KARAR DESTEK

SİSTEMLERİ
ÜNİTE 9
GİRİŞ
 Daha öncede ifade edildiği gibi, işletme yönetimine
ilişkin olarak, birbirine bağlı ve birbirleriyle
bütünleşik birçok bilgi sistemi geliştirilmiştir.
 İşletme yönetiminde, hemen her gün değişik
durumlar için birçok karar alınır. Kararların
koşullara uygunluğu, hızlı alınabilirliği, işletmenin
amaçlarıyla bütünleşikliği ve benzeri etkenler,
işletmeye yarış üstünlüğü kazandırır.
 Geleneksel karar modelleri, karar vericilerin çok
zamanını alırdı. Nedeni, bilgi kaynaklarına kolayca
ulaşılamaması, eksik bilgiyle yetinmek zorunda
kalınması, sayısal karar modellerinde amaca uygun
kıvamlı çözümü bulacak hesaplamaların çok zaman
almasıdır.
KARAR DESTEK SİSTEMMİNİN
TANIMI
 Karar destek sistemi kavramı, 1972 yılında Peter
G. Keen tarafından gündeme getirilmiştir. Keen,
karar destek kavramını, karar verirken
yöneticiye destek sağlayan, ancak hiçbir zaman
yöneticinin yerini almayan bilgi sistemi olarak
tanımlamıştır.
 Karar destek sistemi, karmaşık işletme
problemlerini çözümlemek için, insan zekası,
bilgi teknolojisi ve yazılımın etkileşim içinde
olacak şekilde bütünleştirildiği bir sistemdir.
KARAR DESTEK SİSTEMMİNİN
TANIMI
 Karar destek sistemleri, karar alma
durumundaki yöneticilere, model desteği, bilgi
desteği, yazılım desteği, hesaplama desteği ve
açılım (analiz) desteği ve benzeri destekleri
sağlamak amacıyla geliştirilen bir yönetim bilgi
sistem türüdür.
 Karar destek sistemleri, işletme yönetimi
kararlarını destelemek için, işletme içi ve işletme
dışı kaynaklardan model tabanı, bilgi tabanı ve
veri tabanı sağlayan, bilgisayar etkileşimli ve
internet erişimli bir bilgi sistemidir.
KARARLARIN YAPISI
 Karar destek sistemi, profesyonellerin yaptıkları
bilimsel açılımlara ve tasarımlara dayanır.

 Bu bilimsel açılım ve tasarımları yapanlar,

kararları
 yapılanmış (structured),
 yarı-yapılanmış (semistructured),
 yapılanmamış (unstructured),
kararlar olarak sınıflandırılır. Daha sonra da her
sınıfın özelliğine uygun modeller geliştirerek,
yöneticilerin hizmetine sunarlar.
YAPILANMIŞ KARARLAR
 Bu türe programlanabilen kararlar da denir.
Yapılanmış kararlar, konunun yapısına göre
geliştirilmiş belirli bir kurallar dizisiyle (algoritma)
kıvamlı seçeneğin bulunduğu kararlardır. Dolayısıyla,
yapılanmış kararların bir adı da algoritmik kararlardır.
Bu tür kararlarda, soruna, belirli bir algoritma
uygulanarak çözüme ulaşılır.
 Örneğin, işletmelerin stok kararları, proje
zamanlaması, kuyruk kararları ve benzerleri
yapılandırabildiği için, bu konulara ilişkin olarak
geliştirilen algoritmalar, her seferinde yeniden
yazılmaz. Aynı yazılım, benzer bütün sorunlara
uygulanır.
YARI YAPILANMIŞ KARARLAR
 Birçok karar durumu, yarı yapılanmış karar özelliği
taşır. Yarı yapılanmış karar durumlarında, sorunun
bazı yönlerine belirli işlem dizileri (algoritma)
uygulanabilir. Ancak, yalnızca bu kadarı karar için
yeterli olmaz.
 Başa baş açılımıyla desteklenen kararlar, yarı
yapılanmış kararlara örnek gösterilebilir. Bilindiği
gibi başa baş yazılımları, gerekli veriler girilince,
belirli bir işlem dizisi uygulayarak hesaplamaları
yapar. Ancak başa baş açılımları belirli bazı
varsayımlara dayandığı için, yöneticinin bu
varsayımların geçerliliği özel olarak değerlendirmesi
gerekir.
YAPILANMAMIŞ KARARLAR
 Yapılanmamış kararlara, programlanamayan
kararlar da denir. Karar alınacak duruma etki
eden birçok tesadüfi (random) etken ve tesadüfi
ilişkiler nedeniyle, yapılanmamış kararlar, belirli
işlem dizileri (algoritma) uygulanarak
çözümlenemez nitelik taşırlar.
 Pazara yeni bir ürün sürüp sürmeme kararları
ya da yeni bir üretim birimi kurup kurmama
kararları, yapılanmamış kararlara örnek olarak
gösterilebilir.
KARAR DESTEK SİSTEMİ TÜRLERİ
 Geliştirilmesinin ilk yılarında, karar destek
sistemlerinin, bütünleşik veri ağırlığı az, buna
karşılık model ağırlığı fazlaydı. Bugün için, model
ağırlıklı ve veri ağırlıklı olmak üzere başlıca iki tür
karar destek sistemi vardır.

