‫وزارت جهاد کشاورزی‬

‫سازمان تحقیقات‪ ،‬آموزش و ترویج کشاورزی‬

‫معاونتترویج‬

‫کاربرد رقم‌ها و پایه‌های مناسب در‬

‫کشت و توسعه مرکبات‬
 ‫‪ :‬گلعین‪ ،‬بهروز‪- ۱۳۴۴ ،‬‬ ‫سرشناسه‬
‫‪ :‬‏‫کاربــرد رقم هــا و پایه هــای مناســب در کشــت و توســعه مرکبــات‮‬‏‫‪ /‬نویســندگان بهــروز گلعیــن‪ ،‬بابــک عدولــی‮‬‏‫؛‬ ‫‏عنوان و نام پديدآور‬
‫ویراســتار ترویجــی فرانــک صحرایــی‪ ،‬نصیبــه پورفاتـح‮‬‏‫؛ سرویراســتار وجیهه‮ســادات فاطمـی‮‬‏‫؛ تهیــه و تدویــن موسســه‬
‫تحقیقــات علــوم باغبانــی کشــور‪ ،‬دفتــر شــبکه دانــش و رســانه های ترویج ـی‮‬‪.‬‬
‫‪ :‬‏‫کرج‮‬‏‫‪ :‬سازمان تحقیقات‪ ،‬آموزش و ترویج کشاورزی‪ ،‬معاونت ترویج‪ ،‬نشر آموزش کشاورزی‮‬‏‫‪.۱۳۹۷ ،‬‮‬‬ ‫‏مشخصات نشر‬
‫‪ :‬‏‫‪ ۴۰‬ص‪.‬‮‬‏‫‪ :‬مصور(رنگی)‪ ،‬جدول(رنگی)‪.‬‮‬‬ ‫‏مشخصات ظاهری‬
‫‪‭978-964-520-478-3‬ :‬‬ ‫‏شابک‬
‫‏وضعیت فهرست نویسی ‪ :‬فیپا‬
‫‪ :‬مرکبات ‪ --‬ایران ‪ --‬پرورش و تکثیر‬ ‫‏موضوع‬
‫‪Citrus -- Iran -- Culture :‬‬ ‫‏موضوع‬
‫‪ :‬مرکبات ‪ --‬ایران ‪ --‬اصالح نژاد‬ ‫‏موضوع‬
‫‪Citrus fruits -- Iran -- Breeding :‬‬ ‫‏موضوع‬
‫‪ :‬عدولی‪ ،‬بابک‪- ۱۳۴۸ ،‬‬ ‫‏شناسه افزوده‬
‫‪ :‬مؤسسه تحقیقات علوم باغبانی‪ .‬دفتر شبکه دانش و رسانه های ترویجی‬ ‫‏شناسه افزوده‬
‫‪ :‬سازمان تحقیقات‪ ،‬آموزش و ترویج کشاورزی‪ .‬معاونت ترویج‪ .‬نشر آموزش کشاورزی‬ ‫‏شناسه افزوده‬
‫‪ :‬‏‫‮‪ 8 1397‬گ‪9‬الف ‬‪SB۳۶۹/۵‭‬ ‭/‬‬ ‫‏رده بندی کنگره‬
‫‪ :‬‏‫‬‮‪‭۶۳۴/۳۵۳۰۹۵۵‬‬ ‫‏رده بندی دیویی‬
‫‏شماره کتابشناسی ملی ‪‭۵۴۴۳۹۷۲‬ :‬‬

‫‪ISBN:978-964-520-478-3‬‬
‫شابک‪978-964-520-478-3 :‬‬

‫عنوان‪ :‬کاربرد رقم‌های و پایه‌های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬

‫نویسندگان‪ :‬بهروز گلعین و بابک عدولی‬
‫مدیر داخلی‪ :‬شیوا پارسانیک‬
‫مقدم‬
‫محمد اسماعیل صالحی ّ‬‫ویراستار ادبی‪ّ :‬‬
‫ویراستار ترویجی‪ :‬فرانک صحرایی‪ ،‬نصیبه پورفاتح‬
‫سرویراستار‪ :‬وجیهه سادات فاطمی‬
‫تهیه شده در‪ :‬مؤسسه تحقیقات علوم باغبانی کشور‪ ،‬دفتر شبکه دانش و رسانه‪‎‬های ترویجی‬
‫ناشر‪ :‬نشر آموزش کشاورزی‬
‫شمارگان‪ 2500 :‬جلد‬
‫نوبت چاپ‪ :‬اول‪1397 ،‬‬
‫قیمت‪ :‬رایگان‬
‫مسئولیت درستی مطالب با نویسندگان است‪.‬‬
‫شماره ثبت در مركز فناوری اطالعات و اطالع رسانی کشاورزی‪ 54695‬به تاريخ ‪ 97/ 10/ 2‬است‪.‬‬

‫نشانی‪ :‬تهران‪ -‬بزرگراه شهيد چمران‪ -‬خيابان يمن‪ ،‬پالك ‪ 1‬و ‪ ،2‬معاونت ترویج‪،‬‬
‫ص‪ .‬پ‪19395-1113 .‬‬
‫تلفکس‪021-22413923 :‬‬
 ‫مخاطبان‬
‫‪‬کارشناسان و مر ّوج‌های مسئول پهنه‬
‫‪‬باغ‌داران‬

‫اهداف‬

‫آشــنایی بــه ویژگی‌هــای باغبانــی رقم‌هــای تجــاری مرکبــات‪ ،‬فهرســت رقم‌هــا‬

