‫‪41‬‬ ‫حفیظ اهلل رادمند و همکاران‬

‫مجله پژوهشهای پنبه ایران‬

‫جلد نهم‪ ،‬شماره دوم‪1400 ،‬‬
‫‪62-41‬‬
‫‪www.jcri.ir‬‬

‫بررسی اقتصادی تولید پنبه در افغانستان‬

‫اشراقی‪2‬‬ ‫حفیظ الل رادمند‪ ،1‬علی کرامت زاده‪ ،*2‬رامتین جوالیی‪ 3‬و فرشید‬
‫‪1‬دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد کشاورزی‪ ،‬دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان‬
‫‪2‬استادیار گروه اقتصاد کشاورزی‪ ،‬دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان‬
‫‪3‬دانشیار گروه اقتصاد کشاورزی‪ ،‬دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان‬
‫تاریخ دریافت‪ :1400/12/10 :‬تاریخ پذیرش‪1400/12/29:‬‬
‫چکیده‪1‬‬

‫سابقه و هدف‪ :‬پنبه یکی از گیاهان صنعتی است که محصول آن در صنایع مختلفی مورداستفاده و بهرهبرررداری‬
‫قرارگرفته و فرآوردههای زیادی برای زندگی انسانهای فراهم میکند‪ .‬الیاف پنبه در صنایع نسررا‪،‬ی‪ ،‬دانرره آن در‬
‫صنایع روغنکشی و اضافات آن شامل کنجاله و تفاله در تغذیه دام کاربرد دارد‪ ،‬سطح زیر کشت پنبرره در ‪،‬هرران‬
‫در سال ‪ 2018‬در حدود ‪ 31/8‬میلیون هکتار و در کشور افغانستان ‪ 36‬هزار هکتار و در استان بغر ن افغانسررتان‬
‫‪ 1440‬هکتار است‪ .‬پنبه در استان بغ ن ازنظر سطح زیر کشت در بین محصوالت آبی‪ ،‬در رتبه ششررم و در برین‬
‫گیاهان صنعتی در رتبه اول قرار دارد که از سال ‪ 1357‬به بعد سطح زیر کشت ایررن محصررول در اسررتان بغر ن‬
‫حدود ‪ 80‬درصد کاهشیافته است‪ .‬لذا در این پژوهش به بررسی اقتصادی تولید پنبه در استان بغ ن افغانسررتان‬
‫پرداخته شد‪.‬‬
‫مواد و روشها‪، :‬امعه آماری موردنظر این مطالعه پنبهکاران استان بغ ن افغانستان بوده که با استفاده از روش‬
‫نمونهگیری تصادفی طبقهای تعداد ‪ 132‬نمونه انتخاب گردید‪ .‬در این مطالعه بهمنظور بررسی اقتصادی تولید‬
‫پنبه شاخصهای ارزیابی اقتصادی شامل درآمد کل‪ ،‬هزینه کل‪ ،‬بازده ناخالص‪ ،‬سود‪ ،‬بازده سرمایهگذاری‪ ،‬نسبت‬
‫منفعت به هزینه و قیمت تمامشده محصول مورد بررسی قرار گرفت است و همچنین بهینه بودن میزان مصرف‬
‫نهادههای تولید نیز از طریق تابع تولید مشخص گردید‪.‬‬
‫یافتهها‪ :‬نتایج شاخصهای بررسی اقتصادی تولید پنبه در استان بغ ن افغانستان نشان میدهد که میانگین‬
‫عملکرد پنبه معادل ‪ 3917‬کیلوگرم در هکتار‪ ،‬میانگین درآمد معادل ‪ 213055‬افغانی‪ ،‬میانگین هزینه تولید برابر‬
‫به ‪ 118075‬افغانی‪ ،‬میانگین سود برابر با ‪ 94980‬افغانی و نرخ بازده سرمایهگذاری نیز معادل ‪ 81/9‬درصد در‬
‫هکتار می باشد‪ .‬نتایج تحلیل درآمد به هزینه تولید پنبه نیز نشان میدهد که بهطور میانگین به ازای هر افغانی‬
‫هزینه شده در تولید پنبه معادل ‪ 1/8‬افغانی درآمد حاصل گردیده است‪ .‬نتایج برآورد تابع تولید نیز نشان میدهد‬

‫*نویسنده مسئول‪alikeramatzadeh@gau.ac.ir :‬‬

‫مجله پژوهشهای پنبه ایران جلد (‪ )9‬شماره (‪1400 ،)2‬‬ ‫‪42‬‬

‫که فرم تابع تولید ترانسندنتال فرم برتر بوده و اکثر ضرایب معنیدار هستند‪ ،‬نهادههای بذر‪ ،‬نیروی کار‪ ،‬کود اوره‪،‬‬
‫کود فسفات‪ ،‬سم قارچکش‪ ،‬آب و ماشینآالت اثر مثبت و سموم علفکش و حشرهکش اثر منفی بر میزان تولید‬
‫دارند‪.‬‬
‫نتیجهگیری‪ :‬بهطورکلی میتوان گفت که کشت محصول پنبه در استان بغ ن افغانستان یک فعالیت سودآور‬
‫است و میزان مصرف تمام نهادههای تولید به ‪،‬زء حشرهکش و علفکش بهینه میباشد‪ .‬لذا پیشنهاد میگردد در‬
‫راستای افزایش درآمد کشاورزان استان بغ ن توسعه سطح زیر کشت محصول پنبه و استفاده بهینه نهادههای‬
‫حشرهکش و علفکش از طریق سیاستهای قیمتی و همچنین از طریق فعالیتهای ترویجی برنامهریزی و‬
‫سیاستگذاری مناسب صورت گیرد‪.‬‬
‫واژههای کلیدی‪ :‬بازده سرمایهگذاری‪ ،‬تابع تولید‪ ،‬درآمد‪ ،‬سود‪ ،‬هزینه تولید‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫پنبه یکی از گیاهان صنعتی است که محصول آن در صنایع مختلفی مورداستفاده و بهرهبرداری‬
‫قرارگرفته و فرآوردههای زیادی برای زندگی انسانهای فراهم میکند‪ .‬الیاف پنبه در صنایع نسا‪،‬ی‪،‬‬
‫دانه آن در صنایع روغنکشی و اضافات آن شامل کنجاله و تفاله در تغذیه دام کاربرد دارد‪ ،‬ازاینرو می‪-‬‬
‫توان گفت این محصول در هر کشوری اهمیت اقتصادی زیادی دارد‪ .‬سطح زیر کشت پنبه در ‪،‬هان در‬
‫سال ‪ 2018‬در حدود ‪ 31/8‬میلیون هکتار و در کشور افغانستان ‪ 36‬هزار هکتار و در استان بغ ن که‬
‫یکی از استانهای افغانستان محسوب میشود ‪ 1440‬هکتار است‪ .‬زراعت و کشاورزی در کشور‬
‫افغانستان را میتوان بهعنوان اصلیترین رکن اقتصادی و بهنوعی ستون فقرات اقتصاد این کشور نام برد‪.‬‬
‫بها دادن به مقوله کشاورزی در کشوری مانند افغانستان به دو دلیل عمده قابلتأمل است‪ .‬نخست‬
‫مسئله کشاورزی برای مردم افغانستان و میزان اشتغال ‪ 80‬درصدی ‪،‬معیت این کشور به امور زراعی‬
‫مطرح است (کاواساکی و همکاران‪ .)2012 ،‬دوم اینکه بیش از نیمی از درآمد سرانه افغانستان از طریق‬
‫کشاورزی تأمین میشود (رحیمی و ارتوک اوغلو‪ .)2019 ،‬همچنین الزم به ذکر است که بیش از ‪61‬‬
‫درصد ‪،‬معیت کشور افغانستان بهطور مستقیم و غیرمستقیم ‪،‬هت امرارمعاش به کشاورزی و مزارع‬
‫تحت کشت وابستهاند (مرادی و همکاران‪ .)2018 ،‬به همین دلیل میتوان گفت مسئله کشاورزی در‬
‫افغانستان ‪،‬نبه معیشتی داشته و به شکل عمیقی به طبیعت این کشور وابسته است‪ .‬از مجموع‬
‫مساحت افغانستان که حدود ‪ 652230‬کیلومترمربع است‪ ،‬فقط ‪ 12‬درصد (‪ 78268‬کیلومترمربع) یعنی‬
‫حدود ‪ 8‬میلیون هکتار قابلکشت است‪ .‬ازنظر ‪،‬غرافیایی حدود ‪ 75‬درصد از زمینهای قابلکشت‬
‫افغانستان در سه منطقه کشاورزی از هشت منطقه این کشور قرار دارد که این سه منطقه شمال‪ ،‬شمال‬
‫شرق و ‪،‬نوب است‪ .‬استان بغ ن در شمال شرقی افغانستان و در همسایگی استانهای سمنگان‪ ،‬کندز‪،‬‬
‫تخار‪ ،‬پنجشیر‪ ،‬پروان و بامیان قرار دارد‪ .‬در این استان از انواع غ ت محصوالتی مانند گندم‪، ،‬و‪ ،‬ذرت و‬
 ‫‪43‬‬ ‫حفیظ اهلل رادمند و همکاران‬

