SICAKLIK

SICAKLIK

İKLİM
ELEMANLARI

NEM ve YAĞIŞ BASINÇ ve RÜZGARLAR

Sıcaklık insan hayatını doğrudan veya dolaylı olarak en fazla etkileyen iklim elemanıdır.
Sıcaklık insanların ısınma ve barınma ihtiyaçları ile sosyal ve ekonomik faaliyetlerini etkiler.
Sıcaklık doğal ve beşerî sistemlerin şekillenmesinde etkili olan en önemli iklim elemanıdır.
Sıcaklık termometre ile ölçülür ve °C ile ifade edilir.
1-GÜNEŞ

Atmosferdeki ve yeryüzündeki temel sıcaklık kaynağı

Güneş’tir. Güneş olmasaydı yeryüzündeki sıcaklık -273
°C civarında olurdu. Güneş’ten gelen enerji miktarı
değişmektedir. Dünya, Güneş’e en yakın olduğu tarihte
(3 Ocak) daha fazla enerji alır. Ancak bu durum,
sıcaklıklar üzerinde büyük bir değişime neden olmaz.
 2- Güneş’ten gelen enerjinin tamamı yeryüzüne

ATMOSFER
ulaşamaz. Çünkü atmosfer içindeki gazlar; Güneş
ışınlarının yansımasına, dağılmasına ve emilmesine
neden olur. Eğer atmosfer olmasaydı Güneş ışınlarını
doğrudan alan yerler çok sıcak, güneş almayan yerler
ise aşırı soğuk olurdu. Ayrıca Güneş ışınları atmosferde
dağıldığı için yeryüzündeki sıcaklık da dengelenir.
 Güneş’ten hareket eden ışınlar yaklaşık 8
dakikada Dünya’ya ulaşır. Dünya, Güneş’in
yaydığı enerjinin iki milyonda birini alarak
ısınır ve aydınlanır. Güneş’ten atmosferin üst
sınırındaki 1 cm2lik yüzeye dakikada 2 kalori
enerji gelir. Bu enerji miktarına Güneş sabitesi
(Solar konstant) denir. Güneş’ten gelen
enerjinin yaklaşık %43’lük kısmı yeryüzünü
ısıtır (yeri ısıtan enerjinin tamamı %27 ve
atmosferde dağılan enerjinin %16’sı).

Güneş’ten gelen enerjinin dağılımı

3-GÜNEŞ IŞINLARININ YERE DÜŞME AÇISI
Güneş ışınlarının enerji verme alanı
Yeryüzündeki sıcaklık dağılışını etkileyen temel
faktördür. Dik açıyla gelen Güneş ışınları dar
alanlara, dar açıyla gelen Güneş ışınları ise geniş
alanlara enerji verir. Bu da Güneş ışınlarının dik
açıyla geldiği yerin daha çok ısınmasına, dar açıyla
geldiği yerin ise daha az ısınmasına neden olur.
Güneş ışınlarının geliş açısını etkileyen faktörler:
a) Dünya’nın şekli
b) Dünya’nın günlük hareketi
c) Yıllık Hareket ve Eksen Eğikliği
d) Yeryüzü Şekilleri (Bakı, Eğim vb.)
 a) Dünya’nın Şekli

Dünya’nın şekline bağlı olarak Güneş

ışınlarının yere düşme açısı Ekvator’dan
kutuplara doğru daraldığından sıcaklık da
genel olarak azalır. Buna enlem etkisi denir.
Güneş ışınlarının yere düşme açısı daraldıkça
ışınların atmosferde aldığı mesafe uzar. Bu
da atmosfer tarafından daha fazla enerjinin
tutulmasına neden olur.
Güneş ışınlarının düşme açısının ve güneşlenen
yüzey alanının enleme göre değişimi
Bazı durumlarda enlem etkisine ters düşen durumlar ortaya çıkabilir. Örneğin Sinop il merkezi, Ağrı il
merkezine göre Ekvator’a daha uzaktır. Enlem etkisine göre Sinop’un Ağrı’dan daha soğuk olması gerekir.
Ancak Sinop’un deniz kenarında Ağrı’nın da yükseltisinin (1.632 m) fazla olması, Sinop’ta yıllık ortalama
sıcaklığın Ağrı’dan daha fazla olmasını sağlamıştır.
Sinop