 Birinci tür karar destek sistemi model

ağırlıklı karar destek sistemleri, 1970-1990
yıllarında kullanılmış olup, merkezi bilgi
sisteminin denetiminde bütünleşik bir açıdan
değil, uç kullanıcı bölüm veya grup tarafından
geliştirildi. İşletmenin bütünleşik bilgi sisteminden
kopuk, ayrı ayrı sistemler biçimindeydi.
KARAR DESTEK SİSTEMİ TÜRLERİ
 İkinci tür olan veri ağırlıklı karar destek
sistemi, bütünleşik işletme bilgi sisteminden
beslenen geniş bir havuzdan veri sağlayarak,
bunların açılımını yapar. İşletmeler, 1999 yılından
başlayarak, kendi Web sitelerinden müşterilerine,
veri ağırlıklı karar destek sistemleri vermeye
başlamışlardır.
 Veri ağırlıklı karar destek sistemlerinde
geliştirilen yeni bir teknolojiye ‘veri çıkarım’
(datamining) denilmektedir. Veri çıkarım, çok
geniş boyutlu veri tabanlarındaki gizli eğilim ve
ilişkileri bulma ve bunlardan gelecekteki gidişi
belirleyecek işlem dizilerini çıkarma teknolojisidir.
Veri çıkarımdan elde edilen bilgilerin başlıcaları;
çağrışım, ardışıklık, sınıflandırma, kümeleme ve
kestirimdir.
 Çağrışım (association): Çağrışımda oluşlar, tek bir
olaya bağlıdır.
 Ardışıklık (sequence): Olaylar zamana bağlıdır.
 Sınıflandırma (clasification): Belirli tür eğilim
gösteren grupları tanımayı olurlu kılar. Böylece,
eğilimi bilinen gruplara, belirli politikalar uygulama
olanağına kavuşulmuş olur.
 Kümeleme (cluster): Aslında kümeleme veri
çıkarım türü ile sınıflandırma hemen hemen aynıdır.
Aralarındaki temel fark, kümelemede henüz belirli
gruplar belirlenmemiştir.
 Kestirim (forecast): Değinilen tüm uygulamaların
tahmine (prediction) dayandığı açıktır.
KARAR DESTEK SİSTEMLERİNİN
AMACI
 Karar destek sistemi tasarımcıları, teknik
bilgilerin yanında, işletme yöneticilerinin bilgi,
görgü ve sezgilerine de saygılı olmalıdırlar.
 Karar destek sistemlerinden beklenen, karmaşık
modeller sunmak değil, tam tersine kolay, anlaşılır
ve uygulanabilir veri ve bilgi ağırlıklı seçenekler
geliştirmek ve seçenekleri karşılaştırmaktır.
 2000’li yılların koşullarında, hem karar destek
sistemleri geliştirirken hem de uygulanacak
kararları alırken, uç kullanıcılar dahil geniş bir
katılım sağlanmalıdır.
KARAR DESTEK SİSTEMLERİNİN
AMACI
 Karar destek sistemleri, işletme içi bütünleşik veri
tabanına ve işletme dışı veri, bilgi ve model tabanlarına
hızlı erişim sağlayabilmelidir.
 Karar destek sistemleri, dolaylı veri bilgi ve model değil,
doğrudan veri, bilgi ve model sağlayacak şekilde
tasarlanmalıdır.
 Karar verme durumundaki kişi veya grup, çalıştığı yerde,
salonda ya da toplantı odasında, etkileşimli bir karar
desteğini hazır bulmalıdır.
 Etkileşimli karar desteği için, donanım, yazılım,
bütünleşik veri tabanı, model veri tabanı, uzmanlar ve
diğer katılımcılar, gerçek veya sanal ortamda işletme
yönetiminde kararın tipi ne olursa olsun, aynı konuda
karar verme çok sık tekrarlanıyorsa, karar destek
sistemlerinden elde edilecek yararın artacağı açıktır.
KARAR DESTEK SİSTEMİNİN
BİLEŞENLERİ
Her sistem gibi karar destek sisteminin de öğeleri
vardır. Ancak zaman içindeki teknolojik
gelişmelere göre, söz konusu öğelerin bazılarının
yerine daha gelişmişleri geçebilmektedir.
Karar destek sisteminin öğeleri şunlardır;
 Donanım

