‫ـ‬

‫وزارت جهادكشاورزي‬
‫سازمان تحقيقات‪ ،‬آموزش و ترويج كشاورزي‬
‫معاونت ترویج‬

‫روش‌های مصرف کودهای شـیمیایی‬

‫بـا محلول‌پاشـی برگـی می‌توان بخـش قابـل مالحظه‌ای‬

‫در درختان مرکبات‬ ‫از نیـاز تغذیه‌ای درختـان مرکبـات را تأمین کرد‪.‬‬

‫معاونت ترویج‬
‫مؤسسه تحقیقات خاک و آب‬
‫‪1395‬‬

‫‪ 89‬نشریه ترویجی‬
 ‫وزارت جهاد كشاورزي‬
‫سازمان تحقیقات‪ ،‬آموزش و ترویج کشاورزی‬
‫معاونت ترویج‬

‫روش‌های مصرف کودهای شیمیایی‬

‫در درختان مرکبات‬

 ‫‪ :‬روش‌های مصرف کودهای شیمیایی در درختان مرکبات‬ ‫عنوان‬
‫‪ :‬علی اسدی کنگرشــاهی‪ ،‬مجید بصیرت‪ ،‬نگیــن اخالقــی امیــری‪ ،‬حسن حقیقت‌نیــا‪،‬‬ ‫نويسندگان‬
‫علیرضـا شـیخ اشـکوری‪ ،‬آرش صبـاح‪ ،‬مهـرداد شـهابیان‪ ،‬جهانشـاه صالح‪ ،‬امید قاسـمی‬
‫ویراستارترویجی ‪ :‬میثم یوسفی روستایی‬
‫‪ :‬شیوا پارسا نیک‬ ‫مدیر داخلی‬
‫تهيه شده در ‪ :‬مؤسسه تحقیقات خاک و آب ‪ -‬دفتر شبکه ملی تلویزیونی کشاورزی و مدیریت دانش‬
‫‪ :‬نشرآموزش كشاورزی‬ ‫ناشر‬
‫‪ 1500 :‬جلد‬ ‫شمارگان‬
‫‪ :‬اول ‪1395 /‬‬ ‫نوبت چاپ‬
‫‪ :‬رايگان‬ ‫قيمت‬
‫مسئوليت صحت مطالب با نويسندگان است‪.‬‬
‫شماره ثبت در مركز اطالعات و مدارك علمي ‪ 49905‬تاریخ ‪ 95/5/5‬می‌باشد‪.‬‬

‫نشاني‪ :‬تهران‪ ،‬بزرگراه شهيد چمران‪ ،‬خيابان يمن‪ ،‬پالك ‪ 1‬و ‪ ،2‬معاونت ترويج‪،‬‬
‫صندوق پستی‪ ،19395-1113 :‬تلفکس‪021-22413923 :‬‬
 ‫مخاطبان‪:‬‬
‫ کارشناسان و مروجان مسئول پهنه‬

‫اهداف‪:‬‬
‫آشنایی با روش‌های مصرف کودهای شیمیایی در درختان مرکبات‌‬
 ‫فهرست‬

‫صفحه‬ ‫عنوان‬

‫مقدمه � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �‪5‬‬
‫روش‌‌های مصرف کودهای شیمیایی � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �‪6‬‬
‫– –چالکود (مزایا و معایب) � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �‪6‬‬
‫– –کودآبیاری � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �‪9‬‬
‫– –محاسبه حجم کود تزریقی به سیستم آبیاری � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �‪10‬‬
‫– –محلول‌پاشی � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �‪12‬‬
‫– –شرایط آب و هوایی مناسب برای محلول‌پاشی برگی � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �‪13‬‬
‫– –توصیه‌های فنی برای محلول‌پاشی � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �‪14‬‬
‫منابع � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �‪15‬‬
 ‫مقدمه‬