Ağrı
 b) Dünya’nın Günlük (Eksen) Hareketi

Dünya’nın günlük hareketine bağlı olarak Güneş

ışınlarının yere düşme açısı gün içinde değişir. Bu
durum gün içinde sıcaklığın da değişmesini sağlar.
Güneş ışınlarının yere düşme açısı, güneşin
doğuşundan öğleye kadar sürekli artar. Öğle vakti
gelebileceği en büyük açıyla gelir. Öğleden sonra
ise güneş batana kadar Güneş ışınlarının yere
düşme açısı küçülmeye başlar. Günün en sıcak
vakti, genellikle ısı birikiminden dolayı yerel saate
göre 12.00-14.00 saatleri arasıdır. Güneş
battıktan sonra gündüz biriken enerji kaybolmaya
başlar. Gece boyunca kaybedilen enerjiye bağlı
22.02.2017 tarihinde Bursa’da güneşin doğuş ve
olarak en düşük sıcaklıklar, genellikle güneşin
batış saatleri ile gün içindeki sıcaklık değişimi
doğmasına yakın vakitlerde görülür.
 c) Yıllık Hareket ve Eksen Eğikliği

Güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açısı yıl boyunca

değişir. Bu da sıcaklığın değişmesine neden olur.
Güneş ışınları, sadece dönenceler arasında kalan
tropikal kuşağa dik ya da dike yakın açılarla düşer.
Kutup kuşağına ise genel olarak eğik açılarla düşer.
Bu yüzden tropikal kuşak ve kutup kuşağında Güneş
ışınlarının yere düşme açısına bağlı olarak sıcaklıklar
fazla değişmez. Ancak orta kuşakta Güneş ışınlarının
yere düşme açısının belirgin şekilde değişmesiyle
sıcaklıklar daha fazla değişir. Dört mevsim burada
daha belirgin yaşanır. Bununla beraber, eksen 40° K enleminde yer alan Bursa’ya Güneş ışınlarının
eğikliğine bağlı olarak Kuzey ve Güney Yarım ekinoks ve solstis tarihlerindeki geliş açıları
Küre’de aynı anda farklı mevsimler yaşanır.
 d) Yeryüzü Şekilleri (Bakı, Eğim vb.)

Yeryüzü şekillerinin eğim özellikleri,

dağların uzanış doğrultuları ve bakı-
dulda durumları Güneş ışınlarının yere
düşme açılarını etkilemektedir. Örneğin
bakı olan yamaçlar, Güneş ışınlarını
daha büyük açılarla aldığı için dulda
yamaca göre daha sıcaktır.

Bakının sıcaklığa etkisi

Kuzey Yarım Küre’de Yengeç Dönencesi’nin kuzeyinde bakı yönü, her zaman dağların güney
yamaçlarıdır. Güney Yarım Küre’de ise Oğlak Dönencesi’nin güneyinde bakı yönü, her zaman dağların
kuzey yamaçlarıdır. Dönenceler arasında Güneş ışınlarının yere dik düştüğü tarihe göre bakı yönü
bazen kuzey bazen de güney olur. Ülkemiz Yengeç Dönencesi’nin kuzeyinde yer aldığı için dağların
bakı yönü her zaman güneydir. Ayrıca eğimli yüzeylerde Güneş ışınlarının yere düşme açısına bağlı
olarak sıcaklıklar kısa mesafelerde değişmektedir.
 Bakı Etkisindeki Yamaçta
Dulda Yamaca Göre:
- Güneş ışınlarının yere düşme açısı
daha büyüktür.
- Güneşlenme süresi daha fazladır.
- Isı birikimi daha fazladır.
Dulda Bakı Yamacı
Yamaç - Sıcaklık daha yüksektir.
- Karlar daha erken erir.
- Tarım ürünlerinin olgunlaşma süresi
daha kısadır.
- Kalıcı kar sınırı daha yüksektir.
- Tarım üst sınırı daha yüksektir.
- Orman üst sınırı daha yüksektir.
 Türkiye’de ağaçların yosun tutan tarafı kuzeyi gösterir.
 Ülkemizde satılık veya kiralık ev aranırken daha çok
güney cephe tercih edilir. Bunun nedeni güneyin daha
çok güneş ışığı almasıdır.
 Güney Yarım Küre’de Oğlak Dönencesi’nin güneyindeki
ülkelerde ise daha çok kuzey cephe tercih edilir.
 Aşağıdaki şekilde, Yengeç dönencesinin kuzeyindeki bir dağlık alanın güneyinde ve
kuzeyinde bulunan iki yamaç numaralandırılarak kırmızı renkle gösterilmiştir.

