Bệnh sốt rét

GV: Chu Thy Ngân

 Mục tiêu
1.Trình bày được nguyên nhân, đặc điểm dịch tễ
học bệnh sốt rét.
2. Trình bày được triệu chứng lâm sàng sốt rét
thể thông thường và sốt rét ác tính.
3.Trình bày được phương pháp điều trị bệnh .
4. Hướng dẫn được cộng đồng cách phòng bệnh
sốt rét.
 1. Đại cương
1.1. Định nghĩa
- Soát reùt laø moät beänh truyeàn nhieãm do
kyù sinh truøng Plasmodium gaây ra, laây lan
qua trung gian cuûa muoãi Anopheøles (muoãi
ñoøn xoùc).
- Ñaây laø moät loaïi beänh toaøn thaân, coù
theå laøm toån thöông nhieàu cô quan khaùc
nhau.
- Ngoaøi bieåu hieän ñieån hình laø côn soát
reùt, caùc beänh caûnh laâm saøng naëng vaø
gaây töû vong
 1.2. Taùc nhaân gaây beänh
a. Plasmodium falciparum, P. vivax chieám öu
theá 95. Coøn P. malariae chæ gaëp ôû moät
tyû leä raát thaáp
b. Coân truøng trung gian truyeàn beänh
Khoaûng 50 loaïi Anopheøles lan truyeàn beänh:
Anopheøles minimus,
Anopheøles sundaicus,
A. balabacensis,
A. subpictus.
 2. Dịch tễ học
- Laø beänh cuûa vuøng nhieät ñôùi thuaän lôïi
cho muoãi phaùt trieån
- 100 quoác gia naèm trong vuøng nhieãm soát
reùt vôùi 270 trieäu ngöôøi bò nhieãm. Soá
ngöôøi töû vong haøng naêm töø hai ñeán ba
trieäu.
- Plasmodium falciparum -chieám öu theá (80%
caùc tröôøng hôïp beänh); ñöa ñeán nhöõng theå
laâm saøng naëng vaø töû vong.
 • 3. Lâm sàng
3.1. Thời kỳ ủ bệnh
12 ngaøy (9-14) ñoái vôùi P. falciparum
14 ngaøy (8-17) ñoái vôùi P. vivax
28 ngaøy (14-40) ñoái vôùi P. malariae
17 ngaøy (16-18) ñoái vôùi P. ovale
 3. Lâm sàng
3.2. Sốt rét cơn
Côn soát reùt ñieån hình ñöôïc chia laøm ba thôøi
kyø:
1. Giai ñoaïn laïnh
2. Giai ñoaïn noùng
3.Giai ñoaïn ñoå moà hoâi
Khaùm thöïc theå trong côn soát reùt:
- Tænh, tieáp xuùc ñöôïc nhöng raát ñôø ñaãn, gan vaø
laùch lôùn quaù bôø söôøn vaø ñau khi sôø ñeán.
- Sau nhieàu côn beänh nhaân coù theå xanh xao,
thieáu maùu.
 3. Lâm sàng
Ñaëc ñieåm cuûa côn soát reùt:
-Côn luoân luoân dieãn tieán theo ba giai ñoaïn
nhö treân.
-Côn xaûy ra ôû giôø giaác töông ñoái nhaát
ñònh.
-Côn xaûy ra ñuùng chu kyø tuøy theo loaïi
Plasmodium maéc phaûi,24 giôø ñoái vôùi P.
falciparum; 48 giôø ñoái vôùi P. vivax.
-Giöõa caùc côn, beänh nhaân vaãn caûm thaáy
deã chòu, bình thöôøng.
 3. Lâm sàng
3.3. CAÙC BEÄNH CAÛNH SOÁT REÙT NAËNG
HAY NHÖÕNG BIEÁN CHÖÙNG CUÛA NHIEÃM
P. FALCIPARUM
Đieàu kieän thuaän lôïi
-Ngöôøi môùi vaøo vuøng soát reùt löu haønh
(khoâng coù mieãn dòch ).
-Phuï nöõ coù thai.
-Treû em trong löùa tuoåi töø saùu ñeán chín thaùng
tuoåi.
-Nhöõng ngöôøi lao ñoäng naëng.
-Nhöõng ngöôøi nghiện ma tuùy.
-Nhöõng ngöôøi ñieàu trò khoâng ñuû lieàu löôïng
 3. Lâm sàng
3.3.1. Soát reùt theå naõo (sốt rét ác tính)
Soát lieân tuïc khoâng döùt côn, nhöùc ñaàu
nhieàu 
li bì, keùm tieáp xuùc hoaëc gaét goûng, lo sôï,
haønh vi baát thöôøng hoaëc böùt röùt, noùi
saûng lô mô, co giaät  hoân meâ.
Goàng ngöôøi kieåu mất naõo hay voû naõo,
phaûn xaï gaân xöông taêng hoaëc mâtù, dấu
thaàn kinh khu truù, daáu toån thöông tieåu
naõo, coå cöùng, Kernig, Brudzinski.
 3. Lâm sàng
3.3.2. Suy thaän caáp
Thieåu nieäu hay voâ nieäu
Ureâ huyeát vaø creatinine maùu taêng

