KARAR MAHMUT YEŞİLYURT –

DESTEK 21013602042

SİSTEMLERİND KARAR DESTEK SISTEMLERI

E VERİTABANİ DERSİ
DOÇ.DR. MEHMET SINAN BAŞAR
KULLANIMI
 KARAR DESTEK SİSTEMLERİNİN TEMEL
ELEMANLARI

Karar destek sistemlerinin teknik yapısı incelendiğinde veri tabanı , model

tabanı ve bunları birbirine bağlayan diyalog sisteminden (kullanıcı arabirimi)
oluşan karmaşık bir yazılım sistemi karşımıza çıkar. Kısaca KDS'ler başlıca üç
elemandan oluşur.
1. Veri yönetim sistemi: Çeşitli alanlara ilişkin verilerin bulunduğu verilerin
yönetimini sağlayan bir yazılım sistemidir.
2. Model yönetim sistemi: finansal, istatistiksel, yöneylem araştırması gibi
modellerin kullanımıyla sistemin analitik etkinliğini arttıran bir yazılım
sistemidir.
3. Diyalog sistemi (kullanıcı arabirimi): KDS ile kullanıcı arasındaki ilişkiyi
sağlayan yazılım sistemidir.
 VERİ YÖNETİM SİSTEMİ

Veri yönetimi, karar vericinin belli bir kararı verebilmesi için, ilgili verinin
getirilmesi, saklanması ve organize edilmesiyle ilgili değişik faaliyetlerin yerine
getirildiği bir KDS bileşenidir. Bu bileşenin faaliyetlerini yerine getiren iki
önemli sistem, veritabanı ve veri tabanı yönetim sistemidir.

KDS veritabanı, bir kişisel bilgisayara yerleştirilecek kadar küçük bir veritabanı
ya da çok büyük veri ambarı şeklinde olabilir. KDS veritabanı, organizasyonun
içerisindeki birçok uygulamalardan, dışarıdan (Pazar araştırması verisi gibi) ya
da kişi ya da gruplardan elde edilen geçmiş ve mevcut verilerin bir araya
gelmesinden oluşmaktadır.
 VERİ YÖNETİM SİSTEMİ

Veritabanı yönetim sistemi, dosyalar ve veri tabanlarında organize edilen çok

sayıdaki verinin idare edilmesini sağlar. Kullanıcının, bir sorgulama dili
vasıtasıyla veritabanıyla etkileşerek arzu ettiği verileri yakalayabilmesi, bu
sistem sayesinde olmaktadır.

Zira, zayıf bir veri yönetim sistemi, KDS'nin başarısızlığa uğramasına neden
olabilir.
 VERİTABANI

Herhangi bir çalışma alanında, yazılarak saklanan, organize edilmiş veri

topluluğuna veritabanı adı verilir. Bu bağlamda telefon rehberi veya bakkal
defteri de veritabanı olarak değerlendirilebilir. Bir veritabanının bilgisayarda
depolanma zorunluluğu yoktur buna karşın KDS için veritabanı, bilgisayarda
saklanan veri topluluğu olarak ele alınacaktır, çünkü etkin bir KDS için veriye
erişim ve verinin derlenme hızı elzem bir konudur.

KDS veritabanları; kayıtlı verileri, diğer iç kaynak verilerini, dış verileri ve

kullanıcılara ait kişisel verileri içerebilir.
 VERİTABANI

Dış Veri Veri

Kara Destek
Kaynakları - Elde Etme
Sistemi
- Giriş
Veritabanı
-Çıkarım, Plan

Kayıtlı Veri
- Finans
- Pazarlama
- Personel
- İmalat ... v.s Veritabanı
Model Tabanı
Yönetim Sistemi
Yönetim Sistemi
Fonksiyonları
Diğer İç Veri
Kaynakları Diyalog Alt Sistemi
 VERİTABANI

Kayıtlı veri, organizasyonun kayıt işleme sisteminden elde edilir. KDS'nin

ihtiyaçlarına bağlı olarak muhasebe, finans, pazarlama, üretim ve personel gibi
fonksiyonel alanlardaki veriyi içermelidir. Kayıtlı veri, işletmenin iç
faaliyetlerine ilişkin bilginin temel kaynağıdır. Buna en tipik örnek, aylık
bordrolar verilebilir.