 Veri tabanı ve Model tabanı

 Uzmanlık

 Yazılım

 Arabirim
DONANIM
o Yöneticilerin ve katılımcıların, sorunu enine
boyuna tartıştığı ve kararları verdiği toplantı
merkezleri, salonları veya odaları; internet ve uydu
olanaklarından da yararlanan en ileri iletişim
sistemleriyle donatılır. Özellikle, dünyanın çeşitli
merkezlerindeki karar destek sistemleriyle iletişim
ve etkileşimi sağlayacak en ileri donanımlar,
kullanıma hazır tutulmalıdır. Böylece, dünyadaki
diğer karar destek sistemlerinin yazılımlarından,
karar modellerinden ve veri tabanlarından
yararlanma olanağı sağlanır.
VERİ TABANI VE MODEL TABANI
 Karar destek sistemi veri tabanı, uygulamalardan
kişi, grup, birim ve kurumlardan toplanan fiili veya
tarihi verilerden oluşur. Karar destek sistemi veri
tabanlarındaki veriler, genellikle üretim veri
tabanlarından alınır veya kopyalanır.
 Karar destek sistemi model tabanı, çeşitli
matematiksel karar modellerinin ve çeşitli sayısal
açılım yöntemlerinin saklandığı dosyalar ve
kütüphane bellekleridir. Örneğin, paket doğrusal
programlama modeli, PERT ve CPM modeli, stok
kontrol modeli gibi karar modelleri veri
tabanlarında depolanır.
UZMANLIK
 Karar destek sistemlerinin etkin olarak kullanılması,
çeşitli karar seçenekleri geliştirebilme yetenek ve
uzmanlığına sahip yöneticiler ve uzmanların
olmasına bağlıdır. Aslında, fazla karmaşık olmayan
sorunların çözümü için gerekli karar destek
sistemlerini, uç kullanıcılar da tasarlayıp
geliştirebilir. Ancak, geniş kapsamlı karmaşık karar
destek sistemlerinin geliştirilmesi, paket
programlarının ve kullanım yönergelerinin yazılması,
özel bilgi sistemi uzmanlarının görevidir.
YAZILIM
 Karar destek sistemleri yazılımı, veri açılımında
(analizinde) kullanılan tüm yazılım teknolojisini
kapsar. Bu kapsamda çeşitli online süreçleme
teknolojisi, veri çıkarım teknolojisi, matematiksel
modeller, çeşitli açılım modelleri ve diğer model ve
teknolojiler girer.
 İşletme yönetimi için geliştirilen karar destek
sistemi yazılımlarının başında, istatistik model
kütüphaneleri gelir. Bu tür kütüphaneler,
genellikle arzulanan tüm istatistik işlevleri içinde
bulundurur. Örneğin, hemen her bilgisayara;
ortalama, mod, medyan, standart sapma, tesadüfi
sayı üretme gibi istatistik işlevler yüklenmiştir.
Kıvamlaştırma (optimization) Modelleri
 Kıvamlaştırma açılımı, amaç saptama açılımının
çok daha karmaşık özel bir uzantısıdır. Bu
açılımda, yalnızca bir tek amaç için bir