‫و پايه‌هــاي مناســب بــراي منطقه‌هــای مرکبات‌خيــز و ویژگی‌هــای درختــان‬
‫پیونــدی روی پایه‌هــای رایــج مرکبــات ایــران‪.‬‬
 ‫فهرست‬
‫مقدمه ‪9............................................................................................................................................................‬‬
‫ویژگی‌های ظاهری درختان مرکبات ‪10.....................................................................................................‬‬
‫بخش نخست‪ :‬ویژگی‌های باغبانی رقم‌های تجاری مرکبات ‪11...........................................................‬‬
‫‪ -1‬ویژگی‌های پرتقال تامسون‌ناول (‪11....................................................)Thomson Navel‬‬
‫‪ -‬رقمي بي‌‌بذر و خيلي زودرس‪11......................................................................................................،‬‬
‫‪ -2‬ویژگی‌های پرتقال والنسيا (‪12............................................................................... )Valencia‬‬
‫‪ – 3‬ویژگی‌های پرتقال مورو (‪13........................................................................................:)Moro‬‬
‫‪ -4‬ویژگی‌های پرتقال هاملين (‪14.................................................................................:)Hamlin‬‬
‫‪ – 5‬ویژگی‌های پرتقال مارس (‪15..................................................................................... :)Mars‬‬
‫‪ -6‬ویژگی‌های نارنگي انشو (‪16.......................................................................................:)Unshiu‬‬
‫‪ - 7‬نارنگي کلمانتين کادوکس (‪17.................................................................... :)Clementine‬‬
‫‪ – 8‬ویژگی‌های نارنگي یوسنی یا پونکن( ‪18...............................................................)Ponkan‬‬
‫‪ -9‬ویژگی‌های نارنگي پيج (‪19............................................................................................. )Page‬‬
‫‪ -10‬ویژگی‌های نارنگي ياشار (‪20....................................................................................)Yashar‬‬
‫‪ – 11‬ویژگی‌های نارنگي کينو (‪21...............................................................................:)Kinnow‬‬
‫‪ -12‬ویژگی‌های نارنگي مينئوال تانجلو (‪22........................................:)Minneola tangelo‬‬
‫‪ – 13‬ویژگی‌های نارنگي اورالند تانجلو (‪23...........................................:)Orlando tangelo‬‬
‫‪ -14‬ویژگی‌های ليمو شيرين (‪24.............................................................................. :)Palestine‬‬
‫‪ -15‬ویژگی‌های ليمو عماني (ليمو آب شيراز) ‪25......................:Key (Mexican) lime‬‬
‫‪ -16‬ویژگی‌های پرشين اليم (‪26.......................................................................................:)Tahiti‬‬
‫‪ -17‬ویژگی‌های ليموي ليسبون (‪27.............................................................:)Lisbon lemon‬‬
‫‪ – 18‬ویژگی‌های ليمو اورکا (‪28....................................................................:)Eureka lemon‬‬
‫‪ -19‬ویژگی‌های گريپ فروت مارش (‪29........................................................................ :)Marsh‬‬
‫‪ – 20‬ویژگی‌های گريپ‌فروت استار روبي (‪30........................................................:)Star ruby‬‬
‫بخش دوم‪،‬پایه های مرکبات‪31....................................................................................................................‬‬
‫شاخص‌های یک پای ‌ه مطلوب برای مر ّکبات‪32.........................................................................................‬‬
 ‫مقدمه‬

‫مر ّکبــات‪ ،‬بعــد از ســیب‪ ،‬دومیــن میوه‌یــی اســت کــه در میــان انســان‌ها‬
‫مصــرف دارد و از ديربــاز بــه عنــوان بخشــي از رژيــم غذايــي‪ ،‬داراي ارزشــی بســیار‬
‫بــوده اســت‪ .‬مركبــات و فراورده‌هــای آن منبع‌هایــي غنــي از ويتامين‌هــا‪ ،‬مــواد‬
‫معدنــي و فيبــر بــه شــمار می‌آینــد و برخــي مــواد ضدســرطاني نيــز در آن‌هــا‬
‫يافــت مي‌شــود‪ .‬در بخــش اول ایــن دســت نامــه بــه ویژگی‌هــای باغبانــی‬
‫رقم‌هــای تجــاری مرکبــات اشــاره شــده اســت و در بخــش دوم‪ ،‬پایه‌هــای‬
‫مرکبــات و ویژگی‌هــای درختــان پیونــدی بــر پایه‌هــای رایــج مرکبــات ایــران‬
‫آمــده اســت‪.‬‬
‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬ ‫‪10‬‬

‫ویژگی‌های ظاهری درختان مرکبات‬

‫امــروزه‪ ،‬تاریخچــه طوالنــی پــرورش‪ ،‬پراکنــش جغرافیایــی وســیع ناحیــه هــای‬

‫کشــت و همچنیــن راحتــی تالقــی بیــن رقم‌هــای گوناگــون ســبب شــده اســت‬
‫تــا در رقــم هــای مرکبــات تنــوع داشــته باشــیم‪ .‬از ویژگــی هــای ظاهــری میــوه به‬
‫ویژگی‌هایــی از قبیــل‪ :‬انــدازه‪ ،‬رنــگ‪ ،‬شــکل‪ ،‬عطــر و طعــم‪ ،‬تعــداد بــذر و زمــان‬
‫مــی تــوان اشــاره کــرد‪ .‬از طــرف دیگــر میــزان مقاومــت رقــم هــای گوناگــون بــه‬
‫تنــش هــای محیطــی‪ ،‬آفــت هــا و بیمــاری هــا نیــز در بســیاری از موردهــا تفاوتــی‬
‫آشــکار بــا یکدیگــر دارد‪.‬‬
‫از نظـر زمـان رسـیدن نیـز رقـم هـای مرکبـات را بـه سـه گـروه زودرس‪ ،‬میان‬
‫رس و دیـررس مـی تـوان تقسـیم کـرد‪ .‬در منطقه های نیمه گرمسـیری رقم های‬
‫زودرس اسـتفاده یـی بیـش تـر دارنـد و زمـان الزم بـرای رسـیدن آن هـا ‪ 6-9‬مـاه‬
‫از زمـان شـکوفایی گل هاسـت امـا دوره رسـیدن رقـم های میـان رس از زمـان باز‬
‫شـدن گل هـا حـدود ‪ 9 -12‬مـاه و بـرای زقم‌هـای دیررس بیـش از ‪ 12‬ماه اسـت‪.‬‬
‫همچنیـن رقم‌هـای مرکبـات را در تجـارت برحسـب تعـداد بذر موجـود در هر میوه‬
‫در سـه گـروه بـی بـذر (‪ )0-8‬و پربـذر (‪ )<15‬دسـته بندی کـرده اند‪.‬‬
‫‪11‬‬ ‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬

‫بخش نخست‪ :‬ویژگی‌های باغبانی رقم‌های تجاری مرکبات‬

‫‪-1‬ویژگی‌هایپرتقالتامسون‌ناول(‪)ThomsonNavel‬‬

‫‪ -‬رقمي بي‌‌بذر و خيلي زودرس‪،‬‬

‫‪ -‬تا اندازه‌یی متحمل به سرما و نيمه‌پاکوتاه‪،‬‬
‫‪ -‬اندازه ميوه‌هایش متوسط تا درشت به شکل کروي يا بيضوي‬
‫‪ -‬دارای ناف باز و بزرگ در درونش‪،‬‬
‫‪ -‬دارای گوشتی ترد و رنگ‌پذیر‪،‬‬
‫‪ -‬ميوه‌هــا مانــدگاري خوبــي ندارنــد و پــس از مدتــی کوتــاه افــت کيفــي‬
‫پیدامي‌کننــد‪.‬‬
‫عــاوه بــر تامســون نــاول‪ ،‬رقم‌هــای گوناگونــي از پرتقــال نــاول ماننــد‪:‬‬
‫واشــنگتنی‪ ،‬نيوهــال‪ ،‬ناولينــا‪ ،‬کاراکارا‪ ،‬فوکوموتــو‪ ،‬لین‌لیــت‪ ،‬فراســت و ناوليــت در‬
‫کشــور مــا کشــت و پــرورش مي‌يابنــد‪.‬‬
‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬ ‫‪12‬‬