‫عناصـر غذایـی موجـود در کودها بـه روش‌های مختلـف‪ ،‬همچون پخش در سـطح خاک‪،‬‬
‫چالکـود‪ ،‬محلول‌پاشـی برگـی و کودآبیـاری در اختیار گیاهان گذاشـته می‌شـوند‪ .‬هرچند تالش‬
‫می‌شـود کـه عناصـر غذایی در تـوده خاک یکنواخت توزیع شـود‪ ،‬ولی در عمل چنین نیسـت و‬
‫غلظـت آن‌هـا می‌توانـد در هـر نقطه از خاک متفاوت باشـد‪ .‬انتخـاب روش مصرف کـود‪ ،‬برای‬
‫باغدارانـی کـه می‌خواهنـد راندمـان مصـرف کودهـا را افزایش و تلفـات را (از طریق شستشـو‪،‬‬
‫روانـاب سـطحی و ‪ )...‬کاهـش دهنـد بسـیار بـا اهمیـت اسـت‪ .‬مصرف‌کننده‌هـای کودهـای‬
‫خشـک‪ ،‬بایـد کودهـا را در منطقه ریشـه قـرار دهند و از مصـرف آن‌ها در وسـط ردیف‌ها پرهیز‬
‫کننـد‪ .‬بـرای بهبـود امـکان پخـش و یکنواختـی مصـرف کودهای شـیمیایی‪ ،‬توصیه می‌شـود‬
‫حاشـیه‌ی درختـان به‌طور مناسـب هرس شـود‪ .‬اثری که جاگـذاری کودها می‌توانـد بر بازدهی‬
‫جـذب عناصر داشـته باشـد‪ ،‬به‌وسـیله عواملی همچون نـوع خاک‪ ،‬شـرایط اقلیمـی‪ ،‬گونه گیاه‬
‫و ‪...‬کنتـرل می‌شـود‪ .‬مصـرف کودهـای حامل عناصر غذایـی غیر پویا (غیر متحـرک) در خاک‬
‫‪ . ....................‬آشنایی با روش‌های مصرف کودهای شیمیایی در درختان مرکبات‬ ‫‪6‬‬

‫(ماننـد فسـفر‪ ،‬گوگـرد‪ ،‬آهـن‪ ،‬منگنـز‪ ،‬روی و مـس)‪ ،‬کودهای آلی و زیسـتی در هنـگام احداث‬
‫بـاغ و به‌صـورت عمقـی در منطقه ریشـه (غنی‌سـازی خـاک منطقه ریشـه) از اهمیـت زیادی‬
‫برخـوردار اسـت؛ امـا در باغ‌هـای احداث شـده‪ ،‬مصرف کودهـای حامل عناصر پویـا (متحرک)‬
‫در خـاک ماننـد نیتـروژن‪ ،‬بور و همچنین پتاسـیم و منیزیـم در برخی خاک‌ها به‌صورت سـرک‬
‫و تقسـیط (بـه دفعـات) همـراه بـا آب آبیاری می‌توانـد تأثیر زیادی در رشـد رویشـی‪ ،‬عملکرد و‬
‫پایـداری تولیـد داشـته باشـد‪ .‬البتـه الزم به ذکر اسـت که مصرف کودهای فسـفر‪ ،‬آهـن‪ ،‬روی‬
‫و منگنـز به شـکل تقسـیطی به‌صورت کودآبیـاری نیز از راندمـان (تولید و اقتصادی) بیشـتری‬
‫برخوردار اسـت‪.‬‬

‫روش‌‌های مصرف کودهای شیمیایی‬

‫چالکود (مزایا و معایب)‬
‫روش چالکــود‪ ،‬نــوع خاصــی از جایگــذاری موضعــی کودهــای شــیمیایی و حیوانــی اســت‬
‫كــه بيشــتر بــراي خاك‌هــاي ســبك و ســنگين بــا آهــك بــاال توصيــه مي‌شــود‪ .‬در ایــن‬
‫روش بــا توجــه بــه ســن درختــان‪ ،‬ســه تــا شــش چالــه در یک‌ســوم قســمت انتهایــی‬
‫ســایه‌انداز درختــان حفــر و ســپس چاله‌هــا بــا مخلوطــی از کودهــای حیوانــی پوســیده و‬
‫کودهــای شــیمیایی توصیــه شــده‪ ،‬پــر می‌شــوند‪ .‬عــرض چاله‌هــای حفــر شــده حــدود ‪50‬‬
‫ســانتی‌متر‪ ،‬طــول آن‌هــا حداقــل ‪ 60‬ســانتی‌متر و عمــق آن‌هــا حــدود ‪ 30-50‬ســانتی‌متر (بــا‬
‫توجــه بــه عمــق پراکنــش ریشــه درختــان) اســت‪ .‬نکتــه مهمــی کــه در اجــرای روش چالکود‬
‫بایــد بــه آن توجــه شــود جلوگیــری از ورود خــاک بــه داخــل چاله‌هــا اســت؛ زیــرا این مســئله‬
‫باعــث کاهــش کارایــی روش چالکــود می‌شــود‪ .‬چالکودهــا در سیســتم آبیــاری قطــره‌ای در‬
‫زیــر قطره‌چکان‌هــا و در سیســتم آبیــاری ســطحی‪ ،‬در مســیر حرکــت آب‪ ،‬حفــر می‌شــوند‬
‫و هرســال می‌تــوان کودهــای شــیمیایی مــورد نیــاز را بــه ســطح چاله‌هــا افــزود و نشســت‬
‫ســطح چالکودهــا را بــا مــواد آلــی‪ ،‬جایگزیــن کــرد؛ امــا پــس از گذشــت چنــد ســال‪ ،‬بــه دلیل‬
‫افزایــش قطــر تــاج و ســایه‌انداز درختــان‪ ،‬چالکودهــای جدیــد بایــد حفــر شــود کــه در دراز‬
‫مــدت می‌توانــد باعــث اصــاح موضعــی خــاک منطقــه ریشــه شــود‪.‬‬
‫مصــرف برخــی کودهــای شــیمیایی (حــدود ‪ 20‬درصــد نیــاز ســاالنه نیتــروژن درختــان‬
‫بــه شــکل ســولفات آمونیــوم‪ ،‬سوپرفســفات تریپــل‪ ،‬گوگــرد کشــاورزی‪ ،‬ســولفات روی‬
‫‪7‬‬ ‫‪.. . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫آشنایی با روش‌های مصرف کودهای شیمیایی در درختان مرکبات‬