‫ارزن‪ ،‬از حبوبات محصوالتی مانند ماش‪ ،‬لوبیا و نخود‪ ،‬از سبزیها محصوالتی مانند پیاز‪ ،‬شلغم و بادمجان‬
‫و میوههایی مانند انگور‪ ،‬سیب‪ ،‬زردآلو‪ ،‬انار و انجیر کشت میشود‪ .‬ازنظر سطح زیر کشت محصوالت آبی‪،‬‬
‫پنبه بعد از گندم‪ ،‬برنج‪ ،‬لوبیا‪ ،‬سیب زمینی و ‪،‬و در رتبه ششم و در بین نباتات صنعتی در رتبه اول قرار‬
‫دارد (رادمند‪.)1398 ،‬‬
‫میزان تولید‪ ،‬مصرف‪ ،‬صادرات و واردات ‪،‬هانی پنبه از سال ‪ 2010‬تا سال ‪ 2018‬روند رو به رشدی‬
‫را داشته است‪ .‬بهطوریکه تولید کل در سال ‪ 2018‬بالغبر ‪ 26‬میلیون تن رسیده است که هندوستان با‬
‫تولید ‪ 6‬میلیون تن در رتبه اول‪ ،‬چین با تولید ‪ 5‬میلیون تن در رده دوم و کشورهای آمریکا‪ ،‬پاکستان‪،‬‬
‫برزیل و ازبکستان نیز به ترتیب در ردههای بعدی قرار دارند (خان و همکاران‪ .)2020 ،‬مصرف ‪،‬هانی‬
‫پنبه نیز از ‪ 26‬میلیون تن در سال ‪ 2010‬حدود ‪ 26/7‬میلیون تن در سال ‪ 2018‬رسیده است که چین‬
‫با مصرف بیش از ‪ 8‬میلیون تن در رتبه اول‪ ،‬هندوستان با مصرف ‪ 5/3‬و پاکستان با ‪ 2/2‬میلیون تن در‬
‫ردههای دوم و سوم قرار دارند‪ .‬میزان تولید و مصرف پنبه در افغانستان نیز در سال ‪ 2018‬به ترتیب‬
‫معادل ‪ 14‬و ‪ 7‬هزار تن بوده است‪ .‬میزان صادرات پنبه ‪،‬هان نیز در سال ‪ 2018‬به ‪ 8/90‬میلیون تن‬
‫رسیده که کشور آمریکا با صادرات بیش از سه میلیون تن پنبه در رتبه اول و پسازآن کشورهای‬
‫هندوستان‪ ،‬برزیل و ازبکستان در ردههای بعدی قرار دارند‪ .‬صادرات پنبه افغانستان در سال ‪ 1398‬در‬
‫حدود ‪ 7/6‬هزار تن و تولید آن در افغانستان ‪ 14‬هزار تن میرسید (رادمند ‪ .)1397‬میزان واردات پنبه‬
‫‪،‬هان نیز در سال ‪ 2018‬به ‪ 8/91‬میلیون تن رسیده که چین با واردات به ارزش ‪ 8/6‬میلیارد دالر در‬
‫رتبه اول‪ ،‬بنگ دش ویتنام و ترکیه در رتبههای بعدی قرار دارند (خان و همکاران‪.)2020 ،‬‬
‫ارزیابی ‪،‬نبههای مختلف اقتصادی کشت پنبه‪ ،‬برآورد تابع تولید‪ ،‬تعیین میزان بهینه مصرف‬
‫نهادهها و اندازهگیری کارایی تولیدکنندگان و عوامل مؤثر بر آن در افغانستان موردبررسی قرار نگرفته‬
‫است ولی درزمینه بررسی اقتصادی پنبه مطالعات متعددی در ایران و سایر کشورها انجامشده است که‬
‫به چند نمونه از آنها اشاره میشود‪ .‬تابنده تهرانی و همکاران (‪ )1382‬به بررسی اقتصادی کاربرد‬
‫نهادهها در تولید پنبه منطقه گرمسار استان سمنان پرداختهاند‪ .‬در این مطالعه تابع تولید‪ ،‬بهرهوری‬
‫عوامل تولید بهکاررفته در فرآیند تولید پنبه را موردبررسی قرار دادهاند‪ .‬نتایج حاصل بیانگر آن است که‬
‫بهطورکلی زارعان عمده مالک معموالً در مصرف نهادهها معقوالنهتر عمل نمودهاند‪ .‬این در حالی است‬
‫که مصرف اکثر نهادههای تولید نهتنها ناحیه دوم اقتصادی نبوده بلکه بیشتر نهادهها در ناحیه سوم‬
‫اقتصادی نیز بوده است‪ .‬رستمیمسکوپایی و همکاران (‪ )1394‬با استفاده از روش تابع تولید به بررسی‬
‫اقتصادی کاربرد نهادهها در تولید پنبه شهرستان گرگان پرداختهاند‪ .‬نتایج نشان میدهد که متغیر‬
‫سطح زیر کشت‪ ،‬بذر‪ ،‬کود شیمیایی اوره و سم علفکش بر میزان تولید تأثیر مثبت و معنیدار داشته‬
‫است‪ .‬کشش عامل تولید بذر بشترین مقدار را در بین نهادههای تولید داشته‪ ،‬ضریب منفی و معنیدار‬
‫مجله پژوهشهای پنبه ایران جلد (‪ )9‬شماره (‪1400 ،)2‬‬ ‫‪44‬‬

‫مربوط به نیروی کار نشاندهنده بهکارگیری زیاد و غیراقتصادی این نهاده در تولید محصول در‬
‫شهرستان گرگان میباشد‪ .‬همچنین سهم هزینه نهادههای تولید از کل هزینه تولید پنبه نشان میدهد‬
‫که هزینه نیروی کار باالترین سهم را به خود اختصاص داده است‪ .‬مهرگان و همکاران (‪ )1395‬با‬
‫استفاده از روش تعدیل ‪،‬زئی نرالو و اط عات سری زمانی طی دوره زمانی ‪ 1362-91‬به بررسی عوامل‬
‫مؤثر بر واکنش سطح زیر کشت پنبه در استان گلستان پرداختهاند‪ .‬نتایج نشان داد که قیمت نسبی‬
‫پنبه به گندم‪ ،‬سطح زیر کشت پنبه با یک وقفه‪ ،‬عملکرد پنبه با یک وقفه‪ ،‬سطح زیر کشت گندم به‪-‬‬
‫عنوان محصول رقیب و نرخ حمایت مؤثر دولت از محصول پنبه بر سطح زیر کشت محصول پنبه استان‬
‫گلستان اثر معنیداری داشته است‪ .‬انور و همکاران (‪ )2009‬با استفاده از تخمین تابع تولید کاب‪-‬‬
‫داگ س در منطقه مولتان کشور پاکستان به بررسی ارزیابی اثرات ورودیهای مختلف کشت پنبه‬
‫پرداختند‪ .‬نتایج نشان داد که نسبت هزینه به سود برای کشاورزان بزرگ ‪ ،1/41‬کشاورزان متوسط‬
‫‪ 1/24‬و کشاورزان کوچک ‪ 1/22‬میباشد‪ .‬همچنین در بین نهادهها ضرایب کاشت و بذر به لحاظ آماری‬
‫معنیدار هستند‪ .‬آالم و همکاران (‪ )2013‬به تحلیل اقتصادی تولید پنبه در ناحیه ترایا در نیجریه‬
‫پرداختند‪ .‬اط عات الزم از طریق تکمیل ‪ 96‬پرسشنامه با استفاده از روش نمونهگیری چندمرحلهای‬
‫‪،‬معآوری گردید‪ .‬در این مطالعه بهمنظور تجزیهوتحلیل اط عات از آمار توصیفی و استنباطی استفاده‬
‫شد و نتایج نشان داد که قیمت پایین محصول‪ ،‬نبود منابع سرمایهگذاری‪ ،‬هزینه باالی تولید و همچنین‬
‫نبود حمایتهای کافی از عوامل محدودکننده تولید پنبه میباشند‪ .‬کادام و همکاران (‪ )2014‬با استفاده‬
‫از تخمین تابع تول ید پنبه در منطقه آکوال کشور هند به بررسی اقتصادی نهادههای مورداستفاده در‬
‫تولید پنبه پرداختهاند‪ .‬نتایج نشان داد نیروی انسانی ‪ 44/3‬درصد‪ ،‬نیروی حیوانی (گاونر) ‪ 19/6‬درصد و‬
‫بذر ‪ 15/5‬درصد از هزینه تولید را به خود اختصاص دادهاند‪ .‬همچنین تجزیهوتحلیل تولید پنبه نشان‬
‫میدهد که در تولید پنبه بازده به مقیاس کاهشی (‪ )0/78‬میباشد‪ .‬کندمیر و همکاران (‪ )2021‬با‬
‫استفاده از تابع تولید به بررسی تعیین اندازهگیری کارایی شرکتهای پنبه در استان قهرمانماراش‬
‫کشور ترکیه و عوامل مؤثر بر کارایی اقتصادی همچنین رابطه بین درآمد بنگاههای تولیدی پنبه و‬
‫عوامل مؤثر بر درآمد با تحلیلهای عملکردی پرداختهاند‪ .‬نتایج نشان میدهد که کارایی فنی‪ ،‬کارایی‬
‫فنی محض‪ ،‬کارایی مقیاس‪ ،‬کارایی تخصیصی و بازده اقتصادی به ترتیب ‪ 0/68 ،0/91 ،0/91 ،0/82‬و‬
‫‪ 0/62‬محاسبه شد‪ .‬همچنین نتیجه گرفتند که ‪ 34/3‬درصد بنگاهها بازدهی ثابت به مقیاس‪46/3 ،‬‬
‫درصد بنگاهها بازدهی کاهشی به مقیاس و ‪ 19/4‬درصد بنگاهها دارای بازدهی افزایشی به مقیاس‬
‫بودهاند‪ .‬در تحلیل عملکردی‪ ،‬متغیرهای هزینه کود و هزینه سوخت ازنظر آماری معنیدار و ضرایب‬
‫برای نیروی کار ‪ ،0/18‬برای کود ‪ ،1/38‬برای آفتکش ‪ ،0/20‬برای بذر ‪ ،0/72‬برای ا‪،‬اره تجهیزات‬
‫‪ 0/07‬و برای سوخت ‪ 1/24‬محاسبه شد‪ .‬آرشاد و همکاران (‪ )2022‬با استفاده از دادههای سری زمانی‬
 ‫‪45‬‬ ‫حفیظ اهلل رادمند و همکاران‬

‫تولید پنبه پاکستان از سالهای ‪ 1971‬تا ‪ 2018‬و روش تابع تولید به بررسی عوامل مؤثر در تولید پنبه‬
‫کشور پاکستان پرداختهاند‪ .‬نتایج نشان میدهد که ضریب سطح زیر کشت‪ ،‬بذر و نیروی کار رابطه‬
‫مثبت با تولید پنبه و نهادههای کود شیمیایی‪ ،‬آب و ماشینآالت رابطه منفی با تولید پنبه دارند‪ .‬در‬
‫استان بغ ن افغانستان محصوالت مختلف شامل غ ت‪ ،‬حبوبات‪ ،‬گیاهان صنعتی و گونههای مختلف‬
‫سبزیها کشت میشود‪ .‬ازنظر سطح زیر کشت محصوالت آبی‪ ،‬پنبه بعد از گندم‪ ،‬برنج‪ ،‬لوبیا‪،‬‬
‫سیبزمینی و ‪،‬و در رتبه ششم و در بین نباتات صنعتی در رتبه اول قرار دارد‪ .‬پایین بودن عملکرد‪ ،‬باال‬
‫بودن هزینه های تولید مزارع پنبه‪ ،‬دسترسی ضعیف کشاورزان به بازار باعث شد از سال ‪ 1357‬به بعد‬
‫سطح زیر کشت پنبه در استان بغ ن افغانستان حدود ‪ 80‬درصد کاهش یابد‪ ،‬لذا در این پژوهش به‬
‫بررسی اقتصادی تولید پنبه در استان بغ ن افغانستان پرداخته شد‪.‬‬

