‫پوهنتون کابل‬

‫پوهنځی اقتصاد‬
‫دیپارتمنت اقتصاد ملی‬

‫صادرات میوه جات خشک و نقش آن در عواید افغانستان‬

‫طی سالهای ‪ 1395‬الی ‪1399‬‬

‫ترتیب کننده‪ :‬عبدالباعث ستانکزی‬

‫استاد رهنما‪ :‬پوهنیار فردین احمد صدیقی‬
‫سال تحصیلی‪ 1400 :‬هـ ‪.‬ش‬
 ‫صادرات میوه جات خشک و نقش آن در عواید افغانستان‬
‫•ماهیت و مفهوم و تعریف تجارت بین المللی‬ ‫• بیان موضوع‬
‫•ورود به بازار های بین الملل‬ ‫• پیشینه تحقیق‬
‫•سود و زیان یک کشور صادر و وارد کننده‬ ‫• اهمیت تحقیق‬
‫•تعریف و مفهوم صادرات‬ ‫• اهداف تحقیق‬
‫•انواع صادرات‪ ،‬شرایط‪ ،‬استراتیژی‪ ،‬تقسیم‬ ‫• سوال تحقیق‬
‫بندی‪ ،‬راه های توسعه و نقش بازار یابی‬ ‫• فرضیه های تحقیق‬
‫صادرات‬ ‫کلیات‬ ‫• تعیین متغیر های تحقیق‬
‫مبانی نظری‬
‫• تاریخ تجارت در افغانستان‬ ‫• ابزار تحقیق‬
‫• تجارت و توسعه اقتصادی افغانستان‬ ‫• قلمرو تحقیق‬
‫• نقش ميوه جات خشك در صادرات افغانستان‬

‫• صادرات در افغانستان‬
‫نتیجـه‬ ‫یافته ها‬ ‫نگاهی به اقالم عمدۀ صادراتی کشور‬ ‫•‬
‫نتیجه گیری‬ ‫•‬ ‫نق ش ميوه جات خش ك در ص ادرات افغانس تان مشکالت شرک ت های‬ ‫•‬
‫پروسس میوه خشک و تازه درافغانستان‬
‫پیشنهادات‬ ‫•‬ ‫مشکالت صادرات میوه‪ ،‬پول مفت به جیب دیگران‬ ‫•‬
‫محدودیت های تحقیق‬ ‫•‬ ‫اقالم عمده صادراتی افغانستان ‪1394-1399‬‬ ‫•‬
‫منابع‬ ‫•‬ ‫طریقه های انتقال میوه جات خشک‪ ،‬تولید کننده گان‪ ،‬حجم تولیدات‬ ‫•‬
‫میوه جات خشک‬
‫صادرات میوه خشک بر عواید زراعتی‬ ‫•‬
‫مشکالت پروسس‬ ‫•‬
 ‫مقدمه‬
‫امروزه صادرات کاال یکی از شاخص های مهم توسعه یافتگی در کشورهای پیشرفته میباشد‪.‬‬

