2.

KARAKTERISTIKE SISTEMA

Struktura i klasifikacija
Kvalitet i upravljanje sistemom
 Struktura sistema

Skup svih elemenata sistema i internih i

eksternih veza čini strukturu sistema.

Osnovne karakteristike strukture sistema su:

uređenost i
organizovanost.
 Struktura sistema

Uređenost sistema je odraz odnosa među

elementima i vezama sistema uspostavljenih
pri njegovom formiranju i funkcionisanju.

Organizovanost, pored uređenosti,

podrazumijeva i specifične odnose i uloge
elemenata s gledišta njihovih doprinosa
ciljevima i funkcionisanju cjeline.
Različitе strukturе

Jednom sistemu, zavisno od aspekta

posmatranja, može da odgovara više različitih
struktura.
Isto tako, nad istim elementima se može
definisati više različitih sistema
uspostavljanjem različitih veza među njima,
shodno cilju istraživanja.
 Različitе strukturе

Struktura sistema se može posmatrati sa više

aspekata: sa aspekta promjene, određenosti,
obuhvatnosti i pojavnog oblika.
Sa aspekta promjene postoje:
statičke i
dinamičke strukture.
Struktura je statička ako se elementi i među njima
ustanovljene veze ne mijenjaju u toku vremena
posmatranja. U suprotnom, struktura je dinamička.
 Različitе strukturе

S obzirom na određenost, strukture mogu biti

- determinističke i
- nedeterminističke

Determinističke strukture pretpostavljaju izvjesnost,

određenost i jednoznačnost veza među elementima
sistema.
Neizvjesnost, slučajnost, neodređenost i/ili
višeznačnost veza su pretpostavka nedeterminističkih
struktura.
 Različitе strukturе
Sa gledišta obuhvatnosti postoje:
 parcijalne,
 integralne i
 sistemske strukture.
Parcijalne strukture odražavaju samo jedan aspekt
posmatranja sistema ili više aspekata posmatranja
dijela sistema.
Integralna struktura odražava nekoliko aspekata
posmatranja na nivou cjeline.
Sistemska je ona struktura koja odražava sve
relevantne elemente i veze za sve bitne aspekte
posmatranja.
 Različitе strukturе

Prema pojavnom obliku strukture se dijele

na:
 redne,
 paralelne,
 ciklične,
 hijerarhijske i
 kompleksne.
 Različitе strukturе

Kod redne strukture elementi su povezani u niz,

kod paralelne strukture - paralelno,

Cikličnu strukturu karakteriše postojanje povratne

veze ili povezanost elemenata u zatvoreni niz.

Hijerarhijska struktura je struktura sa stanjem

podčinjenosti tj. neravnopravnih veza među
elementima.

Struktura koja se ne može svesti ni na jedan od

navedenih oblika je kompleksna.
Okruženje sistema
 Svaki sistem ima svoju prostornu dimenziju u
kojoj se ispoljava kao uređena i organizovana
struktura.

 Svaki sistem ima svoje granice i okruženje sa

kojim je povezan i čiji je sastavni dio.

 Pod okruženjem se podrazumijeva sve ono što se

nalazi van strukture posmatranog sistema.

 Postoji neposredno i posredno okruženje.

• Iz neposrednog okruženja sistem koristi
materiju, energiju i informacije za opstanak i
razvoj.

• Ako pored prostorne dimenzije uključimo i

vremensku dimenziju sistema i njegovog
okruženja, tada se može reći da je:
Okruženje sistema skup svih sistema sa kojima
je posmatrani sistem u neposrednom aktivnom,
pasivnom ili interaktivnom odnosu za vrijeme
svog postojanja ili u toku vremenskog intervala
određenog ciljevima istraživanja.
Klasifikacija sistema
 Prema prirodi nastanka:
◦ Prirodni i vještački sistemi
 Prema odnosu prema okolini:
◦ Otvoreni i zatvoreni sistemi
 Prema određenosti:
◦ Deterministički i stohastički sistemi
 Prema promjeni stanja u vremenu:
◦ Statički i dinamički sistemi
 Prema vrsti ulazno-izlaznog signala:
◦ Kontinualni i diskretni sistemi
Kvalitet sistema

 Kvalitet je pokazatelj usaglašenosti sa ciljem.