‫مواد و روشها‬
‫منطقه موردمطالعه در این پژوهش‪ ،‬استان بغ ن کشور افغانستان میباشد‪ .‬کشور افغانستان با‬
‫داشتن ‪ 652864‬کیلومترمربع مساحت ازنظر تقسیمات سیاسی به ‪ 34‬استان و ‪ 398‬شهرستان تقسیم‬
‫گردیده است (شکل ‪، .)1‬معیت آن در سال ‪ 2020‬معادل ‪ 38/8‬میلیون نفر میباشد‪ .‬حدود ‪61/6‬‬
‫درصد افراد این کشور به کشاورزی و دامداری مشغول هستند و ‪ 23‬درصد ‪ GDP‬این کشور مربوط به‬
‫بخش کشاورزی است (مرادی و همکاران‪ .)2018 ،‬کل مقدار آب قابلدسترس سالیانه کشور افغانستان‬
‫معادل ‪ 75‬میلیارد مترمکعب است که تقریباً ‪ 57‬میلیارد مترمکعب (‪ 76‬درصد) آن را آبهای سطحی و‬
‫‪ 18‬میلیارد مترمکعب (‪ 24‬درصد) آن را آبهای زیرزمینی تشکیل میدهد (محمودی و همکاران‪،‬‬
‫‪.)2008‬‬
‫استان بغ ن یکی از استانهای مهم صنعتی و کشاورزی است که در شمال شرق کشور افغانستان‬
‫واقعشده است‪ .‬این استان از حیث موقعیت ‪،‬غرافیایی در ‪ 29‬در‪،‬ه و‪ 31‬دقیقه عرض شمالی و در ‪58‬‬
‫در‪،‬ه و‪ 48‬دقیقه طول شمالی واقعشده است‪ .‬مساحت این استان ‪ 21118‬کیلومترمربع میباشد‪ .‬استان‬
‫بغ ن در تقسیمات سیاسی یک مرکز و ‪ 14‬شهرستان دارد (شکل ‪ )1‬و مرکز آن شهر پلخمری است‪.‬‬
‫‪،‬معیت استان بغ ن بر اساس اط عات مرکز آمار در سال ‪ 2020‬حدود ‪ 1/77‬میلیون نفر میباشد که‬
‫از این میزان ‪ 52‬درصد مرد و ‪ 48‬درصد زن است‪ .‬این میزان ‪،‬معیت در ‪ 153‬هزار و ‪ 899‬خانوار‬
‫زندگی میکنند (اداره آمار استان بغ ن‪.)1399 ،‬‬
‫استان بغ ن دارای ‪ 98‬هزار هکتار زمین آبی‪ 107 ،‬هزار هکتار زمین دیم‪ 1/2 ،‬میلیون هکتار مرتع‪38 ،‬‬
‫هزار هکتار ‪،‬نگلهای طبیعی و در حدود ‪ 4040‬هکتار باغ دارد‪ .‬در این استان غ ت مانند گندم‪، ،‬و‪،‬‬
‫ذرت و ارزن‪ ،‬حبوبات مانند ماش‪ ،‬لوبیا و نخود‪ ،‬سبزیها مانند پیاز‪ ،‬شلغم و بادمجان‪ ،‬محصوالت‬
‫مجله پژوهشهای پنبه ایران جلد (‪ )9‬شماره (‪1400 ،)2‬‬ ‫‪46‬‬

‫صنعتی مانند پنبه‪ ،‬کنجد‪ ،‬کتان‪ ،‬کلزا و زعفران و میوههایی مانند انگور‪ ،‬سیب‪ ،‬زردآلو‪ ،‬انار و انجیر‬
‫کشت میشود (اداره کشاورزی بغ ن‪ .)1399 ،‬بغ ن اقلیم معتدل داشته‪ ،‬در تابستان گرم و در و‬
‫زمستان سرد میباشد‪ .‬در‪،‬ه حرارت در زمستان به منفی ‪ 22‬الی ‪ 32‬و در تابستان به ‪ 40‬الی ‪48‬‬
‫میرسد‪ .‬سطح متوسط بارندگی ساالنه آن نیز ‪ 2698‬ملی متر تخمین گردیده است‪.‬‬

‫شکل ‪ -1‬موقعیت جغرافیایی استان بغالن در کشور افغانستان‬

‫روش تحقیق‬
‫در این مطالعه بهمنظور بررسی اقتصادی تولید پنبه استان بغ ن افغانستان ع وه بر محاسبه‬
‫شاخصهای ارزیابی اقتصادی پنبه‪ ،‬به بررسی بهینه بودن میزان مصرف نهادههای تولید از طریق‬
‫تخمین تابع تولید و محاسبه کششهای ‪،‬زئی تولید نیز پرداختهشده است‪.‬‬

‫شاخصهای ارزیابی اقتصادی پنبه‬

‫مجموع کل هزینههای‬ ‫(‪)TC1‬‬
‫شاخصهای ارزیابی اقتصادی از طریق محاسبه هزینه کل تولید‬
‫متغیر (‪ )TVC2‬و کل هزینههای ثابت (‪ )TFC3‬و درآمد کل (‪ )TR4‬استخراج میگردد‪ .‬شاخصهای‬

‫‪1‬‬
‫‪Total Cost‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Total Variable Cost‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Total Fixed Cost‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Total Revenue‬‬
 ‫‪47‬‬ ‫حفیظ اهلل رادمند و همکاران‬

‫ارزیابی اقتصادی بازده ناخالص (‪ ،)GM1‬شامل درآمد کل (‪ ،)TR‬نسبت منفعت به هزینه (‪ ،)B/C2‬بازده‬
‫سرمایهگذاری (‪ ،)ROI3‬سود (‪ ،)π4‬قیمت تمامشده محصول (‪ ،)CP5‬سودآوری (‪ )PI6‬میباشد که‬
‫بهصورت روابط (‪ )1‬الی (‪ )7‬قابلمحاسبه است (دبرتین‪1998 ،‬؛ علم و همکاران‪ 2013 ،‬و وی و‬
‫همکاران‪.)2020 ،‬‬
‫𝐶𝐹𝑇 ‪𝑇𝐶 = 𝑇𝑉𝐶 +‬‬ ‫(‪)1‬‬
‫در این رابطه (‪ )TC‬کل هزینههای تولید (‪ )TVC‬کل هزینههای متغیر شامل هزینه بذر‪ ،‬کود حیوانی‪،‬‬
‫سموم و کودهای شیمیایی‪ ،‬نیروی کار‪ ،‬آب و ماشینآالت و (‪ )TFC‬هزینههای ثابت شامل ا‪،‬اره زمین‬
‫میباشند (وی و همکاران‪.)2020 ،‬‬
‫𝐶𝑉𝑇 ‪𝐺𝑀 = 𝑇𝑅 −‬‬ ‫(‪)2‬‬
‫در این رابطه (‪ )GM‬بازده ناخالص (‪ )TR‬درآمد کل (ارزش تولید محصوالت اصلی و فرعی) و (‪)TVC‬‬
‫کل هزینههای متغیر میباشند‪.‬‬
‫𝑛𝑌 ‪𝑇𝑅 = 𝑃1 . 𝑌1 + 𝑃2 . 𝑌2 +. . . 𝑃𝑛 .‬‬ ‫(‪)3‬‬
‫که در آن (‪ )TR‬درآمد کل (ارزش تولید محصوالت اصلی و فرعی)‪ 𝑃1 ،‬قیمت محصول‪ 𝑌1 ،‬مقدار‬
‫محصول اصلی و ‪ 𝑃2‬قیمت محصول‪ 𝑌2 ،‬مقدار محصول فرعی میباشند‪.‬‬
‫𝑀𝐺‬
‫= 𝐶‪𝐵/‬‬
‫𝐶𝑇‬
‫(‪)4‬‬
‫در این رابطه (‪ )B/C‬نسبت منفعت به هزینه‪ )GM( ،‬بازده ناخالص و (‪ )TC‬کل هزینههای تولید‬
‫میباشند‪.‬‬
‫𝜋‬
‫= 𝐼𝑂𝑅‬
‫𝐶𝑇‬
‫(‪)5‬‬
‫در این رابطه (‪ )ROI‬بازده سرمایهگذاری‪ )π( ،‬سود و (‪ )TC‬هزینه کل میباشند‪.‬‬
‫𝐶𝑇 ‪𝜋 = 𝑇𝑅 −‬‬ ‫(‪)6‬‬
‫در این رابطه (‪ )π‬سود‪ )TR( ،‬درآمد کل و (‪ )TC‬هزینه کل میباشند علم و همکاران‪ 2013 ،‬و وی و‬
‫همکاران‪.)2020 ،‬‬

‫توابع تولید‬

‫‪1‬‬
‫‪Gross Margin‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Benefit Cost Ratio‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Returns on Investment‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Profit‬‬
‫‪5‬‬
‫‪Cost per Product‬‬
‫‪6‬‬
‫‪Profitability index‬‬
‫مجله پژوهشهای پنبه ایران جلد (‪ )9‬شماره (‪1400 ،)2‬‬ ‫‪48‬‬

‫تابع تولید یک مفهوم کام ً فیزیکی است و بهطور ساده رابطه بین محصول و نهادههای ورودی‬
‫مزرعه را نشان میدهد‪ .‬این تابع بیانگر حداکثر محصولی است که از ترکیبات مختلف نهادههای ورودی‬
‫به دست میآید‪ .‬در این تعریف هممقدار محصول و هم مقادیر نهادهها بهصورت فیزیکی بیان میشود‪ .‬با‬
‫داشتن تابع تولید میتوان قضاوت نمود که آیا یک واحد تولیدی از نهادهها بهطور بهینه استفاده‬
‫مینماید یا خیر؟ فرم کلی تابع تولید بهصورت رابطه (‪ )7‬میباشد (دبرتین‪.)1998 ،‬‬
‫)‪𝑌 = f(X1, X2, X3, … , Xn‬‬ ‫(‪) 7‬‬
‫در این رابطه ‪ Y‬نشاندهنده تولید کل وش پنبه برحسب کیلوگرم و ‪ 𝑋1‬تا 𝑛𝑋 نشاندهنده‬
‫نهادههای ورودی مزرعه میباشند‪ .‬در این مطالعه نهادههای ورودی شامل کود حیوانی برحسب کیلوگرم‬
‫(‪ ،)X1‬کود فسفات برحسب کیلوگرم (‪ ،)X2‬کود نیتروژن برحسب کیلوگرم (‪ ،)X3‬بذر برحسب کیلوگرم‬
‫(‪ ،)X4‬علفکش برحسب کیلوگرم (‪ ،)X5‬حشرهکش برحسب کیلوگرم (‪ ،)X6‬قارچکش برحسب کیلوگرم‬
‫(‪ ،)X7‬نیروی کاربر حسب نفرروزکار (‪ ،)X8‬آب برحسب مترمکعب (‪ )X9‬و ماشینآالت برحسب ساعت‬
‫(‪ )X10‬میباشند‪.‬‬
‫با تو‪،‬ه به اهمیت فرم تابعی تابع تولید در بررسی اقتصادی تولید‪ ،‬در این مطالعه شکلهای مختلف‬
‫تابعی نظیر خطی‪ ،‬توابع نیمه لگاریتمی‪ ،‬کاب‪-‬داگ س‪ ،‬ترانسندنتال و ترانسلوگ ‪،‬هت تخمین تابع‬
‫تولید مورداستفاده قرار گرفت‪.‬‬
‫تابع تولید خطی‪ :1‬تابع تولید خطی تابعی است که ارتباط بین محصول و نهادهها را بهصورت یک‬
‫رابطه خطی نشان میدهد‪ .‬شکل عمومی تابع تولید خطی بهصورت رابطه (‪ )8‬میباشد‪:‬‬
‫𝑖𝑋 𝑖𝑎 ‪𝑌 = 𝑎0 + ∑𝑛𝑖=1‬‬ ‫(‪) 8‬‬
‫تابع تولید نیمه لگاریتمی ‪ :‬تابع تولید نیمه لگاریتمی شامل مدلهای خطی – لگاریتمی و‬
‫‪2‬‬