‫میوه جات خش&ک یک&ی از محص&والت مه&م و اس&تراتژیک افغانس&تان م&ی باش&د ک&ه قدم&ت کش&ت ان ب&ه بی&ش از ‪ ۳۰۰۰‬س&ال پی&ش م&ی رس&د‪ .‬افغانستان‬
‫با دارا بودن شرایط مناسب برای کشت میوه جات خش&ک و تازه‪ ،‬براساس آمار موجود از نظر س&طح زیرکش&ت دارای مقام خوبی‪ ،‬از نظر تولید‬
‫و ص&ادرات ب&ا دارا بودن&‪ ۳‬ال&ی ‪ ۴‬درص&د ص&ادرات جهان در بی&ن ‪ ۱۸۹‬کشور ‪ ۱۸۴‬ام میباشد‪ .‬بر اس&اس گزارش وزارت تجارت‪ ،‬صادرات میوه‬
‫جات خش&ک افغانس&تان درط&ی س&نوات گذشت&ه همواره در نوس&ان بوده‪ ،‬ب&ه طوری ک&ه در اکث&ر س&ال ه&ا دارای رش&د منف&ی و ی&ا مثب&ت بوده اس&ت‪.‬‬
‫عمدهتری&ن اقالم ص&ادراتی افغانس&تان ب&ه خارج از کشور عمدت&ا میوهجات خش&ک و تازه‪ ،‬نباتات طب&ی‪ ،‬قالی&ن‪ ،‬پوس&ت‪ ،‬ص&نایع دس&تی‪ ،‬س&نگهای‬
‫قیمتی و نیمه قیمتی و برخی اقالم دیگر میباش&د که متأسفانه در مقایس&ه با واردا&ت کشور بسیار ناچیز و غیر قابل مقایس&ه است‪ .‬این در حالی است‬
‫ک&ه ت&ا س&ال ‪)1394( 2015‬میزان ص&ادرات کشور ب&ا گذش&ت ه&ر س&ال در حال افزای&ش بوده‪ ،‬ام&ا بع&د از آ&ن‪ ،‬رون&د ص&عودی ص&ادرات کشور ب&ه ی&ک‬
‫رون&د نزول&ی تبدی&ل& شد‪ .‬در س&ال ‪ 1390‬میزان ص&ادرات کشور ب&ه بیرون ‪545‬میلیون دال&ر بود‪ ،‬ام&ا ای&ن میزان در س&ال ‪ ،1395‬ب&ا ی&ک کاه&ش قاب&ل‬
‫مالحظ&ه ب&ه ‪ 403‬میلیون دال&ر رس&ید‪ .‬میوه جات خش&ک یک&ی از عمده تری&ن اقالم ص&ادراتی افغانس&تان را تشکی&ل میده&د و هم&ه س&اله در حدود ‪100‬‬
‫میلیون دالر از بابت تولید‪ ،‬پروسس و صدور آن عواید به بودجه دولت افزود میشود‪.‬‬
 ‫کلیات تحقیق‬
‫بیان مسئله‬
‫در این تحقیق در مورد صادرات میوه جات خشک و نقش آن در عواید ا&فغانستان طی سالهای ‪ 1395‬الی ‪ 1399‬بحث می کنیم‪.‬‬

‫پیشینه تحقیق‬
‫تا حال تحت عنوان (صادرات میوه جات خشک و نقش آن در اقتصاد افغانستان) تحقیقاتی توسط وزارت تجارت و محققین دیگر‬
‫صورت گرفته است که به نتایجی رسیده اند‬

‫اهمیت تحقیق‬
‫در این تحقیق تالشی را برای به تصویر کشیدن وضیعت فعلی باغداری‪ ،‬صادرات میوه جات خشک‪ ،‬علل عدم رشد‪ ،‬جستجوی راه های حل‬
‫برای افزایش بازدهی محصوالت باغداری و بخصوص میوه جات خشک و بالخره برسی اینکه رشد تولیدات باغداری و صادرات میوه‬
‫جات خشک چه نقشی را در اقتصاد افغانستان بازی میکند و چه تدابیر باید برای رشد و بهبود حاصالت میوه خشک و گذر از اقتصاد‬
‫مصرفی به اقتصاد تولیدی مورد نیاز و افزایش تولیدات جهت صادرات صورت خواهد گرفت‪.‬‬
 ‫صادرات میوه جات خشک و نقش آن در عواید افغانستان‪( :‬کلیات)‬

‫اصلی‬
‫بررسی میزان صادرات میوه جات خشک و نقش آن در اقتصاد افغانستان طی سالهای ‪1395-1399‬‬

‫فرعی‬
‫اهداف‬
‫‪ ‬نقش صادرات میوه جات خشک روی رشد و توسعه اقتصادی‬
‫تحقیق‬
‫فرعی‬

