‫دپکتیا والیت‬

‫دکرنی او مالداری دیپارتمنت‬

‫ړو اندي کوونکی ‪ :‬ډ اکټ ر اظهر‬

‫کال‪۲۰۲۱ :‬‬
‫لړ لیک‬

‫‪ : :۱‬خارجي پراز ټی ونه‬

‫‪ :۵‬د مخنیوی لپاره د تداوي پالن‬
‫‪ :۶‬ګ رد چینجي‬
‫ګ‬
‫‪ :۷‬د ځ ی رد چینجیو ناروغي ( ړک یڅی)‬
 ‫‪ :‬خارجي پرازیټ ونه عامل‬
‫ګ‬
‫• د د دې النجـې عامـل دوه ډ ولـه سـپږې (‪ )mites‬دي چـې ‪ psoroptes communis‬او ‪ sarcoptes scable – var ovis‬پـه نوم یادیږي‪.‬چـې پـه ان لستا ن‬
‫کېراپیداشي نو دغرنیو رمو لپاره ډ يره تاوانې ده ځ که دلته پ ټل نه کول مشکل بریښي‪.‬‬

‫• یو ډ ول خارجې پرازیټ ده چې ‪ chorioptes‬نو میږي‬

‫• عالمې ‪:‬‬

‫• ‪ sarcoptic mange‬د بــــدنهغهـ بــــرـخـهـ زـیانـمنېکـــويچېلــږ ورـئلــرـياو د پـــوستکېپـــهـ مخ یــوټ اپـیج ړو و ‪.‬‬
‫ـيچېلـــهـ اـمـلهـ یـــیپـــسـوـنـهـ خپـلځ انونـهـ پـــهـ دـیوـاـل‬
‫ګ‬
‫ـري‬
‫مښياو ډ یرژر ډ نـ ریږيخو کـــهـ تـــداوينــشيم ‪.‬‬

‫• تداوي او وقایه‪:‬‬

‫• د بنزیین هکزاکلوراید (‪ ) benzen hexachlorida‬په محلول کې دپسونو غ ټو ه کول ډ یره ښه طریقه ده‪.‬‬

‫• ‪ ‬‬

‫• ‪: cholrioptic mange :۳‬‬

‫• تراو سه فکر کیده چې دا سپږې له منځ ه تللي دي خو بیا هم کله کله پیداکیږي‪.‬‬
 ‫‪ :‬خارجي پرازیټ ونه تداوی‬

‫• ‪ cholrioptic mange‬د پـــاـمـلرـنـې ړو نــاروـغـۍ نــد ه چـيڅوـارلـسیـــا او ه ورـځ يد پـــسـوـنو لـــمبولپـــهـ بــــنزیـنهکزـاـکـلورـاـیـد محلولکــــېبــــهـ‬
‫دـغهـ حاــلتســم کــ ړـ ‪.‬ي‬

‫• ‪: ticks :۴‬‬

‫• کنې یا خمنډ ک د پسونو یو عام خارجي پرازیټ ده‪.‬‬

‫• چې خپله د پوستکي د ناروغـۍ سبب نه کیږـي خـو ‪ loupingill‬او ‪ tick born fever‬دانتقال په خاطر ډ یر اهمیت لري‪ .‬چي په منظم ډ ول‬
‫د پسونو لمبول د دې ناروغۍ د منځ ه تلو سبب کیږي‪.‬‬

‫• ‪blowfly myiasis :۵‬‬

‫• په بریتانیا کې دا ناروغۍ هغه وخت پیل کیږ ي چې دوري خیټ ه د چینجو درلودلو او ډ يرې شنې ګ یاه د خوراک له امله په بهید و پیل و ړک ي‬
‫‪.‬‬
 ‫‪ :‬خاـرجي پرازیټ ونه عالمی‬

‫ګ‬
‫• څـه ناڅه د ویښتانـو لـه منځ ه تلـل ‪ ،‬د ‪ scrutum‬د پاـسه ‪ ،‬د پسـو الندینۍ برخه په تیره بیا د ښن روترمینځ ‪ ،‬د سترګ و شاوخوا‬
‫او ټ ټ ر په برخه کې د خارښت او پ ټو کی(‪ )crust‬را پیدا کیدل‪.‬‬