‫‪ -2‬ویژگی‌های پرتقال والنسيا (‪)Valencia‬‬

‫‪ -‬ديررس‌ترين رقم تجارتي پرتقال‪،‬‬

‫‪ -‬رقمي بي‌بذر‪ ،‬پرمحصول‪ ،‬با تاجي بزرگ‪،‬‬
‫‪ -‬اندازه ميوه‌هایش متوسط تا درشت‪،‬‬
‫‪ -‬دارای شکلی کشيده تا کمي کروي و گاهي تخم‌مرغي‪،‬‬
‫‪ -‬با پوستي نازک و صاف‪،‬‬
‫‪ -‬زمان رسیدن میوه‌اش پس از گل‌دهي حدود ‪ 16-13‬ماه‪،‬‬
‫‪ -‬گوشت ميوه؛ معطر‪ ،‬پرآب و تا حدودي اسيدي‪،‬‬
‫‪ -‬رقمی ایده‌آل براي صنايع فراوري‪،‬‬
‫‪ -‬تا حدودی رقمی سال‌آور‪،‬‬
‫‪ -‬ميوه‌یی به خوبی ماندگار‪ ،‬روي درخت‪.‬‬
‫ایــن میــوه گونه‌هایــی ماننــد‪ :‬رود‌رد‪ ،‬فراســت‪ ،‬اولينــدا‪ ،‬دلتــا ســيدلس‪ ،‬ميدنايت‬
‫و والنســياليت دارد کــه در ايــران پــرورش می‏یابنــد‪.‬‬
‫‪13‬‬ ‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬

‫‪ – 3‬ویژگی‌های پرتقال مورو (‪:)Moro‬‬

‫‪ -‬رقمي بي‌بذر‪ ،‬زودرس با رشد متوسط و بسيار پربار‪،‬‬

‫‪ -‬تشـکیل آنتوسـيانين در گوشـت ميـوه بـه فراوانـي و زودهنگام اما دیده‌شـدن‬
‫ناچیـز آن در پوسـت و در نتیجـه؛ رنگ نگرفتن پوسـت ميوه در ناحيه‌های سـاحلي‪،‬‬
‫‪ -‬دارای ميوه‌یی متوسط تا درشت و به شکل نيمه‌کروي تا گرد‪،‬‬
‫‪ -‬کلفتی پوست آن متوسط و تا اندازه‌یی سفت به گوشت چسبيده‪،‬‬
‫‪ -‬گرفتن طعم پوسیدگی ميوه‌ها در صورت انبارشدن طوالني مدت‪،‬‬
‫‪ -‬مقاوم و ماندگار‪ ،‬هنگام جابه‌جایی و حمل‌ونقل آن‪.‬‬
‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬ ‫‪14‬‬

‫‪ -4‬ویژگی‌های پرتقال هاملين (‪:)Hamlin‬‬

‫‪ -‬از رقم‌های مناسب برای آب‌گيري‪،‬‬

‫‪ -‬از زودرس‌ترين رقم‌هاي پرتقال‪،‬‬
‫‪ -‬رقمي پرمحصول و بدون سال‌آوري‪،‬‬
‫‪ -‬مقاوم به سرما نسبت به اغلب رقم‌های ديگر‪،‬‬
‫‪ -‬اندازه‌ی آن در حد ریز تا متوسط‪،‬‬
‫‪ -‬دارای شکلی کروي تا اندکي پخ يا تخم‌مرغي‪،‬‬
‫‪ -‬دارای پوستی نازک‪ ،‬به رنگ زرد تيره تا نارنجي روشن‪،‬‬
‫‪ -‬دارای گوشتی آب‌دار‪ ،‬شيرين و ترد‪،‬‬
‫‪ -‬میوه‌یی كم‌بذر‪.‬‬
‫‪15‬‬ ‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬

‫‪ – 5‬ویژگی‌های پرتقال مارس (‪:)Mars‬‬

‫‪ -‬رقمي زودرس با عملکردی باال‪،‬‬

‫‪ -‬تشکیل ميوه اغلب به صورت خوشه‌یي روي شاخه‌ها‪،‬‬
‫‪ -‬درشتي ميوه‌ها در حد متوسط تا بزرگ‪،‬‬
‫‪ -‬دارای شکلی گرد تا کمي پخ‪،‬‬
‫‪ -‬داراي عادت سال‌آوري‪.‬‬

‫نکته! اين میوه روی درخت ماندگار با طول عمر باالست‪.‬‬

‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬ ‫‪16‬‬

‫‪ -6‬ویژگی‌های نارنگي انشو (‪:)Unshiu‬‬

‫‪ -‬مقاوم در برابر سرما و شرايط آب‌وهوایی نامطلوب‪،‬‬

‫‪ -‬از زودرس‌ترين رقم‌های نارنگي‪،‬‬
‫‪ -‬آماده برداشت‪ ،‬بسته به نوع رقم‪ ،‬از شهريور ماه‪،‬‬
‫‪ -‬اندازه‌های میوه‌ها کوچک تا متوسط‪،‬‬
‫‪ -‬شکلی پخ تا نيمه‌کروي و گاهي گردن‌دار‪،‬‬
‫‪ -‬بدون بذر و نارنجي رنگ‪،‬‬
‫‪ -‬دارای پوستی نازک و تا اندازه‌یي چرمي با سطحي صاف‪،‬‬
‫‪ -‬جدا شدن میوه به راحتي از گوشت‪.‬‬
‫انــواع مختلــف ایــن میــوه شــامل‪ :‬هاشــيموتو‪ ،‬ايواســاکي‪ ،‬اکيتســو‪ ،‬ميــاگاوا‪،‬‬
‫ســوجي‌ياما و ايشــي‌گاوا در کشــور موجــود اســت‪.‬‬
‫‪17‬‬ ‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬

‫‪ - 7‬نارنگي کلمانتين کادوکس (‪:)Clementine‬‬

‫‪ -‬رقمي زودرس‪،‬‬
‫‪ -‬اندازه تاج آن در حد متوسط‪،‬‬
‫‪ -‬نیازمنــد گرده‌دهنــده بــرای میوه‌دهــی مناســب ماننــد‪ :‬نارنگي‌‌هــاي دنســي‪،‬‬
‫کينــو‪ ،‬اورالنــدو تانجلــو و پرتقال والنســيا‪،‬‬
‫‪ -‬درشتي ميوه‌ها در حد کوچک تا متوسط‪،‬‬
‫‪ -‬قطر متوسط آن‌ها حدود پنج سانتي‌متر‪،‬‬
‫‪ -‬نوسان در شکل ميوه‌ها از اندکي پخ تا کروي يا کشيده و گاهي نيز هرمي شکل‪،‬‬
‫‪ -‬ضخامــت پوســت در حــد متوســط و تــا اندازه‌یــی دارای اتصالــی محکــم بــه‬
‫گوشــت بــا پوس ـت‌گيري آســان‪،‬‬
‫‪ -‬رنگ گوشت نارنجي تيره و داراي بافتي ترد و پر‌آب با طعم شيرين و معطر است‪.‬‬
‫رقم‌هـای ديگـري از نارنگـي کلمانتيـن ماننـد‪ :‬نولـس‪ ،‬ماريسـول و کلمـن روبي‬
‫در کشـور موجـود انـد کـه در حضـور گرده‌دهنده‌هـاي ديگـر‪ ،‬اندکـي بـذر توليـد‬
‫مي‌کننـد و چنانچـه در محيـط پرورش آن‌ها رقم‌هـای مرکبات دیگر وجود نداشـته‬
‫باشـند‪ ،‬ميوه‌هـاي توليـدي بـدون بـذر خواهندبود‪.‬‬
‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬ ‫‪18‬‬