‫‪ ‬نقش صادرات میوه جات خشک در اقتصاد افغانستان‪.‬‬

‫اصلی‬
‫صادرات میوه جات خشک باالی اقتصاد افغانستان چی تاثیری دارد؟‬ ‫•‬

‫فرعی‬ ‫سوالات‬
‫چگونه صادرات میوه جات خشک باالی اقتصاد افغانستان تاثیر گذار است؟‬
‫تحقیق‬
‫فرعی‬

‫عوامل که در بازاریابی میوه خشک نقش دارد کدامها اند؟‬

 ‫صادرات میوه جات خشک و نقش آن در عواید افغانستان‪( :‬کلیات)‬

‫اصلی‬
‫صادرات میوه جات خشک در اقتصاد افغانستان تاثیر مثبت دارد‪.‬‬

‫فرعی‬
‫فرضیه های‬
‫صادرات میوه جات خشک باعث قدرت مند شدن اقتصاد افغانستان میگردد‪.‬‬ ‫تحقیق‬
‫فرعی‬
‫بی ثباتی سیاسی سد راه انکشاف تولید زراعتی و صادرات میوه خشک میگردد‪.‬‬

‫روش تحقیق‪ :‬روش تحقی‪9‬ق را میتوان منحی‪9‬ث چگونگ‪9‬ی عملکرد برا‪9‬ی رس‪9‬یدن ب‪9‬ه اهداف‬
‫تحقی‪9‬ق ک‪9‬ه عبارت از پیدا کردن جواب درس‪9‬ت ب‪9‬ه س‪9‬وال اص‪9‬لی تحقی‪9‬ق میباش‪9‬د‪ ،‬ک‪9‬ه در ای‪9‬ن‬ ‫تعیین متغیر های تحقیق‪:‬‬
‫متغیر مستقل‪ :‬میزان صادرات میوه جات خشک‪.‬‬
‫تحقی‪9‬ق‪ ،‬روش‪ 9‬کتابخان‪9‬ه ای و تحقی‪9‬ق س‪9‬اح‪9‬وی‪ ،‬مورد اس‪9‬تفاده قرار خواه‪9‬د گرفت‪ .‬قاب‪9‬ل ذک‪9‬ر‬
‫متغیروابسته‪ :‬اقتصاد افغانستان‪.‬‬
‫اس‪9‬ت ک‪9‬ه در روش تحقی‪9‬ق س‪9‬احوی تهی‪9‬ه پرس‪9‬شنامه ه‪9‬ا‪ ،‬مص‪9‬احبه‪ ،‬مشاوره ب‪9‬ا مدیران و از‬
‫نظریات استادان به ویژه استاد راهنما ا‪9‬ستفاده خواهد شد‪.‬‬
‫صادرات میوه جات خشک و نقش آن در عواید افغانستان‪( :‬کلیات)‬

‫ابزار های تحقیق‪:‬‬

‫استفاده از کتاب ها‪ ،‬رساالت ومقاالت که در منابع از آنها ذکر به عمل خواهد آمد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ترتیب پرسشنامه برای جمع آوری اطالعات الزم‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫استفاده از سایت های معتبر کشورها‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫مشاوره با استاد پایان نامه تحصیلی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫قلمرو تحقیق‪:‬‬
‫قلمرو موضوعی‪ :‬هدف این تحقیق بررسی میزان صادرات میوه جات خشک و نقش‬

‫آن در اقتصاد افغانستان طی سال های ‪ 1395‬الی ‪ 1399‬میباشد‪.‬‬

‫قلمرو مکانــــی‪ :‬قلمرو مکانی این تحقیق (کابل)افغانستان میباشد‪.‬‬

‫قلمرو زمانـــی‪ :‬این تحقیق در جریان سمسترهشتم سال ‪ 1400‬انجام شده‪.‬‬

 ‫مبانی نظری‬
‫‪:‬مفهوم تجارت‬
‫تجارت در لغت به معنای خرید و فروش و نیز خریدن کاال به انگیزه فروختن آن با بهای بیشتر‪ ،‬همچنین به کارگیری سرمایه به منظور سود‬
‫بردن‪ ،‬آمده است‪ .‬واژه تجارت‪ ،‬مصدر و به قولی اسم مصدر است که در اصل‪ ،‬داللت بر حرفه ی بازرگانی دارد و تاجر و بازرگان به کسی گفته‬
‫میشود که داد و ستد را حرفه ی خود ساخته است‪.‬‬
‫معموالً به سه دسته تقسیم بندی شده است‬ ‫واحد های تجاری ‪:‬‬