‫• پـه ناـروغـۍ اخته څاروي ډ يـر ژـر خپل وزن بایلـي او پـه ښکاره ډ ول څاروي استراحت کولـو تـه نـه پریږدي لـه نږدې څخـه دمچانو‬
‫الروا یا چنجی د ناروغۍ نښې دي‪.‬‬

‫• تداوي‪:‬‬

‫• ټ ولـې پـه خټ و ک ړک ۍ ړو ۍ بایـد پاکـې شـي او هغـه چنجـي چـې پـه سـترګ و لیدل کیږـي بایـد لري شـي او بیـا وري د پرازیټ ونـو ضد‬
‫درملو محلول کې ډ وپ یا غوټ ه شي‪.‬‬
 ‫‪ :‬وقایه‬

‫• د رې ځ لـې یعنـي د جون‪،‬جوالی‪ ،‬او سـپتمبر پـه میاشتوکـې پـه پرازیـټ ضـد درملـو کـې د څارویو لمبول او‬
‫وریـو داسـهال عامـل پیدا او سـم شي‪ .‬د خارجـې پرازیټ و نـو نوي ‪ ،‬قوي او موثردرمـل بایـد په کارواچول‬
‫شي‪.‬هغـه وترنري ډ ا ټک ر بایـد (‪ )b.h.c‬درملـو توصـیه و ړک ي چـي دا دخارجـي پراز ټی ونـو پـه لمنځ ه وړ لوکې‬
‫موثربلل کیږي‪.‬‬
 ‫‪ ....‬ادامه‬

‫• د چنجـو دروندیرغـل د هوایـی نلونـو د التهاب سـبب کیږي‪.‬او هغـه څخـه داسـې ټ وخـی راوالړ یږـي چي د‬
‫پراز ټی ي یا باکتریائی سینه وبغل د پرمختګ سبب کیږي‪.‬‬

‫• تد اوي‪:‬‬

‫• یوځ ل باید له وترنري ډ ا ټک ر سره باید مشوره وشي څو هغه د خوشایو یا پچو معاینه کولوپه واسطه ناروغۍ‬
‫تشخیص او الزم درمل ورکول شي‪.‬‬

‫• ‪ :۳‬میخانیکي سینه وبغل‪:‬‬

‫• پـه پرلـه پسـې توګ ه د نمونیـا پیدا کیدل ټ ولـه د رنـچ یـا خولـې لـه الرې درمـل ورکولـو غلطـې طریقـې لـه امله‬
‫منځ تهراځ ي‪.‬‬
 ‫‪:‬تداوي‬

‫• د قصابي یا غوښي په خاطر د څاروي حاللول بي له شک څخه ښه عالج دی‪.‬‬

‫• مخنیوی‪:‬‬

‫• کـه د رملوکولـو پـه وخـت کـې لـه درنچنـګ ګ ن څخـه کارواخیسـتل شـي د پسـونو سـر بایـد پورتـه ونـه نیول شي‬
‫یعنـي پـه افقـي ډ ول وي د درنچـر نلـي بایـد سـمه وي او سـتوني څـټ لورتـه داخلـه او بایـد د ژبـې دپآسه وي‪.‬‬
‫ګ‬
‫لـه نیکـه مرغـه اوس ډ يـر د چنجیـو ضـد درمـل د پیچکاري پـه ډ ول تـر پوسـتکي الندې ورکول کيږـي همدارن ه‬
‫د سینه بغلو ځ یني نور ډ ولونه هم شته ‪.‬‬
 ‫ج‪kid infestation :‬‬

‫• ‪:‬‬

‫• ی ډو ول پرازیـټ ده چـې ‪ pupipara‬پـه کورنـۍ پورې ړا ه لري او چـي وزرونـه نـه لري د ‪ melophagus ovinus‬يـه نامـه یادیږـي د پسـونو په‬
‫ړو یـو او پوسـتکو کـې ژوندکوي لـه هرډ ول سـپږو څخـه لوي ده پـه اخـر د ژمـې کـي پـه غرنیـو سـیموکي زیات پیداکیږـي او د پراز ټی ي ضـد درملوپه‬
‫واسطه کم شوي له منځ ه تللي‪.‬‬