‫لگاریتمی –خطی میباشد‪ ،‬که شکل کلی آنها بهصورت رابطه (‪ )9‬و (‪ )10‬است‪:‬‬
‫𝑛‬
‫) 𝑖𝑋(𝑛𝐿 𝑖𝑎 ‪(𝑌) = 𝑎0 + ∑𝑖=1‬‬ ‫(‪)9‬‬
‫𝑛‬
‫𝑖𝑋 𝑖𝑎 ‪𝐿𝑛(𝑌) = 𝑎0 + ∑𝑖=1‬‬ ‫(‪)10‬‬
‫تابع تولیدکاب‪-‬داگالس‪ :3‬تابع تولید کاب ‪ -‬داگ س بهوسیله دو اقتصاددان آمریکائی چارلز کاب و‬
‫پل داگ س بین سالهای (‪ )1927-47‬بسط یافته است که فرم کلی و لگاریتمی آن بهصورت روابط‬
‫(‪ )11‬و (‪ )12‬میباشد‪:‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪αi‬‬
‫‪Y = A ∏i=1 Xi‬‬ ‫(‪) 11‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Liner‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Semi Log‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Cobb-Douglas‬‬
 ‫‪49‬‬ ‫حفیظ اهلل رادمند و همکاران‬

‫) 𝑖𝑋(𝑛𝐿 𝑖𝑎 ‪𝐿𝑛(𝑌) = 𝑎0 + ∑𝑛𝑖=1‬‬ ‫(‪)12‬‬

‫در تابع تولید کاب‪-‬داگ س 𝑖𝛼 ضرایب ثابت هستند که بیانگر کششهای ‪،‬زئی تولید نهادههای‬
‫𝑖𝑋 میباشند‪ .‬این تابع خصوصیات ضرورت همگنی‪ ،‬یکنواختی‪ ،‬تقعر‪ ،‬پیوستگی‪ ،‬مشتقپذیری‪ ،‬غیرمنفی‬
‫و غیر تهیبودن را دارد‪ .‬این تابع خصوصیات ضرورت مصرف نهاده را بهخوبی نمایان میسازد‪ .‬از‪،‬مله‬
‫محدودیتهای این تابع میتوان به ثابت بودن کششهای ‪،‬زئی تولید نهادهها اشاره کرد‪ .‬این فرم تابع‬
‫تولید تنها یک ناحیه تولیدی را برای هر نهاده نشان میدهد و قادر به تفسیر هر سه ناحیه از تابع تولید‬
‫نیست (دبرتین‪.)1998 ،‬‬
‫‪1‬‬
‫تابع تولید ترانسندنتال ‪ :‬یکی دیگر از توابع تولید موردنظر در این مطالعه تابع تولید ترنسندنتال‬
‫است که هالتر و همکاران (‪ )1957‬بهمنظور رفع محدودیت کشش ‪،‬زئی تولید تابع کاب داگ س‬
‫معرفی کردند‪ .‬فرم کلی و لگاریتمی این تابع بهصورت روابط (‪ )13‬و (‪ )14‬است‪:‬‬
‫𝛼‬
‫𝑁∏ 𝐴 = 𝑌‬ ‫𝑒 𝑖𝑋 ‪𝑖=1‬‬
‫𝑖𝑋 𝑖𝛽 𝑖‬ ‫(‪)13‬‬
‫𝑛‬ ‫𝑛‬
‫𝑖𝑋 𝑖𝛽 ‪𝐿𝑛(𝑌) = 𝑎0 + ∑𝑖=1 𝑎𝑖 𝑋𝑖 + ∑𝑖=1‬‬ ‫(‪)14‬‬
‫در این تابع سه ناحیه تولید قابلتعیین است و کششهای ‪،‬زئی تولید نهاده ثابت نیست بلکه‬
‫بستگی به مقدار مصرف نهاده مورداستفاده دارد‪.‬‬
‫تابع تولید ترانسلوگ‪ :2‬تابع تولید ترانسلوگ یکی دیگر از فرمهای تابع تولید مورداستفاده در این‬
‫مطالعه است‪ .‬این تابع توسط کریستنسن و همکاران (‪ )1972‬پیشنهاد گردید‪ .‬این تابع در حقیقت تابع‬
‫تولید ترانسندنتال لگاریتمی است و ا‪،‬ازه میدهد کششهای ‪،‬انشینی و کششهای ‪،‬زئی تولیدی‬
‫بسته به سطح مصرف نهادهها تغییر کنند (دبرتین‪ .)1998 ،‬بهعبارتدیگر تابع تولید ترانسلوگ هر سه‬
‫ناحیه تولید را نشان میدهد و تولید نهایی در آن فراینده‪ ،‬کاهنده و یا منفی است‪ .‬در تابع تولید‬
‫ترانسلوگ ع وه بر پارامترهای متغیرهای اصلی ضرایب روابط متقابل متغیرها نیز برآورد میشود‪ .‬فرم‬
‫کلی تابع تولید ترانسلوگ بهصورت رابطه (‪ )15‬است (گریفین و همکاران‪.)1987 ،‬‬
‫‪1‬‬
‫) 𝑗𝑋(𝑛𝐿 ) 𝑖𝑋(𝑛𝐿 𝑗𝑖𝛽 ‪𝐿𝑛(𝑌) = 𝛼0 + ∑𝑛𝑖=1 𝛼𝑖 𝐿𝑛(𝑋𝑖 ) + ∑𝑛𝑖=1 ∑𝑛𝑗=1‬‬ ‫(‪)15‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫در این مطالعه بعد از برآورد فرمهای مختلف تابع تولید‪ ،‬بر اساس معیارهای ضریب تعیین ( ‪،)R‬‬
‫ضریب تعیین تعدیلشده ( ‪ ) R 2‬و تعداد متغیرهای معنیدار از بین توابع با متغیر وابسته خطی یک‬
‫مدل و از بین توابع با متغیر وابسته لگاریتمی نیز یک مدل برتر انتخاب گردید‪ .‬سپس ‪،‬هت انتخاب‬

‫‪1‬‬
‫‪Transcendental‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Translog‬‬
‫مجله پژوهشهای پنبه ایران جلد (‪ )9‬شماره (‪1400 ،)2‬‬ ‫‪50‬‬

‫مدل برتر نهایی ازآزمونهای ‪ J‬و ‪ JA‬دیویدسون ‪ -‬مک کینون‪ 1‬استفاده گردید‪ .‬آزمون های ‪ J‬و ‪JA‬‬
‫آزمونهایی هستند که ‪،‬هت مقایسه مدل های نامتداخل به کار میرود (دوران‪ 1993 ،‬و کلی ‪،‬ین‪،‬‬
‫‪ .)2008‬سپس ‪،‬هت بررسی آزمونهای نقض فروض‪ ،‬از معیار عامل افزایش واریانس (‪، )VIF‬هت‬
‫بررسی هم خطی‪ ،‬از آماره ‪ Jarque-Bera‬برای آزمون نرمال بودن ا‪،‬زای اخ ل‪ ،‬از آزمون ‪White‬‬
‫‪،‬هت بررسی آزمون ناهمسانی واریانس ا‪،‬زای اخ ل و از آزمون )‪ Breusch-Godfrey (BG‬یا ‪LM‬‬
‫‪ Test‬برای تشخیص خودهمبستگی بین ا‪،‬زای اخ ل استفاده گردید‪.‬‬
‫این مطالعه درسال ‪ 1399‬انجام گریدید که ‪،‬امعه آماری آن پنبهکاران استان بغ ن افغانستان‬
‫هستند که ‪،‬هت تکمیل پرسشنامه از روش نمونهگیری تصادفی طبقهای استفاده گردید‪ .‬پنبه که در دو‬
‫شهرستان استان بغ ن کشت می شود که ابتدا این دو شهرستان به شش طبقه تقسیم سپس برای‬
‫تعیین حجم نمونه از رابطه (‪ )16‬استفاده گردید‪ .‬در تعیین نمونههای هر طبقه نیز از روش‬
‫تسهیمبهنسبت استفاده شد‪ .‬ابتدا متغیر یا صفات طبقهبندی مشخص گردید‪.‬‬

‫‪i‬‬ ‫‪∑L Ni Si/Wi‬‬ ‫‪𝐵2‬‬

‫∑‪n = N2D+‬‬‫‪L‬‬ ‫‪2‬‬ ‫=𝐷‬ ‫𝜎‪2‬‬ ‫(‪)16‬‬
‫‪i=1 Ni Si‬‬ ‫‪4‬‬

‫در این رابطه ‪ n‬حجم یا تعداد نمونه‪ Ni ،‬حجم کل طبقه ‪ i‬ام‪ σi ،‬واریانس صفت موردبررسی‬
‫(سطح زیر کشت) ‪ i‬ام‪ Wi ،‬وزن طبقه ‪ i‬ام‪ D ،‬دامنه تغییرات و ‪ B‬مقدار خطای برآورد ‪ 7/5‬درصد‬
‫لحاظ گردیده است‪.‬‬