‫مختلط‬ ‫دولتی‬ ‫خصوصی‬

‫‪ ‬‬
‫‪:‬انواع معامالت تجارتی‬
‫• به کلیه داد و ستد هایی که در پیرامون یک میحط یا جامعه به انجام میرسد‬
‫تجارت داخلی گفته میشود‪ .‬مثال‪ :‬تجارت داخل یک والیت تجارت میان‬
‫والیات یک کشور وغیره‪.‬‬
‫داخلی‬ ‫‪1‬‬

‫• حقيقت تجارت بين المللي همانا روابط تجارت يعني صادرات و‬

‫واردات‪،‬کاالوخدمات بين کشورهاي مختلف دنيا ميباشد‪.‬‬ ‫خارجی‬ ‫‪2‬‬
 ‫ادامه‬
‫ص ادرات‪ :‬در لغ‪9‬ت ب‪9‬ه معنای انتقال کاال ی‪9‬ا ارس‪9‬ال و فرس‪9‬تادن کاال از جای‪9‬ی ب‪9‬ه جای دیگ‪9‬ر اس‪9‬ت‪ .‬ج‪9‬ا ب‪9‬ه جای‪9‬ی در داخ‪9‬ل کشور و ی‪9‬ا از داخ‪9‬ل ب‪9‬ه خارج ه‪9‬ر دو‬
‫مشمول ای‪9‬ن تعری‪9‬ف اس‪9‬ت و در اص‪9‬طالح ص‪9‬ادرات عبارتس‪9‬ت از ارتباط و کارکردن ب‪9‬ا بازارهای حرف‪9‬ه ای و حرف‪9‬ه ای های بازار در آ‪9‬ن س‪9‬وی مرزها‪ .‬مفهوم‬
‫صادرات چیست؟‬

‫کس‪9‬ب درآم‪9‬د ارزی برای رش‪9‬د و توس‪9‬عه اقتص‪9‬ادی اس‪9‬ت ک‪9‬ه از فروش تولیدات ی‪9‬ا خدمات ب‪9‬ه کشورهای دیگ‪9‬ر حاص‪9‬ل م‪9‬ی شود و م‪9‬ی توان‪9‬د در برقراری موازن‪9‬ه‬
‫تجاری و ایجاد تعادل اقتصادی کمک شایانی نماید‬

‫•انواع صادرات‪ :‬صادرات موردی (‪ )Occasional Exporting‬و صادرات فعال (‪)Active Exporting‬‬

‫یک شرکت می تواند کاالهایش را از دو طریق صادر نماید‪ .‬صادرات غیر مستقیم (‪ )Indirect Export‬و صادرات مستقیم (‪:)Direct Export‬‬

‫صادرات‪ ‬از نظر خروج کاال از کشور‪ :‬صادرات‪ ‬قطعی و صادرات‪ ‬موقت‬

‫شرایط صادرات ‪ ،‬استراتیژی صادرات‪ ،‬مراحل انجام صادرات کدام ها اند؟‬
 ‫یافته های تحقیق و تحلیل داده ها‬
‫نق ش ميوه جات خش ك در ص ادرات افغانس تان ‪ :‬میوه جات خش‪9‬ک یک‪9‬ی از عمده تری‪9‬ن اقالم ص‪9‬ادراتی افغانس‪9‬تان را تشکی‪9‬ل میده‪9‬د و هم‪9‬ه س‪9‬اله در‬
‫حدود ‪ 100‬میلیون دالر از بابت تولید‪ ،‬پروسس و صدور آن عواید به بودجه دولت افزود میشود‪.‬‬