Diğer iç veri, makina bakım programları, gelecekteki satışların tahmini,

stoksuz kalma maliyeti, kiralama planları en tipik örneklerdir.
 VERİTABANI

Dış veri, Ulusal istatistikleri toplayan birim, odalar ve birlikler tarafından

saklanan veridir. Endüstriyel veri, pazarlama araştırma verisi, bölgesel istihdam
düzeyi, hükümet düzenlemeleri, vergi oranları, ulusal ekonomik veriler buna
örnek olarak verilebilir.

Özel (kişisel) veri, Müşteri bilgileri, Tedarikçi bilgileri gibi veriler örnek
verilebilir, belirli karar vericiler tarafından belirli durum veya verilerin
değerlendirilmesinde kullanılır.
 VERİTABANI YÖNETİM SİSTEMİ (VTYS)

Veri tabanı yönetim sistemi (VTYS), veri tabanının yaratılması, erişilmesi ve

güncelleştirilmesi gibi işlemlerin yürütülmesine olanak sağlayan bir yazılım
topluluğudur.

Veri tabanı yönetim sisteminin oluşturulması oldukça kompleks bir işlem olduğu
için, çok az sayıda kullanıcı kendi VTYS yazılımını geliştirir. Onun yerine,
genellikle standart bir yazılım paketi kullanılır. Bunlara dBASE III Plus, R Base
5000, ORACLE, MSSQL örnek olarak verilebilir.
 VERİ TABANI YÖNETİM SİSTEMİ (VTYS)

Bir veritabanı Yönetim Sisteminin yaptığı işler;

• Rehber (sözlük): Sözlük, veri tabanında yer alan tüm verilere ilişkin bir
katalogdur. Ana işlevi; veriler, kaynaklar ve anlamları ile ilgili sorulara cevap
vermektir. Veri tabanı rehberi, yeni maddeler girmeyi, bazı maddeleri yok
etmeyi, maddeler hakkında bilgi çağırmayı, birden fazla bilgiyi (veri adı,
yaratıldığı tarih, sorumlu kuruluş ... gibi) korumayı destekler. Veri tabanı
rehberi, özellikle karar verme prosesinin araştırma aşaması için elverişlidir.
• Veri Girişi, Silme ve Güncelleştirme: Veri giriş, veri silme ve veri
güncelleme işlemleri, veri tabanına nesnelerin girişini, bu nesnelerin yok
edilmesini ve eski verin güncel, geçerli verilerle değiştirilmesini sağlar.
 VERİTABANI YÖNETİM SİSTEMİ (VTYS)

Bir veritabanı Yönetim Sisteminin yaptığı işler;

• Sorgulama: Sorgulama işlemi, veri girişi, silme ve güncelleştirme

işlemlerinin temelini oluşturur. Sorgulama işlemi, özel bir sorgulama dilini
gerektirir. Bir KDS sorgu sisteminin önemli fonksiyonları "seçim" ve
"manipülasyon" işlemleridir. VTYS sorgulama dili yardımıyla, ayrıntılı
istekleri formüle eder ve sonuçları getirir.
• Koruma: Bir VTYS, çeşitli koruma operasyonlarını sağlar. Belli bir
kullanıcının veri tabanına giriş izni olup olmadığını kontrol için şifre yöntemi
kullanılır. VTYS işlemlerinin kullanımını kısıtlamak için de giriş kontrolü
kullanılabilir. Yani bir kullanıcının, bir veri tabanından bazı verileri çağırma
yetkisi varken, bu verileri güncelleştirme yetkisi olmayabilir.
 VERİTABANI YÖNETİM SİSTEMİ (VTYS)

Bir veritabanı Yönetim Sisteminin yaptığı işler;

