açısından karşılaştırılması

07.05.21 39