‫مشکالت شرکت های پروسس میوه خشک و تازه درافغانستان‪:‬‬

‫شماری از شرک‪9‬ت های پروس‪9‬س میوه خش‪9‬ک و تازه افغانس‪9‬تان میگوین‪9‬د ک‪9‬ه مغل‪9‬ق بودن س‪9‬یستم در ادارات حکومت‪9‬ی و نبود برق کاف‪9‬ی س‪9‬بب کندی کار شان شده‬
‫است‪.‬‬

‫مشکالت صادرات در افغانستان‪:‬‬

‫افراد و ارگانهای‪9‬ی ک‪9‬ه بدون توج‪9‬ه ب‪9‬ه مفاد قانون‪9‬ی و ص‪9‬رفاً ب‪9‬ه منظور بهره برداری های شخص‪9‬ی‪ ،‬مشکالت‪9‬ی را برای ص‪9‬ادر کنندگان ب‪9‬ه خص‪9‬وص در بخ‪9‬ش میوه جات‬
‫خشک‪ ،‬قالی و بعضی سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی بوجود می آورند‬

‫تاثیرات اقتصادی میوه خشک در افغانستان‪:‬‬

‫چالشهای‪9‬ی را ک‪9‬ه ص‪9‬د راه ص‪9‬ادرات و بخص‪9‬وص ص‪9‬ادرات میوۀ خش‪9‬ک قرار گرفت‪9‬ه اس‪9‬ت عبارت از مشکالت ترانزیت‪9‬ی در اکثری‪9‬ت نقاط افغانس‪9‬تان‪ ،‬مشکالت امنیت‪9‬ی‪،‬‬
‫ورشکست شدن فابریکات تولیدی بنابر رقابتهای غیر قانونی تجارت بین المللی همسایه ها‪ ،‬مشکالت بازاریابی و عدم وجود امکانات برای پروسس و بسته بندی‪،‬‬
‫صادر کنندگان منحیث رقبا در زمینه و باالخره درک نادرست از سیستم اقتصاد بازار میباشد‬
 ‫یافته های تحقیق و تحلیل داده ها‬
‫تحلیل داده ها و ارقام‪:‬‬

‫در جریان س‪9‬الهای ‪ 1395‬ال‪9‬ی ‪ 1399‬اقتص‪9‬اد افغانس‪9‬تان شاه‪9‬د نوس‪9‬انات اقتص‪9‬ادی بوده اس‪9‬ت ک‪9‬ه ای‪9‬ن نوس‪9‬انات تاثی‪9‬ر یافت‪9‬ه از میزان ص‪9‬ادرات امتع‪9‬ه افغانس‪9‬تان به‬
‫کشورهای دیگر (بازارهای جهانی ) مخصوصا صادرات میوه جات خشک بوده و است‪.‬‬