‫و حــدود ‪ 20‬تــا ‪ 30‬درصــد نیــاز ســاالنه پتاســیم و منیزیــم درختــان بــه شــکل ســولفات‬
‫پتاســیم (نامحلــول)‪ ،‬ســولفات منیزیــم یــا ســولفات پتاســیم منیزیــم) بــرای باغ‌هــای مرکبات‬
‫دیــم (ماننــد بیشــتر باغ‌هــای مرکبــات در حاشــیه‌ی جنگل‌هــا و مناطــق جنوبــی مازنــدران)‪،‬‬
‫باغ‌هــای مناطــق ســاحلی دریــای مازنــدران (بــا بافــت بســیار ســبک و بــدون سیســتم‬
‫کــود آبیــاری) و برخــی باغ‌هــای منطقــه دشــت شــرق اســتان مازنــدران (بــا بافــت بســیار‬
‫ســنگین‪ ،‬کربنــات کلســیم زیــاد و بــدون سیســتم کــود آبیــاری) به‌صــورت چالکــود در اوایــل‬
‫فصــل رشــد توصیــه می‌شــود‪ .‬در مقابــل‪ ،‬از مصــرف کودهــای اوره‪ ،‬اســید بوریــک‪ ،‬کلریــد‬
‫پتاســیم‪ ،‬نیتــرات پتاســیم‪ ،‬ســولفات پتاســیم بــا حاللیــت بــاال‪ ،‬ســولفات منگنــز‪ ،‬ســولفات‬
‫آهــن و کالت‌هــای آهــن‪ ،‬روی و منگنــز (بــا بنیــان ‪ ،)EDTA‬سکســترون آهــن (کالت‬
‫آهــن بــا بنیــان ‪ EDDHMA ،EDDHA‬و ‪ )EDDHSA‬و دیگــر کودهــای شــیمیایی‬
‫بــا حاللیــت زیــاد بــه شــکل چالکــود بــرای درختــان میــوه اجتنــاب شــود‪ .‬مصــرف اوره بــه‬
‫شــکل چالکــود یــا نــواری موجــب افزایــش شــدید ‪ pH‬و تجمــع نیتریــت در منطقــه چالکــود‬
‫یــا نــوار می‌شــود به‌طوری‌کــه می‌توانــد موجــب ســمیت و مــرگ ریشــه‌های درختــان‬
‫شــوند‪ .‬همچنیــن بــه علــت بارندگی‌هــای زیــاد در اواخــر اســفند مــاه و اوایــل بهــار و از طــرف‬
‫دیگــر فعالیــت پاییــن ریشـه‌ها در اوایــل فصــل رشــد‪ ،‬راندمــان مصــرف كودهــاي شــیمیایی‬
‫و جــذب آن‌هــا توســط ريشــه‪ ،‬در ايــن زمــان در حداقــل اســت؛ بنابرایــن مصــرف كودهــاي‬
‫شــيميايی در اواخــر زمســتان و اوايــل بهــار‪ ،‬اغلــب موجــب هــدر رفــت ســرمايه باغــداران‪،‬‬
‫آلودگــي آب‌هــاي زیرزمینــی و در نهايــت‪ ،‬كاهــش درآمــد و اقتصــاد باغــدار مي‌شــود‪ .‬مصــرف‬
‫کودهــای بــا حاللیــت بیشــتر و همچنیــن مصــرف آن‌هــا بــه مقدار زیــاد و به شــکل تــوده‌ای‬
‫و انباشــته در داخــل چالکــود‪ ،‬شستشــوی آن‌هــا را تشــدید می‌کنــد‪ .‬همچنیــن مصــرف زیــاد‬
‫کودهــای محلــول ماننــد اوره‪ ،‬ســولفات آمونیــوم‪ ،‬کلریــد پتاســیم‪ ،‬ســولفات منیزیــم و اســید‬
‫بوریــک در منطقــه ریشــه (کــود پایــه) به‌صــورت چالکــود همــراه بــا کودهــای حیوانــی و‬
‫آلــی دیگــر بــا شــوری زیــاد‪ ،‬می‌توانــد موجــب افزایــش شــوری منطقــه ریشــه درختــان شــود‬
‫و اگــر ایــن افزایــش شــوری منطقــه ریشــه‪ ،‬بــا افزایــش دمــای محیــط و افزایــش فعالیــت‬
‫درختــان همــراه باشــد موجــب تشــدید ریــزش بــرگ‪ ،‬خشــکیدگی سرشــاخه‌ها و عالئــم‬
‫زوال درختــان متناســب بــا شــدت تنــش شــوری می‌شــود‪ .‬بــرای کاهــش خســارت شــوری‬
‫می‌تــوان از منابــع گرانولــی ایــن کودهــا اســتفاده کــرد کــه به‌تدریــج حــل می‌شــوند و در‬
‫چالکــود شــوری زیــادی تولیــد نمی‌کنــد (شــکل‌های ‪ 1‬و ‪.)2‬‬
‫‪ . ....................‬آشنایی با روش‌های مصرف کودهای شیمیایی در درختان مرکبات‬ ‫‪8‬‬