• Paylaşım: Bir VTYS'nin paylaşım işlemleri kaç kullanıcının veri tabanına

aynı zamanda girebileceğini belirler. Bir VTYS, hiçbir zaman paylaşım izni
vermeyebileceği gibi, veri tabanı, kayıt ya da alan düzeylerinde paylaşıma
izin verebilir. VTYS, aynı zamanda, kullanıcıların çelişkili veri girmelerini ve
tutarsızlıkları önleyecek kilit işlevini sağlamalıdır.
• Kurtarma: Kurtarma işlemi, bir hardware (disk) ya da bir yazılım bozukluğu
sonrasında, veri tabanını tekrar istikrarlı bir duruma getirme yeteneğini
sağlamak için kullanılır.
 VERİTABANI ORGANİZASYONU

Bir KDS veri tabanındaki veri, farklı konfigürasyonlarda organize edilebilir. Veri
tabanı organizasyonu, verileri bilgisayarda temsil etme, organize etme, depolama
ve yönetme yöntemidir.

Veri tabanı organizasyonunun üç temel unsuru vardır;

1. Veri topluluğu (Veri yapıları): Listeler, tablolar, ilişkiler, hiyerarşiler ve
networkler bunlara örnektir.
2. İşlem topluluğu: Genellikle, veri tabanı yönetim sistemi tarafından
uygulanan işlemlerin tümüdür. Çağırma, güncelleştirme, kombinasyon ve
toplama bu işlemlere örnek olarak verilebilir.
3. Bütünlük kısıtı: Aynı veri alanından olan bütün veri değerlerinin aynı türden
olması gerekir.
 VERİTABANI ORGANİZASYONU

Veri Modeli; Veritabanında depolanacak veri nesnelerinin, farklı veri nesneleri

ile arasındaki ilişkilerin ve kuralların kavramsal bir temsilidir. Veri Modelleri,
verilerin kalitesini sağlarken, varsayılan değerlerde, anlambilimde (semantik),
güvenlikte ve adlandırma kurallarında tutarlılık sağlar.

Veri modeli, veri üzerinde hangi işlemlerin yapılması gerektiğinden ziyade hangi
verilerin gerekli olduğu ve nasıl düzenlenecekleriyle ilgilenir. Veri Modeli,
kavramsal bir model oluşturmaya ve veri öğeleri arasındaki ilişkiyi kurmaya
yardımcı olan mimarın yapı planı gibidir.
 VERİTABANI ORGANİZASYONU

Veri Modelleme aşamaları şu şekildedir;

 Gereksinimlerin Belirlenmesi: Gereksinim belirleme çalışmasının amacı;

Geliştirilecek sistemin fonksiyonlarını ortaya çıkarmak, Sistemde tutulması
gereken verileri belirlemek, Veriler arasındaki bağlantıları tanımlamak ve
İhtiyaç duyulan kullanıcı işlemlerinin ortaya çıkarılmasıdır.

Gereksinim belirleme sonrasında; İşleve dayalı gereksinimler ve veriye

dayalı gereksinimler ortaya çıkarılır.

Veriye Dayalı Gereksinimler; Nitelikler, Nitelik grupları (varlıklar), Verilere

ait kurallar (kısıtlar) ve veri işlemleridir.
 VERİTABANI ORGANİZASYONU

 Kavramsal Modelleme: Gereksinimler toplanıp analiz edildikten sonra,

birbiriyle ilişkili veriler varlıklar şeklinde gruplanır ve varlıklar arasında
bağıntılar kurulur. Bu çalışmalar grafiksel olarak varlık ilişki diyagramları
(entity relationship diagrams) ile gösterilir.