‫• عالمې ‪:‬‬

‫• پسه نارامه وي میږي خپل ځ ان په دیوال یا نورو ځ ایونوباندي موښي چې پوستکې او ړو ۍ یی ژوبلیږي‬

‫• تداوي اوک ټن رول‪:‬‬

‫• په منظم ډ ول د خارجي پرازیټ ونوضد درملو کې د پسونو لمبول‬

 ‫د مخنیوي لپاره دتداوي پالن‬

‫(د ټ یټ واو خم ډن کوڅخه خالصوسیموپه فارمونوکې)‬

‫‪PREVENTIVE MEDICINE PLAN ON LOWLAND FARMS FREE FROM TICKS‬‬

‫• د لته د مالدارو او شپنو لپاره یو عمومي پالن موجود ده چې باید عملي شي‪.‬‬
‫ګ‬
‫• له لن یدو څخه دوه میاشتې مخکې‪:‬‬
‫ګ‬
‫• میږـو تـه دې د څټ لولپاره داسـې مال ې برابرې ړک ئ چـي ‪ ٪۵‬مـس ولري څو‪ sway back‬مخنیوي و ړک ي او کـه د ینـې چنجی‬
‫موجود وي ل ړم ی دی دهغه په ضد پیچکاري و ړک ي‪.‬‬
‫ګ‬
‫• له لن یدو څخه یوه میاشت مخکې‪:‬‬
‫ګ‬
‫• د ټ ولـو ناروغیـو پـه ضـد ګ ډ واکسـین او کـه پـه فارم کـې د میږـو ل ړم ی کال وي نـو د وهـم ځ ل واکسـین دې ډ يـر ژـر لـه لن یدو مخکې‬
‫ورته پیچکاري شي د معدې کولمو او ړک یڅي ضد درمل دي وکارول شي‪.‬‬
 ‫ګ رد چینچی ‪ROUNDWORMS‬‬

‫د معدې او کولمو د دچنجوناروغۍ ((‪Gastro intestinal helminthiasis‬‬

‫• د نویـو او ډ یرو ګ ټ ورو چنجـو ضـد درملـو دشته والـي سـره سـره ګ رد چنجـي التراوسـه هـم د پسـونو سـاتنې صـنعت تـه لـه بلې‬
‫ګ‬
‫هرې ځ ان ړ ي ناروغۍ څخه ډ یر لوی تاوان رسـوي‪ .‬زما پـه فکـر دغـه تاوان په منظم ډ ول د چنجو ضد درملو نه ورکول ( پوره‬
‫مقدار او پـه وخـت دوا نـه ورکول ) او تـر اندازې زیات پسـونه سـاتلو ( پـه لـږ ځ ای کـې ډ یـر پسـونه ) لـه املـه او پـه تیره بیـا که د‬
‫څ ځ ای په څارنه او پالنه کې سستوالی هم ورسره یو ځ ای وي منځ تهراځ ي‪.‬‬
‫ښه واښه لرونکي ړ‬

‫• شنـه او حاصـله ډ ک څړـ ځ ایونـه داالره هوارو ي چـې لـه اندازې زیات څاروي پکـې راټ ول شـي او دا ګ ڼـه ګ ونـه په ړ‬
‫څ ځ ای‬
‫کـې دپرازیتونـو د زیاتوالـی سـبب کیږي‪ .‬د دې لپاره چـې ښـه پوه شوا ود څړـ ځ ای د ښـې څارنـې اوپـه منظـم ډ ول د چنجو‬
‫ضـد درمـل ورکول مو د یـو ضرورت پـه ت ګو ه ښـه سـتایلي وي د چنجو د ژونـد دوران پـه هکله پوهـه ترالسـه کول بیخي حیاتي‬
‫ارزښت لري‪.‬‬
 ‫پسونو ګد ردو چنجو د ژوند د وران‬

‫• نږدې لس مختلف ډ وله ګ رد چینجي د پسونو په کولمو او معده کې ژوند کو ي چې په اصل کې د‬