 Empirijski su ustanovljena 4 nivoa kvaliteta:

1. Stabilnost,
2. Upravljivost,
3. Funkcionalnost i
4. Samoorganizovanost.
 Mjerenje kvaliteta
 Mjerni sistem kvaliteta se izražava kao uređeni
skup informacija o prostoru stanja u kome mogu da
se nađu intenziteti atributa (svojstava) kvaliteta.
 Kvalitet se izražava vektorom, čije su komponente
intenziteti atributa kvaliteta.
 Atributi
kvaliteta se mogu izraziti pomoću
parametara.
 Na promjene parametara sistema uslijed spoljašnjih
ili unutrašnjih poremećaja, sistem može reagovati
na 3 načina:
smanjivanjem, zadržavanjem ili povećanjem
kvaliteta.
 Upravljanje sistemom
 Svrha kvaliteta sistema je njegova primjena u
upravljanju.
 Upravljatise može samo onim sistemima koji imaju
svojstvo upravljivosti.
 Upravljivost - sposobnost sistema da pod uticajem
upravljačkog dejstva, za konačno (zadato) vrijeme
prelazi iz jednog u drugo (zahtijevano) stanje, koje se
bitno razlikuje od stanja u kome bi se sistem našao u
odsustvu upravljačkog dejstva.
 Sistemi koji posjeduju kvalitet upravljivosti nazivaju se
upravljivi sistemi (njima se upravlja pomoću
upravljačkih sistema).
 Ulaz
UPRAVLJANI SISTEM Izlaz (stanje, ponašanje)
Upravljačko
dejstvo

Direktni tok Povratni tok

UPRAVLJAČKI SISTEM
informacija informacija

Model upravljanog sistema

Cilj, kriterijumi
Informacije
Algoritmi

Upravljačka dejstva
• U upravljačkom sistemu se formira upravljačko
dejstvo.
• Upravljačko dejstvo je dejstvo na upravljački
sistem ili okruženje koje poboljšava funkcionisanje
ili razvoj sistema, a koje je izabrano iz skupa
mogućih dejstava, na osnovu raspoloživih
informacija.
• Proces prikupljanja, obrade, distribuiranja
informacija i njihovo realizovanje u vidu izvršnih
aktivnosti predstavlja upravljački proces.
• Skup upravljačkih procesa kojima se realizuje
funkcija cilja sistema, naziva se upravljanje.
Upravljanje se simbolički može prikazati u obliku
skupa:

U={M, C, Ud, I, A}

čiji su elementi:
M - model upravljanog sistema;
C - cilj upravljanja;
I - informacija;
Ud - skup mogućih upravljačkih dejstava;
A - algoritam upravljanja.
• Pod modelom upravljanog sistema podrazumijeva
se skup svojstava i ponašanja upravljanog sistema
kojima raspolaže upravljački sistem.
• Matematički model predstavlja skup matematičkih
relacija, algebarskih ili diferencijalnih jednačina
koje opisuju ponašanje upravljanog sistema.
• Cilj upravljanja je željeno stanje, željeni podskup u
prostoru stanja ili željeno ponašanje sistema.
• Cilj se matematički izražava pomoću kriterijuma.
• Kriterijum predstavlja mjeru za upoređivanje
alternativa prilikom izbora najboljeg ili
zadovoljavajućeg upravljačkog dejstva.
• Jedna od osnovnih pretpostavki upravljanja jeste
mogućnost izbora jednog od više mogućih
dejstava.
• Ako ne postoji mogućnost izbora, upravljanje je
trivijalno.
• Izbor upravljačkog dejstva se vrši na osnovu
kriterijuma funkcije cilja.
• Razrješenje problema izbora između više
alternativnih mogućnosti predstavlja donošenje
odluke.
• Svi sistemi funkcionišu u uslovima stalnih
spoljašnjih i unutrašnjih smetnji.
• Smetnje utiču na promjenu ponašanja sistema,
djeluju dezorganizujuće na sistem i povećavaju
njegovu entropiju.
• Upravljanje ima antientropijski karakter tj. nastoji
da održi dinamičku ravnotežu sistema.
• Ova funkcija upravljanja se ostvaruje zahvaljujući
postojanju informacija.
• Informacija je osnov upravljanja.
• U sistemu upravljanja postoje dva smjera
prostiranja signala: direktan i povratan.
• Stoga postoje i dvije vrste informacija: informacije
direktne i informacije povratne veze.
• Informacije direktne veze nose upravljačke
poruke.
• Na osnovu njih se djeluje na upravljani sistem i/ili
okruženje i, po potrebi, mijenja karakter njihovog
ponašanja.
• Preko informacija povratne veze upravljački
sistem prima poruke o stanju ili ponašanju
upravljanog sistema i okruženja, na osnovu čega
donosi odluku o potrebi formiranja upravljačkog
dejstva.
 Algoritam upravljanja je skup pravila o tome
kako formirati i realizovati upravljačko dejstvo na
osnovu informacija povratne veze, kriterijuma i
ograničenja.