Kavramsal model hem kullanıcılara hem de yazılım geliştiricilere hitap eden

ortak bir modeldir. Bu model genellikle iş ortakları ve veri mimarları
tarafından oluşturulur. Amaç iş kavramlarını ve kurallarını organize etmek,
kapsamlamak ve tanımlamaktır.
 VERİTABANI ORGANİZASYONU

 Mantıksal Modelleme: Database Management System (DBMS) ne olursa

olsun sistemin nasıl uygulanacağını tanımlar. Bu model genellikle veri
mimarları ve iş analistleri tarafından oluşturulur. Amaç, kuralların ve veri
yapılarının teknik haritasını geliştirmektir.

Kavramsal modelin ilişkisel modele dönüşümünü mantıksal model sağlar.

Mantıksal model çalışması sonunda Veri tabanında hangi tabloların
bulunacağı, bu tablolarda hangi bilgilerin tutulacağı ve tablolar arası
bağıntıların neler olacağı belirlenir. (ilişki derecesi ve türü)
 VERİTABANI ORGANİZASYONU

 İlişkisel Modelleme; DBMS’deki (Database Management System) en

popüler veri modeli ilişkisel modeldir. Diğerlerinden daha bilimsel bir
modeldir. Bu model, varlıklar arasındaki bağlantının, içerdiği değerlere göre
sağlanması esasına dayanır. İlişkisel model, varlıklar arasında oluşan
karmaşık ilişkileri basite indirgemek amacıyla geliştirilmiştir. İlişki türleri;

• Yinelemeli İlişki (Unary / Recursive Relationship): Bir varlığın kendi

kendisi ile olan bağlantısını gösterir.
• İkili İlişki (Binary Relationship): İki varlık arasındaki bağlantıyı
gösteren ilişkidir. (En çok kullanılan ilişki türüdür).
• Çoklu İlişki (n-ary Relationship): İkiden fazla varlık kümesi arasındaki
bağlantıyı gösteren ilişkidir.
 VERİTABANI ORGANİZASYONU

 Varlık-İlişki (Entity - Relation ‘ER’) Modelleme; ER Modeli; varlık, ilişki,

nitelikler ve kısıtlamalar gibi kavramlarla modellemeye imkan sağlar. ER
Modeli bir veri tabanının kavramsal tasarımı için kullanılır. ER Modelinin
temelinde varlıklar ve nitelikleri, varlıklar arasındaki ilişkiler bulunur.

Öze llik Öze llik Öze llik Özellik

(Attribute) (Attribute) (Attribute) (Attribute)

Varlık İlişki Varlık

(Entity) (Re lationship) (Entity)
 VERİTABANI ORGANİZASYONU

Varlık kümesi A ve B varlık kümeleri arasında tanımlanan (A ve B varlık

kümeleri aynı da olabilir), A'dan B'ye bir ilişki kümesi, eşleme sınırlamaları
açısından aşağıdaki dört türden birine ait olabilir.

• Birden-bire (one-to-one)
• Birden-çoğa (one-to-many)
• Çoktan-bire (many-to-one)
• Çoktan-çoğa (many-to-many)
 VERİTABANI ORGANİZASYONU

Tablo A üzerinde tanımlanmış bir A nesnesi ile Tablo B de tanımlanmış birden

çok B nesneleri üzerinde bire-çok ilişkisi aşağıda gösterilmiştir. Bütünlük kısıtı
açısından ilişkili nesnelerin veri türleri aynı olmak zorundadır.
Tablo A Tablo B

PK idnesne_b int
PK idnesne_a int

idnesne_a int
Adı string

Niteliği string Adet int

Depo string
 VERİTABANI ORGANİZASYONU

Birden-bire (1-1) İlişki;

Her A ile en çok bir B ve her B ile de en çok bir A arasında ilişki kurulabilir.
Örnek: “Evlilik” ilişkisi T.C. Medeni Kanunu’na göre birden-bire’dir.

