Одбрани поглавја од патологија на

усна празнина
Конгенитални малформации
Конгенитални или вродени малформации подразбираат
вродени грешки во развојот на органите. Во оралната
празнина тие опфаќаат малформации на усни, букална
мукоза, меко и тврдо непце, база на уста и предни две
третини од јазикот. Овие малформации претставуваат
продукт од грешки во ембриогенезата. Од многуте
развојни аномалии најчести се расцепи на устата и на
палатум, развојни аномалии на јазикот, васкуларни
аномалии и вродени дисонтогени тумори и
туморовидни состојби. Најчести аномалии се сепак
расцепи на устата и палатумот и се смета дека
претставуваат 1:700 до 1:1000 живородени деца.
Расцеп на уста и палатум (cheiloshisis, cheilopalatoshisis
(lat.) cleft lip, cleft palate (angl).
Претставува неспојување на усните за време на бременоста
(орофацијален расцеп). Усните се формираат помеѓу 4-7
недела од бременоста, така да, ако ткивото не се спои до
раѓањето останува расцеп кој може да биде сосема мал, но
може да достига и до коренот на носот. Расцепот може да
биде поставен бочно или централно и вообичаено е пратен
со расцеп на палатум, кој се формуира од 6-8 недела од
бременоста. Унилатерален расцеп е почест и тоа почесто од
левата страна. Расцепот на усната и палатумот е почест кај
машките деца, додека изолираниот расцеп само на палатум е
почест кај женските деца.
Причини за настанување на оваа аномалија се
воглавно непознати. Се обвинуваат генетските
пропмени во комбинација со фактори од околината.
Од надворешните фактори на прво место се
обвинува пушењето за време на бременост,
дијабетес кај мајката, примање на лекови во првата
третина од бременсота (антиепилептици), алкохол,
зголемена тежина за време на бременоста и др.
Дијагнозата се поставува уште интраутерино со
преглед на ултразвук.
Компликации. Прв проблем кој се јавува кај овие
деца е проблем со хранењето. При доење лесно
може да дојде до задушување на детето со
мајчиното млеко . Млекото које се аспирира може
да предизвика аспирациона бронхопнеумонија. Од
другите компликации се јавува нејасен говор ,
дентални проблеми, инфекции на средно уво кои
можат да бидат чести и репетирани и да доведат до
губиток на слухот.
Ankyloglossia. Оваа вродена аномалија претставува намалена
мобилност на врвот на јазикот заради краток frenulum linguae , мембрана
која го врзува јазикот за базата на устата. Френулумот претставува
мукозна мембрана кој, ако е краток, го повлекува врвот на јазикот и
врвот добива изглед на срце.
Компликации. Првите проблеми се јавуваат при доењето кога бебето
тешко цица. Говорот е исто така отежнат, особено изговарањето на
буквите т, д, з и с, а особено буквата р. Заради намалена подвижност на
јазикот не е можна добра орална хигиена така да овие пациенти често
добиваат воспаленија на гингивата (гингивитис). Кај поедини сличаи
може да се јави мандибуларна прогнатија.
Болеста е исто застапена и кај машки и кај женски деца. а можна е и
фамилијарна предиспозиција.
Терапијата се состои во пресекувањето на краткиот френулум-
френулотомија.
Aglossia congenita . Претставува екстремно ретка
аномалија – недостаток (неразвивање) на јазик.
Оваа аномалија е вообичаено пратена со agnathia
или micrognathia. Јазикот се развива во четвртата
недела од бременоста од базата на фаринкс и расте
кон базата на устата. Неговиот недостаток
настанува во овој период како грешка во
ембриогенезата.
Diglossia ( bifid tongue, cleft tongue) претставува
аномалика кога врвот на јазикот е поделен
лонгитудинално во вид на расцеп.
Воспаленија на усната празнина
Gingivitis. Претставува воспаление на гингивата кое е релативно често
заболување.Здрава, нормална гингива е цврста, светло розова и мазна.
Кај полесните форми на гингивитисите таа е отечена, црвена и
иритирана, лесно крвари најчесто без придружна болка. Кај потешките
форми гингивитисот може да биде причина и за губиток на заби.
Според причините кои можат да доведат до појава на гингивитис, тие се
делат на:
1. Гингивитис асоциран со дентални плаки. Овој гингивитис е
предизвикан од лоши хигиенски навики, пушење и почесто заболуваат
пациенти од постара возраст.