‫جدول ‪ -1‬تعیین حجم نمونه پنبه کاران استان بغالن به تفکیک دهستان‬
‫حجم نمونه‬ ‫حجم ‪،‬امعه‬ ‫دهستان‬ ‫شهرستان‬ ‫طبقه‬
‫‪10‬‬ ‫‪31‬‬ ‫چشمه شیر‬ ‫‪1‬‬
‫‪17‬‬ ‫‪25‬‬ ‫شهاب الدین‬ ‫پلخمری‬ ‫‪2‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪75‬‬ ‫پوزه ایشان‬ ‫‪3‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪120‬‬ ‫فابریکه‬ ‫‪4‬‬
‫‪26‬‬ ‫‪80‬‬ ‫شهر ‪،‬دید‬ ‫بغ ن ‪،‬دید‬ ‫‪5‬‬
‫‪14‬‬ ‫‪42‬‬ ‫شهر کهنه‬ ‫‪6‬‬
‫‪132‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪،‬مع کل ‪6‬‬
‫ماخذ‪ :‬اداره کشاورزی استان بغ ن‪1399 ،‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Davidson-Mackinnon J and JA Test‬‬
 ‫‪51‬‬ ‫حفیظ اهلل رادمند و همکاران‬

‫نتایج و بحث‬
‫نتایج این مطالعه شامل نتایج توصیفی متغیرهای تحقیق با استفاده از میانگین‪ ،‬حداقل و حداکثر و‬
‫نتایج تحلیلی تخمین تابع تولید میباشد‪، .‬دول (‪ )2‬نتایج توصیفی ویژگیهای فردی پنبهکاران استان‬
‫بغ ن افغانستان شامل متغیرهای سن‪ ،‬تجربه‪ ،‬میزان تحصی ت‪ ،‬افراد تحت تکفل‪ ،‬سطح زیر کشت و‬
‫میزان مصرف نهادههای تولید در یک هکتار را نشان میدهد‪ .‬همانگونه که م حظه میگردد‪،‬‬
‫کشاورزان پنبهکار بهطور متوسط دارای ‪ 45‬سال سن میباشند که نشان میدهد میانسال هستند‪.‬‬
‫ازنظر تجربه حداقل ‪ 2‬و حداکثر ‪ 42‬سال تجربه پنبهکاری دارند‪ .‬حداقل میزان تحصی ت در بین‬
‫کشاورزان ‪ 0‬سال (بیسواد) و حداکثر ‪ 16‬سال (کارشناسی) میباشند‪ .‬این افراد بهطور متوسط ‪ 11‬نفر‬
‫تحت تکفل دارند که بهطور میانگین ‪ 3‬نفر آن بهعنوان نیروی کار در مزرعه فعالیت میکنند‪ .‬متوسط‬
‫سطح زیر کشت به ازای هر بهرهبردار معادل ‪ 1/28‬هکتار میباشد که نشاندهنده خردهمالک بودن‬
‫کشاورزان منطقه میباشد‪.‬‬

‫جدول ‪ -2‬نتایج تحلیل توصیفی اطالعات پنبهکاران استان بغالن افغانستان‬

‫انحراف معیار‬ ‫حداکثر‬ ‫حداقل‬ ‫میانگین‬ ‫واحد‬ ‫متغیر‬
‫‪12/97‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪44/9‬‬ ‫سال‬ ‫سن‬
‫‪6/39‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪6/6‬‬ ‫سال‬ ‫میزان تحصی ت‬
‫‪3/97‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10/9‬‬ ‫نفر‬ ‫افراد تحت تکفل‬
‫‪1/37‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫نفر‬ ‫نیروی کار خانوادگی‬
‫‪5/93‬‬ ‫‪42‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪15/3‬‬ ‫سال‬ ‫تجربه‬
‫‪1/45‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫کیلوگرم‪/‬هکتار‬ ‫کود حیوانی‬
‫‪58/08‬‬ ‫‪290‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪190‬‬ ‫کیلوگرم‪/‬هکتار‬ ‫کود فسفات‬
‫‪28/30‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪178‬‬ ‫کیلوگرم‪/‬هکتار‬ ‫کود ازت‬
‫‪8/7‬‬ ‫‪98‬‬ ‫‪62‬‬ ‫‪76/5‬‬ ‫کیلوگرم‪/‬هکتار‬ ‫بذر‬
‫‪0/95‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫کیلوگرم‪/‬هکتار‬ ‫سم علفکش‬
‫‪0/88‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/60‬‬ ‫کیلوگرم‪/‬هکتار‬ ‫سم حشرهکش‬
‫‪0/71‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/33‬‬ ‫کیلوگرم‪/‬هکتار‬ ‫سم قارچکش‬
‫‪12/77‬‬ ‫‪192‬‬ ‫‪133‬‬ ‫‪164/9‬‬ ‫نفر روزکار‬ ‫نیروی کار‬
‫‪867‬‬ ‫‪6272‬‬ ‫‪2433‬‬ ‫‪4386/1‬‬ ‫مترمکعب‪/‬‬ ‫آب مصرفی‬
‫‪3/18‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪23/5‬‬ ‫هکتار‬ ‫ساعت‪/‬‬
‫هکتار‬ ‫ماشینآالت‬

‫میزان تولید در واحد سطح (عملکرد)‪ ،‬درآمد‪ ،‬هزینه و سود پنبهکاران نمونه انتخابی استان بغ ن‬
‫افغانستان در ‪،‬دول (‪ )2‬ارائه گردیده است‪ .‬همانگونه که در ‪،‬دول (‪ )3‬م حظه میگردد میانگین‬
‫مجله پژوهشهای پنبه ایران جلد (‪ )9‬شماره (‪1400 ،)2‬‬ ‫‪52‬‬

‫میزان تولید ‪ 3917‬کیلوگرم‪ ،‬بیشترین تولید ‪ 5327‬کیلوگرم و کمترین تولید ‪ 3121‬کیلوگرم در هکتار‬
‫هست‪ .‬میانگین درآمد ‪ 213055‬افغانی‪ ،‬بیشترین درآمد ‪ 276350‬افغانی و کمترین درآمد ‪172550‬‬
‫افغانی در هکتار میباشد‪ .‬میانگین هزینه تولید ‪ 118074‬افغانی‪ ،‬بیشترین هزینه تولید ‪ 141785‬افغانی‬
‫و کمترین هزینه تولید ‪ 91088‬افغانی در هکتار است‪ .‬همچنین میانگین سود ‪ 94981‬افغانی‪ ،‬بیشترین‬
‫سود ‪ 149285‬افغانی و کمترین سود ‪ 55083‬افغانی در هکتار محاسبه گردید‪ .‬تحلیل درآمد به هزینه‬
‫تولید پنبه در استان بغ ن افغانستان نشان میدهد که بهطور میانگین به ازای هر افغانی که در تولید‬
‫پنبه هزینه میگردد معادل ‪ 1/8‬افغانی درآمد حاصل گردیده است‪ .‬همچنین شاخص سودآوری (‪)PI‬‬
‫نشان میدهد سرمایهگذاری در تولید پنبه ‪ 81/9‬درصد سود ایجاد میکند‪ .‬بهعبارتدیگر بازده‬
‫سرمایهگذاری در تولید پنبه در افغانستان معادل ‪ 81/9‬درصد در سال میباشد‪ ،‬لذا میتوان گفت کشت‬
‫پنبه برای پنبهکاران استان بغ ن افغانستان یک فعالیت سودآور بوده و ازلحاظ اقتصادی کام ً صرفه‬
‫اقتصادی دارد‪.‬‬

‫جدول ‪ -3‬نتایج درآمد‪ ،‬هزینه و سود پنبهکاران استان بغالن افغانستان‬

‫انحراف معیار‬ ‫بیشترین‬ ‫کمترین‬ ‫میانگین‬ ‫متغیر‬
‫‪341/60‬‬ ‫‪5327‬‬ ‫‪3121‬‬ ‫‪3917‬‬ ‫تولید (کیلوگرم‪ /‬هکتار)‬
‫‪4/02‬‬ ‫‪54‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪50‬‬ ‫قیمت (کیلوگرم‪ /‬افغانی)‬
‫‪16834/66‬‬ ‫‪276350‬‬ ‫‪172550‬‬ ‫‪213055‬‬ ‫درآمد (افغانی‪ /1‬هکتار)‬
‫‪12105/38‬‬ ‫‪141785‬‬ ‫‪91088‬‬ ‫‪118074‬‬ ‫هزینه کل (افغانی ‪ /‬هکتار)‬
‫‪14014/46‬‬ ‫‪189285‬‬ ‫‪103083‬‬ ‫‪133977/9‬‬ ‫درآمد خاص مزرعه‬
‫‪17120/94‬‬ ‫‪149285‬‬ ‫‪55083‬‬ ‫‪94981‬‬ ‫سود (افغانی ‪ /‬هکتار)‬
‫‪-‬‬ ‫‪38/72‬‬ ‫‪23/32‬‬ ‫‪30/27‬‬ ‫قیمت تمامشده‬
‫‪-‬‬ ‫‪1/94‬‬ ‫‪1/89‬‬ ‫‪1/8‬‬ ‫درآمد به هزینه‬
‫‪-‬‬ ‫‪125/7‬‬ ‫‪43/11‬‬ ‫‪81/89‬‬ ‫سود به هزینه‬

‫نتایج میانگین میزان مصرف عوامل تولید‪ ،‬میانگین قیمت هر واحد‪ ،‬متوسط هزینه هر نهاده در‬
‫هکتار و میانگین سهم هر عامل را در تولید پنبه در استان بغ ن افغانستان برای نهادههای کود حیوانی‪،‬‬
‫کود فسفات‪ ،‬کود ازت‪ ،‬بذر‪ ،‬نیروی کار خانوادگی و روزمزد‪ ،‬آب مصرفی و ا‪،‬اره زمین نشان دادهشده‬
‫است‪ .‬بر این اساس بیشترین سهم هزینه تولید مربوط به نهاده نیروی کار روزمزد معادل ‪ 42/3‬درصد‬
‫بوده که نشاندهنده کاربر بودن محصول پنبه میباشد‪ .‬هزینه ا‪،‬اره زمین‪ ،‬ماشینآالت و کود فسفات‬

‫‪ 1‬در تاریخ ‪ 8/02/1401‬یک افغانی برابر است به ‪ 3205/12‬ریال‬

 ‫‪53‬‬ ‫حفیظ اهلل رادمند و همکاران‬

‫در ردههای بعدی قرار دارند‪ .‬کمترین سهم هزینه نیز مربوط به نهاده سم قارچکش معادل ‪ 0/1‬درصد‬
‫است‪ .‬سهم هزینه سم علفکش‪ ،‬سم حشرهکش و نیروی کار خانوادگی در ردههای بعدی قرار دارند‪.‬‬