Kadın Evlilik Erkek

Ayşe Ali
Fatma Ahmet
Buket Mustafa
Selin Cemal
Sezin Veli
 VERİTABANI ORGANİZASYONU

Birden-çoğa (1-n) İlişki;

Her A ile sıfır, bir veya birçok B ve her B ile de en çok bir A arasında ilişki
kurulabilir.
Örnek: “Bölüm” ve “Öğrenci” varlık kümeleri arasındaki “Okuyan” ilişkisi,
bölümden öğrenciye doğru birden-çoğa şeklindedir.
Bölüm Okuyan Öğrenci

Ali
Mimarlık Ahmet
Mak. Müh. Mustafa
Bilg. Müh. Cemal
Veli
 VERİTABANI ORGANİZASYONU

Çoktan-bire (n-1) İlişki;

Her A ile en çok bir B ve her B ile de sıfır, bir veya birçok A arasında ilişki
kurulabilir.
Örnek: “Öğrenci” ve “Bölüm” varlık kümeleri arasındaki “Okuduğu” ilişkisi,
öğrenciden bölüme doğru çoktan-bire şeklindedir.
Öğrenci Okuduğu Bölüm

Ayşe
Fatma Tarih
Kemal Arkeoloji
Sabri Zooloji
Ali
 VERİTABANI ORGANİZASYONU

Çoktan-çoğa (n-m) İlişki;

Her A ile sıfır, bir veya birçok B ve her B ile de sıfır, bir veya birçok A arasında
ilişki kurulabilir.
Örnek: “Öğrenci” ve “Ders” varlık kümeleri arasındaki “Aldığı” ilişkisi, çoktan-
çoğa şeklinde bir ilişkidir.
Öğrenci Aldığı Ders

Fizik
Ayşe
Matematik
Ali
Kimya
 VERİTABANI ORGANİZASYONU

 Fiziksel Modelleme: Mantıksal modelde ayrıntıları ortaya çıkan tabloların

SQL imkanları ile bilgisayar ortamında oluşturulmasıdır. Verilerin nasıl
oluşturulacağı ve nasıl indeksleneceği ile ilgilidir. Fiziksel model verilerin
bilgisayar ortamında nasıl organize edildiğine dair bilgiler de içerir.

Tüm bu modelleme aşamalarının tamamlanmasından sonra KDS veritabanı,

veri girişine hazırlanmış olur, veriler girildikçe karar vericilerin karar verme
süreçlerinde onlara doğru ve etkin raporlar sunabilir hale gelmiş olur.
 KDS İÇİN VERİTABANI YÖNETİM SİSTEMİNİN
ÖNEMİ

Bir mağaza işletmecisinin, mağazasının yönetiminde ve gelişmesinde doğru

kararlar verebilmesi ancak mağazanın günlük aktivitelerinin doğru bir veri
yönetim sistemi organizasyonu ile kayıt edilmesi, elde ettiği verilerin analiz
edilmesi sayesinde olabilir. Mağazada çalışan personelin, satılan ürünlerin,
müşteri bilgilerinin, piyasa bilgilerinin ve dışsal diğer bilgilerin kayıt edildiği bir
veritabanı modellendiğinde; VTS içinde barındırdığı yazılım sayesinde KDS
kullanıcısına aşağıdaki raporları hızlı ve etkin bir şekilde sunabilir.

• Mağaza çalışanlarına ilişkin performans raporları,

• Satış politikaları ve bu politikaların satışlar üzerindeki etkileri,
• Müşterilerin yaş, cinsiyet ve benzeri özelliklerine göre satın alma
davranışları,
 KDS İÇİN VERİTABANI YÖNETİM SİSTEMİNİN
ÖNEMİ

• Her bir ürün için sirkülasyon verileri ve kârlılık raporları,

• Stok politikasının geliştirilmesi için stoklanma sürelerinin incelenmesi,
• Tedarikçi aktiviteleri ve etkin tedarik zinciri oluşturmak için gerekli veriler,
• Muhasebe işlemleri, dönemsel olarak değişimin incelenmesi,
• Dışsal verilerin, (enflasyon, kredi fazileri, yasal yükümlülükler…) satış
politikaları ve fiyatlandırma çalışmaları,

gibi raporlarla, karar vericinin daha doğru ve isabetli kararlar vermesinde

yardımcı olur.

TEŞEKKÜR EDERİM.