‫ټ ولو د ژوند دوران یوشان دي‪.‬‬
‫ګ‬ ‫ګ‬
‫• بالغ مونث(ښځ ینه ) چنجي د لري (معدې) او کولمو په دننه کې ه ۍ واچووي چې دغه ه ۍ د‬
‫څ ځ ای یا ورشو ګ انو ته ځ ي‪.‬‬
‫پسونو له پچو (فاضله موادو) سره ړ‬
‫ګ‬
‫• ه ۍ په ‪ ۲۴‬ساعتو کې په ل ړم ۍ مرحله کې الروا بد لیږي چې نوم ړو ي الروا له باکتریا او رطوبت‬
‫(لند ه بل) څخه د خوراک په تو که کار اخلي ‪ .‬ل ړم ي الروا په ډ یر وخت کي د خپل باندینې نري‬
‫پوستکي په لویدو سره په دوهمه مرحله الروا بدلیږي‪.‬‬
 ‫ادامه ‪...‬‬

‫• چـې دا ډ ول الروا هـم لـه بکـتریـا او رطوبـت څخـه د خوراکـ پـه توګ ه کـار اخلـي او دوهمـه الروا د دریمـې الروـا خواتـه ځ ي چـې‬
‫د امرحلـه څاروي پـه ناروغـي اخته کـو ي ((‪ infective‬پـه دغـه (درـیمـه ) مرحلـه کـې هغـه کلـک پ ټو کـی چـې پـه د ویمه‬
‫مرحلـه کـې یـی غورځ ولـی بیرتـه پیدا کـو ي‪ .‬الروا لـه ‪ ۳‬څخـه تـر ‪ ۷‬ورځ و پـه موده کـې وده کوي او لوییږـي‪ .‬د دریمـې مرحلې‬
‫الروا تـه پـه د ې خاطـر ‪ infective‬الروـا وایـي چـې د پسـونو ناروغـه کولـو تـه چمتو و ي ‪ ،‬خوراکـ نشـي کوالی خـو پـه ګ یاه یا‬
‫وښـو د پاسـه ښـکـته او پورتـه ځ ي او پـه انتظارـ وي څـو د څرودلـو پـه وخـت کـې لـه ګ یاه سـره یـو ځ ای د څارویـو پـه واسطه‬
‫وخوړ ل شي‪.‬‬

‫• کـلـه چـې الروا لـه سـتوني تیره شوه ‪.‬د معدې او کولمـو پـه دیوال نښـلي‪.‬او پـه درې او څلورو او نیـو کـې پـه بالـغ نـر یا‬
‫ګ‬
‫ښځ ینه چنجو بدل او وده کو ي او دغه چینجي توان پیدـاکو ي چـې سره یو ځ ای شي اونورې ه ۍ واچووي‪.‬‬
 ‫‪:‬عالمې‬

‫• وري یو څوچنجـي زغمـي خـو کلـه چـي د چنجـو شمیر ل ړو شي پـه نتیجـه کـې ډ يرې خطرناکـې عالمېراپیداکوي چـې ډ ير ځ لې د‬
‫ړم ینـې سـبب کیږي‪ .‬دغـه عالمـې د چنجـو پـه نوع د پسـونو پـه عمـر او تغذیـه وي حالـت پورې ړا ه لري هغـه وخـت چـې ګ ڼ‬
‫شمیر چنجي د مثال په ډ ول (‪ )trichosrongylous‬په کولمو کوي اسهال یا نس بهیدنه(رخښتل ) یوه څ ګر نده نښه ده‪.‬‬
‫ګ‬
‫غ یږي‪.‬کلـه چـې پـه معده یا لري‬ ‫• کولمـې التهابـي یاپړ سـیدلې او هضـم شوي ړ‬
‫خوا ه نـه جذبیږـي او ناروغـه څاروي ډ ن ر او ښـه نـه ټ‬
‫کـې چنجـي وي (‪ haemonchus,ostertagia‬او داسـې نور) د وینـې کموالـی ډ یره عامـه او څ ګر نده نښـه ده پـه پرمختللي‬
‫حالـت کـې د الندینـۍ ژامـې الندې یـو ډ ول او بلـن پاړ سـوب پیداکیږـي (‪ )bottle jaw‬د سـت ګر و دپردو رنـګ الوتـی او سـپین والی‬
‫منځ ته راځ ي چـې سـت ګر ې یـی سـپینې معلومیږـي دا حالـت د شپنـو یـا مالدارو لخوا د سـتر ګ و د سـپین والـی پـه نامه راپور ورکول‬
‫ګ‬
‫شوی‪ .‬د معدي او کولمو د و ړا و چنجو په موجودیت کې ناروغۍ ګ ډ ې عالمې لکه اسهال ‪ ،‬کمخوني ‪،‬ژ ډر ن ریدل موجود وي‪.‬‬
 ‫‪:‬مخنیوی او کنټ رول‬