3.3.3. Vaøng da vaø thay ñoåi chöùc naêng

gan
Vaøng da vaø gan to
Xeùt nghieäm bilirubine giaùn tieáp, tröïc tieáp
gia taêng, transamimase taêng nheï thôøi gian
prothrombine hôi keùo daøi. . .
 3. Lâm sàng
3.3.4. Thieáu maùu
Hay gaëp ôû treû em vaø phuï nöõ coù thai, Hb
maùu giaûm döôùi 5g/dl hoaëc dung tích hoàng
caàu döôùi 15%
3.3.5. Bieåu hieän ñöôøng tieâu hoùa
Noân oùi, ñau buïng, tieâu chaûy, coù theå gaëp
tieâu chaûy oà aït, phaân loûng gioáng dòch taû
hoaëc tieâu chaûy vôùi hoäi chöùng lî, phaân
coù ñaøm nhôùt.
 3. Lâm sàng
3.3.6. Bieåu hieän xuaát huyeát
Xuaát huyeát da vôùi nhöõng ñoám troøn, bôø
ñeàu, noåi goà, ngaû maøu tím xanh, hoaëc
xuaát huyeát tieâu hoùa.
3.3.7. Phuø phoåi
Taêng nhòp thôû, beänh nhaân khoù thôû taêng
daàn, phoåi ñaày rale. Beänh caûnh khoù ñieàu
trò vaø coù theå töû vong.
 3. Lâm sàng
3.3.8. Shock
“Soát reùt theå giaù laïnh”
Suy tuaàn hoaøn vôùi aùp huyeát thaáp,
maïch nhanh, yeáu, da laïnh, ñaàu chi tím
Keøm phuø phoåi, toan bieán döôõng
Beänh caûnh nhieãm truøng huyeát gram aâm
phoái hôïp +/- xuaát huyeát tieâu hoùa oà aït..
 3. Lâm sàng
3.3.9. Tieåu huyeát saéc toá
Soát, laïnh run, vaøng da, tieåu huyeát saéc
toá, nöôùc tieåu saäm ñen, do taùn huyeát oà
aït vaø nhanh choùng, daãn ñeán thieáu maùu
caáp, coù bieán chöùng suy thaän, truïy tim
maïch
 3. Lâm sàng
3.3.10. Haï ñöôøng huyeát
Boàn choàn, lo sôï, khoù thôû, caûm giaùc laïnh,
vaõ moà hoâi, tim ñaäp nhanh, nhöùc ñaàu. lô
mô, hoân meâ, tö theá co cöùng öôõn ngöôøi, co
giaät toaøn thaân vaø soác.