2015-YGS

Bu yamaçlarda, bakı faktörünün etkisiyle aşağıdakilerden hangisinin

gerçekleşmesi beklenmez?
A) I. yamaçta toprak neminin daha az olması
B) II. yamaçta sıcaklık ortalamasının daha az olması
C) I. yamaçta tarım üst sınırının daha düşük olması
D) II. yamaçta güneş ışınlarının yere düşme açısının daha yatık olması
E) I. yamaçta bitkilerin olgunlaşma süresinin daha kısa olması
4-YÜKSELTİ

Troposfer
katmanında yerden Bu durumun nedeni havanın yerden
yükseldikçe sıcaklık, yansıyan ışınlarla ısınmasıdır. Çünkü
her 100 metrede sıcaklığı tutan su buharı ve
yaklaşık 0,5 °C
azalmaktadır. karbondioksit gibi gazlar, ağır
(200 metrede 1 °C) oldukları için yeryüzüne daha yakındır.
600 m: 22 °C Yükselti değiştikçe sıcaklık da değişir.

500 m: 22,5 °C

400 m: 23 °C

300 m: 23,5 °C

200 m: 24 °C

100 m: 24,5 °C

0 m: 25 °C
SORU
5-GÜNEŞLENME SÜRESİ

Bir yerin gün içinde güneşi gördüğü süreyi ifade eder. Yeryüzü ne kadar uzun süre Güneş ışınlarını alırsa ısı
birikimi o kadar fazla olur. Aydınlanma süresi; mevsime, bakıya, enleme ve bulutluluk oranına göre değişiklik
gösterir. Örneğin yaz mevsiminde gündüz süresinin uzaması sıcaklıkların artmasında etkili olmuştur.
Kutuplarda 6 ay gündüz yaşanmasına rağmen Güneş
ışınları çok dar açılarla geldiğinden sıcaklık düşüktür.
6-NEMLİLİK

Atmosferdeki su buharına nem adı verilir. Nem bir yerin fazla ısınmasını ve soğumasını önler. Nem
oranının fazla olduğu yerlerde havanın ısınması ve soğuması yavaş gerçekleşir. Günlük ve yıllık
sıcaklık farkları az olur. Nem oranının az olduğu yerlerde ise havanın ısınması ve soğuması hızlı
gerçekleşir. Günlük ve yıllık sıcaklık farkları fazla olur.
Ekvator, yıl boyunca Güneş ışınlarını dik ve dike yakın açılarla alır. Ancak nem oranı fazla olduğu için dünyanın en
sıcak yeri değildir. En yüksek sıcaklıklar, nem oranının az olduğu Ekvator’a en yakın yani 30° enlemlerindeki
çöllerde ölçülür. Buralarda gündüz kavurucu sıcaklar görülürken gece de sıcaklık hızlı bir şekilde düşer.
Konya ve İzmir yaklaşık aynı enlemlerde yer alır. Yani güneş ışınlarının geliş açısı iki ilde de
aynıdır. Sıcaklıkların farklı olmasında İzmir’de denizellik, Konya’da ise karasallık etkili olmuştur.
İzmir’de nem oranı fazla olduğu için gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkı daha azdır.
Konya’da ise nem oranı az olduğu için gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkı daha yüksektir.
7-KARA ve DENİZLERİN DAĞILIŞI

Karalar çabuk Denizler geç

ısınır, çabuk soğur. ısınır, geç soğur.

Kara ve denizlerin farklı ısınmasına bağlı olarak ortaya şu sonuçlar çıkmaktadır:

• Kuzey Yarım Küre’de en sıcak ay karalarda temmuz, denizlerde ise ağustostur. En soğuk ay karalarda ocak, denizlerde şubattır.
• Kuzey Yarım Küre’de karaların oranı daha fazla olduğu için günlük ve yıllık sıcaklık farkları daha fazladır.
• En yüksek ve en düşük sıcaklıklar karalar üzerinde ölçülür. Örneğin bugüne kadar en yüksek sıcaklık 56,7 °C olarak Kaliforniya’da
(ABD), en düşük sıcaklık ise -89,2 °C olarak Vostok-II’de (Antarktika’daki Rus Üssü) ölçülmüştür.
• Denizden esen rüzgârlar genellikle yazın serin, kışın ise sıcak karakterlidir.
 Deniz kenarında bulunan yerlerin iklimi, denizden uzak
yerlere göre daha ılıktır. Bu etkiye denizellik adı verilir.