‫میزان صادرات میوه جات خشک در پنج سال اخیر‬

‫‪90000‬‬

‫‪80000‬‬

‫‪70000‬‬
‫‪82851.2629999999‬‬
‫‪60000‬‬
‫مقادیر داده شده به واحد تن‬

‫‪65900.5629999999‬‬
‫‪50000‬‬

‫‪40000‬‬
‫‪37458.241‬‬ ‫‪36113.551‬‬
‫‪32448.543‬‬
‫‪30000‬‬

‫‪20000‬‬

‫‪10000‬‬

‫‪0‬‬
‫‪,‬‬
 ‫نتیجــــه گیــــری‬
‫به صورت کل صادرات در یک کشور باعث میشود که تمامی سیکل های اقتصادی آن به گردش افتاده و سبب پیشرفت اقتصاد و رشد اقتصادی جامعه شود‪.‬‬
‫تجارت کشور ها را قادر می سازند تا نظریات و تکنالوژی را وارد نموده‪ ،‬میزان مزیت ها و اقتصاد های مقایسوی را تحقق بخشیده‪ ،‬رقابت‪ ،‬ابتکار و نو آوری‬
‫را ارتقاء می بخشد‪ ،‬که این امر به نوبهء خود موثریت را بیشتر ساخته و رشد اقتصادی و میزان بیشتر اشتغالزائی متداوم را فراهم می سازد‪ .‬کشور هائيکه در‬
‫‪.‬تجارت بین المللی سهم فعال دارند‪ ،‬زمینهء بیشتر را برای شهروندان خویش فراهم نموده و سریع تر رشد و پیشرفت مینمایند‬
‫در طی این چند سال اخیر (‪ )1399-1395‬صادرات نوسانات زیادی داشته که این افزایش و کاهش ارزش وارد شده به افغانستان در بدل فروش میوه جات خشک‬
‫افغانی به بازارهای جهانی تاثیر بسیار زیادی باالی بیالنس تادیات افغانستان داشده و گاهی اوقات بیالنس تادیات کسری زیاد را تجربه کرده و گاهی هم کسری‬
‫‪.‬کمی را تجره کرده است‬
‫بطور خالصه بعد از مقایسه نتایج بدست آمده معلومات جمع آوری شده از مراکز مختلفه و دیدگاها در زمینه از محل سروی میتوان گفت از جمله‪ ،‬تعدادی زیاد‬
‫چالشهای که مانع انکشاف صادرات در حالت کنونی گردیده‪ ،‬مشکالت ترانزیتی و ترانسپورت داخلی‪ ،‬مشکالت امنیت داخلی‪ ،‬بازاریابی و امکانات پروسس با‬
‫استندرد جهانی پدیدهای اند که منحیث عمده ترین و مهمترین چالش فراروی صادرات (بخصوص میوۀ خشک) قرار دارد‪ ،‬که توجه جدی و اقدام به حل فوری را‬
‫‪.‬نیاز دارد‬
‫‪ .1‬توجه جدی به بخش سکتور زراعت‬
‫توجه بیشتر به ارزش افزایی اقالم صادراتی در‬
‫‪ .2‬تامین امنیت داخلی دهاقین و‬
‫داخل کشور‬
‫تاجران و سرمایه گذاران کشور‬
‫‪ .3‬قانونی ساختن صادرات کاالها و‬
‫میوه جات خشک‬ ‫بازاریابی مؤثر و مناسب برای‬
‫‪ .4‬اصالح و نظم بخشیدن مارکیت‬ ‫کاالهای صادراتی کشور در سطح‬
‫میوه جات خشک‬ ‫جهانی‬
‫‪ .5‬ایجاد فابریکات پروسس و بسته‬
‫بندی‬
‫‪ .6‬به دسترس قرار دادن قرضه های‬ ‫احداث شاهراه های برای تراسپورت‬
‫طویل مدت با تکتانه کم‬ ‫آسان تر داخلی‬
‫‪ .7‬از بین بردن بیوکراسی در ادارات‬
‫پیشنهادات‬
‫مربوطه صادرات همکاری وزارت‬ ‫ایجاد سیستم کنترل کننده کیفیت کاالها‬
‫ترانسپورت در بخش انتقاالت امتعه‬ ‫و خدمات‬
‫وکاالها در طریق خطوط هوایی و‬
‫کاهش مصارف ترانسپورت‬ ‫سیاستگذاری صحیح و منطقی در‬
‫‪ .8‬تاسیس بانک صادرات برای حمایت‬ ‫مورد تعرفه ها و تکس‌های گمرکی‬
‫تاجران ملی در بخش صادرات‬
‫‪ .9‬ایجاد و تاسیس مراکز تصدیق‬ ‫تطبیق سیستم اداری درست و قانونی‬
‫کیفیت‬
 ‫محدویت های تحقیق‬
‫با وجود مشکالت و محدودیت هایی که در راستای انجام این تحقیق باز هم توانستیم که در این باره تحقیق را به پایان رسانیم‪.‬‬
‫بدون شک وقتیکه یک محقق تحقی&ق را آغاز میکند‪ ،‬انجام تحقیق بدون مشکالت نخواه&د بود و محقق در انجام تحقیق خویش با مشکالت و محدودیت های اصلی و‬
‫فرع&ی مواج&ه خواه&د شد‪ .‬در قس&مت مشکالت اص&لی در روش تحقی&ق کتابخان&ه ای نبود کتاب های جدی&د ب&ا توج&ه ب&ه موضوع تحقی&ق ک&ه مربوط ب&ه"اقتص&اد بی&ن الملل"‬
‫میشود ک&ه نس&بتا َ شاخ&ه ای مه&م در اقتص&اد میباش&د ب&ا مشکالت روبرو گردید‪ .‬در راس&تای انجام تحقی&ق س&احوی مشکالت و محدودی&ت های در رابط&ه ب&ه گرفتن‬
‫آمارهای دقیق و قابل اطمینان‪ ،‬نبودن افراد متخصص که جواب درست به سواالت طرح شده ارایه کنند و همچنان کمبود وقت بود‪ ،‬محدودیت فرعی ممکن بعضی‬
‫اطالعات محرمانه باشند و در دسترس محقق قرار ندادند و علت آنرا میتوان در ایجاد سوی تفاهم و یا محرم بودن آنها پنداشت‪.‬‬

