History of Civilization

VĂN MINH CỔ ĐẠI AI CẬP

1. CƠ SỞ HÌNH THÀNH NỀN VĂN

MINH AI CẬP
2. NHỮNG THỜI KỲ LỊCH SỬ CỦA
AI CẬP CỔ ĐẠI
3. TRÌNH ĐỘ PHÁT TRIỂN KINH TẾ
XÃ HỘI
4. NHỮNG THÀNH TỰU VĂN HÓA &
KHOA HỌC KỸ THUẬT
1. CƠ SỞ HÌNH THÀNH NỀN VĂN MINH AI CẬP
2. NHỮNG THỜI KỲ LỊCH SỬ CỦA AI CẬP CỔ ĐẠI
• Vào đầu thiên niên kỷ IV trước
Công nguyên đã xuất hiện nhiều
quốc gia nhỏ bé và phân tán trên
lưu vực sông Nin.
• Ở đây thường diễn ra những cuộc
xung đột nhằm tranh chấp nguồn
nước, giành giật đất đai hoặc do va
chạm về tín ngưỡng.
• Dần dần hình thành hai nhà nước
lớn là Thượng Ai Cập và Hạ
Ai Cập, luôn luôn tiến hành chiến
tranh để giành quyền bá chủ.
• Cuối cùng, Thượng Ai Cập đã
thắng, thiết lập vương quốc thống
nhất dưới triều vua Menet vào
khoảng năm 3200 tr.CN.
 VĂN MINH CỔ ĐẠI AI CẬP
• Lịch sử Ai Cập có thể phân thành 5 thời kỳ với sự tồn tại của 30 vương
triều.
1. Thời kỳ Tảo vương quốc (khoảng từ năm 3200 – 3000 tr.CN): thời kỳ hình
thành nhà nước sơ khai, thống nhất Thượng và Hạ Ai Cập thành một quốc gia.
2. Thời kỳ Cổ vương quốc (khoảng từ năm 3000 đến năm 2200 tr.CN): thời kỳ
phát triển của chế độ chiếm hữu nô lệ Ai Cập. Bộ máy nhà nước được hoàn
thiện, kinh tế và văn hóa phát triển, bắt đầu xây dựng các Kim tự tháp.
3. Thời kỳ Trung vương quốc (khoảng từ năm 2200 đến 1570 tr. CN). Sau một
thời gian suy yếu, Ai Cập bước vào thời kỳ ổn định và phát triển. Đến vương
triều XII, Ai Cập trở nên phồn thịnh. Chính quyền trung ương được củng cố,
mọi ngành kinh tế đều phát đạt, nhất là việc mở rộng buôn bán với người
Palextin, Xyri, Babilon và giao lưu với người Cret.
4. Thời kỳ Tân vương quốc (khoảng từ năm 1590 đến năm 1100 tr.CN): Ai Cập
không ngừng mở rộng lãnh thổ bằng các cuộc xâm lược các nước láng giềng.
Biên giới được thiết lập từ Bắc Xyri cho tới phía Nam của Etiopi. Ai Cập trở
thành một nước giàu mạnh nhất ở vùng Đông Bắc châu Phi và khu vực Tiểu Á.
5. Thời kỳ Hậu vương quốc (khoảng từ năm 1100 đến năm 31 tr.CN): Ai Cập bị
các nước khác như Ba Tư, Makeđônia, Hy Lạp, La Mã… xâm nhập và thống
trị. Đến năm 31 tr.CN, Ai Cập trở thành một tỉnh thuộc địa của đế quốc La Mã.
Thời kỳ La Mã thống trị Ai Cập kéo dài đến năm 177 sau CN.
 3 -TRÌNH ĐỘ PHÁT TRIỂN KINH TẾ XÃ HỘI
3.1 Trình độ phát triển kinh tế