3.3.11. Roái loaïn nöôùc-ñieän giaûi-

kieàm toan vaø nhöõng thay ñoåi bieán
döôõng
 3. Lâm sàng
3.4. SOÁT REÙT ÔÛ PHUÏ NÖÕ COÙ
THAI
Nhöõng phuï nöõ coù thai laàn ñaàu, caùc
trieäu chöùng laâm saøng naëng, maät ñoä kyù
sinh truøng trong laù nhau cao, vaø coù nhieàu
bieán chöùng hôn: Haï ñöôøng huyeát, suy thai,
thieáu maùu, phuø phoåi, suy tim, nhieãm truøng
Nhöõng tai bieán cuûa thai kyø nhö: saåy thai,
thai cheát löu, sinh non hoaëc nhoû kyù
 3. Lâm sàng
3.5. SOÁT REÙT ÔÛ TREÛ EM
Ña soá soát cao, 400C, maët ñoû, thôû nhanh.
Ñoâi khi coù bieåu hieän co giaät. Côn co giaät
keùo daøi vaøi phuùt, phaûn aûnh moät söï kích
thích cuûa naõo. Treû khoâng vaøo meâ saâu sau
côn giaät vaø tænh laïi nhanh choùng.
Phuø, suït caân, suy dinh döôõng, deã nhieãm
truøng phoåi, tieâu chaûy, deã rôi vaøo tình
traïng naëng: theå naõo, thieáu maùu &å töû
vong.
 4. CAÄN LAÂM SAØNG
Pheát maùu ngoaïi bieân, nhuoäm Giemsa
 Gioït daøy: ñeå tìm söï hieän dieän cuûa
kyù sinh truøng soát reùt..
 Gioït moûng: ñeå ñònh danh loaïi kyù sinh
truøng
Coâng thöùc maùu:
-Baïch caàu maùu coù theå bình thöôøng.
-Hoàng caàu maùu giaûm, hemoglobine maùu
döôùi 7g/dl.
-Tieåu caàu giaûm
 4. CAÄN LAÂM SAØNG
Chöùc naêng gan: trong caùc theå vaøng da
Bilirubine maùu gia taêng, caû giaùn tieáp laãn
tröïc tieáp. Transaminase gia taêng nheï.
Albumine maùu giaûm, thôøi gian prothrombine
keùo daøi
Ureâ maùu treân 60 mg/dl hay creùatinine
maùu treân 3 mg/dl,
 4. CAÄN LAÂM SAØNG
Dòch naõo tuûy: aùp löïc taêng, albumine
taêng nheï, teá baøo taêng ít vôùi ña soá
lympho, lactat taêng nheï nhöng ñöôøng
trong giôùi haïn bình thöôøng.
 5. CHAÅN ÑOAÙN
5.1. Chaån ñoaùn xaùc ñònh:
Yeáu toá dòch teã hoïc (beänh nhaân cö nguï hay
coù luùc tôùi moät vuøng soát reùt löu haønh,
coù ñöôïc truyeàn maùu tröôùc ñoù. . .),
Yeáu toá laâm saøng
Kyù sinh truøng soát reùt theå voâ tính trong
maùu.
5.2. Chaån ñoaùn phaân bieät:
Soát xuaát huyeát Dengue, beänh caûm laïnh,
cuùm, nhieãm truøng ñöôøng hoâ haáp, ñöôøng
tieåu, nhieãm truøng huyeát, thöông haøn, lao.
 5.2. Chaån ñoaùn phaân bieät:
Caùc tröôøng hôïp coù roái loaïn tri giaùc
trong soát reùt theå naõo, phaân bieät vôùi vieâm
naõo, vieâm maøng naõo, haï ñöôøng huyeát,
nhieãm truøng huyeát, ngoä ñoäc röôïu, uoáng
thuoác quaù lieàu.
Caùc tröôøng hôïp vaøng da caàn loaïi tröø
vieâm gan sieâu vi, nhieãm Leptospira, vieâm
nhieãm ñöôøng gan maät.
 6. ÑIEÀU TRÒ
6.1. SOÁT REÙT CÔN, KHOÂNG BIEÁN
CHÖÙNG
Nguyeân taéc:
- Caét soát.
- Dieät nhanh KSTSR, traùnh taùi phaùt vaø laây
lan.