2. Гингивитис асоциран со системски пореметувања. Ризична група кај
овој тип на гингивитиси се пациенти со ендокрино пореметување, деца
во пубертет, жени во фаза на менструален циклус, бременост и диабетес.
Гингивитис за време на бременоста покажува интензивно црвени
гингиви со гингивална хипертрофија и профузни крварења.
Гингивитис кој се јавува кај болни од диабетес покажува исто
така силна хиперемија со хипертрофија на гингивата. Посебна
ризик група се болни од леукемија кај кои се гледаат профузни
интрагингивални крварења.
3. Гингивитис предизвикан од ефекти од лекови. Овој
гингивитис е хипертрофичен со накалемена бактериска
инфекција секундарно, а може да биде предизвикан од некои
орални контрацептиви и имуносупресивна терапија.
4 Гингивитис кај малнутриција. Овој тип на гингивитис се
јавува кај неухранети или слабо хранети пациенти кои имаат и
витамински дефицит. Недостаток на Ц витаминпредизвикува
абнормално создавање на колаген така да гингивата станува
хипертрофична со точкасти мукозни екхимози.
Stomatitis претставува воспаление на лигавицата на усната
празнина и според етиолошкиот фактор тој може да биде
бактериски, вирусен, габичен, алергиски и од непозната
етиологија. Според текок на болеста тој има почетна фаза во која
доминира едем на лигавицата со инфламаторен инфилтрат
воглавно од неутрофили. Во покасната фаза инфекцијата се шири
по усната празнина, настанува деструкција на ткивото, од
инфламаторните клетки доминираат плазма клетки и лимфоцити, а
епителот се истенчува. Во третата фаза настанува формирање на
пиогени грануломи. Тие се добро васкуларизирани со мноштво
млади капилари, заради што и лесно крварат. На епителот се
јавуваат улцерации, а во ткивото е присутен едем со инфламаторни
инфилтрати. Една од варијантите на овие грануломи е granuloma
gravidarum кој се јавува за време на бременост.
Бактерискиот стоматитис е најчесто предизвикан од
Neisseria, treponema , streptococcus и др. Се издвојува акутен,
некротизирачки, улцеративен стоматитис предизвикан од
бактериска инфекција во која се вклучени и анаеробни
бактерии. Во макроскопската слика на овој стоматитис
доминираат некрози, илцерации на интерденталните папили
и на гингивалните ивици, формирање на псеудомембрани и
чести крварења.
Vincent-ова ангина претставува акутна некротизирачка
инфекција на фаринкс предизвикана од фузиформни бацили
и Borelia Vincenti. Оваа ангина е најчесто унилатерална,
предизвикува болки во увото од зафатената страна , а од
устата се шири лош здив.
Макроскопски, на зафатената тонзила се забележуваат
длабоки, добро ограничени улцерации, со прлјаво сиво
дно, кои лесно крварат. На истата страна постои
вообичаено лимфаденопатија.
Од вирусните стоматитиси најчест е стоматитис
предизвикан од херпес вирус-gingivostomatitis herpetica.
Болеста е карактеристична за детска возраст и се работи за
инфекција со херпес вирус тип 1. Од општите симптоми
доминира треска, малаксалост, губиток на апетит и лош
здив од устата. Макроскопски, гингивите крварат, се
забележуваат улчцерации, везикули исполнети со бистар
содржај кој покасно поминува во пурулентен ексудат.
Од габичните стоматитиси најчест е стоматитис
предизвикан од Candida albicans. Овој стоматитис се
јавува почесто кај болни од диабетес и
имуносупримирани болни.Макроскопски, по
лигавицата на усната празнина се наоѓаат бели налепи
кои се цвсто прицврстени за подлога и тешко се
откинуваат. Хистолошки се работи за колонии од
кандида градени од испреплетени хифи и спори.
Алергискиот стоматитис се јавува како реакција на
стран материјал кој се користи во стоматологијата,
реакција на протези, забни пасти, гуми за џвакање и сл.
Stomatitis aphtosa претставува болест со непозната
етиологија. Се карактеризира со многубројни афти-
улцерации кои се многу болни и трајат околу 14
дена. Мали или бенигни афти се помали од 1см,
најчесто се на лабијална или букална мукоза,
поретко на мекото непце илим палатум и често се
мултипни. Големите афти се поголеми од 1 см.