‫شکل ‪ -1‬تصویری نمادین از چالکود‪ ،‬فاصله از طوقه درختان‬

‫و نحوه حرکت ریشه‌ها به طرف کود‬

‫شکل ‪ -2‬چالکود برای درختان بارده مرکبات‬

‫‪9‬‬ ‫‪.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫آشنایی با روش‌های مصرف کودهای شیمیایی در درختان مرکبات‬

‫کودآبیاری‬
‫کودآبیــاری‪ ،‬اســتفاده از کودهــای محلــول بــا آب آبیــاری اســت‪ .‬بیشــتر باغدارانــی‬
‫کــه سیســتم آبیــاری تحــت فشــار (قطــره‌ای و‪ )...‬دارنــد می‌تواننــد از ایــن سیســت ‌م بــرای‬
‫کو ‌د دهــی اســتفاده کننــد‪ .‬به‌طورکلــی‪ ،‬کودآبیــاری‪ ،‬تزریــق کودهــا را متناســب بــا فنولــوژی‬
‫رشــد درختــان و همچنیــن نیــاز میوه‌هــا امکان‌پذیــر می‌کنــد‪ .‬در هنــگام کودآبیــاری‪ ،‬مــدت‬
‫زمــان آبیــاری بایــد تــا حــد امــکان‪ ،‬کوتــاه باشــد و فاصلــه زمانــی بیــن آبیاری‌هــا نیــز کاهش‬
‫داده شــود‪ .‬اگــر کاهــش مــدت زمــان آبیــاری در هنــگام کودآبیــاری‪ ،‬امکان‌پذیر نباشــد تزریق‪،‬‬
‫بایــد نزدیــک انتهــای ســیکل آبیــاری صــورت گیــرد‪ .‬تزریق‌هــای زودتــر‪ ،‬می‌تواننــد بیشــتر‬
‫کودهــا (به‌ویــژه نیتــروژن) را بــه پایین‌تــر از منطقــه ریشــه یــا پروفیــل خــاک انتقــال‌دهنــد‪.‬‬
‫پــس از تزریــق نیــز‪ ،‬بــرای خــروج باقی‌مانــده محلــول کودهــا از لوله‌هــا‪ ،‬بایــد سیســتم‪،‬‬
‫بــه انــدازه کافــی شستشــو داده شــود‪ .‬بــا کودآبیــاری بــه علــت کارایــی بیشــتر مصــرف کــود‬
‫توســط سیســتم آبیــاری‪ ،‬می‌تــوان مقــدار کودهــای مصرفــی را بــه حــدود ‪ 60‬تــا ‪ 80‬درصــد‬
‫مقــدار کودهــای مصرفــی بــه شــکل پخــش ســطحی‪ ،‬کاهــش داد (شــکل‌های ‪ 3‬تــا ‪.)5‬‬

‫شکل ‪ -3‬ترتیب قرارگرفتن صافی‌های دورانی‪ ،‬شنی و توری و همچنین تانک‬

‫ کود در سیستم‌های آبیاری قطره‌ای‬
‫‪ . ..................‬آشنایی با روش‌های مصرف کودهای شیمیایی در درختان مرکبات‬ ‫‪10‬‬