Denizden uzaklaştıkça nemin azalmasından dolayı yıllık

sıcaklık farkları artar. Bu olaya karasallık adı verilir.
 Dünya’nın ekseni etrafında dönüşünden, sürekli
8-OKYANUS AKINTILARI rüzgârlardan, yoğunluk ve seviye farkından dolayı okyanus
suları yer değiştirir. Buna okyanus akıntıları denir. Ekvator
ve çevresinden gelenler sıcak, kutuplar ve çevresinden
gelenler ise soğuk okyanus akıntılarıdır.
60° kuzey enleminin ocak ayı sıcaklık ortalaması –16 °C iken 60° kuzey
paraleli üzerinde Batı Avrupa kıyılarının ocak ayı ortalama sıcaklığı +2, +3
°C'tur. Bu durum Gulf Stream sıcak su akıntısı ile ilgilidir. Batı Avrupa kıyıları
ile aynı enleme sahip Kanada kıyılarının ocak ayı ortalama sıcaklığı,
Labrador soğuk su akıntısının etkisiyle –20 °C’a kadar düşmektedir.
9-RÜZGARLAR

Rüzgârlar, geldikleri yerin nem ve sıcaklık özelliklerini

ulaştıkları alanlara taşır. Örneğin Ekvator ve
çevresinden esen rüzgârlar, ulaştıkları yerlerde
sıcaklığı yükseltirken kutuplar ve çevresinden esen
rüzgârlar ise sıcaklığı düşürür. İstisnalar dışında Kuzey
Yarım Küre’de güneyden esen rüzgârlar sıcak,
kuzeyden esen rüzgârlar soğuktur. Güney Yarım
Küre’de ise kuzeyden esen rüzgârlar sıcak, güneyden
esen rüzgârlar soğuk karakterlidir.
10-DİĞER FAKTÖRLER
Gür bitki örtüsü;
Su yüzeyi, Güneş
bulunduğu
ışınlarını büyük
alanlarda
oranda geri
gündüzlerin serin,
yansıtır. Bu da
gecelerin de ılık
ısınmayı
olmasını sağlar.
geciktirir.

Kar örtüsü, beyaz Koyu ve mat

ve parlak renkli yüzeyler
olduğu için Güneş daha
ışınlarını geri çabuk
yansıtır. ısınır.
 İZOTERM HARİTALARI
Sıcaklıkları aynı olan noktaların birleştirilmesi ile elde edilen eğrilere
eş sıcaklık eğrisi (izoterm) denir.

İzoterm Haritaları

Gerçek İzoterm İndirgenmiş İzoterm

Haritaları Haritaları

Gerçek sıcaklık değerlerine Yükselti faktörü ortadan

göre hazırlanan sıcaklık kaldırılarak hazırlanan sıcaklık
haritalarıdır. haritalarıdır.
• Dünya’nın şeklinden dolayı genel olarak sıcaklık Ekvator’dan kutuplara doğru azalır.
• Günlük harekete bağlı olarak (dinamik nedenler) dönencelerde nemin az olması yüksek
sıcaklıklara neden olmuştur (özellikle Yengeç Dönencesi).
• En düşük ve en yüksek sıcaklıklar karaların oranının fazla olduğu Kuzey Yarım Küre’de görülür.
• Kuzey Yarım Küre’de karaların batı kıyılarının, Güney Yarım Küre’de ise karaların doğu kıyılarının
daha sıcak olmasının nedeni okyanus akıntılarıdır.
• Kara ve denizlerin yarım kürelerde farklı dağılması, eş sıcaklık eğrilerinin Güney Yarım Küre’de
Kuzey Yarım Küre’ye göre daha dengeli uzanmasını sağlamıştır.
1) Sıcaklık değişimi üzerinde yalnızca enlem, bakı ve yükseltinin etkili olduğu
varsayıldığında yukarıdaki izohips haritası üzerinde numaralandırılarak
verilen noktaların hangisinde sıcaklığın daha yüksek olması beklenir?
A) I B) II C) III D) IV E) V
Kuzey Yarım Küre’de yıllık ortalama sıcaklık Güney Yarım Küre’den
daha fazladır.
3) Bu durumun temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A) Mutlak nem
B) Bitki örtüsü
C) Okyanus akıntıları
D) Kara ve denizlerin dağılışı
E) Güneş ışınlarının geliş açısı
5) Gün içerisinde en düşük sıcaklık değerlerinin güneşin doğmaya yakın
olduğu saatlerde görülmesinde aşağıdakilerden hangisi etkili olmuştur?
A) Geceleyin ısı kaybının yaşanması
B) Gece-gündüz sürelerinin değişmesi
C) Güneşin tepe noktasına saat 12:00’de ulaşması
D) Gün içerisinde güneş ışınlarının geliş açısının değişmesi
E) Dünya’nın günlük hareketinin yönünün batıdan doğuya
doğru olması