‫واحد‪ :‬افغانی به ازای هر هکتار‬ ‫جدول ‪ -4‬متوسط سهم و هزینه نهادههای تولید محصول پنبه در استان بغالن‬
‫سهم هزینه (درصد)‬ ‫هزینه کل‬ ‫قیمت هر واحد‬ ‫میزان مصرف‬ ‫واحد‬ ‫نهاده‬
‫‪2/6‬‬ ‫‪3138/7‬‬ ‫‪960/60‬‬ ‫‪0/94‬‬ ‫تن‬ ‫کود حیوانی‬
‫‪8/1‬‬ ‫‪9627/4‬‬ ‫‪50/8‬‬ ‫‪189/6‬‬ ‫کیلوگرم‬ ‫کود فسفات‬
‫‪3/3‬‬ ‫‪3900/1‬‬ ‫‪21/9‬‬ ‫‪177/8‬‬ ‫کیلوگرم‬ ‫کود ازت‬
‫‪2/2‬‬ ‫‪2637/8‬‬ ‫‪34/7‬‬ ‫‪76/5‬‬ ‫کیلوگرم‬ ‫بذر‬
‫‪0/4‬‬ ‫‪484/7‬‬ ‫‪288/4‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫کیلوگرم‬ ‫سم علفکش‬
‫‪0/2‬‬ ‫‪345/4‬‬ ‫‪191/4‬‬ ‫‪0/60‬‬ ‫کیلوگرم‬ ‫سم حشرهکش‬
‫‪0/1‬‬ ‫‪154/5‬‬ ‫‪95/5‬‬ ‫‪0/33‬‬ ‫کیلوگرم‬ ‫سم قارچکش‬
‫‪0/9‬‬ ‫‪1066/7‬‬ ‫‪352/01‬‬ ‫‪3‬‬ ‫نفرروزکار‬ ‫نیروی کار خانوادگی‬
‫‪42/3‬‬ ‫‪50029/6‬‬ ‫‪352/01‬‬ ‫‪165‬‬ ‫نفرروزکار‬ ‫نیروی کار روزمزد‬
‫‪0/7‬‬ ‫‪934/9‬‬ ‫‪0/22‬‬ ‫‪4386/1‬‬ ‫مترمکعب‬ ‫آب مصرفی‬
‫‪9/9‬‬ ‫‪11795/3‬‬ ‫‪500/0‬‬ ‫‪23/60‬‬ ‫ساعت‬ ‫ماشینآالت‬
‫‪28/7‬‬ ‫‪33959/4‬‬ ‫‪38996/7‬‬ ‫‪1/12‬‬ ‫افغانی‬ ‫ا‪،‬اره زمین‬
‫‪100‬‬ ‫‪118074‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫افغانی‬ ‫هزینه کل تولید‬

‫با تو‪،‬ه به اهمیت فرم تابعی تابع تولید‪ ،‬در این مطالعه شش فرم توابع مختلف شامل تابع تولید‬
‫خطی‪ ،‬تابع تولید نیمه لگاریتمی (‪ ،)Lin_log‬تابع تولید نیمه لگاریتمی (‪ ،)Log_lin‬تابع تولید کاب‬
‫داگ س‪ ،‬تابع تولید ترانسندنتال و تابع تولید ترانسلوگ در قالب یک مدل رگرسیونی درتخمین تابع‬
‫تولید پنبه در استان بغ ن استفاده گردید‪ .‬نتایج توابع تولید مختلف و انتخاب تابع تولید برتر در ‪،‬دول‬
‫‪ 5‬ارائه گردیده است‪ .‬همانگونه که م حظه می گردد از بین توابع تولید با متغیر وابسته خطی است بر‬
‫اساس ضریب تعیین‪ ،‬ضریب تعیین تعدیلشده و تعداد متغیرهای معنیدار مقایسه شد‪ ،‬تابع تولید‬
‫خطی با باالترین ضریب تعیین و معنیداری تمام متغیرهای آن در سطح ‪ 5‬درصد بهعنوان مدل برتر‬
‫اولیه انتخاب گردید‪ .‬سپس در بین توابع تولیدی که متغیر وابسته آن لگاریتمی است نیز بر اساس‬
‫ضریب تعیین‪ ،‬ضریب تعیین تعدیلشده و تعداد متغیرهای معنیدار مقایسه انجام شد که تابع تولید‬
‫ترانسندنتال با باالترین ضریب تعیین بهعنوان تابع تولید برتر اولیه انتخاب گردید‪ .‬از بین توابع تولید‬
‫خطی و ترانسندنتال بر اساس آزمون ‪ J‬تابع تولید ترانسندنتال بهعنوان تابع تولید برتر نهایی انتخاب‬
‫گردید (‪،‬دول ‪.)6‬‬
‫مجله پژوهشهای پنبه ایران جلد (‪ )9‬شماره (‪1400 ،)2‬‬ ‫‪54‬‬

‫جدول ‪ -5‬نتایج مقایسه فرمهای تابع تولید پنبه در استان بغالن افغانستان‬
‫احتمال‬ ‫تعداد ضرایب‬ ‫ضریب تعیین تعدیلشده‬ ‫ضریب تعیین‬
‫تعداد ضرایب‬ ‫‪2‬‬
‫نام تابع‬
‫آماره ‪F‬‬ ‫معنیدار‬ ‫( ‪)R‬‬ ‫(‪)R2‬‬
‫‪0/00‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪62/08‬‬ ‫‪64/68‬‬ ‫خطی‬
‫‪0/00‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪60/70‬‬ ‫‪63/14‬‬ ‫خطی – لگاریتمی‬
‫‪0/00‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪60/22‬‬ ‫‪63/15‬‬ ‫لگاریتمی – خطی‬
‫‪0/00‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪60/53‬‬ ‫‪63/55‬‬ ‫کاب – داگ س‬
‫‪0/00‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪62/26‬‬ ‫‪65/14‬‬ ‫ترانسندنتال‬
‫‪0/00‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪48/61‬‬ ‫‪54/10‬‬ ‫ترانسلوگ‬

‫جدول ‪ -6‬نتایج آزمون ‪ J‬جهت انتخاب فرم مناسب تابع تولید پنبه در استان بغالن‬
‫نتیجه‬ ‫سطح معنیداری آزمون ‪J‬‬ ‫فرض صفر‬
‫تابع خطی بهعنوان فرم برتر انتخاب‬ ‫تابع تولید خطی برتر از تابع تولید‬
‫‪0/0017‬‬
‫نمیشود‬ ‫ترانسندنتال است‬
‫ترانسندنتال بهعنوان فرم برتر انتخاب‬ ‫تابع تولید ترانسندنتال برتر از تابع تولید‬
‫‪0/2820‬‬
‫میشود‬ ‫خطی است‬

‫نتایج تابع تولید ترانسندنتال برای محصول پنبه استان بغ ن افغانستان در ‪،‬دول (‪ )7‬ارائهشده‬
‫است‪ .‬همانگونه که م حظه میگردد اکثر نهادهها در سطح ‪ 5‬درصد معنیدار هستند‪ .‬نهادههای کود‬
‫فسفات‪ ،‬کود اوره‪ ،‬بذر‪ ،‬سم قارچکش‪ ،‬نیروی کار و آب ازلحاظ آماری در سطح ‪ 5‬درصد معنیدار شده و‬
‫اثر مثبت بر تولید دارند‪ .‬نهادههای علفکش و حشرهکش نیز در سطح ‪ 5‬درصد معنیدار بوده ولی اثر‬
‫منفی بر تولید پنبه دارند‪ .‬نهادههای کود حیوانی و ماشینآالت در سطح ‪ 5‬درصد معنیدار نشده است‪.‬‬

‫جدول ‪ -7‬نتایج تابع تولید ترانسندنتال محصول پنبه در استان بغالن افغانستان‬
‫‪VIF‬‬ ‫سطح معنیداری‬ ‫ضرایب رگرسیون‬ ‫شرح‬ ‫نام متغیر‬
‫‪NS‬‬ ‫‪0/0000‬‬ ‫‪6/2440‬‬ ‫عرض از مبدأ‬ ‫‪C‬‬
‫‪1/1103‬‬ ‫‪0/0002‬‬ ‫‪0/0005‬‬ ‫کود ازت‬ ‫‪X3‬‬
‫‪1/1645‬‬ ‫‪0/0000‬‬ ‫‪0/0027‬‬ ‫بذر‬ ‫‪X4‬‬
‫‪1/1404‬‬ ‫‪0/0000‬‬ ‫‪-0/0159‬‬ ‫حشرهکش‬ ‫‪X6‬‬
‫‪1/0655‬‬ ‫‪0/0006‬‬ ‫‪0/000001‬‬ ‫آب مصرفی‬ ‫‪X9‬‬
‫‪1/2967‬‬ ‫‪0/0812‬‬ ‫‪0/0028‬‬ ‫ماشینآالت‬ ‫‪X10‬‬
‫‪1/0925‬‬ ‫‪0/6191‬‬ ‫‪0/0005‬‬ ‫لگاریتم کود حیوانی‬ ‫)‪Log(X1‬‬
‫‪1/1910‬‬ ‫‪0/0000‬‬ ‫‪0/1059‬‬ ‫لگاریتم کودفسفات‬ ‫)‪Log(X2‬‬
‫‪1/4331‬‬ ‫‪0/0062‬‬ ‫‪-0/0031‬‬ ‫لگاریتم علفکش‬ ‫) ‪Log(X5‬‬
‫‪1/1293‬‬ ‫‪0/046‬‬ ‫‪0/0025‬‬ ‫لگاریتم قارچکش‬ ‫)‪Log(X7‬‬
 ‫‪55‬‬ ‫حفیظ اهلل رادمند و همکاران‬

‫‪1/0852‬‬ ‫‪0/0001‬‬ ‫‪0/2449‬‬ ‫لگاریتم نیروی کار‬ ‫)‪Log(X8‬‬

‫‪-‬‬ ‫‪0/6514‬‬ ‫‪R2‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪0/6226‬‬ ‫‪Adjusted R2‬‬
‫‪0/0000‬‬ ‫‪22/61‬‬ ‫‪F‬‬

‫جدول ‪ -8‬آزمون نرمال بودن‪ ،‬ناهمسانی واریانس و آزمون خودهمبستگی‬

‫شرح‬ ‫سطح معنیداری‬ ‫آماره آزمون‬ ‫نوع آزمون‬
‫نرمال بودن‬ ‫‪0/6946‬‬ ‫‪0/7288‬‬ ‫‪Jarque-Bera‬‬
‫واریانس ناهمسان‬ ‫‪0/5059‬‬ ‫‪0/9961‬‬ ‫‪White‬‬
‫خودهمبستگی‬ ‫‪0/1889‬‬ ‫‪1/6903‬‬ ‫‪LM‬‬