‫شکل ‪ -4‬تانک کود در سیستم‌های آبیاری قطره‌ای‬

‫شکل ‪ -5‬نحوه قرار گرفتن فیلترها‪ ،‬تانک مواد شیمیایی‪ ،‬شیرهای کنترل‪ ،‬لوله‌های اصلی‪ ،‬نیمه اصلی‪،‬‬
‫لوله‌های توزیع‌کننده‪ ،‬لوله‌های آبده و قطره‌چکان‌ها در سیستم‌های آبیاری قطره‌ای‪.‬‬

‫محاسبه حجم کود تزریقی به سیستم آبیاری‬

‫برای همه روش‌های کودآبیاری‪ ،‬حجم کود تزریقی مورد نیاز را می‌توان بر اساس معادله زیر‪،‬‬
‫محاسبه کرد‪:‬‬
‫)‪V (m3) = (S × N) / (F × d‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪.. . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫آشنایی با روش‌های مصرف کودهای شیمیایی در درختان مرکبات‬

‫‪ :V‬حجم محلول کودی که باید تزریق شود (بر حسب مترمکعب)‬

‫‪ :S‬سطحی از باغ که باید کودآبیاری شود (هکتار)‬
‫‪ :N‬مقدار نیتروژنی که باید در هکتار مصرف شود (کیلوگرم در هکتار)‬
‫‪ :F‬درصد نیتروژن در کود مورد نظر‪ ،‬برای مثال ‪ 0/08‬برای کودی با آنالیز ‪8-0-8‬‬
‫‪ :d‬دانسیته یا چگالی محلول کودی‬
‫معمـوالً چگالـی کودهای مایع محلول در روی کیسـه کود نوشـته شـده اسـت‪ .‬در غیر این‬
‫صـورت‪ ،‬می‌تـوان حجـم مشـخصی از محلـول کـودی را وزن کـرده و تبدیـل بـه وزن در لیتر‬
‫(وزن حجمـی) کرد‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫■اگر مقدار مصرف نیتروژن ‪ 170‬کیلوگرم در هکتار در سال باشد‪.‬‬ ‫■‬
‫■کود در ‪ 10‬تقسیط مساوی مصرف شود‪.‬‬ ‫■‬
‫■آنالیز محلول کودی ‪ 8-0-8‬باشد که از نیترات آمونیوم و کلرید پتاسیم ساخته شده است‪.‬‬ ‫■‬
‫■چگالی محلول کودی حدود ‪ 1200‬کیلوگرم در مترمکعب باشد‪.‬‬ ‫■‬
‫■مساحت باغ ‪ 20‬هکتار باشد‪.‬‬ ‫■‬
‫محاسبات‪:‬‬

‫بنابرایـن اگـر مقدار مصرف سـاالنه نیتروژن برای باغی‪ 170 ،‬کیلوگرم در هکتار و مسـاحت‬
‫بـاغ ‪ 20‬هکتـار باشـد‪ .‬کـود در ‪ 10‬تقسـیط مسـاوی به شـکل کودآبیـاری مصرف شـود مقدار‬
‫مصـرف نیتـروژن در هـر کودآبیـاری‪ 17 ،‬کیلوگـرم در هکتـار اسـت‪ .‬حجم کود تزریقـی در هر‬
‫مرحلـه کودآبیـاری به سیسـتم از معادله زیر محاسـبه می‌شـود‪:‬‬
‫‪V = (20 ha × 17 Kg nitrogen/ ha) / (0/08 N × 1200 Kg/m3) = 3/54 m3‬‬
‫بنابرایـن تزریـق محلـول کـودی در ‪ 60‬دقیقه حـدود ‪ 3/54‬مترمکعب اسـت که حـدود ‪59‬‬
‫لیتـر در دقیقـه اسـت و نـرخ کـود دهـی حـدود ‪ 3/54‬مترمکعـب در سـاعت اسـت کـه برابر با‬
‫‪ 59‬لیتـر در دقیقـه اسـت؛ بـه عبـارت دیگر بـا دبی حـدود ‪ 100‬لیتـر در دقیقه‪ ،‬محلـول کودی‬
‫می‌توانـد در حـدود ‪ 36‬دقیقه تزریق شـود کـه در نهایت حدود ‪ 3/54‬مترمکعب تزریق می‌شـود‪.‬‬
‫‪ . ..................‬آشنایی با روش‌های مصرف کودهای شیمیایی در درختان مرکبات‬ ‫‪12‬‬