‫‪ .1‬مشکالت امنیتی‪.‬‬
‫‪ .2‬نبود راه مناسب ترانزیتی‪.‬‬
‫‪ .3‬عدم سیستم کنترول کننده کیفیت محصوالت‪.‬‬
‫‪ .4‬ابا ورزیدن برخی مسئولین در ارایه جواب مناسب‪.‬‬
‫‪ .5‬نبود امکاناب پروسس و بسته بندی مناسب محصوالت در داخل کشور‪.‬‬
 ‫‪:‬منابع‬
‫‪ .1‬گوهریان‪ ،‬محمد ابراهیم‪ ،1385،‬مدیریت صادرات غیر نفتی‪،‬تهران‪ ،‬مطبعه رسالت ص ‪70-15‬‬
‫‪ .2‬دوکتور طهماسب دولت شاهی ‪ ،‬تجارت بین الملل (‪، )1392‬تهران‪ ،‬نشر نی‪ ،‬ص ‪۲۵‬ـ‪۵۵‬‬
‫‪ .3‬پروفیسور گریگوری‪ ،‬منکیو ‪.‬مترجم‪ :‬منوچهر عسگری‪.‬مبانی اقتصاد‪ .۱1391‬چاپ اول ‪.‬کتابخانه ملی ایران‪..‬ص ‪۲۲۶‬ـ‪۲۳۰‬‬
‫‪ .4‬کاتلر‪ ،‬آرمسترانگ ‪ ،‬ترجمه فروزنده اصول بازاریابی ‪،1390،‬ص‪۳۷‬‬
‫‪ .5‬دوکتور طهماسب دولت شاهی‪ ،‬اقتصاد بین المللی‪ ،‬تجارت بین المللی ‪ ،‬مالیه بین المللی ‪ ،‬چاپ هفتم ‪۱۳۸۲‬‬
‫‪ .6‬کریمی‪ ،‬پوهنمل عبدالکبیر ‪ -‬ترانسپورت و نقش آن در انکشاف تجارت افغانستان ‪ -1390‬ص ‪79‬‬
‫‪ .7‬برومند ‪ ،‬عباس ‪ ،‬نگاهی به تجارت داخلی و خارجی افغانستان در یک دهه ی گذشته‪1399 -‬‬
‫‪ .8‬اداره انکشاف صادرات افغانستان(‪)EPAA‬‬
‫‪ .9‬وزارت تجارت و صنایع‬
‫‪ .10‬کتاب خانه واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان‬
‫‪ .11‬اتاقهای تجارت بین المللی افغانستان (‪)AICC‬‬
‫‪ .12‬فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی‪-‬دکتر شمس الدین ناظمی‪ ،‬ملیحه میرزاده‪1390‬‬
 ‫ومن هللا توفیق‬
‫! سپاس از توجه تان‬
‫‪ ‬سوال؟‬
‫‪ ‬انتقاد!‬
‫‪ ‬پیشنهاد!‬