‫• د کنترول اساسي چاره یی داده چې په ړ‬

‫څ ځ ایونو کې دناروغه کوونکو الروا منځ تهراتلو څخه باید مخنیوی‬
‫وشي‪ ،‬نـو په همدې خاطـر دبالغو چنجو وژنـه ل ړم ۍ دنده ده د چنجو ضد دنویو درملو پیچکاري کول په عادي‬
‫ګ‬
‫توګ ه د چنجـو ضـد درملوکارول بایـد پـه پسـرلي کـې لـه وروسـتي لن ون څخـه دوه اونـي مخکـې پیـل شي‪ .‬دغه‬
‫درمـل لـه خولـې الرې ورکول کیږي‪.‬د درملـو ورکولـو ترڅنـګ بایـد پـه جدي توګ ه د ړ‬
‫څ ځ ایونـو څارنـه وشي‪ .‬او یا‬
‫څ ځ ایونـو کـې اسـونه او غوایان وڅري هغـه الروا چـې پـه پسونو‬
‫بلـه معقولـه الره داده چـې څـه موده پـه دي ړ‬
‫پورې ړا ه لري په د ي څارویو کې پراختیا نشي موندلی‪.‬او له منځ ه ځ ي‪.‬تراوسه کومه بله الره چي د پرازیټ ونو‬
‫ګ‬
‫او چنجو ه ې او الروا بې د وښو او ګ یاه له منځ ه تلو څخه ووژني نده موندل شوي‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫د ځ ګی ر د چینجیو ناروغۍ ( کړ یڅۍ)‬

‫‪FLUKE FACIOL LIVER ROT‬‬

‫)‪(Liver fluke disease‬‬

‫ګ‬
‫• د ځ ی ر ناروغـۍ (کړ یڅـۍ ) داسـې یوه ناروغـۍ ده چـې پـه حاد( ټ‬
‫چ ک) او یا‬
‫کرونیـک (ځ نډ نـي) شکـل منـځ تـه راځ ي او د هـر عصـر پسـونه پرې اخته کیږ ي‬
‫خـو پـه ځ ینـو سـیمو کـې تـل لـه یـو تاوده نمناکـه دوبـې وروسـته یعنـي پـه مني او‬
‫ژمې کې ډ يره خپریږي‪.‬‬
‫ادامه‪...‬‬

‫• عامل‪:‬‬
‫• د دې ناروغـۍ عامـل د ونـې پاڼـې پـه څیر‬
‫یـــو چینجـــی ده چې (‪fascloia‬‬
‫‪ )hepatica‬نومیږـي ددې لپاره چې د‬
‫ناروغـۍ پـه پراختیا او ک ټن رول وپوهیږود‬
‫دغو چینجیو ژوند تاریخ (دوران) په هکله‬
‫پوهه ترالسه کول ضروري دي‪.‬‬
 ‫‪:‬دجیګ ر چنجی ژوند د وران‬