‫محلول‌پاشی‬
‫محلول‌پاشــی برگــی می‌توانــد عناصــر غذایــی خــاص را بــرای درختــان در مراحــل‬
‫بحرانــی رشــد (ماننــد تمایــز جوانه‌هــای گل‪ ،‬گل‌دهــی‪ ،‬تشــکیل میــوه‪ ،‬توســعه میــوه و غیره)‬
‫فراهــم کنــد‪ .‬یــک برنامــه تغذیــه برگــی کــه به‌خوبــی برنامه‌ریــزی و مدیریــت شــده باشــد‪،‬‬
‫می‌توانــد مکمــل مصــرف کودهــا در خــاک باشــد به‌ویــژه وقتــی کــه سیســتم ریشــه‪ ،‬قــادر‬
‫بــه جــذب عناصــر غذایــی‪ ،‬متناســب بــا تقاضــای محصــول نباشــد یــا وقتــی کــه عناصــر‬
‫غذایــی خــاک غیــر قابــل دســترس باشــند و یــا فراهمــی کافــی را بــرای رشــد درختــان‬
‫نداشــته باشــند؛ بنابرایــن در بیشــتر مــوارد‪ ،‬می‌تــوان بخــش قابــل مالحظــه‌ای از نیــاز‬
‫تغذی ـه‌ای درختــان را بــا محلول‌پاشــی برگــی تأمیــن کــرد‪.‬‬
‫جذب عناصر غذایی در چند سـاعت اول محلول‌پاشـی‪ ،‬بسـیار سـریع است‪ .‬شرایط محیطی‬
‫کـه سـبب بسـته شـدن روزنه‌هـا می‌شـوند راندمان جـذب عناصر غذایـی را کاهـش می‌دهند‪.‬‬
‫بهتریـن زمـان بـرای محلول‌پاشـی‪ ،‬زمانـی اسـت کـه درجه هـوا خنـک و رطوبت نسـبی زیاد‬
‫باشـد (ماننـد اوایـل صبـح یـا اواخر غـروب)‪ .‬همچنیـن‪ ،‬محلول‌پاشـی در این زمان‌هـا‪ ،‬احتمال‬
‫سـوختگی برگ‌هـا را کاهـش می‌دهـد‪ .‬حداکثـر راندمـان جـذب و سـود اقتصـادی از کودهای‬
‫روی‪ ،‬منگنـز و مـس‪ ،‬زمانـی اسـت کـه برگ‌هـا جـوان باشـند به‌طوری‌کـه دوسـوم از آن‌هـا‬
‫ً‬
‫کاملا توسـعه یافتـه‪ ،‬امـا در مرحلـه قبـل از بلـوغ کامل باشـند (تغییـر رنگ برگ‌هـای جدید‬
‫ماننـد برگ‌هـای قدیمی)‪ .‬محلول‌پاشـی عناصـر غذایی به فلش‌هـای بهاره بهتـر از فلش‌های‬
‫رشـدی تابسـتانه و پاییزی اسـت‪ .‬توصیه می‌شـود محلول‌پاشـی‌ها‪ ،‬بیشـتر در زمان فلش‌ها یا‬
‫جهش‌های رشـدی بهـاره انجام شـود‪.‬‬
‫هنــگام اســتفاده از عناصــر غذایــی بــرای محلول‌پاشــی‪ ،‬اطمینــان از این‌کــه ‪ pH‬محلــول‬
‫اســپری بیــن شــش تــا هفــت باشــد بســیار مهــم اســت‪ .‬کنتــرل ‪ pH‬محلــول‪ ،‬زمانــی بســیار‬
‫مهــم اســت کــه محلول‌پاشــی اوره انجــام می‌شــود‪ .‬اگــر ‪ pH‬محلــول اوره بیشــتر از هفــت‬
‫باشــد‪ ،‬ممکــن اســت آمونیــاک آزاد تولیــد شــود کــه به‌طــور چشــمگیری پتانســیل خســارت‬
‫و ســوختن برگ‌هــا را افزایــش می‌دهــد‪ .‬ایــن احتیــاط‪ ،‬به‌ویــژه زمانــی مهــم اســت کــه‬
‫باغــدار قصــد دارد میوه‌هــا را بــرای تازه‌خــوری بــه بــازار عرضــه کنــد‪ .‬در ایــن حالــت‪ ،‬وجــود‬
‫لکه‌هــای کوچــک روی ســطح میــوه (ســوختگی) می‌توانــد به‌طــور قابــل مالحظــه‌ای‪،‬‬
‫عملکــرد اقتصــادی میوه‌هــا و ســود اقتصــادی باغــدار را کاهــش دهــد‪.‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪. ................‬‬ ‫آشنایی با روش‌های مصرف کودهای شیمیایی در درختان مرکبات‬