‫نتایج ‪،‬دول (‪ )8‬نشان میدهد که مقادیر ‪ VIF‬برای تمام متغیرهای مستقل مدل کمتر از ‪5‬‬
‫است‪ ،‬لذا فرض عدم و‪،‬ود هم خطی رد نمیشود (گجراتی‪ .)2008 ،‬نتایج ‪،‬دول (‪ )8‬در ارتباط با آماره‬
‫‪ Jarque-Bera‬نشاندهنده این است که فرض صفر مبنی بر نرمال بودن توزیع ا‪،‬زای اخ ل مدل در‬
‫سطح ‪ 5‬درصد رد نمیشود و ا‪،‬زای اخ ل دارای توزیع نرمال میباشند‪ .‬بر اساس نتایج ‪،‬دول (‪)8‬‬
‫سطح معنیداری (‪ )Prob.=0.5059‬آماره ‪ F‬آزمون ‪، White‬هت بررسی آزمون ناهمسانی واریانس‬
‫ا‪،‬زای اخ ل نشان میدهد که در سطح ‪ 5‬درصد فرض صفر مبنی بر عدم و‪،‬ود ناهمسانی واریانس رد‬
‫نمیشود‪ .‬سطح معنیداری (‪ )Prob.=0.1889‬آماره ‪ F‬آزمون بروچ گادفری نیز نشان میدهد که در‬
‫سطح ‪ 5‬درصد فرض صفر مبنی بر عدم و‪،‬ود خودهمبستگی رد نمیشود‪.‬‬
‫بر اساس نتایج ‪،‬دول (‪ )7‬سطح معنیداری آماره ‪ )Prob.=0.000( F‬تخمین تابع تولید‬
‫ترانسندنتال بیانگر معنیدار بودن کلی مدل رگرسیونی میباشد‪ .‬در این ‪،‬دول مقدار ضریب تعیین برابر‬
‫‪ 0/65‬است که نشان میدهد ‪ 65‬درصد از تغییرات تولید محصول پنبه افغانستان توسط متغیرهای‬
‫مستقل توضیح دادهشده است که بیانگر برازش قابل قبولی از مدل رگرسیونی میباشد‪ .‬همچنین نتایج‬
‫برآورد تابع تولید ترانسندنتال محصول پنبه نشان میدهد که اکثر ضرایب در سطح ‪ 5‬درصد معنیدار‬
‫هستند‪ .‬نهادههای کود فسفات‪ ،‬کود اوره‪ ،‬بذر‪ ،‬سم قارچکش‪ ،‬نیروی کار‪ ،‬آب و ماشینآالت در سطح ‪5‬‬
‫درصد ازلحاظ آماری معنیدار شده و اثر مثبت بر میزان تولید دارند‪ .‬همچنین متغیرهای سم علفکش‬
‫و سم حشرهکش ازلحاظ آماری در سطح ‪ 5‬درصد معنیدار شده اما تأثیر منفی بر میزان تولید دارند که‬
‫نشاندهنده عدم نظارت دولت بر میزان مصرف سموم بوده و همچنین کشاورزان ‪،‬هت افزایش عملکرد‬
‫سعی بر استفاده بیشازحد از این نهادهها نموده اند‪.‬‬
‫با تو‪،‬ه به اینکه ضرایب تخمینی در تابع تولید ترانسندنتال بهصورت مستقیم قابل تفسیر نیست‪،‬‬
‫لذا از کشش ‪،‬زئی نهاده تولید در میانگین مصرف با تو‪،‬ه به مقادیر سایر نهادههای تولید استفاده می‪-‬‬
‫مجله پژوهشهای پنبه ایران جلد (‪ )9‬شماره (‪1400 ،)2‬‬ ‫‪56‬‬

‫شود (‪،‬دول ‪ .)8‬کشش ‪،‬زئی نهادههای تولید نشان میدهد در اثر یک درصد تغییر در میزان مصرف‬
‫نهاده موردنظر‪ ،‬میزان تولید چند درصد تغییر خواهد کرد‪ .‬همچنین با استفاده از کشش ‪،‬زئی نهاده‪-‬‬
‫های تولید میتوان سطح بهینه مصرف نهاده و نواحی مختلف تولید را برای هر یک از نهادهها مشخص‬
‫نمود‪ .‬بدین ترتیب اقتصادی بودن مصرف هر یک از نهادههای تولید توسط پنبهکاران استان بغ ن‬
‫افغانستان مشخص میگردد‪ .‬چنانچه مقدار کشش محاسباتی برای یک نهاده بین صفر و یک باشد‪،‬‬
‫پنبهکار آن نهاده را در ناحیه دوم یا به اصط ح ناحیه اقتصادی تولید‪ ،‬مصرف میکند‪ .‬مقادیر کشش‬
‫بزرگتر از یک و منفی به ترتیب گویای این واقعیت است که پنبهکار نهاده یادشده را در ناحیه اول‬
‫تولید (کمتر از حد اقتصادی) و ناحیه سوم تولید (بیشازحد اقتصادی) استفاده نموده است‪.‬‬
‫نتایج ‪،‬دول (‪ )9‬نشان میدهد که یک درصد افزایش (کاهش) در مصرف نهادههای کود فسفات‪،‬‬
‫کود اوره‪ ،‬بذر‪ ،‬قارچکش‪ ،‬نیروی کار‪ ،‬آب و ماشینآالت به ترتیب میزان تولید پنبه در افغانستان را‬
‫‪ 0/08 ،0/24 ،0/.00 ،0/21 ،0/09 ،0/11‬و ‪ 0/06‬درصد افزایش (کاهش) میدهد‪ .‬بیشترین کشش‬
‫‪،‬زئی تولید مربوط به نهاده نیرو ی کار است که نشان می دهد نیروی کار در تولید پنبه به ویژه در‬
‫مراحل داشت (و‪،‬ین‪ ،‬سله شکنی و آبیاری) و برداشت به نیروی کار نیاز مبرم دارد و افزایش نیروی کار‬
‫باعث افزایش عملکرد می گردد‪ .‬همچنین یک درصد افزایش (کاهش) در مصرف نهادههای سم‬
‫علفکش و حشرهکش به ترتیب میزان تولید پنبه در افغانستان را ‪ 0/003‬و ‪ 0/01‬درصد کاهش‬
‫(افزایش) میدهد‪.‬‬

‫جدول ‪ -9‬نتایج کششهای جزئی نهادههای تولید محصول پنبه بغالن افغانستان‬
‫کشش‬ ‫میانگین مصرف‬ ‫واحد‬ ‫نهادهها‬ ‫متغیر‬
‫‪0/10‬‬ ‫‪189/6‬‬ ‫کیلوگرم‪/‬هکتار‬ ‫کودفسفاته‬ ‫‪X2‬‬
‫‪0/09‬‬ ‫‪177/8‬‬ ‫کیلوگرم‪/‬هکتار‬ ‫کود اوره‬ ‫‪X3‬‬
‫‪0/21‬‬ ‫‪76/5‬‬ ‫کیلوگرم‪/‬هکتار‬ ‫بذر‬ ‫‪X4‬‬
‫‪-0/003‬‬ ‫‪0/9‬‬ ‫کیلوگرم‪/‬هکتار‬ ‫سم علفکش‬ ‫‪X5‬‬
‫‪-0/00‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫کیلوگرم‪/‬هکتار‬ ‫سم حشرهکش‬ ‫‪X6‬‬
‫‪0/00‬‬ ‫‪0/3‬‬ ‫کیلوگرم‪/‬هکتار‬ ‫سم قارچکش‬ ‫‪X7‬‬
‫‪0/24‬‬ ‫‪164/9‬‬ ‫نفر روز کار‬ ‫نیروی کار‬ ‫‪X8‬‬
‫‪0/08‬‬ ‫‪4386/1‬‬ ‫مترمکعب‪/‬هکتار‬ ‫آب‬ ‫‪X9‬‬
‫‪0/06‬‬ ‫‪23/5‬‬ ‫ساعت‪/‬هکتار‬ ‫ماشینآالت‬ ‫‪X10‬‬
‫‪0/72‬‬ ‫بازده نسبت به مقیاس‬
 ‫‪57‬‬ ‫حفیظ اهلل رادمند و همکاران‬

‫با تو‪،‬ه به اینکه مقدار کششهای ‪،‬زئی تولید برای نهادههای کود فسفات‪ ،‬کود اوره‪ ،‬بذر‪ ،‬سم‬
‫قارچکش‪ ،‬نیروی کار‪ ،‬آب و ماشینآالت بین صفر و یک قرار دارند‪ ،‬درنتیجه میتوان گفت کشاورزان‬
‫پنبهکار استان بغ ن افغانستان نهادهها را در ناحیه دوم یا بهاصط ح ناحیه اقتصادی تولید مصرف می‪-‬‬
‫کند‪ .‬ولی با تو‪،‬ه به اینکه کششهای ‪،‬زئی تولید برای نهادههای سم علفکش و سم حشرهکش منفی‬
‫بوده است‪ ،‬گویای این واقعیت است که پنبهکاران استان بغ ن افغانستان نهاده سم علفکش و سم‬
‫حشرهکش بیشازحد اقتصادی و در ناحیه سوم تولید مورداستفاده قرار میدهد‪ .‬همچنین باید گفت که‬
‫بازده نسبت به مقیاس که از مجموع کششهای ‪،‬زئی تولید به دست میآید برای پنبهکاران استان‬
‫بغ ن افغانستان معادل ‪ 0/73‬است لذا اگر همه عوامل تولید بهطور یکسان و به میزان ‪ 100‬درصد‬
‫افزایش یابد‪ ،‬میزان تولید ‪ 73‬درصد افزایش مییابد‪ .‬این مهم بیانگر بازده نسبت به مقیاس کاهشی‬
‫میباشد‪ .‬یافتههای این تحقیق نشان میدهد که آب هوا بغ ن برای کشت پنبه مناسب بوده همچنین‬
‫استفاده از بذرها اص ح شده و مصرف بهینه اکثر نهادهها تولید باعث شده که عملکرد پنبه بهطور‬
‫میانگین ‪ 3917‬کیلوگرم در هکتار باشد که بیشتر از میانگین عملکرد پنبه در ایران (‪ 2770‬کیلوگرم در‬
‫هکتار)‪ ،‬میانگین عملکرد پنبه در استان گلستان (‪ 2650‬کیلوگرم در هکتار‪ ،‬طاهری راد و همکاران‪،‬‬
‫‪ )2015‬و استان البرز (‪3430‬کیلوگرم در هکتار‪ ،‬پیشگار‪ )2012 ،‬میباشد‪ .‬یافتههای این تحقیق‬
‫همچنین نشان میدهد نهاده نیروی کار مهمترین نهاده در تولید پنبه میباشد (باالترین کشش)‪ ،‬این‬
‫موضوع داللت بر کاربر بودن محصول پنبه دارد زیرا اکثر مراحل کاشت‪ ،‬داشت و برداشت این محصول‬
‫توسط نیروی انسانی صورت میگیرد‪ ..‬این نتایج با نتایج (سوبا و همکاران‪ )2009 ،‬مطابقت دارد‪.‬‬
‫همچنین یافتههای این تحقیق بیان میکند که به دلیل توزیع یارانه ای سموم حشرهکش و علفکش‬
‫توسط دولت سبب شده که این نهادهها بیش از حد و در ناحیه سوم تولید مصرف شود که به طور غیر‬
‫اقتصادی مصرف می گردد‪.‬‬