_ Nông nghiệp:
Trồng trọt ngũ cốc, nho và cây ăn
quả, chăn nuôi bò, lừa,dê.
Công cụ sản xuất phổ biến là
cuốc và cày có thân bằng gỗ,
lưỡi bằng kim loại, dùng bò để
kéo cày. Mở rộng và củng cố
các công trình thủy lợi thành
một hệ thống tưới nước rộng
lớn.
Thủ công nghiệp: sớm
phát triển các nghề
làm đồ đá, đồ gốm,
dệt, thuộc da, chế tạo
thủy tinh, đóng
thuyền, ướp xác, rèn
đồ kim loại, chế tạo
vũ khí.
3.2 Tổ chức nhà nước và sự
phân hóa xã hội
_ Nhà nước Ai Cập cổ đại theo
chế độ quân chủ chuyên chế.
Vua (pharaon) được thần
thánh hóa, đứng đầu nhà
nước và tôn giáo, nắm cả
vương quyền và thần quyền.
Bên dưới có Tổng pháp quan
và các chức quan phụ trách
công việc cụ thể (thủy lợi, tài
chính, tư pháp, quân đội…)

Pharaon và hoàng hậu

_ Xã hội: Tầng lớp thống trị là
giai cấp chủ nô (vua, quý tộc,
tăng lữ) nắm quyền lực kinh tế,
chính trị và có địa vị ưu đãi, có
quyền sở hữu nhiều ruộng đất
và nô lệ.
Những người bị trị gồm nông
dân, thợ thủ công, nô lệ. Nô lệ
phục dịch công việc trong các
gia đình quý tộc. Nông dân là
lực lượng sản xuất chính trong
nền kinh tế. Thợ thủ công còn ít
và nghèo.
4 - NHỮNG THÀNH TỰU VĂN HÓA
• 4.1 Tín ngưỡng
• Đa thần

◎
Đến thời kỳ thống nhất quốc gia,
ngoài việc thờ cúng các vị thần
riêng của từng địa phương còn
xuất hiện thần chính của các
trung tâm lớn.
Thần RA (Rê)
• Thần mặt trời
• Vị thần đầu tiên,
thần Ra-Atum, hàng
năm xuất hiện như
nước lũ của sông
Nin ở xứ sở Ai Cập.
Osiris:
Thần nước
Thần của sự chết
• Thần Thoth:
thần mặt trăng, cai quản
về văn bản và kiến thức
và là "Vị thần của Thánh
thư".
* Thoth thường được
xem là đại quan của
Osiris, vị thần của thảo
mộc và người chết, hoặc
là thư ký cao cấp của thần
này.
* Thoth cũng là thần ghi
lại phán quyết của tòa án
xét xử người chết dưới
âm cung.
Anubis
Thần cai quản việc
ướp xác
• Maat – Biểu
tượng của
chân lý, đạo
đức, cán cân
công lý
Isis:
Thần Isis, hay thần sao Sirius, là nữ thần
sáng tạo chủ về sự phồn vinh và tình mẫu tử.
Trong Tử Thư Ai Cập, thần Isis được ghi
chép “Là nữ thần đã sinh ra Trời và Đất;
Thần thấu hiểu cho cô nhi quả phụ, ban
công lí cho người nghèo, và che chở kẻ yếu”.
Hathor:

Thần Hathor là nữ
thần bầu trời của
người Ai Cập và là
con gái của thần Ra,
thần mặt trời. Hathor
thường được thể hiện
dưới dạng một con bò
cái.
CÔNG VIỆC CỦA OSIRIS
• Thần Orisis được thờ cúng phổ biến nhất. Hàng năm, lễ cúng thần Orisis được tổ chức
kéo dài 18 ngày với lễ cày ruộng, lễ gieo hạt…
• Người Ai Cập tin rằng linh hồn là bất tử. Việc chôn cất thi hài gắn liền với quan niệm
hồn và xác. Khi chết, linh hồn tuy thoát ra ngoài nhưng vẫn còn tìm chỗ dựa ở nơi xác.
Chính vì vậy, khi con người chết đi, cần phải giữ lại xác đó. Việc xây dựng các kim tự
tháp tức là các lăng mộ của nhà vua và kỹ thuật ướp xác bắt nguồn từ quan niệm trên.
Thế giới quan - triết
học Ai Cập cổ

• Linh hồn bất

diệt
• Nghệ thuật
ướp xác
• Kim tự tháp
4.2 Nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc và hội họa