‫‪– 8‬ویژگی‌هاینارنگيیوسنییاپونکن(‪)Ponkan‬‬

‫‪ -‬رقمي سال‌آور‪،‬‬
‫تحمل کم‌تر به سرما‪،‬‬
‫‪ّ -‬‬
‫‪ -‬از جملــه میوه‌هــای نــورس در رديــف رقم‌هــای ميــان‌رس و پــس از‬
‫رقم‌هــای انشــو و کلمانتیــن‪،‬‬
‫‪ -‬اندازه ميوه‌ها بزرگ و شکل آن‌ها کروي تا اندکي پخ‪،‬‬
‫‪ -‬گوشــت آن نارنجــي رنــگ بــا بافتــي تــرد و گوشــتي و آب‌دار بــا مزه‌یــی‬
‫دلچســب و معطــر‪.‬‬
‫‪19‬‬ ‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬

‫‪ -9‬ویژگی‌های نارنگي پيج (‪)Page‬‬

‫‪ -‬از رقم‌های پربار‪،‬‬

‫‪ -‬نیازمند به گرده‌دهنده مناسب براي تشکيل ميوه‪،‬‬
‫‪ -‬اندازه‌شان در حد متوسط‪،‬‬
‫‪ -‬داراي شکلی پخ تا نيمه کروي‪،‬‬
‫‪ -‬با ضخامت پوست متوسط‪،‬‬
‫‪ -‬رنــگ پوستشــان در زمــان بلــوغ‪ ،‬نارنجــي مايــل بــه قرمــز و رنــگ گوشــت‬
‫آن نارنجــي تيــره‪،‬‬
‫‪ -‬دارای بافتی ترد‪ ،‬آب‌دار و بسيار معطر و شيرين‪،‬‬
‫‪ -‬رقمي بذردار‪ ،‬زودرس و حساس به خشکي‪،‬‬
‫‪ -‬برخوردار از انبارماني ضعيف‪،‬‬
‫حساس به عارضه ترکيدگي قبل از برداشت پوست‪.‬‬
‫‪ّ -‬‬
‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬ ‫‪20‬‬

‫‪ -10‬ویژگی‌های نارنگي ياشار (‪)Yashar‬‬

‫‪ -‬دورگ مرکب از تالقي مينئوال‌تانجلو با شانگشا‪،‬‬

‫‪ -‬اندازه‌ی ميوه متوسط و بذردار‪،‬‬
‫‪ -‬دارای شکلی کروي تا پخ و داراي محور مياني تا اندازه‌یی توخالي‪،‬‬
‫‪ -‬جداناپذیری آسان پوست ميوه از گوشت آن‪،‬‬
‫‪ -‬از دير‌رس‌ترين رقم‌های نارنگي‪،‬‬
‫‪ -‬دارای رنگ پوست و گوشتی نارنجي تيره هنگام رسیدن‪،‬‬
‫‪ -‬دارای عطر و طعمی عالي‪.‬‬
‫پژوهشــکده مر ّکبــات‪ ،‬عــاوه بــر نارنگــي ياشــار‪ ،‬رقم‌هایــی ديگــر ر‌ا شــامل‪:‬‬
‫خــرم‪ ،‬جهانگیــر‪ ،‬نوشــين‪ ،‬شــاهين‪ ،‬پرنــا و ورا معرفــي کــرده و رقم‌هایــي دیگــر‬
‫نيــز معرفــي خواهــد کــرد‪.‬‬
‫‪21‬‬ ‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬

‫‪ – 11‬ویژگی‌های نارنگي کينو (‪:)Kinnow‬‬

‫‪ -‬رقمی پررشد‪،‬‬
‫‪ -‬زمــان رســیدن آن در میانــه فصــل زمســتان و در منطقه‌هــای مرکبات‌خیــز‬
‫جنــوب کشــور‪،‬‬
‫‪ -‬نوســان در میوه‌دهــی بــه دلیــل ســال‌آوری (در یــک ســال میوه‌دهــی‬
‫فــراوان و در ســال بعــد ناچیــز)‪،‬‬
‫‪ -‬ميوه‌ها بذردار‪ ،‬متوسط با شکل پخ‪،‬‬
‫‪ -‬پوســت ميوه‌هــا نــازک و چرمــي بــا ســطح صــاف و صيقلــي و تــا اندازه‌یــی‬
‫بــه ســختي بــه گوشــت ميــوه چســبيده امــا بــا امــکان پوسـت‌گیری آســان‪،‬‬
‫‪ -‬گوشــت ميــوه بــه رنــگ زرد مايــل بــه نارنجــي‪ ،‬بســيار آب‌دار‪ ،‬خــوش طعــم‬
‫و معطــر بــا بافتــي ســفت‪.‬‬
‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬ ‫‪22‬‬

‫‪ -12‬ویژگی‌های نارنگي مينئوال تانجلو (‪:)Minneola tangelo‬‬

‫‪ -‬رقمی دورگه از تالقي گريپ‌فروت دانکن و نارنگي دنسي مينئوالتانجلو‪،‬‬

‫‪ -‬رقمي پررشد‪ ،‬ميان‌رس و پرمحصول‪،‬‬
‫‪ -‬ميــوه‌اش متوســط تــا درشــت بــه شــکل پــخ تــا کشــيده بــا گردنــي صددرصد‬
‫مشــخص و زنگوله‌یــي شــکل و بــه رنــگ نارنجــي تيــره‪،‬‬
‫‪ -‬پوست ميوه نارنجي مايل به قرمز و صددرصد به گوشت چسبيده‪،‬‬
‫‪ -‬دارای گوشــتي نارنجــي بــا بافــت تــرد و آب‌دار‪ ،‬معطــر و کمــي تــرش و‬
‫کم‌بــذر‪،‬‬
‫‪ -‬هنگام برداشت ميوه‌ها از آذر تا بهمن ماه‪،‬‬
‫‪ -‬تحملی باال نسبت به ضربه‌های مکانيکي ناشي از حمل ‌و ‌نقل‪.‬‬
‫‪23‬‬ ‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬

‫‪ – 13‬ویژگی‌های نارنگي اورالند تانجلو (‪:)Orlando tangelo‬‬

‫‪ -‬دورگي بين‌گونه‌یي و حاصل تالقي گريپ‌فروت دانکن و نارنگي دنسي‪،‬‬

‫‪ -‬رقمي ميان‌رس و پرمحصول‪،‬‬
‫‪ -‬تحمل بيش‌تر به سرما نسبت به مينئوالتانجلو‪،‬‬
‫‪ -‬با‌ميوه‌های کروي تا تخم‌مرغي‪،‬‬
‫‪ -‬با اندازه‌یي متوسط تا درشت‪،‬‬
‫‪ -‬بــا پوســتی نــازک و تــا اندازه‌یــی صــاف بــه رنــگ نارنجــي روشــن تــا تيــره‬
‫و صددرصــد بــه گوشــت چســبيده‪،‬‬
‫‪ -‬گوشت آن معطر و کمي‌شيرين‪،‬‬
‫‪ -‬زمان برداشت محصول آن اواخر آبان هر سال‪.‬‬
‫بــراي دس ـت‌یابی بــه عملکــرد بــاال در ايــن رقــم بــه دگرگشــني نیــاز اســت‬
‫و مناســب‌ترين رقم‌هــای گرده‌دهنــده شــامل‪ :‬تمپــل‪ ،‬کينــو‪ ،‬کلمانتيــن و‬
‫دنســي اند‪ .‬ايــن رقــم بــا مينئــوال‌تانجلــو ناســازگار اســت‪.‬‬
‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬ ‫‪24‬‬

‫‪ -14‬ویژگی‌های ليمو شيرين (‪:)Palestine‬‬

‫‪ -‬درشــتي آن در حــد متوســط‪،‬به شــکل نيمه‌کــروي تــا پــخ يــا بيضــي‬

‫کوتدرشــتی آن در حــد متوســط‪،‬‬
‫‪ -‬به شکل نیمه کروی تا پخ یا بیضی کوتاه‪،‬‬
‫‪ -‬پوستی نازک تا خیلی نازک‪،‬‬
‫‪ -‬سطحی صاف‪،‬‬
‫‪ -‬در زمان رسیدگی به رنگ سبز تا زرد مایل به نارنجی‪،‬‬
‫‪ -‬گوشــت میــوه در زمــان رســیدگی بــه رنــگ زرد کهربایــی‪ ،‬تــرد‪ ،‬بســیار آب‬
‫دار و بــه دلیــل فقــدان اســید تــا حــدودی بــی مــزه‪،‬‬
‫‪ -‬اغلب احساس تل ی دهان‪ ،‬پس از خوردن آن‪،‬‬
‫‪ -‬رقمی حساس به سرما‪.‬‬
‫‪ -‬پوستی نازک تا خيلي نازک‪،‬‬
‫‪ -‬سطحي صاف‪،‬‬
‫‪25‬‬ ‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬

‫‪ -15‬ویژگی‌های ليمو عماني (ليمو آب شيراز) ‪:Key (Mexican) lime‬‬

‫‪ -‬دارای تعــدادی زيــاد شــاخه‌هاي ترکه‌یــي باريــک و ظريــف بــا تيغ‌هــاي‬

‫کوچــک‪،‬‬
‫خ و برگ متراکم با برگ‌هاي سبز روشن‪،‬‬
‫‪ -‬دارای شا ‌‬
‫‪ -‬ميوه‌ها خيلي کوچک‪ ،‬به شکل گرد‪ ،‬تخم‌مرغي واژگون يا بيضوي کوتاه‪،‬‬
‫‪ -‬وجود حدود ‪ 3‬تا ‪ 8‬بذر در هر میوه‪،‬‬
‫‪ -‬پوســت آن خيلــي نــازک‪ ،‬داراي ســطحي صــاف و چرمــي و صددرصــد بــه‬
‫گوشــت چســبيده‪،‬‬
‫‪ -‬رنــگ پوســت هنــگام رســيدن ابتــدا ســبز روشــن و در مرحلــه رســيدگي‬
‫کامــل متمایــل بــه زرد‪،‬‬
‫‪ -‬گوشـت ميـوه سـبز مايـل به زرد بـا بافتـي تـرد‪ ،‬آب‌دار و حاوي مقـداری زياد‬
‫اسـيد و عطري دلپذير اسـت‪.‬‬
‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬ ‫‪26‬‬

‫‪ -16‬ویژگی‌های پرشين اليم (‪:)Tahiti‬‬

‫‪ -‬درختي با قدرت رويشي زياد‪،‬‬

‫‪ -‬دارای تاجي عريض‪ ،‬گسترده و آويزان‪،‬‬
‫‪ -‬دارای شاخه‌هايي متراكم و بدون خار به رنگ سبز‪،‬‬
‫‪ -‬اندازه‌اي میوه کوچک تا متوسط‪،‬‬
‫‪ -‬بي‌بذر يا کم‌بذر‪،‬‬
‫‪ -‬در مرحلــه رســيدگي کامــل بــه رنــگ زرد روشــن (نگ‌پريــده) يــا زرد مايــل‬
‫بــه ســبز‪،‬‬
‫‪ -‬دارای شکلی تخم‌مرغي‪ ،‬پخ‪ ،‬کشيده يا بيضوي کوتاه‪،‬‬
‫‪ -‬پوستی صددرصد به گوشت چسبيده‪،‬‬
‫‪ -‬گوشت ميوه داراي بافتي ترد‪ ،‬آب‌دار و بسيار ترش‪.‬‬
‫‪27‬‬ ‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬

‫‪ -17‬ویژگی‌های ليموي ليسبون (‪:)Lisbon lemon‬‬

‫‪ -‬درختاني پررشد و تيغ‌دار با باردهي باال‪،‬‬

‫‪ -‬دارای میوه‌هایــی در حــد متوســط و بــه شــکل بيضــوي کشــيده بــا قاعــده‬
‫مخروطــي و گردنــي نامشــخص‪،‬‬
‫‪ -‬تعداد بذر در هر ميوه متغير (از بي‌بذر تا کم‌بذر)‪،‬‬
‫‪ -‬ضخامت پوست‪ ،‬زياد و به رنگ زرد در زمان رسيدگي‪،‬‬
‫‪ -‬بخــش خوراکــي ميــوه بــه رنــگ ســبز مايــل بــه زرد و بافــت آن تــرد و آب‌دار‬
‫و مــزه‌اش خيلــي ترش‪.‬‬
‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬ ‫‪28‬‬

‫‪ – 18‬ویژگی‌های ليمو اورکا (‪:)Eureka lemon‬‬

‫‪ -‬رقمی همه سال‌آور‪،‬‬

‫‪ -‬دارای ميوه‌یی ريز تا متوسط‪،‬‬
‫‪ -‬دارای شکلی بيضوي کشيده و گاهي تخم‌مرغي واژگون‪،‬‬
‫‪ -‬تعداد بذر در ميوه‌ها متغير و رقمي کم‌بذر يا بي‌بذر‪،‬‬
‫‪ -‬گوشــت ميــوه هنــگام رســيدگي ســبز مايــل بــه زرد‪ ،‬تــرد‪ ،‬آب‌دار و بــا‬
‫مزه‌یــي صددرصــد تــرش‪،‬‬
‫‪ -‬امــکان تولیــد میــوه در تمــام طــول ســال بــا بيش‌تريــن ميــزان باردهــي در‬
‫اواخــر زمســتان و بهــار و نيــز اوايــل تابســتان‪،‬‬
‫‪ -‬از رقم‌های زودرس و پر‌محصول‪،‬‬
‫اسیت بیش‌تر به سرما نسبت به ساير رقم‌ها‪،‬‬
‫حس ّ‬‫‪ّ -‬‬
‫‪ -‬نشان‌دادن واکنش نسبت به حمله حشره‌ها‪.‬‬
‫‪29‬‬ ‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬

‫‪ -19‬ویژگی‌های گريپ فروت مارش (‪:)Marsh‬‬

‫نکته! اين رقم‬ ‫‪ -‬رقمي با قدرت رويشي باال‪،‬‬

‫ديررس‌ترين رقم تجارتي‬
‫‪ -‬دارای تاج بزرگ و گسترده‪،‬‬
‫گريپ‌فروت شمرده می‌شود‪.‬‬
‫‪ -‬رقمی پرمحصول‪،‬‬
‫‪ -‬اندازه‌ی ميوه‌ها از نظر درشتي در حد متوسط‪،‬‬
‫‪ -‬دارای شکلی پخ تا گرد‪،‬‬
‫‪ -‬اغلب بدون بذر يا تعداد بذر اندک‪،‬‬
‫‪ -‬رنگ ميوه هنگام رسيدن زرد کمرنگ تا زرد روشن‪،‬‬
‫‪ -‬پوست ميوه چرمي با ضخامت متوسط و به سختي به گوشت چسبيده‪،‬‬
‫‪ -‬گوشت ميوه به رنگ زرد نخودي با بافتی ترد‪ ،‬بسيار پر‌آب و خوشمزه‪،‬‬
‫‌مــدت ميوه‌هــا بــا حفــظ شــکل ظاهــري و‬
‫‪ -‬امــکان نگه‌داشــتن طوالنی ّ‬
‫کيفيــت داخلــي روي درخــت‪،‬‬
‫مدت‌دار در انبار‪.‬‬
‫‪ -‬امکان حمل‌ونقل خوب و نگه‌داری مناسب و ّ‬
‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬ ‫‪30‬‬

‫‪– 20‬ویژگی‌هایگريپ‌فروتاستارروبي (‪:)Star ruby‬‬

‫‪ -‬ميوه استارروبي شبيه به گريپ‌فروت مارش يا ردبالش‪،‬‬

‫‪ -‬دارای رنگ گوشت صورتي پررنگ‪،‬‬
‫‪ -‬اندازه‌ی میوه‌اش کوچک‌تر از ساير گريپ‌فروت‌ها‪،‬‬
‫اسيت بيش‌تر به قارچ فايتوفتورا نسبت به دیگر گریپ‌فروت‌ها‪،‬‬
‫حس ّ‬‫‪ّ -‬‬
‫‪ -‬وجود کمبود مواد غذايي در میوه‪،‬‬
‫‪ -‬دارای دمايی پايين‪.‬‬
‫‪31‬‬ ‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬

‫بخش دوم‪،‬پایه های مرکبات‬

‫درختـان بـذری مرکبـات همچـون دیگـر درختـان میـوه دارای محدودیت‌هایی‬

‫ماننـد ‪ :‬دیرباردهـی‪ ،‬پرتیغی‪ ،‬پابلنـدی و کیفیت نامرغوب میوه انـد بنابراین ؛ اجرای‬
‫پیونـد رقم‌‌هـا روی پایه‌هـای مطلوب‪ ،‬ضامـن جلوگیـری از بروز ایـن محدودیت‌ها‪،‬‬
‫بهـره منـدی بـاغ داران را از درختانـی متحمل در برابر شـرایط نامناسـب محیطی ‪-‬‬
‫بویـژه شـرا یـط خاکـی یا بیمـاری هـا می‌تواند به دنبال داشـته باشـد‪.‬‬
‫از جملــه صفت‌هایــی کــه نــوع پایــه در آن‌هــا تأثیــری مهــم دارنــد‪ ،‬بــه‬
‫بندهــای زیــر می‌تــوان اشــاره کــرد‪:‬‬
‫‪ -‬قدرت رشد پیوندک‪،‬‬
‫‪ -‬اندازه درخت پیوندی‪،‬‬
‫‪ -‬عملکرد محصول‪،‬‬
‫‪ -‬مقدار آب میوه‪،‬‬
‫‪ -‬کیفیت عصاره میوه‪،‬‬
‫‪ -‬مقاومــت درخــت بــه تنــش هــای ناموجــود (غیرزنــده) ماننــد‪ :‬ســرما‪ ،‬گرمــا‪،‬‬
‫غرقــاب‪ ،‬خشــکی‪ ،‬شــوری‪ pH ،‬خــاک و همچنیــن پراکنــش ریشــه هــا‪.‬‬

‫نکته! بدیهی است؛ هیچ پایه یی را به عنوان بهترین پایه برای مرکبات نمی توان‬
‫توجه به شرایط آن برای هر رقم ممکن است یک پایه‬ ‫معرفی کرد‪ ،‬زیرا؛ در هرمحیطی با ّ‬
‫از دیگر پایه ها بهتر و همان پایه در شرایطمحیطی دیگر یا برای رقمی دیگر از نامناسب‬
‫ترین پایه های ممکن به شمار آید‪.‬‬
‫توجه به دو موضوع در این جا ضرورت دارد‪:‬‬
‫در نتیجه؛ ّ‬
‫‪ -1‬انجام بررسی های دقیق و کارشناسانه نسبت به شناسایی مناسب ترین پایه برای هر‬
‫شرایط اقلیمی‪،‬‬
‫‪ -2‬در نظر گرفتن روابط متقابل پایه و پیوندک‪.‬‬
‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬ ‫‪32‬‬

‫شاخص‌های یک پای ‌ه مطلوب برای مر ّکبات‬

‫‪ -1‬ســازگاری بــا رقــم پیونــدک و قابليــت ایجــاد درختــی بــا طــول عمــر‬
‫اقتصــادی بیش‌تــر‪،‬‬
‫‪ -2‬سازش مناسب با شرایط اقلیمی‪،‬‬
‫‪ -3‬وجود مقاومت یا تحمل نسبت به آفت‌های و بیماری‌های گوناگون‪،‬‬
‫‪ -4‬داشتن اثر بهینه در وضعیت باردهی و کیفیت میوه‌های تولیدی‬
‫بــر اســاس ایــن؛ بــرای هــر منطقــه پایه‌یــی مناســب آن منطقــه را بایــد‬
‫شناســایی کــرد و نتیجــه ایــن پایــش و شناســایی درســت کارشناســانه عبــارت‬
‫اســت از‪:‬‬
‫‪ -1‬رسیدن به بیش‌ترین باردهی میوه‌های با کیفیت باال‬
‫تحمــل و توانایــی ســازش بیش‌تــر بــا توجــه بــه شــرایط‬
‫‪ -2‬بــاال بــودن قــدرت ّ‬
‫محیطــی موجــود در منطقه‬
‫در جـدول شـماره یـک ویژگی‌هـای درختـان پيونـدي روي پايه‌هـاي رايـج‬
‫مرکبـات را در ايـران و در جـدول شـماره دو فهرسـت رقم‌هـا و پايه‌هاي مناسـب را‬
‫بـراي هـر منطقـه از منطقه‌هـای مرکبات‌خيـز کشـور می‌بینیـد‪:‬‬
 ‫جدول ‪ -1‬مشخصات درختان پيوندي روي پايه‌های رایج مرکبات‬
‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬

‫پایه‬
‫كلئوپاترا‌ماندارين‬ ‫ماكروفيال‬ ‫راف‌لمون‬ ‫ولكامريانا‬ ‫‏سيتروملو‬ ‫تروير‏سيترنج‬ ‫كاريزو‏سيترنج‬ ‫پونسيروس‬ ‫نارنج‬ ‫ویژگی‬
‫درختان پیوندی‬
‫خوب‬ ‫خوب‬ ‫متوسط‬ ‫متوسط‬ ‫کم تا متوسط‬ ‫کم‬ ‫کم‬ ‫کم‬ ‫متوسط‬ ‫تحمل به شوري‬
‫متوسط‬ ‫زياد‬ ‫زياد‬ ‫زياد‬ ‫كم‬ ‫تفريباً متحمل‬ ‫تقريباً متحمل‬ ‫كم‬ ‫خوب‬ ‫تحمل به كلسيم باال‬
‫زياد‬ ‫زياد‬ ‫زياد‬ ‫زياد‬ ‫زياد‬ ‫متوسط‬ ‫زياد‬ ‫كم‬ ‫متوسط‬ ‫قدرت درخت‬
‫ریز‬ ‫بزرگ‬ ‫بزرگ‬ ‫بزرگ‬ ‫متوسط‬ ‫متوسط‬ ‫متوسط‬ ‫متوسط‬ ‫متوسط‬ ‫درشتي ميوه‬
‫زياد‬ ‫كم‬ ‫كم‬ ‫كم‬ ‫متوسط‬ ‫زیاد‬ ‫متوسط‬ ‫زياد‬ ‫زياد‬ ‫بريكس‬
‫کم‬ ‫زياد‬ ‫زياد‬ ‫زياد‬ ‫زياد‬ ‫متوسط‬ ‫زیاد‬ ‫متوسط‬ ‫متوسط‬ ‫عملكرد‬
‫حساس‬ ‫حساس‬ ‫حساس‬ ‫حساس‬ ‫متحمل‬ ‫متحمل‬ ‫متحمل‬ ‫متحمل‬ ‫حساس‬ ‫تحمل به نماتد مركبات‬
‫متوسط‬ ‫متحمل‬ ‫متوسط‬ ‫متحمل‬ ‫متوسط‬ ‫حساس‬ ‫حساس‬ ‫حساس‬ ‫متحمل‬ ‫تحمل به اگزوكرتيس‬
‫متوسط‬ ‫حساس‬ ‫متوسط‬ ‫متحمل‬ ‫متحمل‬ ‫متحمل‬ ‫متحمل‬ ‫متحمل‬ ‫حساس‬ ‫تحمل به تريستزا‬
‫خوب‬ ‫کم‬ ‫کم‬ ‫کم‬ ‫متوسط تا‬ ‫کم‬ ‫کم‬ ‫کم‬ ‫خوب‬ ‫تحمل به باليت‬
‫خوب‬
‫خوب‬ ‫کم‬ ‫کم‬ ‫کم‬ ‫خوب‬ ‫متوسط‬ ‫متوسط‬ ‫خوب‬ ‫خوب‬ ‫تحمل به سرما‬
‫متوسط‬ ‫خوب‬ ‫خوب‬ ‫خوب‬ ‫متوسط‬ ‫متوسط‬ ‫خوب‬ ‫حساس‬ ‫متوسط تا‬ ‫تحمل به خشكي‬
‫خوب‬
‫کم‬ ‫خوب‬ ‫خوب‬ ‫خوب‬ ‫خوب‬ ‫متوسط‬ ‫کم‬ ‫متوسط‬ ‫متوسط‬ ‫تحمل به غرقاب‬
‫متوسط‬ ‫متحمل‬ ‫حساس‬ ‫حساس‬ ‫متوسط‬ ‫متحمل‬ ‫متحمل‬ ‫متحمل‬ ‫متحمل‬ ‫تحمل به فيتوفترا‬
‫‪33‬‬ ‫ ‬
‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬ ‫‪34‬‬

‫جدول ‪ -2‬فهرست رقم‌ها و پايه‌هاي مناسب براي منطقه‌های مختلف مرکبات‌خيز کشور‬

‫جيرفت و کهنوج‬ ‫گيالن‬ ‫مازندران‬

‫براي منطقههای دشت‪:‬‬

‫انواع والنسيا (رود رد‪،‬‬
‫اوليندا‪ ،‬فراست‪ ،‬دلتا‬
‫سيدلس‪ ،‬والنسيا ليت)‪،‬‬ ‫انواع ناول زودرس‬ ‫انواع ناول زودرس‬
‫مارس‪ ،‬سالوستيانا‪،‬‬ ‫(نيوهال‪ ،‬ناولينا‪،‬‬ ‫(نيوهال‪ ،‬ناولينا‪،‬‬
‫محلي جيرفتي‪ ،‬هاملين‪،‬‬ ‫تامسون‪ ،‬واشنگتن)‬ ‫تامسون‪ ،‬واشنگتن)‬ ‫پرتقال‬
‫پارسون براون‪ ،‬ناوليت‬ ‫هاملين‪ ،‬مارس‪،‬‬ ‫هاملين‪ ،‬مارس‪ ،‬خوني‬
‫براي منطقههای‬ ‫خوني و سالوستيانا‬ ‫و سالوستيانا‬
‫کوهپايه‪ :‬واشنگتن­ناول‪،‬‬
‫نيوهال‪ ،‬ناولينا‪ ،‬ناوليت‪،‬‬
‫محلي و مارس‬

‫پيج‪ ،‬يونسي‬
‫پيج‪ ،‬يونسي (پونکن)‪،‬‬
‫(پونکن)‪ ،‬کلمانتين‬
‫کلمانتين (کادوکس‪،‬‬
‫(کادوکس‪ ،‬ماريسول‪،‬‬ ‫رقم های‬
‫ماريسول‪ ،‬نولس و‬
‫اورالندو تانجلو‪ ،‬کينو‪،‬‬ ‫نولس و کلمن‬
‫کلمن روبي)‪ ،‬انشو‬
‫کارا‪ ،‬مينئوال تانجلو‪،‬‬ ‫روبي)‪ ،‬انشو (مياگاوا‪،‬‬
‫(مياگاوا‪ ،‬اکيتسو‪،‬‬ ‫نارنگي‬
‫دانسي‪ ،‬تانگور اورتانيک‪،‬‬ ‫اکيتسو‪ ،‬سوجيياما‪،‬‬
‫سوجيياما‪ ،‬ايشيگاوا‪،‬‬
‫ياشار‬ ‫ايشيگاوا‪ ،‬کلوزلينا‪،‬‬
‫کلوزلينا‪ ،‬ايواساکي)‪،‬‬
‫ايواساکي)‪ ،‬نوشين‪،‬‬
‫نوشين‪ ،‬شاهين‪ ،‬خرم‬
‫شاهين‪ ،‬خرم و‬
‫و جهانگیر‬
‫جهانگیر‬

