BMMB3013

Fonetik & Fonologi Bahasa Melayu

Alat-alat
Alat-alat artikulasi
artikulasi

Kumpulan 6 & 7
Hajlin Hajlan
Mazunah Awah Nazirah binti
Abdullah
Siti Nursyuaidah binti Elias
 Apa itu alat artikulasi?
 Menurut Siti Hajar Abdul Aziz (2008: 93), alat artikulasi ialah organ atau organ yang berfungsi
untuk mengeluarkan bunyi bahasa. Terdapat banyak alat yang terlibat dalam mengeluarkan bunyi
bahasa, iaitu alat-alat yang terlibat dalam sistem udara yang keluar dan masuk ke paru-paru untuk
menghasilkan bunyi. Alat artikulasi terbahagi kepada dua, iaitu alat yang boleh digerak-gerakkan
dengan bebas dan boleh diletakkan pada beberapa kedudukan di dalam mulut serta daerah
pengeluaran.
 Menurut Indirawati Zahid, Mardian Shah Omar(2006: 30) dalam buku fonetik dan fonologi, alat
artikulasi adalah alat yang digunakan bagi menghasilkan bunyi. Alat-alat ini adalah bibir atas dan
bawah, hujung lidah, hadapan lidah, belakang lidah, gusi, batas gusi, lelangit keras, lelangit
lembut dan pita suara. Alat artikulasi terbahagi kepada dua, iaitu yang pasif dan aktif. Alat
2
JENIS ALAT-
ALAT
ARTIKULASI

3
 1 BIBIR
BIBIR ATAS & BIBIR BAWAH
 Menurut
Menurut buku
ditulis
ditulis oleh
terletak
oleh Siti
terletak di
“
buku Bahasa
Bahasa Melayu
Siti Hajar
Melayu 11 yang
Hajar Abdul
di bahagian
bahagian luar
Abdul Aziz,
yang
Aziz, bibir
luar rongga
bibir
rongga mulut.
mulut.
Bibir
Bibir terdiri
terdiri daripada
daripada otot
otot kenyal
kenyal yang
yang
boleh
boleh dihamparkan
dihamparkan dan dan dibundarkan.
dibundarkan.
Menurut
Menurut Linguistik
Linguistik AmAm yang
yang ditulis
ditulis
oleh
oleh Prof
Prof Emeritus
Emeritus Dr Dr Abdullah
Abdullah
Hassan,
Hassan, bibir
bibir ialah
ialah kumpulan
kumpulan otototot yang
yang
kenyal
kenyal dan
dan boleh
boleh diubah-ubah
diubah-ubah
bentuknya
bentuknya dengan
dengan mengawal
mengawal otot-otot
otot-otot
pada
pada bibir.
bibir.

5
BIBIR ?
✔
✔ Bibir
Bibir terdiri
terdiri daripada
daripada otot-otot kenyal
otot-otot kenyal yang
yang boleh
boleh
dihamparkan
dihamparkan dan dibundarkan
dan dibundarkan dan
dan berperanan
berperanan
mengeluarkan
mengeluarkan bunyi
bunyi yang
yang berbagai-bagai.
berbagai-bagai. Bibir
Bibir juga
juga
menjadi
menjadi sempadan
sempadan paling
paling luar daripada
luar daripada rongga
rongga mulut.
mulut.
Bibir
Bibir turut
turut berfungsi
berfungsi membuat
membuat sekatan
sekatan kepada
kepada
udara yang
udara yang keluar
keluar daripada
daripada rongga
rongga mulut.
mulut. Kedua-dua
Kedua-dua
bibir
bibir ini
ini berperanan
berperanan sebagai
sebagai pintu
pintu penjaga
penjaga rongga
rongga
mulut.
mulut. Pembentukan
Pembentukan bunyi
bunyi bahasa
bahasa itu
itu berlaku
berlaku apabila
apabila
bibir
bibir atas
atas (pasif)
(pasif) bekerjasama
bekerjasama dengan
dengan bibir
bibir bawah
bawah
(aktif)
(aktif) diikuti
diikuti bantuan
bantuan gigi
gigi atas.
atas.

✔
✔ Contoh
Contoh fonem
fonem :: [p],
[p], [b],
[b], [w],
[w], [m],
[m], [f]
[f] dan
dan [v].
[v].

6
Bibir atas
Bibir atas
Bibir atas
Bibir atas adalah
adalah artikulator
artikulator pasif
pasif atau
atau daerah
daerah
artikulasi pasif
artikulasi pasif ini
ini bersifat
bersifat statik
statik kerana
kerana tidak
tidak boleh
boleh
bergerak. Keadaan
bergerak. Keadaan penghamparan
penghamparan dan
dan pembundaran
pembundaran
menghasilkan bunyi
menghasilkan bunyi bahasa
bahasa yang
yang berbeza.
berbeza. Boleh
Boleh
membuat sekatan
membuat sekatan udara
udara yang
yang keluar
keluar dari
dari rongga
rongga
mulut. Bibir
mulut. Bibir bawah
bawah boleh
boleh menghasilkan
menghasilkan bunyi
bunyi bunyi
bunyi
letupan dan
letupan dan geseran.
geseran.