Ai Cập từ thời cổ đại đã xây dựng nhiều

công trình kiến trúc và điêu khắc như
Kim tự tháp, các thành phố cổ và đền
đài, tạc tượng các Pharaon, thần linh và
cột đá.
Với những điều kiện tự nhiên thuận lợi, cư
dân Ai Cập ngay từ thời tiền sử đã biết
khai thác đá, làm gạch để xây dựng nhà
ở và các công trình khác. Đền đài,
tượng và cột được xây dựng bằng đá,
cao và khang trang, cửa bao giờ cũng
trông về sông Nin và bên trong được
phân bố thành các khu như khu để
tượng thờ chính, khu chứa kinh sách,
nơi đặt đồ hiến tế…
Kim tự tháp
• Saqqara: Kim tự tháp đầu tiên

Việc xây dựng lăng mộ được các Pharaon từ vương triều III chú ý. Người
khởi xướng xây dựng Kim tự tháp đầu tiên là Inhôtep.
Tháp được xây ở Saqaran, cao 60m, đáy hình chữ nhật 120m x 106m, xung
quanh có điện thờ.
Điêu khắc
Tượng và chạm nổi (điêu khắc)
Bức tượng Hoàng
hậu Nefertiti, mệnh
danh là “Mỹ nữ
sông Nile”, được
nhà khảo cổ Ludwig
Borchardt phát hiện
ở sa mạc Amarna
năm 1912 và đưa về
Đức một năm sau
đó. Bức tượng này
Ảnh chụp Hoàng từ lâu đã trở thành
hậu Nefertiti từ 3 hiện vật quý giá
góc khác nhau nhất của Bảo tàng
Ai Cập ở Berlin, có
giá trị bảo hiểm tới
390 triệu USD.
Đây là một trong những
tuyệt tác điêu khắc được
tìm thấy nguyên vẹn
nhất, tuyệt mỹ nhất và thể
hiện người phụ nữ vào
loại đẹp nhất thời cổ đại.
Đó là Hoàng hậu
Nefertiti (khoảng 1370 -
1330 trước Công
nguyên), vợ của Pharaoh
Akhenaten.
 Tượng gỗ
Vương tử Khaber,
một kiệt tác điêu
khắc thời Cổ vương
quốc
Bức tượng nổi
tiếng “Scribe
accroupi” (Viên
thư lại ngồi
xếp bằng, 2600
– 2350 TCN)
Giấy papyrus
• Từ “giấy” trong tiếng Pháp là “papier”, trong tiếng Anh
là “paper”. Cả hai đều bắt nguồn từ chữ papyrus trong
tiếng La Tinh và chữ này lại bắt nguồn từ chữ gốc của
Ai Cập “papyri”- tên của một loại lau sậy mọc ven sông
Nin.
• Người Ai Cập cổ đại đã cắt xén, ép rồi phơi khô để làm
thành một loại giấy cổ xưa nhất, còn rõ thớ sậy nhưng
khá phẳng phiu để có thể viết chữ và vẽ tranh lên.
• Kỷ lục thế giới thuộc về cuốn “Châm ngôn của Ptahoteb”
viết trên giấy papyrus khoảng 2500 năm trước công
nguyên (cách đây gần 4500 năm) được mệnh danh là “cuốn
sách tối cổ của nhân loại”. 2300 năm sau “cuốn sách tối cổ”
đó, người Trung Quốc cũng chế ra giấy nhưng loại giấy này
còn thô, mặt chưa phẳng, khó viết chữ lên trên.
• Mãi đến đầu thế kỷ thứ hai sau công nguyên, giấy mới
chính thức ra đời ở Trung Quốc. Đương thời với Ai Cập và
Trung Quốc cổ đại, các nền văn minh sớm khác của nhân loại
cũng chỉ khắc văn tự lên đá, gỗ, đồng và viết lên da thuộc.
Như vậy, không nghi ngờ gì nữa, người Ai Cập cổ đại đã chế
ra giấy đầu tiên trên thế giới.
• Dân tộc nào vẽ tranh lên giấy đầu tiên?
Tranh giấy papyrus
• Bức tranh thực sự trên giấy chỉ xuất hiện khi người Ai
Cập cổ đại quyết định làm sách “hướng dẫn người chết
sống lại để tiếp tục kiếp sau”. Các học giả phương Tây
gọi đó là “Tử thư” hay “Sách của người chết” (Book
of the Dead-Livre des morts)
• Đúng ra, căn chuẩn tiếng Ai Cập cổ, tên sách phải là
“Từ cái chết bước ra ban ngày” (theo Nhật Chiêu-
Câu chuyện văn chương phương Đông- Nxb Giáo Dục
1998).
Văn học Ai Cập cổ