длабоки се и по заздравувањето оставаат лузни.
Бенигни тумори и туморовидни лезии
Усната празнина е место каде релативно често се појавуваат бенигни тумори и
туморовидни лезии.
Papilloma – претставува бенигни епителен тумор со папиларен (брадавичест)
изглед, релативно чест (3%).
Етиологија:позната. Во етиологија на папиломите е вирусна инфекција со
хуман папилома вирус.
Макроскопски:се работи за релативно големи тумори, можат да достигнат и
неколку см, безболни се, розови и нерамни на површината. Можат да бидат на
петелка и обично се единични. Не малигнизираат и не се инфективни.
Хистолошки, туморот е граден од пролифериран многуслоен плочест епител
во вид на папили (продолжетоци) под `кој се наоѓа умножено сврзно ткиво.На
површината туморот е обложен со кератин, Во епителот се наоѓаат коилоцити
– тоа се клетки со перинуклеарен светол простор и пикнотично јадро и
претставуваат ХПВ алтерирана клетка.
Наод на многубројни папиларни лезии који се слеваат едни во дриги се
означува како папиломатоза.
Myoblastoma – бенигни тумор со потекло од
миобласти (млади мускулни клетки). Најчесто се
јавува на јазик и гингива, а може и на мекото непце,
увула, мукоза на усни, база на уста. Туморот е
почест кај мажи над 60год, , а може да биде и
вроден кај новородени деца.
Макроскопски, тоа се безболни тумори обложени со
кератин на површината, неподвижни, со мазна
површина.
Хистолошки, туморот е граден од мускулни клетки
кои во цитоплазмата содржат гранули.
Haemangioma претставува тумор со потекло од крвни садови. Чест е
во детството и повеќе се работи за аномалија отколку за прав тумор.
Може да биде капиларен, кавернозен и мешан. Овие тумори лесно
крварат, го отежнуваат џвакањето и говорот.
Епулис претставува орален репаративен гранулом кој се формира како
одговор на траума на гингива или на некој хроничен инфламаторен
процес. Епулис миже да биде сесилен или педункуларен, добро е
васкуларизиран, лесно крвари, егзофитичен, темно црвен.
Хистолошки туморот е граден од сврзно ткиво богато со крвни садови.
Во лумените на крвните садови се наоѓаат големи гигантски
мултијадрени клетки од тип на страно тело. Одтаму туморот носи име
и epulis gigantocellularis.
Туморот е почест кај жени, на мадибуларна гингива. Може да прави
ерозија на коска.
Fibroma (варијанта осифицирачки фибром)
претставува бенигни тумор со потекло од
фиброцити. Етиологијата на туморот е непозната.
Се обвинува локална траума. Почест е во 2-3
декада кај жени. Макроскопски, фибромот е
егзофитичен тумор со мазна површина, на широка
база, поретко виси на петелка.
Хистолошки туморот е граден од сноповидно
поставени сврзноткивни клетки кои, кај
осеифицирачката варијанта покажуваат зони на
формирање на коска.
Премалигни лезии на усна празнина
Премалигните лезии на усната празнина се лезии на алтериран
епител кој покажува знаци за дисплазија од лесен, умерен и
тежок степен, Овој диспластичен епител покажува зголемен
ризик за прогресија во планоцелуларен карцином.
Клинички, премалигните лезии се манифестираат како две
лезии: леукоплакија и еритроплакија. Еритроплакија=бела
дамка. Еритроплакија=црвена дамка. Можни се комбинации на
двете лезии.
Леукоплакија или бела дамка се јавува почесто во средна или
постара возраст, почесто кај жени. Најчесто се јавува на букална
мукоза и на долна усна. Хистолошки се работи за дисплазија на
епителот од среден или тежок степен до карцином ин ситу., со
тенденција да прогредира во карцином кај 3-17% од пациентите.
Еритроплакија или црвена дамка се јавува најчесто на база на
уста, латерално на јазикот, мекото непце.Хистолошки се работи
најчесто за тешка дисплазија или карцином ин ситу, со тенденција
да прогредира во планоцелуларен карцином кај 40-51% од
случаевите. Промената е почеста кај мажи, на возраст од 65-75 г.
и поврзана е со пушење и пиење алкохол.