6.1.1. P. vivax, ovale vaø malariae

Chloroquine 25mg/kg chia trong 3 ngaøy
Primaquine: 15mg / ngaøy x 14 ngaøy.
 6. ÑIEÀU TRÒ
Treû em, lieàu Chloroquine ñöôïc tính nhö sau:
 Ngaøy 1: 10mg/kg, 6-8 giôø sau 5mg/kg;
 Ngaøy 2: 5mg/kg.
 Ngaøy 3: 5mg/kg.
Primaquine: 0, 3mg/kg/ngaøy trong 14 ngaøy
(treû treân 5 tuoåi).
Khoâng duøng Primaquine ôû phuï nöõ coù thai
vaø treû em döôùi 5 tuoåi
 6. ÑIEÀU TRÒ
6.1.2. P. falciparum
-Artesunate (vieân 50mg): N1: 4 vieân, N2-
3: moãi ngaøy 2v sau ñoù phoái hôïp
Mefloquine (vieân 250mg): 3 vieân uoáng moät
laàn duy nhaát.
 6. ÑIEÀU TRÒ
treû em: Artesunate: 4mg/kg/ngaøy ñaàu,
giaûm 2mg/kg/ngaøy ôû N2-3, sau ñoù phoái
hôïp Mefloquine 15- 25mg/kg moät laàn duy
nhaát.
Hoaëc: Artemisinine 20- 40mg/kg/ngaøy
ñaàu, giaûm 20mg/kg/ngaøy ôû N2-3 sau ñoù
phoái hôïp Mefloquine 15mg/kg moät laàn
duy nhaát.
Neáu beänh nhaân oùi nhieàu coù theå
duøng Artesunate daïng toïa döôïc.
 6. ÑIEÀU TRÒ
Neáu khoâng coù thuoác thì coù theå duøng
phoái hôïp Quinine - Doxycycline: quinine 30
mg/kg/ngaøy chia laøm 3 laàn uoáng trong 7
ngaøy; doxycycline 200mg/ngaøy trong 5 ngaøy
(khoâng duøng cho treû em döôùi 8 tuoåi phuï
nöõ coù thai).
 6. ÑIEÀU TRÒ
6.2. SOÁT REÙT NAËNG, COÙ BIEÁN
CHÖÙNG
-Thuoác ñieàu trò ñaëc hieäu:
daãn suaát cuûa Artemisinine:
Artesunate 2,4 mg/kg TB hoaëc TM luùc
T0, sau ñoù: 1mg/kg TB-TM vaøo thôøi ñieåm
T24, T48, T72 cho ñeán khi KST (-).
Arthemether: 3, 2 mg/kg/TB. Lieàu keá: 1,
6mg/kg TB vaøo T24, T48, T72.
 6. ÑIEÀU TRÒ
Artemisinine toaï döôïc 40mg/kg luùc T0. Lieàu
keá: 20mg/kg vaøo T24, T48, T72.
Artesunate toïa döôïc 8mg/kg luùc T0. Lieàu
keá: 4mg/kg vaøo T24, T48, T72.
Mefloquine 250mg uoáng 3 vieân khi beänh
nhaân tænh laïi.
 6. ÑIEÀU TRÒ
-Choáng soát cao:
Haï nhieät vaät lyù
Paraceùtamol, lieàu 10mg/kg/lieàu.
-Choáng co giaät:
Diazepam tieâm maïch (ngöôøi lôùn 10mg, treû
em 0, 2mg/kg)
-Haï ñöôøng huyeát:
Truyeàn caùc glucose öu tröông 30%, 40% hay
50% (ôû treû em tính theo lieàu 0, 5g/kg/lieàu)
sau ñoù duy trì vôùi glucose 5% hay 10%.