değişkenin alacağı değerin araştırılması yerine,
belirli kısıtlar nedeniyle birbiriyle çelişen birçok
amaçtan birisi, birincil amaç olarak seçilir ve bu
amacı maksimize eden değişken değerleri
saptanır. Kıvamlaştırma analizinin en güzel
örneği, doğrusal programlama karar destek
modelidir.
Öngörü (Tahmin) Modelleri
 Öngörü (tahmin) modelleri, yıllara göre satış
kestirimlerinde kullanılır. Öngörü modellerini
kullananlar, gelecekteki koşulları öngörmek için
genellikle tarihi veri dizilerine başvurur. Örneğin,
oyun modelleri ve bunlara ilişkin yazılımlar, aynı
dalda yarışan diğer işletmelerin, gelecekte nasıl
davranacaklarını öngörmeye de destek sağlar.
Amaç Arama Açılım (Goal Seeking Analysis)
Modelleri
 Bu açılım modelinde, matematik eşitlikler veya
eşitsizlikler şeklindeki karar değişkenlerinin
değerini değiştirmek yerine, amaç olarak bir sonuç
hedeflenir ve bu sonucu gerçekleştirecek değişken
değeri araştırılır. Örneğin, vergiden sonra 900
milyar lira kar elde edebilmek için, satış fiyatının
veya birim değişken giderlerin ne olması gerektiği
hesaplanır.
Eğer Ne Açılım (What If Analysis) Modelleri
 Eğer ne açılımda, karar alıcı, karar değişkenlerinin
değerlerini değiştirdikçe, oluşan yeni sonuçları
gözleme olanağına kavuşur. Örneğin, eğer ne
modelleri, ‘eğer, fiyatlar yüzde beş arttırılırsa yada
reklam bütçesi 200 milyar lira arttırılırsa sonuç ne
olur? veya aynı tutulursa sonuç ne olur?’ biçimindeki
soruların yanıtını anında verir.
Duyarlık (Sensitivity) Modelleri
 Bu açılım modeli, eğer ne açılımının özel bir
türüdür. Bilindiği gibi eğer ne açılımında, bütün
karar değişkenleri değiştirilerek sonuçlar
gözlenirken, duyarlık açılımında yalnızca bir karar
değişkenini değeri değiştirilerek ortaya çıkan sonuç
gözlenir.
ARABİRİM (INTERFACE)
 Karar destek sisteminin bir diğer öğesi de
arabirimdir. Karar destek sistemi arabirimi,
kullanıcılar ile sistem arasındaki etkileşimi
sağlayan tüm araçlara verilen özel bir terimdir.
Örneğin, grafikler, çeşitli kullanım kolaylıkları,
karar destek sistemi ile kullanıcı arasındaki
diyaloglar ya da sorgulama kutuları ve benzerleri,
birer ara birim yazılımıdır.

 İyi bir arabirim yazılımı, yöneticiye gelecekte olası

işletme etkinlikleri arasında ileri ve geri gitme
olanağı verir.
KARAR DESTEK SİSTEMİNİN
ÖZELLİKLERİ
 Karar destek sistemleri, karar alma olgusuna çok
geniş açıdan bakarak, yöneticilerin sorunu bir
bütün olarak görmelerini sağlar.