‫روبي استار‪ ،‬رد بالش‪،‬‬

‫‪-----‬‬ ‫‪-----‬‬ ‫گريپ فروت‬
‫فليم و مارش‬

‫مکزيکن اليم‪ ،‬پرشين‬

‫اليم‪ ،‬لمون ليسبون و‬ ‫‪-----‬‬ ‫‪-----‬‬ ‫ليموها‬
‫ليمو شيرين‬

‫نارنج‪ ،‬پونسيروس‪،‬‬
‫نارنج‪ ،‬پونسيروس‪،‬‬
‫تروير سيترنج‪،‬‬
‫نارنج‪ ،‬ولکامريانا و‬ ‫تروير سيترنج‪ ،‬کاريزو‬
‫کاريزو سيترنج‪،‬‬ ‫پايهها‬
‫رافلمون‬ ‫سيترنج‪ ،‬سيتروملو‪،‬‬
‫سيتروملو و فالينگ‬
‫فالينگ دراگون‬
‫دراگون‬
‫‪35‬‬ ‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬

‫ادامه جدول ‪ -2‬فهرست رقم‌ها و پايه‌هاي مناسب براي منطقه‌های مختلف مرکبات‌خيز کشور‬

‫هرمزگان‬
‫جهرم‬
‫ميناب‬ ‫حاجي آباد‬

‫انواع ناول‪ ،‬هاملين و‬

‫محلي‪ ،‬واشنگتن ناول‪،‬‬
‫تامسون ناول‪ ،‬ناوليت‪،‬‬
‫محلي‬
‫اسپرينگ ناول و والنسيا‬
‫(ديررس)‬
‫مارس (منطقه های‬
‫معتدل)‬
‫پرتقال‬
‫والنسيا‪ ،‬مارس و محلي‬
‫(منطقه های گرم)‬

‫اورالندو تانجلو‪ ،‬تانگور‬

‫ارتانيک‪ ،‬کلمانتين‪ ،‬پيج‪،‬‬ ‫رقم های‬
‫سياهو‪ ،‬اورالندو تانجلو‬ ‫يونسي‪ ،‬ياشار‪ ،‬پرنا و ورا‬
‫کينو‬ ‫و مينئوال تانجلو‪ ،‬تانگور‬ ‫(منطقه های معتدل)‬ ‫نارنگي‬
‫ارتانيک‬ ‫کينو‪ ،‬اورالندو تانجلو‬
‫و مينئوالتانجلو‬
‫(منطقه های گرم)‬

‫روبي رد‪ ،‬رد‬ ‫مارش سيدلس‪ ،‬فليم و‬

‫بالش‪ ،‬فليم و‬ ‫‪-----‬‬ ‫گريپ فروت‬
‫مارش سيدلس‬ ‫رد بالش‬

‫ليمو شيرين‪ ،‬پرشين‬

‫اليم‪ ،‬لمون ليسبون و‬
‫اليم‪ ،‬مکزيکن اليم‬
‫مکزيکن اليم‬ ‫لمون مير (‪،)Meyer‬‬ ‫ليموها‬
‫و لمون ليسبون‬
‫پرشين اليم‬
‫(منطقه های گرم)‬

‫ماکروفيال‬ ‫نارنج‪ ،‬مکزيکن اليم‪،‬‬

‫‪ ،‬مکزيکن‬ ‫سيترنج‪ ،‬ولکامريانا‪،‬‬
‫نارنج و بکرايي‬ ‫پايه ها‬
‫اليم‪ ،‬نارنج و‬ ‫رانگپوراليم‪ ،‬رافلمون‪،‬‬
‫کلئوپاترا‬ ‫بکرايي‬
‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬ ‫‪36‬‬

‫ادامه جدول ‪ -2‬فهرست رقم‌ها و پايه‌هاي مناسب براي منطقه‌های مختلف مرکبات‌خيز کشور‬

‫دزفول‬ ‫داراب‬

‫هاملين‪ ،‬واشنگتن ناول‪ ،‬تامسون‬

‫ناول‪ ،‬ناوليت و والنسيا‪ ،‬خوني‬
‫مارس‪ ،‬والنسيا‪ ،‬محلي‪ ،‬هاملين و‬ ‫مورو‪ ،‬خوني سانگين‪ ،‬مارس‬ ‫پرتقال‬
‫واشنگتنناول‪ ،‬ناوليت‬ ‫(منطقههای معتدل)‬

‫والنسيا و مارس (منطقههای گرم)‬

‫کينو (گرم و معتدل‪ -‬عمر کوتاه‬

‫تا ‪ 10‬سال)‪ ،‬اورالندو تانجلو‬ ‫رقم های‬
‫کينو‪ ،‬شمل‪ ،‬اورالندوتانجلو‪ ،‬پرل‬
‫(گرم و معتدل) و مينئوال تانجلو‬
‫تانجلو و مينئوال تانجلو‪ ،‬تانگور‬ ‫نارنگي‬
‫(گرم و معتدل) – کلمانتين براي‬
‫ارتانيک‬
‫منطقههای معتدل خنک (زودرس‬
‫ولي حساس به سرما و گرما)‬

‫ردبالش‪ ،‬فليم‪ ،‬روبي استار‬ ‫گريپ‬

‫رد بالش‪ ،‬فليم و مارش‬
‫(منطقههای معتدل و گرم)‬ ‫فروت‬

‫مکزيکن اليم‪ ،‬پرشين اليم‪ ،‬لمون‬ ‫مکزيکن اليم‪ ،‬ليسبون‪ ،‬پرشين‬

‫ليموها‬
‫ليسبون‬ ‫اليم (مشکل ناتراسيا) و اورکا‬

‫نارنج و ولکامريانا‬ ‫مکزيکن اليم‪ ،‬نارنج‪ ،‬ولکامريانا‬ ‫پايهها‬

‫‪37‬‬ ‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬

‫یادداشت‬

‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪.........................................................................‬‬
‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬ ‫‪38‬‬

‫یادداشت‬

‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪.........................................................................‬‬
‫‪39‬‬ ‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬

‫یادداشت‬

‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪.........................................................................‬‬
‫کاربرد رقم ها و پایه های مناسب در کشت و توسعه مرکبات‬ ‫‪40‬‬

‫یادداشت‬

‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪.........................................................................‬‬