‫• په اسانۍ سره د پوهیدو په خاطر د ژوند دوران په یوه ساده شکل کې ښودل شوی‬

‫• بالغ چینجی چې هم نارینه او هم ښځ ینه جنسي اعضا لري (‪ )Hermophrodite‬داخته شوي څاروي‬
‫ګ‬ ‫ګ‬
‫د ژ ړی و(صفراوي) نلونو په دننه کې (‪ )bile duct‬ه ۍ اچوي‪.‬دغه ه ۍ د ژ ړی و (صفرا ) په نلونو کې‬
‫څ ځ ایونوکې‬
‫څ ځ ایونو ته ځ ي په ورشوګ انو او ړ‬
‫ښکته کولمو ته وروتوییږي چې له پچو یا خوشایو سره ړ‬
‫ګ‬
‫نوم ړو ي ه ۍ په ل ړم ۍ مرحلې الروا چي میر اسیدیا ورته وایی پراختیامومي او دغه بدلون (عملیه) نهه‬
‫ورځ ې په کار لري خو کیدای شي بیرته ولویږي په نامناسبو وختونو کې تر پنځ و میاشتو پورې بیرته پاتې‬
‫کیږ ‪ .‬میر اسیدیا لکه المبو چې وهي د یوحلزون په واسطه چې ‪ lamnea truncatula‬نومیږي‬
 ‫دچنجی د ژوند دوران‪...‬‬

‫• اخیستل کیږ ي د( دحلزون بدن ته ننوځ ي )‬

‫• دحلزون پـه دننـه کـې نو ړم ي میراسـیدیا پـه سـپوروسیست بدلیږـي او وروسـته بیـا د ریدیـا او په پای کـې د د وهمـې مرحلې‬
‫الروا خواتـه چـې ‪ cercariac‬ورتـه وایـی پراختیـا مومـي او دغـه د بدلون عملیـه ‪ ۶‬نـه تـر ‪ ۷‬هفتو پورې نیسـي چـې سره‬
‫کاربـا دحلزون لـه بدن څخـه راوځ ی او خپـل ځ ان پـه وینـو یـا ګ یاه باندې ونښلوي چـې ځ ینـې وخـت پـه دغـه حالـت کې‬
‫میتا سـرکاربا هم ورته ویل کیږي او همدغه میتا سرکاربا ده چې څاروی په ناروغۍ اخته کو ي سرکاربا ښایی ډ یر ژر د‬
‫څارویو په واسطه وخ ړو ل شي او یا ښایی تر دوولس میاشتو یا لږ څه ډ یرې مودې پورې ژوندی پاتې شي‪.‬‬

‫• کله چې سرکاربا د پسونو په واسطه وخ ړو ل شي په څلورو یا پنځ و ورځ و کې دکولمو په دیوال کې ننوځ ي او بیا ځ کر ته‬
‫ځ ان رسوي ‪.‬‬
 ‫د چنجی د ژوند دوران‬
‫ګ‬
‫• سـرکاریا د ینـې پـه نسـج کـې چـې پران ایمـا نومیږـي ګ رځ ي او دغـه ګ رځ یدل ینـه تخریبوي پـه ینـه کې د ګ رځ یدو او‬
‫راګ رځ یـد وموده پنځ ه یـا شپـږ اونـۍ وي چـې پـه دې موده کـې د چنجـې الروا ورو ورو غټ یږي لـه دې مودې وروسـته الروا یا‬
‫نابالـغ چنجـی د صـفرا نلونـو تـه داخـل او هلته وده کـو ي او پـه بالـغ چنجـي بدلیږـي چـې دغـه عملیـه لـه شپږـو څخـه تر‬
‫ګ‬
‫اوو اونیـو پورې وخـت نیسـي دصـفرا پـه نلونـو کـې بالـغ چنجـی بیـا ه ۍ اچوي او دژونـد دوران یـی بیـا لـه سـره پیلیږـي یو‬
‫ځ ل چې بالـغ چنجـي دصـفرا په نلونـو کې ځ ای ونیوبیـا بـه ډ یره لږه هڅـه و ړک ئ چې هغه ځ ای پریږدي ‪.‬او له دوي څخه‬
‫ځ یني داسـې چنجـي پیژندل شوي چې د پسـه په ینـه کـې تـر یوولسـو کلنو ژوندي پاتـي دي د ړن ۍ له ډ یرومشهوروپرازید‬
‫پیژندونکـو څخـه یـو یـی (‪ )DR.E.LTAYOR‬دي چـې وایـی د ینـې چنجـی ( ړک یڅـۍ) د وروسـتي کوربـه (میزبان ) په بدن‬
‫کې د ډ یر لږ بدلون سره سره یوساده ژوند لري په دوامداره توګ ه دژ ړی و(د ځ کرصفرا) په نلونوکې غ ټو ې وهي‪،‬‬
‫تشکر مننه‬