Диспластичните рпомени на епителот подразбираат абнормална
архитектоника и цитолошка атипија. Епителот е дезорганизиран,
дестратифициран, базалниот слој е хиперплазиран, се јавува
дискератоза. Цитолошка атипија вклучува зголемени јадра,
пореметен однос цитоплазма:јадро во корист на јадрото, зголемена
митотска активност, особено во базалните слоеви, атипични
митотски фигури-промени кои можат да се градуираат како лесна,
умерена и тешка дисплазија и карцином ин ситу.
МАЛИГНИ ТУМОРИ ВО УСНАТА
ПРАЗНИНА
Планоцелуларен карцином – претставува најчест малигни
тумор на усната празнина и 90% од сите малигни тумори на
глава и врат. Туморот потекнува од многуслојниот плочест
епител на усната празнина и претставува абнормален раст на
абнормални клетки од овој епител.
Ризик фактори: возраст-инциденцата на туморот се зголемува
со возраста. Туморот се јавува 98% кај пушачи (две кутии
цигари на ден) и кај пациенти кои пијат алкохол или двата
фактора се комбинираат. Комбинацијата пушење и алкохол го
зголемуваат ризикот за добивање на планоцелуларен
карцином 100% кај жени и 38% кај мажи. Кај помлади особи
ризик фактор претставува фамилијарна предиспозиција или
имунодефициентни состојби.
Генетски испитувања покажаа генетски абнормалности.
ХПВ како ризик фактор се обвинува за појава на
леукоплакија која може да прогредира во планоцелуларен
карцином.
Луѓе со светла кожа, зелени или плави очи имаат покачен
ризик за развивање на овој карцином.
Изложеност на сонце, особено усните претставува исто така
ризик фактор, особено кај оние особи кои претходно имале
базоцелуларен карцином.
Планоцелуларниот карцином е два пати почест кај мажи на
возраст од 50-70г.
Понекогаш се јавува на места на лузни од опекотини.
Макроскопски, туморот претставува црвена дака, елевирана над
површината на кожата, со централно вовлекување, со нејасни
граници кое лесно крвари. Зафаќа најчесто усни, особено долна
усна (30%), спој на меко со тврдо непце, како и задна третина на
јазикот.
Хистолошка анализа на туморското ткиво покажува атипични
туморски плажи кои инфилтративно враснуваат во епителот и во
ткивото по него. Туморските клетки се некогаш добро
диференцирани, слични на плочестите клетки од епителот на
усната празнина, до недиференцирани,
анапластични,вретеновидни со многубројни митотски фигури.
Дијагнозата се поставува со биопсија и компјутерска томографија
на вратот за да се откријат метастатски депозити во лимфните
жлезди.
Прогнозата зависи од зафатеноста на лимфните жлезди. Карцином на
јазик без метастатски депозити во лимфните жлезди има 5-годишно
преживување 50%. Карцином на база на уста без метастатски
депозити во жлездите има 5-год. преживување 65%. Со присутни
метастази во регионалните лимфни жлезди преживувањето се
намалува за половина. Откако се пробије баријерата во лимфните
жлезди, далечните метастази се најчесто во белите дробови.
Планоцелуларен карцином на долна усна има подобра прогноза:5-год.
преживување е околу 95% и ретко дава метастази во лимфните
жлезди. Карциномите на горна усна се поагресивни и побрзо даваат
метастази.
Метастазите се вообичаено во регионалните лимфни
жлезди:субмандибуларни, околу вена југуларис и во вратот.
Хематогените метастази се најчесто во белите дробови и скелетот.
Аденокарцином- претставува малигни тумор со потекло од
терминалните дуктуси на малите саливарни жлезди или од
серомукозните жлезди во назофаринкс. Однос мажи:жени е
1:1, а возраста е над 50год. Најчесто се јавуваат на палатум,
база на јазик и на букална мукоза.
Макроскопски, тоа се палатинални туморски маси кои растат
кон оралната празнина, можат да ја деструираат носната
преграда и да навлезат во параназалните синуси. Растот им е
изразито инфилтративен.
Хистолошки, аденокарциномите се почесто добро
диференцирани (low grade) , поретко лошо диференцирани
(high grade). Лошо диференцираните имаат полоша прогноза.
Melanoma malignum- претставува малигни тумор со потекло од
меланоцитите присутни во мукозните мембрани. Малигни меланом
во усната празнина е редок тумор,многу агресивен, со лоша
прогноза, и вообичаено касно се открива. Во споредба со
меланоцитите во кожата кои таму имаат заштитна улога против УВ
зраците, не е позната улога на меланоцитите во мукозните мембрани.