7
Bibir bawah
Bibir bawah merupakan artikulator aktif yang
digunakan bagi menghasilkan bunyi bahasa.
Artikulator aktif tidak bersifat statik kerana boleh
bergerak. boleh diangkat bagi menutup rongga
mulut dengan merapatkannya dengan bibir atas.

8
2 Rongga Mulut
RONGGA MULUT (ORAL CAVITY)
Rongga mulut merupakan saluran udara di
dalam mulut. Kedudukan rongga mulut terletak
diantara mulut dan juga farink (tekak).

Rongga mulut merupakan daerah artikulasi di

mana kawasan rongga mulut ( oral cavity) ini
akan menjadi tempat persentuhan alat artikulasi
ketika menghasilkan bunyi bahasa.

Fungsi terbesar oral cavity ialah menghasilkan

bunyi vokal dan juga konsonan. Hal ini
dikatakan demikian kerana :
-Apabila saluran oral cavity tidak tersekat oleh
udara yang dihasilkan paru-paru maka bunyi
huruf vokal (a, i, e, o, u) akan terhasil.
Cara Penghasilan Bunyi Vokal

Vokal Depan Sempit (Tinggi) [i]

Bagi menghasilkan bunyi vokal hadapan sempit [i], proses yang

berikut turut berlaku :

(i) Bibir dihamparkan.

(ii) Depan lidah dinaikkan tinggi (setinggi mungkin) ke arah gusi.

(iii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga

hidung supaya udara tidak keluar melalui rongga hidung.

(iv) Pita suara dirapatkan supaya udara dari patu-paru keluar

dengan menggetarkan pita suara ke rongga mulut.

(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi [i]. Berikut diberikan contoh
kehadiran bunyi [i] dalam perkataan ikan, bila, guli, ibu
Vokal depan luas [a] boleh dihasilkan melalui proses
seperti yang berikut :
(i) Bibir dalam keadaan hampar.

(ii) Depan lidah diturunkan serendah mungkin.

(iii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup

rongga hidung supaya udara dari paru-paru tidak dapat
keluar melaui rongga hidung.

(iv) Pita suara dirapatkan supaya udara dari paru-paru

keluar dengan menggetarkan pita suara ke rongga
mulut.

(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi vokal depan luas

hampar seperti yang terdapat dalam perkataan seperti
asap, paku, rasa, bukan, dada
3. Mulut (mouth)
Mulut (mouth)
Mulut merupakan sebuah rongga yang berbentuk oval di
dalam tengkorak. Dua fungsi utama mulut yakni untuk
makan dan berbicara. Yang bagian mulut termasuk
seperti bibir, vestibulum, rongga mulut, gusi, gigi, langit-
langit keras dan lembut, lidah dan kelenjar ludah. Mulut
juga dikenal sebagai rongga mulut atau rongga bukal.
Bunyi dihasilkan melalui udara yang keluar berjalan
melalui pita suara. Setelah itu, pita suara akan bergetar
dan menghasilkan suara. Jenis suara yang terhasil
adalah bergantung kepada ketatnya pita suara dan
kekuatan udara yang dikeluarkan. Lidah dan bibir juga
turut memberikan reaksi untuk membentuk suara. Mulut
adalah salah satu koordinasi yang penting untuk
manusia berkomunikasi melalui pengeluaran bunyi.
Bahagian rongga mulut yang lain turut memainkan
peranan dalam menghasilkan suara seperti lelangit
mulut. 14
4) Rongga Hidung

15
 Rongga hidung
rongga hidung ialah ruang yang terdapat di atas rongga mulut Rongga
dan dipisahkan dari rongga mulut oleh lelangit lembut. rongga
hidung
ini bermula dari rongga tekak hingga ke lubang
hidungkonsonan asli, menurut Yunus Maris dalam bahasa
Melayu terdiri daripada:
 2 konsonan letupan dua bibir bersuara dan tidak bersuara
[p,b}
 2 konsonan letupan gusi bersuara dan tidak bersuara [t,d]
 2 letupan lelangit lembut bersuara dan tidak bersuara [k,g]
 1 konsonan hentian glottis (ʔ)
 2 konsonan letusan bersuara dan tidak bersuara [č,ĵ]
 2 konsonan geseran tidak bersuara, iaitu geseran gusi
tidak bersuara [s] dan geseranglottis bersuara [h]
 1 konsonan getaran bersuara [r]
 1 konsonan sisian bersuara [ǀ]
 4 konsonan sengau bersuara [m,n,ɲ,ŋ]
 2 konsonan separuh vokal bersuara, iaitu 1 separuh vokal
dua bibir bersuara [w] dan 1 separuh vokal lelangit keras
bersuara [j]

16
TERIMA KASIH