Tác phẩm văn học cổ xưa nhất của Ai

Cập có lẽ là các tác phẩm sách giấy
papyrus (chỉ thảo), có niên đại 1800
TCN. Hiện nay bộ sưu tập về các tác
phẩm cổ đại Ai cập còn có:
1. Sách giấy papyrus Westcar (1600
TCN)
2. Sách giấy papyrus Tulli (1400 TCN)
3. Sách giấy papyrus Ebers (1300
TCN)
4. Sách giấy papyrus Harris I (1180
TCN)
Một cuốn sách của người
5. Chuyện của Wenamun (1000 TCN) chết viết trên giấy papyrus
• Trong hàng ngàn năm phát triển lịch sử, cư dân Ai Cập đã sáng tạo
ra nền văn học phong phú về nội dung, đa dạng về thể loại. Những
tác phẩm thơ, ca, truyện kể đều tập trung phản ánh hiện thực xã hội.
• Ở giai đoạn đầu, văn học còn mang đậm tính tôn giáo như ca ngợi
các thần, miêu tả nghi lễ thờ cúng và tang lễ. Nhưng đến thời Trung
và Tân vương quốc, văn học đã phản ánh những mâu thuẫn xã hội,
phê phán bọn quan lại và nói lên nỗi khổ của những người lao động.
• Tiêu biểu cho nền văn học trên là các tác phẩm: “Truyện kể của
Ipuxe” đề cập đến cuộc đấu tranh quyết liệt của quần chúng nghèo
khổ. “Truyện Xinuhê” viết về cuộc đời phiêu lưu của Xinuhê
từ Ai Cập đến Xyri rồi trở về Ai Cập. Tập truyện “Người nông
phu biết nói những điều hay” phê phán tầng lớp quan lại ức
hiếp người dân và sự khốn khổ của những người lao động.
• Nhưng đáng lưu ý hơn là thể loại thơ ca trữ tình. Các bài thơ ca ngợi
tình yêu giữa con người với thiên nhiên được tập hợp trong cuốn
“Papyrus Haris”
 4.4 Các tri thức khoa học

• Về số học, ở thời Trung

vương quốc, người Ai Cập đã
tìm ra hệ đếm cơ số 10, cách
giải phương trình bậc nhất,
cách cộng, trừ và nhân (chưa
có phép chia)
• Về hình học, người Ai Cập
biết tính diện tích tam giác,
tứ giác, thể tích hình tháp
đáy vuông, biết số π ≈
3,160484
• Trong lĩnh vực thiên văn học,
dân cư lưu vực sông Nin đã phát
hiện được nhiều vì sao (như Bắc
đẩu, Thiên lang…) và lập ra lịch,
một năm có 365 ngày chia thành
12 tháng, 3 mùa, mỗi mùa 4
tháng.
• Ngày nay, bằng những phương
tiện đo đạc chính xác, người ta
thấy các thi hài của các Pharaon
trong Kim tự tháp đều được đặt
cho mắt hướng về sao Bắc đẩu,
độ dung sai không quá vài phút.
• Về y học, từ thời Cổ vương quốc, người Ai Cập đã hiểu
biết về cấu tạo cơ thể con người, biết cách trị liệu vết
thương, nối xương gãy và làm các phẫu thuật đơn giản,
tìm ra các loại thuốc chữa bệnh và thuật ướp xác. Các
thi hài của Pharaon còn lưu lại đến ngày nay là thành
tựu của nền y học Ai Cập. Sách thuốc (Papyrus
Medical) được biên soạn khoảng năm 1500 – 1450
tr.CN
• Những giá trị tri thức của cư dân sông Nin được lưu
giữ, bảo tồn trong thư viện Alexandria. Có hơn 50.000
cuốn sách, gồm đủ các lĩnh vực đã được các nhà khoa
học sưu tầm và bảo quản. Đó là kho tàng văn hóa vô giá
không chỉ của nhân dân Ai Cập mà còn là di sản văn
hóa của cả nhân loại.