Инциденцата на туморот се зголемува со возраста, така да 65% од
овие меланоми се над 60год. Само 3% се јавуваат кај луѓе под 30 год.
Сигурни ризик фактори за појава на орални меланоми не се
идентифицирани. Се смета дека тоа се места изложени на сонце
(усни). Некои автори сметаат дека имаат врска со ХПВ инфекција,
инфекција со херпес вирус,полио вирус. Најдени се кај луѓе
изложени на формалдехидски пареи и нешто е почест кај пушачи.
Докажана е мутација на БРАФ генот.
Диференцијално дијагностички треба да се исклучи да оралниот
меланом не е метастаза од кожен меланом или меланом на око. Многу
ретко меланомот се открива додека е ин ситу. Вообичаено се открива
откако улцерира на површината, што ја влошува прогнозата.
Хистолошки, туморот е граден од атипични малигни клетки, различни
по големина, со крупни јадра и крупен, видлив розов нуклеолус, со
умерена митотска активност и присуство на темен пигмент меланин
во цитоплазмата. Околу туморските клетки се забележува
лимфоцитарен инфилтрат.Туморските клетки инфилтрираат во
епителот, можат да направат улцерација, а истовремено растат во
длабочина и радијарно се шират.
Првите метастази од малигниот меланом се во регионалните лимфни
жлезди. Хематогените метастази се најчесто во белите дробови и
мозок.
Одонтогени цисти
Одонтогени цисти се група на цисти кои се формираат во фаза на одонтогенеза
(развивање на заби) . Тоа се затворени вреќички ограничени со мембрана која е
остаток од одонтогениот епител. Цистите содржат воздух, течност или полутечен
материјал. Не се сите цисти во оралната празнина одонтогени. На пр.
назолабијална циста нема одонтогено потекло.
Според тоа, цистите се делат на одонтогени, неодонтогени, инфламаторни, цисти
во врска со максиларен антрум и цисти во меки ткива:уста, лице, врат и
саливарни жлезди.
Цисти со одонтогено потекло се: гингивални цисти кај деца, гингивални цисти
кај возрасни, дентигерозна циста и еруптивна циста.
Цисти од неодонтогено потекло се назопалатинална циста и назолабијална циста.
Претставник на инфламаторните цисти е радикуларна циста која може да биде
апикална и латерална. Радикуларната циста е обложена со повеќеслоен плочест
епител, има богат инфламаторен инфилтрат од мешан тип (неутрофили,
лимфоцити, мактрофаги, плазма клетки) о многубројни холестерински кристали
кои укажууваат на распад на ткиво.
Дентигирозна циста (одонтогена) може, после
долго време да покаже малигни потенцијал, да
премине во амелобластом, планоцелуларен
карцином или мукоепидермоиден карцином.
Одонтогени тумори
Тоа се тумори кои потекнуваат од одонтогениот епител од кој се
создаваат заби.
Амелобластома- претставува бенигни одонтоген тумор со
инвазивни карактеристики. Се јавува почесто во мандибула, околу
моларите и во ангулусот на мандибула.После одстранувањето може
да рецидивира.
Во етиологијата на овој тумор се обвинува пореметена ерупција на
трајните заби, особено умниците. Расте асимптоматски, ја
деформира вилицата. Рентгенолошката слика ја покажува врската
на туморот со коренот на забот. Тој ја разорува коската, расте во
сите смерови, рецидивира после одстранувањето, а може и да
малигнизира-малигни амелобластом.
Хистолошки е граден од островца од амелобласти кои враснуваат
длабоко во коската.
Одонтома- бенигни тумор граден од калцифицирано забно
ткиво . Се јавува почесто во мандибула , околу моларите
(odontoma complex), и во максила, околу предните заби
(odontoma compositum).Туморот е богат со сврзно ткиво и
крвни капилари, има своја сврзно ткивна капсула. Туморот
е во врска со импактирани или ретенирани заби.
Фиброма- тумор со потекло од сврзно ткиво, кој споро
растеи е релативно редок. Може да биде врзан за коска или
да се наоѓа во коската, ја деформира коската, дислоцира
забии ресорбира корени на заби. Може да имитира циста.
Една варијанта на фибромот е осифицирачки фибром кој во
себе создава коскено ткиво.