 6. ÑIEÀU TRÒ
-Choáng suy thaän: Söû duïng lôïi tieåu
vôùi lieàu taêng daàn 40 mg roài 160 mg,
500 mg moãi hai giôø neáu khoâng ñaùp
öùng. coù theå duøng Dopamine (2, 5-5
g/kg/phuùt)
-Choáng thieáu maùu naëng: duøng
hoàng caàu laéng, truyeàn maùu töôi.
Löôïng truyeàn 10-20 ml/kg moãi laàn,
 6. ÑIEÀU TRÒ
-Phuø phoåi caáp: naèm ñaàu cao, haïn cheá
löôïng nöôùc vaøo, giöõ sao cho aùp suaát tónh
maïch trung öông ôû möùc 0-5 cm H2O, cho
beänh nhaân thôû oxy, huùt ñaøm nhôùt, duøng
lôïi tieåu maïnh, garrot 3 chi hay naëng hôn
nöõa, thoaùt bôùt maùu.
 6. ÑIEÀU TRÒ
-Shock: loaïi tröø nguyeân nhaân soác do
thieáu nöôùc (buø dòch ñaày ñuû), thieáu
maùu (buø maùu) hay soác do nhieãm truøng
gram aâm (caáy maùu vaø khaùng sinh thích
hôïp).
Choáng toan huyeát: thöôøng do taêng acid
lactic, vôùi pH döôùi 7, 2, ñöôïc ñieàu chænh
vôùi Sodium bicarbonate.
 6. ÑIEÀU TRÒ
Theo doõi
Tri giaùc (ñaùnh giaù thôøi gian ra khoûi hoân meâ, coù
theå tieáp xuùc ñöôïc. . .)
Sinh hieäu (nhaát laø bieåu ñoà nhieät ñoä)
Nöôùc tieåu (maøu saéc vaø soá löôïng trong 24 giôø),
Xuaát huyeát,
Vaøng da,
Hoâ haáp.
Chaêm soùc ñieàu döôõng: lau maët, haï soát, huùt
ñaøm nhôùt thöôøng xuyeân, xoay trôû, voã löng,
chaêm soùc caùc oáng thoâng, cho aên dinh döôõng
ñaày ñuû (qua sonde hoaëc qua mieäng tuøy tình traïng
beänh nhaân)
 6. ÑIEÀU TRÒ

- Theo doõi caùc trieäu chöùng baùo ñoäng aùc tính:

+ OÙi, khoâng uoáng ñöôïc.
+ Maät ñoä KSTSR cao (> 100.000/L).
+ Soát cao lieân tuïc.
+ Löø ñöø, vaät vaõ naèm ngoài khoâng yeân,...
 7. PHOØNG NGÖØA
Mefloquine 250 mg moãi tuaàn (1 vieân). Neân baét
ñaàu 1-2 tuaàn tröôùc khi vaøo vuøng soát reùt, vaø
tieáp tuïc saùu tuaàn sau khi ra khoûi vuøng.
Rieâng ôû phuï nöõ coù thai, hoùa lieäu phaùp
phoøng ngöøa khoâng coù lôïi. Toát nhaát laø theo doõi
saùt thai kyø vaø ñieàu trò ñaày ñuû, tích cöïc khi coù
caùc trieäu chöùng laâm saøng
Phun thuoác dieät muoãi, khuyeán khích ngöôøi
daân nuoâi caù dieät laêng quaêng, traùnh ñeå bò muoãi
ñoát, khai khaån ñaát hoang, laøm saïch moâi
tröôøng. . .