‫شرایط آب و هوایی مناسب برای محلول‌پاشی برگی‬

‫شــرایط محیطــی ماننــد زمــان روز‪ ،‬درجــه حــرارت هــوا‪ ،‬رطوبــت نســبی هــوا و ســرعت‬
‫بــاد بــر جنبه‌هــای فیزیکــی و بیولوژیکــی محلول‌پاشــی تأثیــر دارنــد‪ .‬نفوذ‌پذیــری بافــت‬
‫بــرگ‪ ،‬یــک عامــل بســیار مهــم در جــذب عناصــر غذایــی توســط بــرگ اســت‪ .‬مناسـب‌ترین‬
‫شــرایط بــرای حداکثــر نفوذپذیــری عناصــر غذایــی بــه بافــت بــرگ‪ ،‬هــوای گــرم‪ ،‬مرطــوب و‬
‫آرام اســت کــه اغلــب در اواخــر غــروب و گاهــی اوقــات در ســاعات اولیــه صبــح رخ می‌دهـد‌‪.‬‬
‫به‌طــور کلــی در جــدول ‪ ،1‬برخــی شــاخص‌های هواشناســی مناســب بــرای محلول‌پاشــی‬
‫آورده شــده اســت‪ .‬معمــو ًال وقــوع بارندگــی ‪ 24‬تــا ‪ 48‬ســاعت پــس از محلول‌پاشــی‪ ،‬کارایــی‬
‫محلول‌پاشــی را کاهــش می‌دهــد زیــرا همــه عناصــر غذایــی محلول‌پاشــی شــده‪ ،‬بالفاصلــه‬
‫جــذب نمی‌شــود‪.‬‬

‫جدول ‪ -1‬برخی از شرایط هواشناسی مناسب برای محلول‌پاشی برگی‬

‫شاخص هواشناسی‬ ‫شرایط مناسب‬

‫اواخر غروب‪ :‬پس از ساعت ‪ 5‬تا ‪ 6‬عصر‬

‫زمان (زمان مناسب در طول روز)‬
‫اوایل صبح‪ :‬قبل از ساعت ‪ 9‬صبح‬
‫محلول‌پاشـی در درجـه حـرارت بیـن ‪ 18‬الـی ‪29‬‬
‫درجـه سـانتی‌گراد امکان‌پذیـر اسـت امـا درجـه‬
‫درجه حرارت‬
‫حـرارت مطلوب محلول‌پاشـی برگی‪ ،‬حـدود ‪ 22‬درجه‬
‫سـانتی‌گراد اسـت‪.‬‬

‫رطوبت نسبی‬ ‫بیشتر از ‪ 70‬درصد‬

‫شاخص نسبت درجه حرارت به رطوبت نسبی‬ ‫‪ 140‬الی ‪160‬‬

‫سرعت باد‬ ‫کمتر از ‪ 5‬متر در ساعت (‪)mph‬‬

‫عدم وقوع بارندگی پس از محلول‌پاشی‬ ‫‪ 24‬تا ‪ 48‬ساعت‬

‫‪ . .................‬آشنایی با روش‌های مصرف کودهای شیمیایی در درختان مرکبات‬ ‫‪14‬‬

‫توصیه‌های فنی برای محلول‌پاشی‬

‫■محلول‌پاشی در صبح یا عصر انجام شود‪.‬‬ ‫■‬
‫■درجه حرارت محیط کمتر از ‪ 29‬درجه سانتی‌گراد باشد‪.‬‬ ‫■‬
‫■قبـل از محلول‌پاشـی‪ ،‬حتم ًا باغ آبیاری شـود (جهـت جلوگیری از ایجاد لکه سـوختگی در‬ ‫■‬
‫سـطح برگ و میـوه و همچنین ریزش بـرگ و میوه)‪.‬‬
‫■رطوبت نسـبی هوا بیش از ‪ 70‬درصد باشـد (در برخی مناطق مرکزی و جنوبی شـاید این‬ ‫■‬
‫رطوبت نسـبی فراهم نشـود‪ ،‬لذا احتیاط بیشـتری نیاز است)‪.‬‬
‫■بـه محلـول تانک‪ ،‬مویان مناسـب (مانند سـیتوگیت یا سـیتویت) با غلظـت حداکثر نیم در‬ ‫■‬
‫هزار اضافه شـود‪.‬‬
‫■‪ pH‬محلول‌های تهیه شده بین ‪ 6-7‬باشد‪.‬‬ ‫■‬
‫■ناخالصی‌های کودهای شیمیایی با صافی گرفته شود‪.‬‬ ‫■‬
‫■سمپاش‌‌های مورد نظر توان پودر کردن محلول را داشته باشند‪.‬‬ ‫■‬
‫■ کودهای شـیمیایی مورد نظر در یک سـطل آب حل شـده و پس از گذراندن از صافی‌های‬ ‫■‬
‫ریز چند الیه‪ ،‬وارد تانک محلول شـوند‪.‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪.. . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫آشنایی با روش‌های مصرف کودهای شیمیایی در درختان مرکبات‬