 Karar destek sistemi, yöneticiyi karar alma

sürecinde devre dışı bırakmaz; tersine en son
kararı yöneticinin vermesi yönünde yöneticiye
ışık tutar.

 Karar destek sistemleri, karar almaya hız ve

güvenilirlik kazandırır.
KARAR DESTEK SİSTEMİNİN
ÖZELLİKLERİ
 Karar destek sistemi, soruna uygun matematik
ve istatistik modeller kullanımı sağlar.

 Karar destek sistemi, işletmenin her düzeydeki

birimlerine ve birim yöneticilerine karar desteği
sağlar, onların karar vermede yürek güçlerini
arttırır.

 Karar destek sistemi, bir taraftan kapsamlı veri

tabanları sağlar, diğer taraftan da arzu edilen
verilere kolayca ulaşmayı sağlar.
GRUP KARAR DESTEK SİSTEMLERİ
 Yapılandırılmamış sorunlar için çözüm üreten,
grup olarak çalışan işgörenlerin karar almasını
destekleyen, bilgisayar tabanlı ve etkileşimli
yazılımlara grup karar destek sistemi denir.
Video konferans, elektronik toplantılar için Web
tabanlı yazılımlar uzun süreden beri
kullanılmaktadır. Bu yazılımlar, önceliği
iletişime vermiştir.
 Geleneksel grup karar alma toplantılarında
yöneticilerin harcadığı zaman, tüm iş
zamanlarının yaklaşık %35-70’ i kadardır.
GRUP KARAR DESTEK
SİSTEMLERİNİN BİLEŞENLERİ

Grup karar destek sistemleri, tıpkı diğer bilgi

sistemleri gibi 3 temel öğeden oluşur:

 Donanım
 Yazılım

 İnsan Kaynağı
GRUP KARAR DESTEK SİSTEMİ
DONANIMI
 Donanım, bu amaçla tasarlanmış binayı, toplantı
odasını, toplantı masasını, sandalyeleri ve diğer
fiziksel varlıkları da içeren bir ofis otomasyon
ortamını temsil eder.
 Bir bütün olarak grup karar destek sistemi
donanımı, grubun fiziksel olarak beraber
çalışmasını destekleyecek şekilde
tasarlanmalıdır. Toplantı odasında, elektronik
gösteri ekranları (panoları), görsel-işitsel
(audiovisual) donanım, her tülü bilgisayar ve
eklentileri, ağa bağlanma olanakları ve diğer
benzer tüm aksam bulunur.
GRUP KARAR DESTEK SİSTEMİ
YAZILIMI
Grup karar destek sistemi yazılımları, tüm
katılımcıların aynı odada olduğu toplantılar için
geliştirilmiştir. Grup kararlarını desteklemek için
hazırlanan yazılımlar başlıca şu bileşenlerden oluşur:
o Elektronik sorgulama yazılımı,
o Elektronik beyin fırtınası yazılımı,
o Fikir düzenleme yazılımı,
o Anket yazılımları,
o Öncelik belirleme ve oylama yazılımı,
o İşletmenin ortaklarını tanıma ve analiz etme
yazılımı,
o Politika geliştirme yazılımları,
o Grup sözcükleri yazılımı.
 Elektronik sorgulama yazılımı:
Tartışmayı organize eden kişinin toplantı öncesi gözden
kaçmış herhangi bir ayrıntı kalmayacak biçimde,
tartışılacak konunun bütün yönlerini sorgulamasını
sağlayan yazılımdır.
 Elektronik beyin fırtınası yazılımı:

Grup üyelerinin eş zamanlı ve eş anlamlı bir biçimde,

toplantıda tartışılan konuya yönelik fikirlerini özgürce
söyleyebilmelerine olanak sağlayan yazılımlardır.
 Fikir düzenleme yazılımı:

Beyin fırtınası sırasında ortaya çıkan fikirleri organize

eden ve bütünleyen yazılımlardır.
 Anket yazılımları:

Grup liderlerine, toplantı öncesinde ve toplantı sonrasında,

öncelikleri belirlemeye yönelik bilgi toplama kolaylığı
sağlayan yazılımlardır.
 Öncelik belirleme ve oylama yazılımı:
En basit oylamadan en karmaşığına kadar birçok
oylama ve öncelik belirleme yöntemini içinde
bulunduran yazılımlardır.
 İşletmenin ortaklarını tanıma ve analiz etme
yazılımı:
Kararlara ortakların olumlu ve olumsuz
yaklaşımlarını ölçmek için geliştirilmiş yazılımlardır.
 Politika geliştirme yazılımları:
İşletme politikalarını yazıya döküp biçimlendirmede
ve bu konuda fikir birliği sağlamada yapısal destek
sağlayan yazılımlardır.
 Grup sözcükleri yazılımları:
Grubun çalıştığı projeye ilişkin olarak üzerinde fikir
birliğine varılmış sözcük, terim ve tanım
yazılımlarıdır.
GRUP KARAR DESTEK SİSTEMİ
İNSAN KAYNAĞI
 Grup karar destek sistemlerini düşünen,
tasarlayan ve geliştiren ve işleten, hiç kuşkusuz bu
konuda eğitimli ve deneyimli insan kaynağıdır.

 Dijital işletmeler, uzman kaynağı ile bir anlam

taşır. Başka bir deyişle, hangi bilgi teknolojisi
olursa olsun, insan kaynağı olmadan rasyonel
olarak çalışılmaz. Grup üyeleri, diğer katılımcılar,
eğitimli uzmanlar, yazılım ve donanım desteği
sağlayan diğer insanlar, grup karar destek
sistemlerinin insan kaynağı yönünü oluşturur.
GRUP KARAR DESTEK SİSTEMİ
TOPLANTILARININ YAPILMASI

 Grup karar destek sistemi elektronik

toplantısında, her katılımcının bir iş birimi
vardır. İş birimleri hem ağa hem de
kolaylaştırıcının konsoluna bağlıdır. Konsol, bir
taraftan kolaylaştırıcının iş birimi, bir taraftan
kontrol paneli, bir taraftan da toplantının
dosyasını tutan bir sekreter görevini yerine
getirir.
GRUP KARAR DESTEK SİSTEMLERİNİN
GRUP KARARLARINA KATKISI
 İntranetler ve diğer ağ teknolojileri, katılımcı bir
yönetim ortamı yaratmaya yönelik, çok zengin
olanaklar dizisi sunarlar. Türkiye İnternet
uygulamalarında, internet bağlanım hizmeti
sağlayan kuruluşlar, kendi Web sayfalarında söz
konusu bu bellekleri ‘oda’ terimi ile ifade
etmektedirler.
 Takım bellek (teamware), İntranet destekli takım
çalışması için geliştirilmiş uygulamalara verilen bir
addır. Takım bellekler (takım odaları) ve grup
bellekler (grup odaları), işletmelerdeki bilgi
çalışanları (fikir üreticileri) tarafından
gerçekleştirilen kısa dönemli projeleri desteklemek
için kullanılır.
 Geleneksel kararlara katılım toplantılarında,
grup 3-5 katılımcıdan oluşur. Bu büyüklüğün
üstüne çıkıldığında bir taraftan toplantı süresi
uzar, diğer taraftan da tartışmalar ve gereksiz
tekrarlarla verimlilik azalmaya başlar.

 Uygun bir şekilde tasarlanıp desteklenmek

koşuluyla, grup karar destek sistemleri, sanal
toplantılarda üretilen fikirleri daha da arttıracak
yönde geliştirebilir. Bu yönüyle katılmalı grup
karar destek sistemleri, karmaşık karar
sorunlarının çözümlerine ilişkin yeni fikirler
üretmede çok başarılı sonuçlar vermektedir.