 Faze upravljanja kvalitetom su:

 planiranje kvaliteta,
 organizovanje za kvalitet,
 realizovanje kvaliteta,
 kontrola kvaliteta.
 Organizovanje za kvalitet podrazumijeva
usklađivanje aktivnosti i ciljeva elemenata sistema,
kao i efikasno korišćenje resursa radi postizanja
planiranog kvaliteta.
 U fazi realizovanja kvaliteta ostvaruju se planirane
procedure kojima se obezbjeđuje funkcionisanje
sistema u skladu sa postavljenim (planiranim)
ciljevima.
 Kontrolom kvaliteta provjerava se ispunjenost
planiranih vrijednosti pokazatelja kvaliteta, definišu,
generišu i sprovode se potrebne korektivne
aktivnosti, vrednuju njihovi rezultati i utiče na
poboljšanje kvaliteta.
Mjerenje i mjerne skale
 Mjerenje je postupak poređenja elemenata po
određenim osobinama (pokazateljima).
 Postoji nekoliko vrsta mjernih skala:
 Nominalna (klasifikaciona) skala
 Skala poretka (redoslijedna skala)
 Intervalna skala
 Skala odnosa
 Apsolutna skala
• Nominalna (klasifikaciona) skala se primjenjuje
za utvrđivanje pripadnosti elemenata nekom
skupu (na pr., klasifikacija zaposlenih po stepenu
stručne spreme...)
• Skala poretka (redoslijedna skala) se
primjenjuje za utvrđivanje uređenosti elemenata
po jednom ili više svojstava (na pr., ocjenjivanje
studenata)
• Intervalna skala se primjenjuje za utvrđivanje
razlike među svojstvima elemenata. Kod nje se
uvodi proizvoljni početak intervala (nulta tačka) i
jedinica mjere (mjerenje mase, dužine...).
Skala odnosa je poseban vid intervalne skale.
Omogućava utvrđivanje koliko je puta izmjerena
vrijednost nekog svojstva jednog elementa veća
od izmjerene vrijednosti istog svojstva drugog
elementa

Apsolutna skala je najsavršenija, ima apsolutnu

nultu tačku, primjer je Kelvinova temperaturna
skala.
Izbor elemenata prema prednosti
 Redoslijed elemenata nekog skupa se formira
neposrednim poređenjem ili poređenjem parova
njihovih svojstava po utvrđenom pravilu.
 Pravilo se bazira na sistemu prednosti.
 Poređenje elemenata po prednosti se vrši
neposredno ili posredno, a pomoću kvalitativnih
ili kvantitativnih pokazatelja .
 Vrijednosti pokazatelja se određuju objektivnim i
subjektivnim mjerenjima u odgovarajućim
skalama.
 Rezultat poređenja elementa nekog skupa je
formiranje redoslijeda elemenata.
 Kako se cilj upravljanja može postići na više
načina, potrebno je definirati skup
alternativa kojima se postiže cilj.
 Kvalitet raspoloživih alternativa utiče na
kvalitet odluke.
 Kod upravljanja, skup alternativa je skup
dozvoljenih upravljačkih dejstava ili skup
strategija upravljanja.
 Prema uslovima okruženja u kojima se
donosi odluka možemo razlikovati:

 Odlučivanje u uslovima izvjesnosti,

 Odlučivanje u uslovima stohastičke
neizvjesnosti,
 Odlučivanje u uslovima nestohastičke
neizvjesnosti
 Odlučivanje u uslovima izvjesnosti – postoji
dovoljan broj informacija o problemu, ciljevima i
posljedicama svake alternative.
 Odlučivanje u uslovima stohastičke
neizvjesnosti – postoji mogućnost većeg broja
različitih ishoda jedne alternative, ali su
vjerovatnoće pojava ovih ishoda poznate.
 Odlučivanje u uslovima nestohastičke
neizvjesnosti – postoji mogućnost većeg broja
različitih ishoda jedne alternative, bez
mogućnosti ocjene vjerovatnoće njihovog
pojavljivanja.