‫نتیجهگیری‬
‫هدف این مطالعه بررسی اقتصادی تولید پنبه در استان بغ ن افغانستان از طریق تابع تولید است‪.‬‬
‫میانگین مقدار تولید پنبه در هر هکتار برابر ‪ 3917‬کیلوگرم‪ ،‬میانگین درآمد حاصل از فروش محصول‬
‫اصلی و فرعی آن ‪ 213055‬افغانی و میانگین هزینه کل تولید معادل ‪ 118074‬افغانی و سود حاصل از‬
‫فعالیت کشت پنبه معادل ‪ 94981‬افغانی در هر هکتار میباشد‪ .‬تحلیل درآمد به هزینه تولید پنبه در‬
‫استان بغ ن افغانستان نشان میدهد که بهطور میانگین به ازای هر افغانی هزینه شده در تولید پنبه‬
‫معادل ‪ 1/8‬افغانی درآمد حاصل گردیده است‪ .‬همچنین شاخص سودآوری (‪ )PI‬نشان میدهد‬
‫سرمایهگذاری در تولید پنبه ‪ 81/9‬درصد سود ایجاد میکند‪ .‬درنتیجه میتوان گفت که در استان بغ ن‬
‫مجله پژوهشهای پنبه ایران جلد (‪ )9‬شماره (‪1400 ،)2‬‬ ‫‪58‬‬

‫افغانستان کشت محصول پنبه سودآور است‪ .‬نتایج عملکرد پنبه در استان بغ ن افغانستان بهطور‬
‫میانگین ‪ 3917‬کیلوگرم در هکتار است نتایج برآورد تابع تولید ترانسندنتال بیان میکند که اکثر‬
‫ضرایب با ضریب اطمینان ‪ 95‬درصد معنیدار میباشند‪ .‬نهادههای کود اوره‪ ،‬بذر‪ ،‬سم قارچکش‪ ،‬نیروی‬
‫کار‪ ،‬آب و ماشینآالت ازلحاظ آماری در سطح ‪ 5‬درصد معنیدار شده و دارای ضریب مثبت است‪.‬‬
‫همچنین نهادههای سم علفکش و سم حشرهکش در سطح یک درصد معنیدار شدهاند ولی ضرایب‬
‫این دو متغیر منفی بوده و اثر منفی بر میزان تولید پنبه دارند‪ .‬با تو‪،‬ه به اینکه مقدار کششهای ‪،‬زئی‬
‫تولید برای نهادههای کود حیوانی‪ ،‬کود فسفات‪ ،‬کود اوره‪ ،‬بذر‪ ،‬نیروی کار‪ ،‬آب و ماشینآالت بین صفر و‬
‫یک قرار دارند‪ ،‬لذا میتوان گفت پنبهکاران استان بغ ن افغانستان این نهادهها را بهطور بهینه و در‬
‫ناحیه دوم یا بهاصط ح ناحیه اقتصادی تولید مصرف میکنند؛ اما کشش تولیدی نهادههای سم‬
‫علفکش و سم حشرهکش منفی میباشد‪ .‬این مهم بیانگر این واقعیت است که پنبهکاران استان بغ ن‬
‫افغانستان نهادههای مذکور را بیشازحد اقتصادی مصرف نموده و در ناحیه سوم تولید مورداستفاده قرار‬
‫میدهند‪ .‬همچنین نتایج بازده نسبت به مقیاس برای پنبهکاران استان بغ ن افغانستان بیان میکند اگر‬
‫همه عوامل تولید بهطور یکسان و معادل ‪ 100‬درصد افزایش یابد‪ ،‬میزان تولید پنبه معادل ‪72/81‬‬
‫درصد افزایش مییابد که ب یانگر بازده نزولی نسبت به مقیاس در تولید پنبه در استان بغ ن افغانستان‬
‫میباشد‪ .‬یافتههای تحقیق همچنین نشان میدهد که متغیر نیروی کار مهمترین نهاده در تولید پنبه‬
‫میباشد (باالترین ضریب)‪ ،‬و بیشترین سهم هزینه نیز مربوط به نهاده نیروی کار روزمزد معادل ‪42/3‬‬
‫درصد میباشد که نشاندهنده کاربر بودن محصول پنبه است‪ .‬لذا پیشنهاد میگردد که تکنولوژیهای‬
‫مناسب نظیر استفاده از ماشین برداشته و به‪،‬ای آن استفاده از نیروی کار به کار گرفته شود‪ .‬نتایج‬
‫همچنین نشان میدهد نهاده سم حشرهکش و سم علفکش در ناحیه سوم تولید مصرف میشود لذا‬
‫پیشنهاد میگردد ‪،‬هت کاهش مصرف این نهادهها از طریق سیاستهای قیمتی و از طریق فعالیتهای‬
‫ترویجی برنامهریزی و سیاستگذاری مناسب صورت گیرد‪.‬‬

‫‪References‬‬
‫‪Alam, M.K., Aboki, E., Gidado, E.H., and Buba, D.D. 2013. Economic analysis of‬‬
‫‪cotton production in selected local government areas of Taraba State,‬‬
‫‪Nigeria. Journal of Agricultural Sciences, 4(1), 27-31.‬‬
‫‪Anwar, M., Chaudhry, I.S., and Khan, M.B. 2009. Factors affecting cotton‬‬
‫‪production in Pakistan: Empirical evidence from Multan district. 12(11), 92-‬‬
‫‪100.‬‬
‫‪Baghlan Agriculture Department of Afghanistan. 1399.‬‬
‫‪Bakhsh, K.H.U.D.A., Hassan, I., Maqbool, A. 2005. Factors affecting cotton yield:‬‬
‫‪a case study of Sargodha (Pakistan). Journal of Agriculture & Social‬‬
 59 ‫حفیظ اهلل رادمند و همکاران‬

Sciences, 1(4), 332-334.

Candemir, S. 2021. Efficiency and Functional analysis of cotton production in
Turkey: case of Kahramanmaraş Province. , 17(2), 100-122.
Christensen, L.R., Jorgenson, D.W., Lou, L.J. 1971. Conjugate and the
transcendental Logarithmic function, Econometrica, 39: 68-259.
Debertin, D. L. (1996). Rural population decline in the 1980s: Impacts of farm
structure and federal farm programs. American Journal of Agricultural
Economics, 78(3), 517-529.
Debertin, D.L. 1997. Economics of Agricultural Production, translated by
Musainejad,
Najarzadeh, Tarbiat Modares University Economic Research Institute Publications
Griffin, R.C. Montgomery, J.M. Rister, M.E. 1987. Selecting functional from in
production analysis, Western Journal of Agricultural Economics, 12: 216-227.
Halter.A. N. O. carter and j.g. hocking. 1957. Anote on the transcental production.
Journal of from economics 39:966-974.
Huang, J. Wu, S. Barrera, J. Matthews, K. Pan, D. 2005. The Hippo signaling
pathway coordinately regulates cell proliferation and apoptosis by inactivating
Yorkie, the Drosophila Homolog of YAP. Cell. 122(3): 421-434.
Kadam, M.M. Wagh, H.J. Lamtule, J.A. 2014. Input management in cotton
production-a production function analysis. International Research Journal of
Agricultural Economics and Statistics, 5(2), 216-219.
Khairkhah, Kh. Saeedi, A. Sharifi, Z. 2016. Suitable date for cotton cultivation in
the climatic conditions of Baghlan province, Baghlan University. 3 (5):
103-120. (in Persian),
Khan, M.A.Wahid, A. Ahmad, M. Tahir, M.T. Ahmed, M. Ahmad, S.
Hasanuzzaman, M. 2020. World cotton production and consumption: An
overview. Cotton production and uses, 1-7.
Mahmoodi, S.M. 2008. Integrated water resources management for rural
development and environmental protection in Afghanistan. Journal of
Developments in Sustainable Agriculture, 3(1), 9-19.
Mehregan, F., Keramatzadeh, A., Ishraqi, F., Shirani Bidabadi, F. (1395). Factors
affecting the reaction of the area under cotton cultivation in Golestan province,
Iranian cotton research. 4(1) 16-1(in Persian)..
Muradi, A.J. Boz, I. 2018. The contribution of agriculture sector in the economy of
Afghanistan. International Journal of Scientific Research and
Management, 6(10).
Pishgar-Komleh, S.H., Sefeedpari, P., Ghahderijani, M. 2012. Exploring energy
consumption and CO2 emission of cotton production in Iran. Journal of
Renewable and Sustainable Energy, 4(3), 033115.
Radmand, H. 1397. Cotton value-added chain in Baghlan province. Kabul
1400 ،)2( ‫) شماره‬9( ‫مجله پژوهشهای پنبه ایران جلد‬ 60

University Press. P 140

Rostami Moskopaei, F., Keramatzadeh, A., Julaei, R., Kashiri, H. 1394. Economic
study of the use of inputs in cotton production in Gorgan. Iranian Cotton
Research. 3 (1): 31-15. (in Persian with English Abstract)
Sharifi, M. 1395. Industrial plants. Kabul Afghanistan Press Publications. P 430.
Sidi, S., Daneshvar Kakhki, M. 2014. Economics of Cotton Production: A Study of
Cost Efficiency and Profit of Bashravieh Cotton Farmers. Economics and
Agricultural Development. 28 (4): 160-167(in Persian).
Statistics Office of Baghlan Province of Afghanistan 1399
Tabandeh Tehrani, K., Yazdani, S. 2003. Economic study of the use of inputs in
cotton production. A case study of Garmsar region. Agricultural Science, 9 (4),
19-3. (in Persian)
Taheri-Rad, A.R., Nikkhah, A., Khojastehpour, M., Nourozieh, S. 2015. Assessing
GHG emissions, and energy and economic analysis of cotton production in the
Golestan province. Journal of Agricultural Machinery, 5(2), 428-445.
Wei, W. Mushtaq, Z. Ikram, A. Faisal, M. Wan-Li, Z. & Ahmad, M. I. (2020).
Estimating economic viability of cotton growers in Punjab province,
Pakistan. Sage Open, 10(2).
Kelejian, H. H. (2008). A spatial J-test for model specification against a single or a
set of non-nested alternatives. Letters in Spatial and Resource Sciences, 1(1), 3-
11.
Sabo, E., Adeniji, O.T. 2009. Economic analysis of cotton production in Adamawa
State, Nigeria. African Journal of Agricultural Research, 4(5), 438-444.
‫‪61‬‬ ‫حفیظ اهلل رادمند و همکاران‬