‫منابع‬
‫‪1.1‬اسدی کنگرشاهی‪ ،‬علی و نگین اخالقی امیری‪ .1394 .‬مدیریت مصرف نیتروژن و تناوب‬
‫باردهی مرکبات‪ .‬مجله یافته‌های علوم کشاورزی‪ ،‬جلد دوم شماره ‪ ،1‬مرکز تحقیقات کشاورزی‬
‫و منابع طبیعی مازندران‪ ،‬سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی‪ ،‬تهران‪ ،‬ایران‪.‬‬
‫‪2.2‬اسـدی کنگرشـاهی‪ ،‬علـی و نگیـن اخالقـی امیـری‪ .1393 .‬تغذیـه پیشـرفته و کاربردی‬
‫مرکبـات‪ ،‬جلـد اول‪ .‬انتشـارات آمـوزش و ترویـج کشـاورزی‪ ،‬تهـران‪ ،‬ایران‪.‬‬
‫‪3.3‬اسـدی کنگرشـاهی‪ ،‬علـی و نگیـن اخالقـی امیـری‪ .1393 .‬تغذیـه پیشـرفته و کاربردی‬
‫مرکبـات‪ ،‬جلـد دوم‪ .‬انتشـارات آمـوزش و ترویـج کشـاورزی‪ ،‬تهـران‪ ،‬ایران‪.‬‬
‫‪4.4‬اسـدی کنگرشـاهی‪ ،‬علـی و نگیـن اخالقی امیـری‪ .1386 .‬بررسـی وضعیـت محیطی و‬
‫مناسـب‌ترین روش کوددهـی بـرای مرکبـات مناطـق دشـت شـرق مازنـدران‪ .‬پنجمیـن‬
‫کنگـره علـوم باغبانی ایـران‪ ،‬کـرج‪ ،‬ایران‪.‬‬
‫‪5.5‬اسـدی کنگرشـاهی‪ ،‬علی و نگین اخالقی امیری‪ .1382 .‬اثر پتاسـیم‪ ،‬منیزیم و برهمکنش‬
‫آن‌هـا بـر عملکرد و کیفیت مرکبات‪ .‬سـومین کنگره علوم باغبانی ایـران‪ ،‬کرج‪ ،‬ایران‪.‬‬
‫‪6.6‬اسـدی کنگرشـاهی‪ ،‬علـی‪ ،‬غالمرضـا ثواقبـی و نگیـن اخالقـی امیـری‪ .1392 .‬امـکان‬
‫اسـتفاده از آهـن فعـال بـرای غربالگـری ژنوتیپ‌هـای مختلـف مرکبـات در خاک‌هـای‬
‫آهکـی‪ .‬سـیزدهمین کنگـره علـوم خـاک ایـران‪ ،‬دانشـگاه شـهید چمـران اهواز‪.‬‬
‫‪7.7‬اسـدی کنگرشـاهی‪ ،‬علی و مجتبی محمودی‪ .1379 .‬بررسـی وضعیت تغذیه‌ای مرکبات‬
‫شـرق مازنـدران‪ .‬دومین کنگره علـوم باغبانی ایران‪ .‬کـرج‪ ،‬ایران‪.‬‬
‫‪ . .................‬آشنایی با روش‌های مصرف کودهای شیمیایی در درختان مرکبات‬ ‫‪16‬‬

‫یادداشت‬

‫‪...................................................................................................‬‬

‫‪...................................................................................................‬‬

‫‪...................................................................................................‬‬

‫‪...................................................................................................‬‬

‫‪...................................................................................................‬‬

‫‪...................................................................................................‬‬

‫‪...................................................................................................‬‬

‫‪...................................................................................................‬‬

‫‪...................................................................................................‬‬

‫‪...................................................................................................‬‬

‫‪...................................................................................................‬‬

‫‪...................................................................................................‬‬

‫‪...................................................................................................‬‬

‫‪...................................................................................................‬‬

‫‪...................................................................................................‬‬

‫‪...................................................................................................‬‬

‫‪...................................................................................................‬‬

‫‪...................................................................................................‬‬

‫‪...................................................................................................‬‬

‫‪...................................................................................................‬‬